Twee keer in een korte tijd laaide de verontwaardiging hoog op. Eerst was er de boosheid over het niet bijvoeren van de runderen op de Oostvaardersplassen. Die woede werd echter al gauw overschaduwd door een veel grotere golf van boosheid toen bleek dat de topman van de ing-bank een miljoen meer aan inkomen zou krijgen. Toevallig kwam in dezelfde week de Raad voor het Openbaar Bestuur met de essaybundel #Woest: De kracht van verontwaardiging. Klopt het dat verontwaardiging een krachtig middel is?
Het is inmiddels volop lente, toch is het maar kort geleden dat het winterse ritueel rondom de Oostvaardersplassen zich voltrok. Elke keer als het vriest worden burgers boos omdat er runderen sterven. Deze keer gingen die boze burgers een stap verder: ze bedreigden boswachters. Daarop besloot de provincie alsnog bij te voeren. Het protest had voor de boze burgers het gewenste gevolg gehad.
Horen zij tot de groep burgers met een ondoorzichtige machtsoriëntatie? In het essay ‘Burgers op afstand?’ in #Woest wordt grofweg onderscheid gemaakt tussen burgers met een ondoorzichtige machtsoriëntatie en burgers met een transparante machtsoriëntatie. De eerste groep schrijft de macht toe aan krachten die achter de schermen aan de touwtjes trekken, de multinationals, het neoliberalisme, de linkse kerk. De laatste groep gelooft in officiële instituties, zoals het parlement. De eerste groep haalt voldoening uit demonstraties en activisme op webfora, niet aan stemmen in het stemlokaal. De andere groep is juist teleurgesteld als haar officieel uitgebrachte stem geen gevolgen heeft voor het beleid. Dat geldt ook voor een deel van de pvv-stemmers, niet de hele pvv-achterban heeft dus het vertrouwen in instituties verloren.
Ik ben geneigd de boze burgers bij de Oostvaardersplassen in te delen bij de eerste groep. In hun boosheid schreeuwden ze dat vluchtelingen wel te eten krijgen en runderen niet. Alsof er een complot achter zit. Ze wekken ook de indruk niet te luisteren naar argumenten, zoals: dat ook in het wild zwakke dieren doodgaan en de populatie zich daardoor op een natuurlijke manier aanpast aan de hoeveelheid voedsel.
Het essay maakt duidelijk dat voor mensen die niets hebben met de officiële macht het nog een keer en beter uitleggen geen zin heeft. Dat is geen nodeloos advies. In Den Haag is het nog een keer uitleggen een vaak gehoorde mantra. Deze groep boze burgers heeft echter een diepgewortelde aversie tegen de elitecultuur. Die aversie haal je niet weg met meer kennis. Integendeel, dat wekt juist meer weerstand en wantrouwen.
En toen kwam de salarisverhoging van de ing-topman. Waren al die verontwaardigde mensen burgers die niet geloven in de democratie? Denken die allemaal dat er ergens onzichtbaar aan de touwtjes wordt getrokken? Ik was ook kwaad en dat is nog zacht uitgedrukt. Toen president-commissaris van ing, voormalig Shell-topman en bezoeker van de datsja van de Russische president Vladimir Poetin, Jeroen van der Veer, begon uit te leggen dat de salarisverhoging internationaal gezien nodig is en dat ing zijn staatssteun uit de crisisjaren inmiddels heeft terugbetaald, overtuigde hij mij niet.
Mijn kwaadheid en die van vele anderen die zichzelf mogelijk ook niet zien als mensen met een ondoorzichtige machtsoriëntatie werd alleen maar groter. Bij mij openbaarde zich een diepe aversie tegen de kosmopolitische elite, tegen de Van der Veers en consorten die menen dat vijftig procent meer inkomen is geoorloofd terwijl de gewone loonsverhoging rond de twee procent ligt.
Haal ik daarmee het essay uit #Woest onderuit? Nee, ik draai het om. Het is de top van ing die niet leek te geloven in de officiële instituties. Behalve als de bank onderuit dreigt te gaan, dan houden ze de hand op, zeg ik daar dan bij. Het zijn Van der Veer en consorten die niet wilden luisteren naar de argumenten van de tegenstanders, die de kennis die zij aandragen niet wilden horen, die kritiek afdeden als jaloezie vanuit de linkse kerk en bij wie de tegenstanders met de door hen aangedragen kennis er niet beminder op werden.
Een ander, historisch essay in #Woest, over de kracht van beschaafd protest, eindigt met de opmerking dat het politici zijn die mede bepalen welk protest effectief is. De provincie Flevoland heeft het bedreigen van mensen, in dit geval boswachters van Staatsbosbeheer, effectief gemaakt. De provincie is gezwicht voor protest dat het boekje ver te buiten gaat. Het inzicht dat beter uitleggen niet helpt, zal mogelijk hebben meegewogen, maar dat argument is door de dreigementen ondergesneeuwd. Het bedreigen van mensen is nu gehonoreerd. Dat had nooit mogen gebeuren.
De woede over de salarisverhoging bij ing leefde ook in de Tweede Kamer. GroenLinks werkte aan een noodwet om de salarisverhoging te voorkomen. Andere oppositiepartijen steunden dat volop. Begin deze week liet het kabinet weten ook op maatregelen te broeden die ingrijpen mogelijk maken. Ondertussen bleken duizenden rekeninghouders bij de ing-bank weg te willen. Zij stemden met hun voeten.
Begin deze week maakte ing bekend dat de salarisverhoging van de baan is. Van der Veer had ‘de publieke reactie in Nederland onderschat’. Dat bewijst nog eens hoe ver de top van de bank is losgezongen van de samenleving. Wie ook in de raad van commissarissen zit? Jan Peter Balkenende, de voormalige cda-premier van het beter-willen-uitleggen. Bij mensen die nog geloven in officiële instituties moeten die argumenten dan wel deugen. Anders komen ze beschaafd in protest. Het bleek een krachtig middel.
