In Nederland is Stanley Sporkin amper bekend, maar in de jaren ’70 werd hij gevreesd door het Amerikaanse bedrijfsleven. Als crimefighter van de onafhankelijke beurswaakhond Securities and Exchange Commission (SEC) legde Sporkin met grote regelmaat een witte boord over de knie wanneer die de grenzen van het betamelijke had overschreden. Dat deed hij met een gedrevenheid die tot op de dag van vandaag ongeëvenaard is. Niet voor niets wordt Sporkin ‘the father of enforcement’ genoemd: de oerhandhaver.

Toen Sporkin met zijn team de jacht op corrupte witteboorden leidde, werd hij  door managers van grote beursgenoteerde bedrijven vooral verketterd als een agent van het proletariaat, zo blijkt uit het boek The Chickenshit Club van journalist Jesse Eisinger. Sporkin was in de ogen van de corporates een linkse rat die grote bedrijven het leven moeilijk maakte en dat was slecht voor de economie. De als jurist en accountant opgeleide toezichthouder had echter meer vrienden dan deze managers voor mogelijk hielden. Zowel binnen de gelederen van de Republikeinen als de Democraten bevonden zich groepen die grote waardering hadden voor de wijze waarop hij bedrijfsfraude te lijf ging. Voordat hij zich als ‘onafhankelijk’ liet registreren, was Sporkin Republikeins. Hij achtte een harde aanpak van misstanden in het bedrijfsleven een conservatieve deugd, een voorwaarde om het kapitalistische systeem zuiver te houden.

‘The premise I operate on is that this is the greatest country the world has ever known, that the freedoms we have and the free enterprise system are the reasons it’s so good, and that you cannot afford to compromise those freedoms,’ zei Sporkin in 1990 tegen een journalist van The New York Times.

Vertrouwen vormt de basis voor een democratische samenleving. Instituties die zorg dragen voor een gelijk speelveld tussen partijen op de markt en voor een eerlijke rechtspraak zijn onontbeerlijk. Wanneer een economie goed functioneert, kan een land of regio welvarend zijn en dat is goed voor alle burgers. Dit is niet links, niet rechts, maar vooral heel erg logisch.

Toch wordt deze logica de laatste jaren ondermijnd door wat ik de corporate lobby noem. Die lobby is inmiddels tot in de haarvaten van onze overheid doorgedrongen. Met Follow the Money onderzoeken we al jaren de lobbypraktijken van het bedrijfsleven. Het grote smoezen en bekonkelen vindt plaats op plekken die niet bereikbaar zijn voor gewone mensen. De toegang tot de tafels waar belangrijk overheidsbeleid in eerste instantie vorm krijgt, is vaak beperkt tot een zeer gering aantal bekende spelers, zoals ook blijkt uit de artikelen die we over de lobbyclub DTIB publiceerden. Uit de politieke debatten over de controversiële afschaffing van de dividendbelasting bleek het afgelopen halfjaar tevens dat de corporates direct toegang hebben tot het luisterend oor van premier Mark Rutte. De topman van zijn voormalige werkgever Unilever wist Rutte tot in zijn ‘diepste vezels’ te overtuigen van de noodzaak van die afschaffing.

Er is niets liberaal, innovatief of meritocratisch aan een systeem dat de machtigste partijen stelselmatig voorrang geeft

 De kijk van de ceo’s op wat goed is voor een economie, wordt sterk gedefinieerd door het belang van de aandeelhouder van hun bedrijf. Het kleine voordeel dat een selecte groep van voornamelijk Britse aandeelhouders van bedrijven als Shell en Unilever hebben, is voor hen groot genoeg om de dividendbelasting af te schaffen. Dat de kosten voor de samenleving — jaarlijks ruim 1,4 miljard euro — exponentieel groter zijn, komt in hun berekening niet aan de orde.

Als ons spraakmakende artikel ‘Door Shell gefinancierd onderzoek stond aan basis van afschaffing dividendbelasting’ één ding duidelijk maakt, is het dat een handvol bedrijven in staat is de wetenschap te manipuleren. De vrucht van die manipulatie — een broddelwerk van een rapport — vormt het kernstuk van een jarenlange lobby en de uiteindelijke ‘wetenschappelijke’ basis voor de afschaffing van de dividendbelasting.

De publicatie van ons artikel leidde afgelopen donderdag tot de nodige opwinding, ook in Den Haag. Politici van linkse signatuur buitelden over elkaar om hun verontwaardiging over de gang van zaken kenbaar te maken. Lodewijk Asscher (PvdA), Jesse Klaver (GroenLinks), Lilian Marijnissen (SP): allemaal drongen ze aan op een nieuw debat over de afschaffing van de dividendbelasting.

Dat een artikel zoveel impact heeft, is voor een journalist fijn om te zien. Maar ik heb er ook een kanttekening bij: uit de rechtse hoek van de politiek bleef het opmerkelijk stil. Dat is verklaarbaar, gezien het gepolariseerde politieke landschap. Kritiek op de lobbyactiviteiten van het grootbedrijf worden bijna onmiddellijk als ‘links’ bestempeld. Wanneer je als onderzoeksjournalist dergelijke praktijken aan het licht brengt, zeggen sommige liberale politici zelfs dat je teveel met de marxistische leer bezig bent — zo verneem ik uit betrouwbare bronnen. Dat is zorgelijke kletskoek. Want er is niets liberaal, innovatief of meritocratisch aan een systeem dat de machtigste partijen stelselmatig voorrang geeft ten koste van anderen.

Wat de machinerieën van het grootbedrijf laten zien — of dat nu gaat om de dividendbelasting, Schiphol, gas in Groningen of het immer ondersteunde bankwezen — is dat het kapitalistische systeem niet eerlijk functioneert. Sommige bedrijven zijn gelijker dan anderen. Die oneerlijkheid is de afgelopen decennia geïnstitutionaliseerd en wordt inmiddels door menig politicus als normaal beschouwd; als voorwaarde zelfs voor een goed functionerende en concurrerende economie.

Het tegenovergestelde is waar, leerde Stanley Sporkin ons al. Het ongelijke speelveld dat het corporate bedrijfsleven door zijn intensieve lobbypraktijken heeft weten te creëren is slecht voor het vertrouwen, slecht voor de economie en slecht voor de democratie. Daar zou links én rechts het mee eens moeten zijn. Ook Mark Rutte.