Wie en wat zit er achter het blad Gezond Verstand, met ‘de echte waarheid’ over corona en 9/11?

Duizenden mensen keken de afgelopen weken gek op toen het blad Gezond Verstand ongevraagd op hun deurmat plofte. ‘Oplage 1 miljoen exemplaren’, prijkt er op de voorpagina. Nietsvermoedend bladerden zij door de bladzijden waar de coronacrisis steevast ‘een schijnpandemie’ wordt genoemd. Ook andere onderwerpen komen aan bod. Klimaatopwarming door menselijk handelen? ‘Een mythe.’ De aanslagen op de Twin Towers? ‘Een voorgeschreven verhaal.’ De moordpoging op de Russische dissident Aleksej Navalny? ‘Een sluipmoordfantasie.’

‘Wat is dit voor blad?’, vroegen meerdere lezers bezorgd aan de Volkskrant. En abonnees van De Limburger keken raar op toen ze het blad tegelijk met hun krant op de deurmat zagen vallen. De hoofdredacteur van de regionale krant nam er via Twitter afstand van en benadrukte dat De Limburger niets met de verspreiding te maken heeft.

_{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie}

Eigen kranten

Wie enigszins bekend is met de coronascepsis die op sociale media zo gretig aftrek vindt, ziet het onlinedebat hier één-op-één terug op papier. Van een betoog tegen de coronamaatregelen tot een artikel over het omstreden geneesmiddel hydroxychloroquine, het komt allemaal aan bod.

Het is precies die vertaling van online naar papier die hoofdredacteur Karel van Wolferen met zijn blad voor ogen heeft. Bij Café Weltschmerz, een YouTubekanaal met lange interviews met ‘andersdenkenden’, doet de 79-jarige Van Wolferen, oud-NRC-journalist en emeritus hoogleraar, zijn plannen al in augustus uit de doeken. Interviewer Ramon Bril reageert enthousiast: ‘We beginnen onze eigen kranten, zijn ook zelf burgerjournalisten, we richten onze eigen instituties op.’

Van Wolferen is een bekende naam in het medialandschap. Tussen de jaren zeventig en negentig was hij een autoriteit op het gebied van Japan. Zijn boek The Enigma of Japanese Power had wereldwijd invloed op de beeldvorming over het land. Van Wolferen roept graag in herinnering dat hij jarenlang correspondent was voor NRC Handelsblad. Het is dan ook pas sinds het begin van deze eeuw dat het volgens hem misging bij de dagbladjournalistiek. ‘Ik was er natuurlijk al uit toen dit begon’, benadrukt hij bij Café Weltschmerz.

Verborgen zaken

Weinig mensen zijn zo zeker van hun zaak als Van Wolferen. Volgens hem is de lockdown het product van een ‘gefabriceerde pandemie’ die in stand wordt gehouden door de media. ‘Ik geloof in complotten. Het verschil tussen mij en journalisten van de Volkskrant en NRC is dat ik denk dat de overheid in staat is ze te smeden.’

Met zijn nieuwe tweewekelijkse blad Gezond Verstand wil hij nu aandacht voor datgene dat volgens hem ‘verborgen blijft’. Met een eerste oplage van naar eigen zeggen één miljoen wil hij het medialandschap binnenstormen. Ter vergelijking: de Telegraaf, de grootste krant van Nederland, komt volgens de laatste cijfers gemiddeld nauwelijks nog boven de 400 duizend papieren abonnees uit. Het is niet duidelijk hoeveel mensen de eerste editie van het nieuwe blad daadwerkelijk in de bus hebben gekregen.

Gezond Verstand verschijnt terwijl de spanningen in de samenleving oplopen. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) concludeerde afgelopen donderdag dat ongenoegen over de coronamaatregelen steeds vaker tot intimiderende acties leidt. Een ‘radicale onderstroom’ van activisten maakt zich schuldig aan het belagen van ‘politici, journalisten en het intimideren van politiemensen’. De NOS kondigde vorige week aan het logo van alle satelliet- en straalwagens te verwijderen vanwege aanhoudende bedreigingen en intimidaties. In beide gevallen speelt de verspreiding van complottheorieën een onmiskenbare rol.

Ideaal instapmoment

Tegen die achtergrond is dit een ‘ideaal instapmoment’ voor een blad als Gezond Verstand, denkt Sander van der Linden, universitair hoofddocent sociale psychologie aan de Universiteit van Cambridge. ‘Er is vraag naar alternatieve verklaringen, complottheorieën en anti-elitestandpunten.’ De komst van een dergelijk blad kan de beweging zelfs versterken. ‘Gemeenschapsvorming is heel belangrijk. Mensen willen zich met de groep kunnen identificeren en een vast blad draagt daaraan bij.’

Dat is ook de hoop van Van Wolferen. Video’s op sociale media zijn leuk, maar ze ‘beklijven niet’, zegt hij. ‘Het moet iets zijn met een lange levensduur. Iets dat je op je nachtkastje kunt leggen of doorgeven aan bekenden. Iets waarmee je kunt zwaaien tijdens ruzies op verjaardagen.’

Hoewel de verspreiding van complottheorieën volgens de NCTV bijdraagt aan de radicalisering van antilockdowndemonstranten neemt Van Wolferen afstand van de intimiderende acties en dreigementen. ‘Protesten moeten gebaseerd zijn op duidelijke argumentatie. Het moet niet uit de hand lopen’, zegt hij. ‘Maar mensen mogen protesteren tegen elke politieke aangelegenheid’, voegt hij daar snel aan toe. ‘Daar kan ik alleen maar positief over zijn.’

Met teksten als ‘We zijn in oorlog’ lijken de auteurs van de eerste editie de boel in ieder geval niet te sussen. Eén van de stukken is van de hand van Tom Zwitser, drijvende kracht achter uitgeverij De Blauwe Tijger. Deze ‘ultraconservatieve’ uitgeverij wordt in het rapport van de NCTV specifiek ‘een doorgeefluik voor anti-overheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën’ genoemd. De Blauwe Tijger, dat ook een YouTubekanaal heeft (ruim 30 duizend volgers), zou onder meer geld doneren aan boerenactiegroepen en daarmee bijdragen aan de ‘verharding’ van de protesten.

Niks geheimzinnigs

Het drukken van Gezond Verstand is een prijzige aangelegenheid. Het door het blad genoemde aantal van één miljoen proefexemplaren vergt een flinke kapitaalinjectie. Dat roept de vraag op wie in staat is zo’n grote oplage te financieren.

Volgens Van Wolferen is er niks geheimzinnigs aan het initiatief. Hij wijst voor de financiering naar medeoprichter en ondernemer Jan van Aken, die investeerde in het blad. Volgens Van Aken hebben daarnaast ‘drie Nederlandse ondernemers’ vooraf een financiële garantie gegeven. ‘Daardoor durfden we te starten.’ Het drukken van de één miljoen exemplaren heeft volgens hem tussen de 55- en 65 duizend euro gekost. De bedoeling is dat het blad uiteindelijk gefinancierd wordt uit jaarabonnementen van maximaal 120 euro.

Voor de verspreiding maakt Gezond Verstand gebruik van het netwerk van De Andere Krant, een vergelijkbaar initiatief dat is opgericht in 2018. Die krant heeft de afgelopen jaren een landelijk netwerk van sympathisanten opgebouwd die de exemplaren verspreiden. Ook in de gratis edities van De Andere Krant verschijnen de afgelopen tijd stukken waarin het coronabeleid wordt aangevallen. ‘Redactioneel hebben we niks met hen te maken’, zegt Van Wolferen. ‘Maar we kennen elkaar.’

Het Kremlin

Nog meer dan de kritische stukken over het coronabeleid valt de pro-Russische inhoud van beide bladen op. Waar in Gezond Verstand onder meer de ‘demonisering van Poetin’ door het Westen wordt uitgelicht, werd in eerdere edities van De Andere Krant de officiële lezing van de MH17-ramp met scepsis tegen het licht gehouden.

De Andere Krant raakte recentelijk in opspraak vanwege banden met ‘propagandafiguren van het Kremlin’, bleek uit onderzoek van NRC Handelsblad. Zo was Aleksandr Malkevitsj, betrokken bij de Russische desinformatiecampagne tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016, te gast als spreker op een bijeenkomst van de krant. Bewijs dat die krant met Russisch geld is gefinancierd, is er niet.

Van Wolferen ontkent dat zijn blad wordt gefinancierd met buitenlands geld. Het zijn ‘uitsluitend Nederlanders’ die het initiatief steunen.

Sociaal psycholoog Van der Linden denkt dat Gezond Verstand de komende tijd meer mensen het anti-lockdownkamp kan binnentrekken. ‘Wat mensen geloven hangt erg af van hoe iets is gepresenteerd’, zegt hij. ‘Een blad dat door de bus valt, voelt echt. Je kunt het aanraken, ruiken. Zeker als iets lijkt op de kranten of tijdschriften die bij ons vertrouwd voelen, kan het mensen overtuigen.’