Trekt Myanmar zich iets aan van de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof?
Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag doet donderdag uitspraak in een zaak tegen Myanmar. Het land wordt beschuldigd van het orkestreren van een genocide tegen de Rohingya.
1 Wat staat er op de rol?
Het Internationaal Gerechtshof (International Court of Justice) in Den Haag, de hoogste juridische instantie van de Verenigde Naties (niet te verwarren met het Internationaal Strafhof, International Criminal Court, eveneens in Den Haag), doet donderdag naar verwachting een eerste uitspraak in een genocide-zaak tegen Myanmar vanwege zijn behandeling van de Rohingya, een islamitische minderheid in het land.
De zaak werd november vorig jaar door Gambia aangespannen namens de Organisatie van Islamitische Staten, een groep van 57 landen. Gambia wil dat het Gerechtshof op basis van de VN-Genocide-Conventie ‘voorlopige maatregelen’ neemt om te zorgen dat Myanmar met zijn vermeende genocidale campagne stopt. Ook zou het hof Myanmar moeten gelasten ervoor te zorgen dat geen bewijsmateriaal wordt vernietigd.
2 Hoe luidt de aanklacht?
Myanmar zou volgens de aanklacht van Gambia in 2017 een doelbewuste campagne van etnische zuivering en genocide hebben gevoerd tegen de Rohingya in Rakhine in het westen van Myanmar. De Rohingya wonen daar al generaties, maar worden door de Birmese meerderheid gezien als illegale immigranten uit Bangladesh en op allerlei manieren gediscrimineerd, sinds enkele jaren versterkt door opkomend boeddhistisch nationalisme.
In 2017 kwam het tot een escalatie toen het Myanmarese regeringsleger een militaire actie begon die leidde tot de exodus van bijna 750.000 Rohingya naar buurland Bangladesh. De VN concludeerde op basis van satellietbeelden en interviews met vluchtelingen dat bij die verdrijving massale moordpartijen en verkrachtingen plaatsvonden die met ‘genocidale intenties’ zouden zijn uitgevoerd. Ook werden honderden dorpen in brand gestoken en met de grond gelijk gemaakt, wijzend op etnische zuivering. Volgens Gambia is de campagne nog steeds gaande, reden waarom het het hof om maatregelen vraagt.
3 Wat zegt Myanmar?
Myanmar ontkent een genocidale campagne tegen de Rohingya. Tijdens een hoorzitting in Den Haag in december noemde Aung San Suu Kyi, staatsraad en de facto regeringsleider van Myanmar, het door Gambia geschetste beeld onvolledig en misleidend. De Rohingya-uittocht zou het ‘tragische gevolg’ zijn geweest van een contraspionage-campagne van het regeringsleger die was uitgelokt door gewapende aanvallen van het Arakan Rohingya Salvation Army (ARSA), een afscheidingsbeweging met banden met Islamitische Staat. Suu Kyi vroeg het hof daarom de aanklacht niet ontvankelijk te verklaren.
Een ‘onafhankelijke onderzoekscommissie’ die onder leiding van de Filipijnse diplomaat Rosario Manalo in opdracht van de Myanmarese regering de aantijgingen onderzocht maakte maandag bekend geen bewijzen van genocide te hebben gevonden. Althans geen bewijzen voor een vooropgezette bedoeling om ‘geheel of gedeeltelijk een nationale, etnische, raciale of religieuze groep te vernietigen’, conform de internationale definitie van genocide.
Wel heeft de commissie indicaties dat het leger medeverantwoordelijk was voor mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden. Daarmee gaat de commissie verder dan de regering tot nu toe. Maar de commissie wijst er ook op dat de campagne werd uitgelokt door ARSA-rebellen en typeert de hele situatie als een gewapend conflict. Vertegenwoordigers van Rohingya doen het (nog niet gepubliceerde) rapport af als een ‘witwasoperatie’.
4 Wat is de internationale context?
De verdrijving van de Rohingya leidde tot felle internationale kritiek op de in 2016 aangetreden democratische regering van Myanmar en haar de facto leider Aung San Suu Kyi, laureaat van de Nobelprijs voor de Vrede. Westerse landen waren echter voorzichtig omdat zij het precaire democratiseringsproces in Myanmar, waar het leger nog steeds de feitelijke macht heeft, niet wilden verstoren. Dat is mogelijk ook de reden dat geen sancties zijn ingesteld.
Hoewel Myanmar vanwege de Rohingya-kwestie een internationale paria werd, geniet het in VN-verband bescherming van grote buur China. Myanmar is voor China cruciaal vanwege haar strategische ligging en rijkdom aan grondstoffen. Tijdens het staatsbezoek van president Xi Jinping afgelopen weekend maakten beide landen afspraken over de China Myanmar Economic Corridor en een diepzeehaven in Rakhine, onderdeel van het ‘Belt and Road Initiative’. Dat moet China een directe verbinding geven met de Golf van Bengalen.
5 Hoe gaat het met de Rohingya?
Bijna een miljoen Rohingya-vluchtelingen bivakkeren nog steeds in kommervolle omstandigheden in overbevolkte, onveilige vluchtelingenkampen bij Cox’s Bazaar in het zuiden van Bangladesh. Ze kijken met argusogen naar Den Haag. Figuurlijk dan, want uit veiligheidsoverwegingen hebben de autoriteiten alle internetverbindingen afgesloten. Veel Rohingya willen graag terug naar Rakhine, maar alleen als dat vrijwillig en veilig kan.
Bangladesh wil de vluchtelingen zo snel mogelijk kwijt. Eerdere pogingen om in samenwerking met Myanmar te beginnen met een geregelde terugkeer liepen vorig jaar echter op niks uit, vooral omdat de Rohingya zelf de situatie in Rakhine nog allerminst vertrouwen. Bangladesh heeft intussen een eiland (of eigenlijk een bij hoogwater onderlopende zandplaat) in de Golf van Bengalen gereed gemaakt om grote aantallen Rohingya heen te deporteren.
6 Hoe loopt deze zaak af?
Dat is moeilijk te zeggen. Het Internationaal Gerechtshof kan aanklager Gambia niet ontvankelijk verklaren of zichzelf de rechtsmacht in deze zaak ontzeggen. Elke uitspraak van het hof over voorlopige maatregelen, zoals Gambia die wil, is finaal en wettelijk bindend. Het Gerechtshof heeft geen macht die maatregelen af te dwingen, maar beschikt wel over het gezag van de VN. Het is hoe dan ook pas de eerste stap in een zaak die naar verwachting nog jaren gaat duren.
De uitspraak en de internationale reacties erop kunnen grote impact hebben op Myanmar, waar later dit jaar verkiezingen zijn. Er zijn overigens ook zaken aanhangig gemaakt bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Myanmar is hierbij niet aangesloten, Rohingya-gastland Bangladesh wel. Eind vorig jaar gaven de ICC-rechters de aanklagers toestemming een onderzoek te starten.