De werking van chloroquine is nog volstrekt onzeker

De Amerikaanse president Donald Trump prees tijdens een persconferentie vrijdag chloroquine aan als probaat middel tegen Covid-19. Zijn adviseurs haastten zich om te vertellen dat de werkzaamheid van dit oude malariamiddel tegen Covid-19 nog wel in zorgvuldig klinisch onderzoek zal moeten worden aangetoond. Van chloroquine en de verwante stof hydroxychloroquine is in celproeven al wel aangetoond dat het de groei van het nieuwe coronavirus SARS-CoV-2 kan remmen. Maar of het ook in zieke patiënten zo werkt, is nog niet duidelijk.

Trump liet zijn enthousiasme niet beteugelen en twitterde zaterdag: „HYDROXYCHLOROQUINE & AZITHROMYCIN, taken together, have a real chance to be one of the biggest game changers in the history of medicine.” Zondag zei de Amerikaanse president dat de middelen vanaf dinsdag aan Amerikaanse patiënten zullen worden verstrekt. „Wat hebben we te verliezen?” voegde hij toe. En: „Ze maken mensen niet dood hè, dat willen we niet natuurlijk.”

Recente Franse studie

Trump verwees ook naar een recente Franse studie. Die bewijst echter allesbehalve dat het middel levensreddend is voor Covid-19-patiënten. In de Franse studie werden twintig Covid-19-patiënten die hydroxychloroquine kregen afgezet tegen 16 controlepersonen met Covid-19, die niets kregen. Het team onder leiding van de Franse infectiebioloog Didier Raoult concludeert: „Ondanks de kleine aantallen laat ons onderzoek zien dat de behandeling van Covid-19-patiënten met hydroxychloroquine sterk verband houdt met een afname van de hoeveelheid virus en het helemaal verdwijnen ervan, en dat dit effect wordt versterkt door azithromycine.”

Maar andere wetenschappers zijn uiterst kritisch. Het onderzoek is slordig uitgevoerd, vinden ze. De controlegroep bestond eenvoudig uit mensen die het malariamiddel weigerden. Het blijkt dat alleen de groep die hydroxychloroquine kreeg in zijn geheel zorgvuldig is opgevolgd met testen, waarbij niet alleen de aanwezigheid maar ook de hoeveelheid virus daadwerkelijk is gemeten. In de controlegroep is dat maar bij vijf personen goed gebeurd. Dat we midden in een epidemie zitten mag geen excuus zijn de wetenschappelijke standaarden voor een goede studie overboord te zetten, schreef de Australische geneticus Gaetan Burgio in een reactie op Twitter.

Anderen wijzen erop dat chloroquine helemaal geen onschuldig middel is. Bij overdosering kunnen hartritmestoornissen ontstaan en kan het zenuwstelsel beschadigd raken. Vrijdag kwamen vanuit Lagos in Nigeria al meldingen van mensen die op eigen houtje een overdosis chloroquine hadden genomen, omdat ze dachten dat het hen zou beschermen tegen het nieuwe coronavirus.

Mensen wachten maandag 23 maart op screening op Covid-19, voor het Franse instituut IHU-Mediterranee Infection in Marseille, waar ook Didier Raoulty werkt, die onderzoek deed naar de werking van chloroquine.

Overigens was de studie van Raoult en collega’s niet eens bedoeld om het klinische effect van chloroquine in kaart te brengen. Ze wilden onderzoeken of het middel zou kunnen bijdragen om de tijd te bekorten dat mensen besmettelijk zijn voor anderen. Maar zelfs of dát zo is, kan door de gebrekkige uitvoering en analyse niet met zekerheid worden geconcludeerd.

Ook in Nederland kunnen Covid-19-patiënten al met experimentele middelen worden behandeld, als uitzondering op de richtlijnen, omdat er verder geen middelen tegen deze nieuwe infectieziekte beschikbaar zijn. De arts moet daarbij wel met de patiënt bespreken dat het wetenschappelijk bewijs voor de werking ontbreekt.

Wereldomvattende megastudie

Ondertussen heeft de Wereldgezondheidorganisatie plannen ontvouwd voor een wereldomvattende megastudie naar de vier meest belovende kandidaatgeneesmiddelen tegen Covid-19, onder de naam SOLIDARITY. Het gaat om onderzoek naar (hydroxy)chloroquine, interferon, remdesivir en de combinatie van de hiv-remmers lopinavir/ritonavir. Het doel is om laagdrempelig een groot aantal patiënten in de studie te krijgen. Eerdere Chinese studies met deze en andere middelen naar hun effect bij Covid-19-patiënten bleken lastig. De epidemie was grotendeels alweer voorbij toen de studies goed en wel waren opgestart, waardoor het beoogde aantal deelnemers vaak niet is gehaald. Dat maakt het lastig om conclusies te trekken. Een Chinese studie naar de effectiviteit van hiv-remmers tegen het nieuwe coronavirus kwam erop uit dat de behandeling niet veel effect had ten opzicht van een placebo. Maar toch is het laatste woord daarmee niet gezegd: die studie was relatief klein (199 deelnemers) en bovendien overleed een zeer groot aantal van de deelnemers (22 procent). Dat zou erop kunnen duiden dat het onderzoek plaatsvond in een patiëntenpopulatie die bovengemiddeld ernstig ziek was, waardoor de resultaten zich niet laten veralgemeniseren naar alle Covid-19-patiënten.

In de Europese databank voor klinische studies zijn momenteel zes onderzoeken naar middelen tegen Covid-19 geregistreerd, waarvan aan twee ook patiënten in Nederland kunnen meedoen. Beide studies richten zich op remdesivir, een experimenteel antiviraal medicijn dat aanvankelijk bedoeld was als middel tegen ebola. In het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk zijn studies begonnen die alle vier middelen onderzoeken. De Franse studie naar alle vier middelen wordt geleid vanuit INSERM in Parijs. Het onderzoek zal beginnen met 800 Covid-19-patiënten in vijf Franse ziekenhuizen. De studie kan later worden uitgebreid naar andere Europese landen, inclusief Nederland, om in totaal 3.200 deelnemers te werven. De Franse studie kan later ook nog ‘aanhaken’ als nevenproject bij het mondiale WHO-initiatief.