NS, compenseer óók voor het vervoer van politieke gevangenen en verzetsmensen naar de kampen

Bijna 1500 mannen verlaten woensdagavond 11 oktober 1944 Kamp Amersfoort. De hele dag hadden ze stram in de houding moeten staan op de appèlplaats. Sommigen kregen daarbij slaag van een officier. Anderen werden door bloedhonden aangevallen. Nu marcheren ze onder begeleiding van SS’ers naar het Amersfoortse treinstation. Wie probeert te ontsnappen wordt afgeranseld. Op het perron worden de gevangenen per tiental in een personenwagon geduwd. Anderen komen in veewagens terecht. De bestemming is Neuengamme, het concentratiekamp in de buurt van Hamburg. Nog geen driehonderd van hen zullen dat kamp overleven.

We zijn 75 jaar verder. De overheid heeft bewonderenswaardige stappen gezet. Premier Rutte bood excuses aan bij de Auschwitzherdenking. Minister Grapperhaus zei dat het verzwijgen van het geallieerde bombardement op Nijmegen verkeerd was.

Tijdens de bezetting kwamen enkele honderdduizenden Nederlanders in verzet. Met grote en kleine daden. Tienduizenden zijn opgepakt, vaak verraden. Vanuit gevangenissen werden zij door de NS vooral via de kampen Amersfoort en Vught vervoerd naar concentratiekampen als Neuengamme. Dit was geen vernietigingskamp. Maar vernietiging was wel het officiële doel: vernietiging door arbeid. Van de bijna 7000 Nederlanders in Neuengamme keerden nog geen 1200 terug. De anderen stierven door zware arbeid, ziektes of het sadisme van bewakers.

Een onmogelijk uit te leggen onderscheid

Waar in eerdergenoemde gevallen de staat verantwoordelijkheid nam, ontlopen de NS die nu voor het onnoemelijke leed dat de NS-transporten van politieke gevangenen en verzetsmensen naar concentratiekampen hebben veroorzaakt bij slachtoffers en nabestaanden. Onlangs maakten de NS bekend ruim 30 miljoen euro uit te keren aan de vervolgde Joden, Roma en Sinti of hun nabestaanden. Aanvankelijk zeiden de NS dat iedereen die per trein naar een concentratiekamp was verbannen aanspraak zou kunnen ­maken op tegemoetkoming. Later vernauwden de NS de definitie. Daarmee maken zij een onmogelijk uit te leggen onderscheid tussen het leed van Joden, Roma en Sinti en dat van overige kampgevangenen. Oftewel: ze kijken niet óf slachtoffers in hun wagons hebben gezeten, maar in welke hoedanigheid.

Er zijn Joodse verzetsmensen en hun nabestaanden die wel in een kamp zaten, maar niet voor tegemoetkoming in aanmerking komen, omdat de commissie “niet [heeft] kunnen vaststellen dat de persoon die door u is opgegeven als belanghebbende is vervoerd op grond van het feit dat deze deel uitmaakte van de Joodse gemeenschap of de gemeenschappen van Roma en Sinti”. Een van deze personen is bij een experimentele vergassing in Neuengamme in 1941 vermoord.

Historisch onderzoek

In gesprekken met Kamerleden over de NS-kwestie, die ik met vertegenwoordigers van andere organisaties voerde, konden wij steevast rekenen op begrip. Er moest iets veranderen aan de NS-regeling, zeiden zij. Maar de NS hebben de deur daarvoor dichtgegooid. De bedrijfsleiding wordt daarin gesteund door de raad van commissarissen en de staat, de enig aandeelhouder. En zo verandert er niets.

Wanneer we herdenken zeggen we vaak: ‘Nooit weer’. Zou erkenning van die Nederlanders die de moed hadden zich te verzetten tegen de nazi’s en de Holocaust niet eveneens op haar plaats zijn? ‘Nooit weer’ betekent volgens ons een daad stellen. Dat vraagt om een ruimhartige opstelling van de staat en de NS. Laat de NS op zijn minst een onafhankelijk historisch onderzoek uitvoeren, overeenkomstig het advies van de commissie die de huidige regeling heeft vormgegeven. Dan kunnen de NS alsnog met een fatsoenlijke regeling komen.

Lees ook:

Het gesprek tussen de NS en verzetsmensen blijft zonder resultaat

De NS-top en een afvaardiging van veertien organisaties van verzetsmensen uit de Tweede Wereldoorlog zijn het donderdag in een ‘goed’ (NS) en ‘scherp en intensief’ (verzetsorganisaties) gesprek niet eens geworden over uitsluiting van de NS-regeling voor oorlogstransporten naar concentratiekampen. 

De NS moeten zich ruimhartig tonen richting de verzetsmensen

Maar waarom beperkt het spoorbedrijf de groep die ervoor in aanmerking komt tot Joden, Roma en Sinti? Gevangengenomen verzetsstrijders werden via dezelfde sporen afgevoerd en kwamen veelal niet meer terug. Nakomelingen van verzetsmensen komen nu in het geweer tegen de afwijzing van hun claims.

‘Mijn vader hield Joden uit de trein, en kwam er zelf in’

Verzetsdeelnemers en hun nakomelingen willen ook een schadevergoeding van de NS vanwege transporten in de Tweede Wereldoorlog naar nazi-kampen. Edith Geuzebroek, dochter van verzetsstrijders, verklaart waarom ze zich zo miskend voelt.