Opinie: Grof geweld tegen anti-lockdownprotest is onze rechtsstaat onwaardig

Wie de berichtgeving over de demonstratie op het Museumplein van zondag leest, ziet een zootje ongeregeld dat vuurwerk naar de politie gooit en met fietsen sleept. Terwijl vanaf 14 uur door enkele honderden mensen rustig werd gedemonstreerd. De ontbinding van de betoging werd door de gemeente dan ook niet gegrond op niet-vreedzaam demonstreren. De groep zou ‘steeds groter’ worden, waardoor ‘de risico’s’ zouden toenemen. Om 15.15 uur begon vervolgens de politie na een waarschuwing de demonstranten uiteen te drijven. Dat gebeurde met grof geweld: wapenstokken, paarden, honden en een waterwerper.

We zagen zondag dus het door de burgemeester van Amsterdam uiteenslaan van een vreedzame demonstratie. Dat moet eenieder veel zorgen baren. Het recht om vreedzaam te demonstreren en je mening te uiten is een grondrecht. Volgens het Europees Hof voor de Rechten van de Mens niet minder dan een van de fundamenten onder een democratische samenleving.

De burgemeester mag een demonstratie alleen verbieden op strikte gronden: verkeersbelangen, gezondheidsbelangen of (dreigende) wanorde. Het moet daarbij ook nog eens gaan om noodzakelijke redenen. Zo vormt dreigende wanorde geen argument als er voldoende politie kan worden ingezet om die dreiging tegen te gaan.

De regels vragen weliswaar een demonstratie van tevoren aan te melden, maar dat maakte deze ‘spontane demonstratie’ niet illegaal. Op dit punt moeten de autoriteiten tolerant zijn, vindt het mensenrechtenhof, maar ook de Nationale Ombudsman.

Zondag deed zich de curieuze situatie voor dat een niet-aangemelde demonstratie van tevoren alvast was verboden. Het lijkt mij vragen om problemen een vreedzaam protest zo uiteen te jagen als zondag is gebeurd. Bij de gronden die de burgemeester gebruikte zijn vanuit de bescherming van het demonstratierecht veel vraagtekens te plaatsen.

Vreedzame rest

Zo zouden er aanwijzingen zijn dat mensen net als de zondag ervoor geweld zouden willen gebruiken. Als dat een reden tot een verbod vormt, kan iedere burger die het niet eens is met een aangekondigde demonstratie de politie melden dat hij of zij geweld gaat gebruiken, om zo de vrije meningsuiting van anderen te ondermijnen. Misdragingen van enkelingen mogen niet afstralen op de vreedzame rest. Daarom komt een verbod pas in zicht als organisatoren van een demonstratie oproepen tot geweld.

Het Museumplein was aangewezen als veiligheidsrisicogebied. Daardoor was preventief fouilleren mogelijk en kon op wapens en vuurwerk worden gecontroleerd. Maar bovenal: rond 13.30 uur was er al een overmacht aan politie aanwezig. Nog voordat ook maar één demonstrant zich had laten zien. Met die overmacht kon prima toezicht worden gehouden op enkelingen die geweld wilden gebruiken, in plaats van te ontruimen.

Verder paste de burgemeester het paardemiddel van een noodbevel toe. Omdat een noodbevel grondrechten kan beperken (hoewel sommige staatsrechtgeleerden daaraan twijfelen), moet daar zeer terughoudend mee worden omgegaan. Het is bovendien de vraag waarom de burgemeester niet uit de voeten kon met het gewone wettelijke arsenaal. De Tijdelijke wet maatregelen covid-19 is uitdrukkelijk niet van toepassing op demonstraties.

Op het punt van gezondheidsbelangen ligt de demonstratievrijheid voor de anti-lockdownbetogers ook minder lastig dan het lijkt. Op zich mag de burgemeester met het oog op dit belang eisen dat demonstranten anderhalve meter afstand van elkaar houden: de strafwet geldt nu eenmaal in beginsel ook tijdens demonstraties. Maar dit argument is zondag niet gebruikt. Bovendien veroorzaakte juist het uiteenjagen dat mensen geen afstand meer van elkaar konden houden. Water spuiten bevordert het tegengaan van de verspreiding van covid-19 ook niet. Door niet pragmatisch te handelen heeft de burgemeester het virus zondag waarschijnlijk meer laten verspreiden dan bij de veelbesproken Black Lives Matter-demonstratie tijdens de vorige lockdown.

Met die gezondheidsbelangen dient de burgemeester überhaupt terughoudend om te gaan. Ook als de groep anti-lockdowners wordt toegerekend dat zij uit overtuiging geen afstand van elkaar zullen houden. Alle strenge maatregelen ten spijt aanvaarden we immers nog steeds dat bijvoorbeeld trams vol zitten met reizigers die geen anderhalve meter afstand kunnen houden.

Het past de burgemeester alle burgers, die vreedzaam hun stem tegen de lockdown willen laten horen, door de politie te laten beschermen. Het vijandig bestuurlijk offensief, zoals dat zondag was opgetuigd, past niet in onze democratische samenleving.

_{Willem Jebbink is advocaat in Amsterdam.}