Familiebreuken, baanverlies en depressies: de MH17-ramp heeft ook de levens van de nabestaanden verwoest

Af en toe moest hij zich verbijten. Soms besloot hij de zitting te schorsen. Maar één ding deed Hendrik Steenhuis, voorzitter van de Haagse rechters in het MH17-proces, steevast wanneer nabestaanden hun laatste zin hadden gesproken: hij prees de achterblijver met een persoonlijk woord. “Bedankt dat u uw verhaal met ons heeft willen delen. Ik wens u heel veel sterkte.”

Vóór de zomer ging het in de rechtbank op Schiphol voornamelijk over de vermeende feiten in de complexe strafzaak. Uitgebreid werd stilgestaan bij getuigenverklaringen, bij de route die de Buk-installatie moet hebben afgelegd voordat die het vliegtuig uit de lucht schoot,  en de talloze inslagen op het toestel. Maar afgelopen week, zo constateerden de rechters, werd duidelijk waar het MH17-proces in de kern om draait: de 298 levens die op 17 juli 2014 plots ten einde zijn gekomen.

‘Het gemis verandert wie je bent’

Niet alleen het bestaan van de passagiers in het toestel van Malaysia Airlines is verwoest. In de rechtszaal, waar tot nu toe bijna veertig nabestaanden hun slachtofferverklaringen hebben uitgesproken, kwam naar voren dat de ramp hun levens blijvend beheerst. Sabine van Doorn, die haar dochter, schoonzoon en twee jonge kleinkinderen verloor, legde de rechters uit: “Het gemis en het verdriet veranderen wie je bent. Na zoveel jaren realiseer je je dat het niet beter gaat. Het is alleen langer geleden.”

Achterblijvers spraken over familiebreuken, over slaapproblemen, posttraumatische stressstoornissen en depressies. De ‘ramp na de ramp’, zo omschreef Loes van Heijningen de kraters die de aanslag heeft geslagen in de levens van de nabestaanden. Zelf verloor zij haar baan na de vliegramp. En Hans de Borst vertelde hoe zijn concentratievermogen is verdwenen sinds  het overlijden van zijn 17-jarige dochter Elsemiek. “Praten met een klant die vond dat hij te hoge rente betaalde, ik kon me er niet toe zetten.”

Werkgevers vinden dat de nabestaanden te lang blijven hangen in hun rouw en trauma’s, merken de achterblijvers. Ook vrienden, dorpsgenoten en andere medemensen verwachten dat tijd de wonden heelt. “Na een paar maanden begon ik me eenzaam te voelen in mijn verdriet”, zei Sandy Fredriksz. Haar halfbroer Bryce kwam om bij de vliegramp. “De buitenwereld vindt dat het tijd is om het los te laten”, zei een andere zus. “Het is zeven jaar geleden, de wereld draait door. Maar voor ons voelt het of het gisteren gebeurde. Ons leven is naar de klote.”

Een flard van een arm

Vele nabestaanden hebben meermaals afscheid genomen van hun geliefden, die zij na lang wachten veelal in delen terugkregen. “We werden blij van een verbrande voet”, sprak een moeder die haar kind verloor. Een stukje heup werd begraven, een flard van een arm gecremeerd. Bleken er na eerdere begrafenissen plots nieuwe botjes te zijn gevonden op en rond de crashsite, dan organiseerden families extra afscheidsdiensten.

Maar de onbeantwoorde vragen blijven aan de achterblijvers knagen. Want anders dan (demissionair) premier Mark Rutte een dag na de ramp beloofde, is de onderste steen zeven jaar later nog altijd niet boven. Het onderzoek naar de precieze gebeurtenissen vóór en op die fatale zomerdag in 2014 loopt nog steeds. De houding van Rusland zit de verwerking van het verdriet eveneens in de weg. Veel nabestaanden zeiden vijf jaar na de ramp opnieuw geestelijke hulp te hebben gezocht, als gevolg van het verdraaien, manipuleren en vertragen door de Russische Federatie bij het onderzoek naar de ramp.

Dat niemand verantwoordelijkheid erkent voor het neerstorten van de MH17, frustreert de nabestaanden. “Ze liegen”, zo verwoordde Ria van der Steen haar woede in het Russisch. “Ze weten dat ze liegen. En ze weten dat wij weten dat ze liegen.” Van der Steen, die maandagochtend de eerste nabestaande was die gebruikmaakte van het spreekrecht, wendde zich met het citaat van schrijver Alexandr Solzjenitsyn tot Russische machthebbers die het proces volgen. “Zo wil ik hen laten weten dat ik weet waar de verantwoordelijkheid ligt.”

Net als het gros van de andere achterblijvers die afgelopen week aan het woord kwamen, gelooft Van der Steen nog steeds in de zoektocht naar antwoorden. “Ik probeer al zeven jaar om het afscheid van mijn ouders te verwerken en het los te laten. Ik hoop dat ik daar door deze rechtszaak aan toekom.”

Lees ook:

MH17-nabestaande Robbert van Heijningen: ‘Onze naasten zijn als een kleiduif uit de lucht geschoten’

De komende drie weken is het woord in het MH17-proces aan de nabestaanden. Robbert van Heijningen was maandag een van de eerste achterblijvers die gebruikmaakten van het spreekrecht. Het verlies van zijn broer, schoonzus en neefje is een blijvend en bijtend litteken.

Ruim negentig nabestaanden van de MH17-ramp komen nu aan het woord

Maandag werd het MH17-proces hervat. Drie weken is het woord aan de nabestaanden van de passagiers die omkwamen bij de ramp in 2014.