Direct naar artikelinhoud
SchuldbelijdenisKerken in oorlogstijd

Kerken erkennen schuld voor falen voor en tijdens oorlog

Predikant en PKN-scriba René de Reuver in maart dit jaar bij de Dag van het Nationaal Gebed.Beeld ANP

De voorlopers van de Protestantse Kerk in Nederland hebben in de oorlog gefaald bij de bestrijding van antisemitisme. Daarvoor belijdt de kerk schuld.

De Protestantse Kerk in Nederland erkent dat de kerk voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft meegewerkt aan een klimaat van antisemitisme. “Wij schoten tekort in spreken en in zwijgen, in doen en in laten, in houding en in gedachten”, staat in de schuldbelijdenis die PKN-scriba René de Reuver bij de herdenking van de Kristallnacht volgende maand uitspreekt tegenover de Joodse gemeenschap.

De kerk biedt geen excuses aan, want dat is geen kerkelijk woord, zegt De Reuver. In plaats daarvan, belijdt de kerk schuld tegenover de Joodse gemeenschap. “Schuld is het diepste woord dat je voor falen kan gebruiken", vindt De Reuver. “We distantiëren ons niet van het verleden, maar we nemen onze verantwoordelijkheid en erkennen onze fouten.”

Golf van geweld jegens Joden 

De schuldbelijdenis komt tijdens de herdenking van de Kristallnacht, waarbij in 1938 een golf van geweld jegens Joden en hun bezittingen over nazi-Duitsland trok. Dat was in de nacht van 9 op 10 november, dit jaar is de herdenking in Amsterdam op zondag 8 november in de Rav Aron Schuster synagoge . 

Ook de kerken in Nederland hebben bijgedragen aan antisemitisme, aldus de verklaring: “De Protestantse Kerk in Nederland wil zonder terughoudendheid erkennen dat de kerk mede de voedingsbodem heeft bereid waarin het zaad van antisemitisme kon groeien”

Voor het eerst boetedoening

Het is voor het eerst dat de PKN met een boetedoening komt voor het tekortschieten in, tijdens en ook net na de oorlog. “Dat is laat, 75 jaar na dato", meent De Reuver. “Ik zeg het dan ook als het ware met schaamrood op de kaken. Dat we laat zijn maakt het eerder zwaarder dan lichter.” Eerder dit bevrijdingsjaar was de koning kritisch over het gedrag van zijn overgrootmoeder Wilhelmina in de oorlog. Van premier Rutte kwamen er excuses voor het overheidshandelen in de oorlog. 

De schuldbelijdenis van de Protestantse Kerk richt zich niet op individuele kerkleden, of op plaatselijke gemeentes. Die hebben het volgens De Reuver vaak heel goed gedaan. Het gaat om de kerk als zodanig: “Ook in de oorlogsjaren zelf heeft het de kerkelijke instanties veelal aan moed ontbroken om voor de Joodse inwoners van ons land positie te kiezen.” Met die kerken wordt gedoeld op de hervormde, de gereformeerde en de Lutherse kerk. In 2004 vormden zij de PKN.

Consequenties voor de toekomst

“Het is een schuldbelijdenis van het instituut kerk voor het instituut kerk”, zegt de scriba. Die is wat hem betreft niet vrijblijvend, maar heeft ook consequenties voor de toekomst: “Je kijkt terug met het oog op heden en toekomst. Dit heeft gevolgen voor de relaties nu, we moeten ons nu ook inzetten tegen antisemitisme.”

Ook in kleinere protestantse kerken wordt er schuld beleden, niet bij de herdenking van de Kristallnacht maar in de kerken zelf. Leden van onder andere de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Gereformeerde bond in de PKN hebben een verklaring opgesteld waarin ze schuld belijden dat de kerken hun stem niet hebben verheven bij het toenemende antisemitisme voor de oorlog. Ook wordt erkend dat ze nalatig zijn geweest bij het opkomen voor de bedreigde Joodse gemeenschap tijdens de Holocaust. De voorbereidingsgroep vraagt plaatselijke kerken de tekst te gebruiken in hun dienst op zondag 15 november. 

Lees ook:

Premier Rutte biedt excuses aan voor houding regering ten aanzien van Holocaust

Premier Mark Rutte heeft zondag excuses aangebodenvoor de Nederlandse houding ten aanzien van de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog.

Over het zwijgen van Wilhelmina: wat de koning bedoelde met de uitspraak over zijn overgrootmoeder

Wat bedoelde koning Willem-Alexander precies toen hij het had over zijn overgrootmoeder, in zijn historische speech op de Dam tijdens de dodenherdenking?