De ooit riante WAO werd een uitgeklede Wia-uitkering
Begin jaren negentig ging het mes in de WAO en de Ziektewet. Dit kabinet wil nog iets verder snijden.
"Toen ik dertig jaar geleden begon als arbeidsdeskundige bij de toenmalige Gemeenschappelijke Medische Dienst (GMD) was het criterium nog dat iemand die niet minimaal vijf functies kon doen een arbeidsongeschiktheidsuitkering kreeg", vertelt arbeidsdeskundige Nico van Hemmen. "Die vijf banen moesten dan ook nog op tenminste tien plekken in de regio - dus binnen reisafstand - te vinden zijn. Er werd ook gekeken of de baan bij je paste. Tegenwoordig geldt alleen of je het kunt, maakt niet uit of je het leuk vindt. En dan in heel Nederland."
Ziek
Er is veel veranderd nadat in 1990 toenmalig premier Ruud Lubbers opmerkte: "Nederland is ziek". Hij dreigde met opstappen als het aantal arbeidsongeschikten in de WAO boven de een miljoen zou uitkomen. Er moest dus iets gebeuren. Maar wat? Het CDA regeerde destijds samen met de PvdA, en toenmalig PvdA-leider Wim Kok zag al te vergaande ingrepen niet zo zitten.
Het CDA overwoog bijvoorbeeld serieus de uitkering voor gedeeltelijk arbeidsongeschikten helemaal af te schaffen. Dat idee viel bij Kok helemaal niet goed.
De eerste grote hervorming in de WAO leidde tot lagere uitkeringskosten maar niet zozeer tot minder aanvragen
Al zag ook de PvdA de noodzaak in om te bezuinigen op de sociale zekerheid. Veel bedrijven stopten immers boventallig personeel in de dure WAO in plaats van naar de goedkopere werkloosheidsuitkering te sturen. Dat was natuurlijk niet de bedoeling.
Maar hoe de groei in de WAO te stoppen? De discussies liepen hoog op in de zomer van 1991.
Onrust in PvdA
Uiteindelijk werd besloten om nieuwe arbeidsongeschikten maar voor een beperkte periode recht te geven op een WAO-uitkering. Als die periode was afgelopen, zou een deel terugvallen op een lagere uitkering. Dat besluit kwam niet zonder slag of stoot tot stand. Een kabinetscrisis dreigde, twee PvdA-Kamerleden die tegen waren, stapten op. En ook de partijvoorzitter van de PvdA, Marjanne Sint, kwam onder vuur te liggen. Zij was wekenlang onbereikbaar geweest vanwege een vakantie en dat werd haar kwalijk genomen. Uiteindelijk trad Sint af.
De eerste grote hervorming in de WAO leidde inderdaad tot lagere uitkeringskosten maar niet zozeer tot minder aanvragen. Dus meer veranderingen volgden. Werkgevers werden verantwoordelijk - ook financieel - voor ziek personeel en later ook voor de reïntegratie van zieke werknemers.
Dat werd allemaal vormgegeven in de Wet verbetering Poortwachter in 2002.
Twee jaar later werden de voorwaarden voor toekenning van een WAO-uitkering voor het eerst aangescherpt. Meer functies dan voorheen werden 'passend' geacht voor gedeeltelijk arbeidsongeschikte werknemers. Ook werden in 2004 en 2005 alle WAO'ers jonger dan 50 jaar opnieuw beoordeeld door het UWV. Bijna de helft van hen verloor daardoor een deel van zijn uitkering, en soms de hele uitkering. Dit zorgde echter nauwelijks tot een afname van het aantal aanvragen voor een WAO-uitkering.
Als de politiek zo doorgaat, is er straks geen onderscheid meer tussen Wia en bijstand
Grotere ingrepen waren nodig; in 2006 werd de WAO vervangen door de Wia: Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen.
Een van de meest ingrijpende veranderingen was de verhoging van de drempel om in aanmerking te komen voor de Wia. Zieken moesten tenminste voor 35 procent arbeidsongeschikt zijn om zo'n Wia-uitkering te kunnen krijgen. Onder de WAO werd er bij 15 procent arbeidsongeschiktheid een uitkering toegekend.
Dat was wederom een mooie bezuiniging voor het kabinet én eindelijk gingen dankzij al deze maatregelen ook het aantal aanvragen fors omlaag.
Daling ingezet
Begin 2003 werden er 993 duizend uitkeringen verstrekt, het hoogste aantal ooit. Meer dan toen Ruud Lubbers zijn noodkreet uitte. Eind 2017 waren het er 809.000, weet het Centraal Bureau voor de Statistiek. Terwijl de bevolking groeide nam het aantal arbeidsongeschikten af.
Bijna dertig jaar na de paniek lijkt het arbeidsongeschiktheidsprobleem onder controle. Toch vindt dit kabinet het nodig de regels nog verder aan te scherpen. Van Hemmen: "Als de politiek zo doorgaat, is er straks geen onderscheid meer tussen Wia en bijstand."