Vraag een afgestudeerde econoom hoe een onderneming werkt of welke emoties economische beslissingen bepalen en de kans is groot dat hij/zij met de mond vol tanden staat. Tijdens een academische studie economie leer je veel over economie, maar weinig over de economische werkelijkheid. Eigenlijk weten die kersverse economen er na vier jaar academische studie nog niets van. Dat is de belangrijkste conclusie van het rapport over het economieonderwijs in Nederland dat Rethinking Economics NL vandaag uitbrengt. 

Rethinking Economics NL is de Nederlandse tak van een internationale beweging van duizenden economiestudenten, verenigd in 53 groepen uit 22 landen. Het doel van de betrokken economiestudenten en academici is het economieonderwijs fundamenteel verbeteren. Voor het rapport  ‘Thinking like an economist?’ werden alle 325 vakken van de negen bacheloropleidingen economie in Nederland geanalyseerd. Er zijn eerder studies gedaan naar het economieonderwijs, maar de gedetailleerdheid en de kwantitatieve benadering van dit onderzoek zijn uniek. Knap werk van vier jonge Nederlandse onderzoekers.

Volgens Arjo Klamer, professor culturele economie aan de Erasmus universiteit, bevestigt het rapport dat ‘de huidige economische wetenschap het contact met de economische werkelijkheid kwijt is geraakt en irrelevant dreigt te worden’.

Focus op getallen

Het onderzoek laat drie dingen zien. Ten eerste dat getallen centraal staan in het economieonderwijs. Vrijwel alle methodologievakken draaien om statistiek of wiskunde. Slechts 2 procent draait om kwalitatieve onderzoeksmethoden, zoals interviews en case studies. Het gevolg is dat de ‘zachte’ aspecten van economie, zoals instituten, cultuur en politiek, grotendeels structureel worden genegeerd.

Bron: www.economicseducation.org

Een van grootste economen van de 20ste eeuw, John Maynard Keynes, verzette zich al tegen de dominantie van getallen. Keynes noemde economie ‘a moral science’. Economen zijn de afgelopen decennia doorgeslagen in hun poging van economie een exacte wetenschap te maken. Economie is geen natuurkunde en zal dat ook nooit worden.

Instituten, cultuur en politiek – ze worden in het economieonderwijs structureel genegeerd

Neoklassieke theorie dominant

Een tweede bevinding is dat binnen het economieonderwijs een benadering domineert: de neoklassieke benadering. Maar liefst 86 procent van alle theorie is neoklassiek. Deze theorie gaat onder andere uit van rationale, naar maximaal nut strevende individuen, stabiele voorkeuren en naar evenwicht neigende markten. Met de werkelijkheid heeft het weinig te maken. Theo Kocken, professor risico management aan de VU, noemt dit zelfs ‘een sprookjesachtig wereldbeeld’. Andere economische theorieën, zoals post-Keynesiaanse economie, gedragseconomie en complexiteitseconomie, worden nauwelijks besproken. Ofwel, op de universiteit wordt er gedaan alsof er maar één juiste manier is om de economie te analyseren en over economie te spreken. Op Nederlandse universiteiten leer je denken als een neoklassiek econoom.

Bron: ‘Thinking like an economist?’, p. 75

De dominantie van neoklassieke theorie is mijn inziens ook een van de redenen waarom economen de financiële crisis van 2007/8 niet zagen aankomen en moeite hebben met het formuleren van alternatieven voor het huidige financieel-monetair systeem. De neoklassieke theorie veronderstelt dat geld neutraal is (‘een sluier’), beschrijft banken doorgaans als pure intermediair en negeert macht. Theoretische aannames die niets met de werkelijkheid te maken hebben. Pure fictie.

Nauwelijks aandacht voor economische praktijk

Een derde bevinding is dat 75 procent van alle vakken enkel theorie behandelen, en dus geen aandacht schenken aan de echte economie. Na een economiestudie heb je als student dus nauwelijks kennis van verschillende economische sectoren, de economische geschiedenis en economische problemen zoals ongelijkheid, vervuiling en uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Daarnaast wordt studenten niet geleerd waar en hoe de neoklassieke theorie afwijkt van de realiteit. De onderzoekers stellen dat economiestudenten momenteel nauwelijks worden gestimuleerd om (onrealistische) aannames te ondervragen en op zoek te gaan naar alternatieven. Een gemiste kans.

Bron: www.economicseducation.org

Een maatschappelijk probleem?

Volgens de onderzoekers is het huidige academische economieonderwijs een maatschappelijk probleem. 97 Procent van de economiestudenten gaat namelijk niet in de wetenschap werken, maar vindt een baan in de journalistiek, de ambtenarij, de politiek of het bedrijfsleven. Om hier goed te kunnen functioneren zijn kennis van de echte economie en kritisch en onafhankelijk denken nodig. Deze kwaliteiten bezit je na een studie economie niet aldus de onderzoekers. Je bezit dus vooral kennis van één theoretische benadering en kwantitatieve onderzoeksmethoden.

De onderzoekers pleiten voor pluralistisch en multidisciplinair economieonderwijs

De onderzoekers staan niet alleen in hun kritiek. Ze hebben diverse steunbetuigingen ontvangen. Onder ander van financieel commentator Martin Wolf (Financial Times), Ha-Joon Chang (Cambridge), William White (OESO), Esther-Mirjam Sent (Radboud en eerste Kamerlid), Dirk Schoenmaker (Erasmus) en Theo Kocken. De laatste hoopt dat dit onderzoeksrapport ‘helpt economie te bewegen van de fase van “astrologie” naar een ware wetenschappelijke benadering’. Dat is nogal wat.

Hoe dan wel?

De onderzoekers zijn ervan overtuigd dat de economie zou moeten worden bestudeerd als een terrein. Dus veel meer aandacht voor de echte economie en belangrijke (hedendaagse) economische vraagstukken. Daarnaast pleiten ze, in lijn met Keynes, voor pluralistisch en multidisciplinair economieonderwijs. Dus verschillende onderzoeksmethodes, verschillende theoretische benaderingen en aandacht voor aangrenzende vakken als politicologie, sociologie en antropologie. Ook hebben ze een website gelanceerd waarop alternatieve curricula te vinden zijn.

Weerstand

William White, voorzitter van de Economic and Development Review Committee van de OECD, stelt in het voorwoord dat we nog ver van een ‘paradigmaverandering’ verwijderd zijn en dat dit gedeeltelijk komt door de natuurlijke onwil van academici toe te geven dat ze al lang op een verkeerd pad zitten. Op de vraag waar de weerstand zit, antwoordt onderzoeker Sam de Muijnck: ‘Academici worden beoordeeld op het wel of niet publiceren in internationale tijdschriften. Deze tijdschriften weigeren echter, over algemeen, stukken die een andere of nieuwe aanpak gebruiken. De docenten worden daardoor gedwongen binnen de standaard kaders te denken, waar zij ook in zijn opgeleid. Het systeem maakt verandering daarom erg lastig.’ Er is dus sprake van een patstelling.

Economiestudenten moeten veel brutaler worden en mondigere studenten moeten economie gaan studeren

Om verandering te realiseren is samenwerking tussen studenten, academici, decanen en de overheid nodig volgens de onderzoekers. Studenten dienen kritische vragen te stellen aan hun professoren en kunnen zich aansluiten bij Rethinking Economics NL. Of dit genoeg is valt te betwijfelen. Het debat over het economische onderwijs startte na de financiële crisis en sindsdien is er weinig veranderd, zo laat dit rapport zien. Een breed publiek debat en een jaarlijkse update van dit rapport lijken nodig om een kanteling te realiseren. Daarnaast is het in mijn ogen bovenal belangrijk dat economiestudenten veel brutaler worden en dat mondigere studenten economie gaan studeren. Brutale ‘hoezo’ en ‘waarom’ vragen kunnen leiden tot veelzijdiger onderwijs.

Op zaterdag 19 mei organiseert Rethinking Economics NL een festival bij de Universiteit Utrecht om debat aan te wakkeren. Het rapport zal dan officieel worden gepresenteerd. Laten we massaal aanhaken. Economie is niet alleen te belangrijk om aan experts over te laten, maar ook te boeiend.