Vrienden in Den Haag: ontkoppel werk en zekerheid!

Werk is wat maakt dat we ons ontwikkelen, doordat we het doen vanuit ons hart. Een baan is maar een manier om de kost te verdienen. Werk dat je in vrijheid op je neemt, maakt je groot. Werk dat is gereduceerd tot een baan, doet dat niet. Al helemaal niet als die baan zowel je inkomen moet zijn als je sociale zekerheid. Dat houdt je juist klein. Werken en een baan hebben zijn dus twee totaal verschillende dingen. Dat we ze zo vaak aan elkaar gelijkstellen, is een historische vergissing waar we nodig vanaf moeten.

De reductie van werk tot banen begon in de 19e eeuw, toen de industrialisatie een enorme behoefte opriep aan fabrieksarbeiders. Daarin had nooit kunnen worden voorzien zonder forse druk op dagloners, keuterboertjes en andere kleine zelfstandigen om werknemer te worden. Het proces werd voltooid in de 20e eeuw, toen om die banen heen ook nog eens een uitgebreid sociaal stelsel werd gebouwd. Vanaf dat moment was werk niet alleen een baan en een inkomen, maar ook nog eens zekerheid.

Dat heeft een jaar of vijftig prima gewerkt, zo lang er behoefte was aan massa’s werknemers die hadden geleerd om gestandaardiseerde producten en diensten voort te brengen in een gecontroleerde omgeving. Die praktijk is echter in rap tempo aan het verdwijnen.

De 21e eeuw stelt echter hele andere eisen. Werk concentreert zich rond innovatie, creativiteit en ondernemerschap. Werkenden willen worden aangesproken op hun interne motivatie, op hun energie, en op hun vermogen om van daaruit de verbinding aan te gaan. Daar passen geen levenslange dienstverbanden meer bij, geen vaste contracten, geen vuistdikke cao’s. En al evenmin sociale zekerheden die zijn gekoppeld aan wat voor werk we doen voor wie en op welke juridische grondslag. Want dat belemmert innovatie, groei, en persoonlijke ontwikkeling, en het verlamt de politieke discussie.

Hoe krijgen we de zaak weer in beweging? In een letterlijk 'baan-brekend' boek dat vertaald zou moeten worden als Werk, de dorst naar vrijheid, stelt de Franse hr-expert Denis Pennel een tweeledige aanpak voor. Een: maak de koppeling tussen baan en inkomen losser door een basisinkomen in te voeren. En twee: hervorm het sociaal stelsel op zo’n manier dat althans de basiszekerheden niet meer volgen uit iemands relatie tot de arbeidsmarkt maar verbonden zijn aan het individu.

Of ik persoonlijk aan het idee van een basisinkomen al toe ben, weet ik nog niet. Al zou ik naar de resultaten van een serieus experiment – niet te klein, niet te kort, niet te bekrompen – best nieuwsgierig zijn. Maar dat we er goed aan doen om sociale zekerheden te laten meebewegen met de werkenden zelf in plaats van met hun werk, dat staat voor mij als een paal boven water.

Door werk en zekerheid te ontkoppelen, creëren we de mogelijkheid voor mensen om in iedere fase van hun leven te doen wat het best bij hen past. Met de inhoud en de vorm die hen gelegen komt, zonder dat ze bang hoeven te zijn om bij tegenspoed door de bodem te zakken. Dat zal een ongekende hoeveelheid energie en creativiteit losmaken, en dat is precies waar we behoefte aan hebben.

Pierre Spaninks is ZZP-expert. Voor Quote schrijft hij (bijna) elke week een column. Meer van hem over dit onderwerp leest u op zijn website.