Nederland heeft miljoenen doses van het ‘oxfordvaccin’ besteld. Hoe kansrijk is het?

Alsof je alvast een woning koopt die nog moet worden gebouwd. Zo ongeveer wil het kabinet vaccins tegen het nieuwe coronavirus gaan inkopen. Om straks niet achter het net te vissen, aldus minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, die met zo’n acht vaccinmakers in gesprek is. Nu maar hopen dat de vaccins straks niet allerlei verborgen gebreken hebben – en dat de bouw wel doorgaat.

Zoals het vaccin van Oxford, waarvan Nederland samen met Frankrijk, Italië en Duitsland 300 miljoen doses heeft besteld. Op papier ziet het vaccin, dat de komende maanden wordt getest op tienduizenden vrijwilligers, er veelbelovend uit. Het middel bestaat uit een verkoudheidsvirus dat is ‘vermomd’ met de uitsteeksels van het coronavirus. In de bloedbaan lijkt dat neutraliserende antistoffen op te wekken, gespecialiseerde plakkertjes die het virus bij zijn uitsteeksels pakken en voordragen voor vernietiging. Verkocht!

Proeven op apen

Bij apenproeven bleek de praktijk weerbarstiger. Het vaccin lijkt vooral het verloop van de ziekte minder erg te maken: ideaal als het gaat om het tegengaan van sterfte en volle ic’s. Daartegenover staat dat de ingeënte apen wel degelijk virusdeeltjes aanmaakten. Dat zou betekenen dat het vaccin wel de ziekte, maar niet de verspreiding van het virus tegenhoudt.

En dan maar duimen dat het vaccin werkt bij de mens. ‘Dat blijft een beetje koffiedik kijken’, zegt Cécile van Els, immunoloog bij het RIVM en hoogleraar vaccinologie bij de Universiteit Utrecht. ‘Door deze alliantie te bouwen en doses af te nemen, geef je in elk geval de garantie dat je mee investeert in de productie.’

Ook Van Els vindt het Oxfordvaccin ‘een kansrijk product’. Bij proeven met een vergelijkbaar vaccin in China kwam aan het licht dat mensen die al natuurlijke weerstand hebben tegen het gekozen verkoudheidsvirus, ook het vaccin afweerden. Dat zal het Oxfordse vaccin alvast niet overkomen: het is gebouwd rond een chimpanseevirus, dat in mensen niet rondgaat.

En wat ligt er bij de vaccinmakelaar nog meer in de etalage? In het segment ‘aangeklede verkoudheidsvirussen’ zal De Jonge wellicht kiezen voor het coronavaccin van biotechbedrijf Janssen, dat in Leiden wordt ontwikkeld. Dat wordt vanaf juli getest op mensen. Hoewel de proefdierresultaten nog niet openbaar zijn, zingt rond dat het vaccin goede resultaten boekt.

Andere vaccins

Ook zal De Jonge zijn kansen spreiden. Dat kan betekenen dat men minstens een zogeheten ‘subunitvaccin’ wil aanschaffen, denkt Van Els. Dat is een beproefde vaccinsoort waarbij men het afweersysteem prikkelt door losse stukjes van het covidvirus in te spuiten. Het verst is de Amerikaans-Zweedse fabrikant Novavax, die zo’n eiwitvaccin test op 130 proefpersonen.

En, in de categorie eigentijds, is daar het vaccin van nieuwkomer Moderna. Dat vaccin bestaat uit erfelijk materiaal van het virus, waardoor de gevaccineerde zelf viruseiwit gaat aanmaken, dat vervolgens weer de immuunrespons opwekt. Met belangstelling zal De Jonge de uitslagen van de eerste test op 45 proefpersonen hebben bekeken: enkele proefpersonen kregen koorts, maar de gevaccineerden maakten wel de felbegeerde neutraliserende antistoffen aan.

Uiteindelijk, verwacht Van Els, zal er een complete woonwijk van allerlei vaccins verrijzen, in plaats van hetzelfde rijtjeshuis voor iedereen. ‘Je moet dit niet zien als een race met een winnaar die de eerste is. We hebben meerdere producten nodig.’ Ze wijst op de griepprik, waarvan er tientallen op de markt zijn, voor verschillende leeftijden, doelgroepen en toepassingen. ‘Zo’n uitgebreid palet kunnen we nu weer verwachten’, denkt ze. ‘Ze zullen door hun ontwerp net even verschillen. En allemaal onder bepaalde omstandigheden tot hun recht komen.’