Hoe ontstaan nachtmerries en hoe kun je ze voorkomen?

Je wilt wegrennen, maar je benen werken niet mee. Je slaakt een gil, maar er komt geen geluid. Als je wakker schrikt, soms badend in het zweet, blijk je het allemaal gedroomd te hebben. Waar komen nachtmerries vandaan en hoe kun je ze voorkomen?

De oude Grieken en Romeinen dachten dat dromen een voorspellende waarde hadden. Julius Caesar droomde eens dat hij zijn moeder verkrachtte, waarop waarzeggers hem geruststelden: ‘De aarde is de moeder van iedereen, en daarom verscheen ze in uw droom als moeder’. De droom wees er volgens hen ongetwijfeld op dat hij voorbestemd was de wereld te regeren. 

Inmiddels weten wetenschappers dat je in je remslaap moet zijn om te kunnen dromen. Rem staat voor rapid eye movement: snelle oogbewegingen kenmerken deze slaapfase. ‘Maar we weten niet of een droom een toevallig bijproduct is van de remslaap, of dat dromen zo belangrijk zijn dat ze de reden vormen voor de remslaap’, zegt Ysbrand van der Werf, onderzoeker slaapstoornissen bij het Amsterdam UMC.

Dromen zijn volgens Van der Werf vrijwel altijd emotioneel gekleurd, positief of negatief. Als die negatieve emoties ontsporen, kan een droom overgaan in een nachtmerrie. Stress speelt waarschijnlijk mee bij die ontsporing: je hersenen produceren dan een signaalstofje dat eigenlijk niet in de remslaap thuishoort, noradrenaline, waardoor emoties heftiger worden.

Slaaponderzoekers weten nog altijd niet wat dromen precies zijn, of waarom je eigenlijk droomt. ‘Dat is de million-dollar question’, zegt Van der Werf. En zolang we niet weten waarom we dromen of nachtmerries hebben, heeft het ook weinig zin om te proberen de betekenis van dromen te duiden, legt hij uit.

Behalve stress is niet duidelijk waar dromen en nachtmerries vandaan komen. Van der Werf kent wel verhalen van mensen die zeggen dat ze nachtmerries krijgen van een warme slaapkamer, of als ze op hun rug slapen, of als ze laat gegeten hebben. Systematisch onderzoek is daar niet naar gedaan.

Dan de vraag: als je last hebt van nachtmerries, kun je daar dan iets tegen doen?

Ja, vaak wel, met psychotherapie. Daarmee kun je leren lucide te dromen: je bent je er dan van bewust dat je droomt en je kunt je droom zelfs bijsturen. Hoe dat gaat? Van der Werf heeft wel een paar tips, onder meer: bedenk voor het slapengaan waarover je wilt dromen. Als je dan inderdaad droomt wat je bedacht had, weet je dat je in dromenland bent, en daardoor kun je de droom ook anders laten aflopen.

Je droom opschrijven kan ook helpen. Als je dat een tijdje doet, leer je herkennen hoe een droom eruitziet. Daarna zul je vaak weten dat je droomt en kun je lucide gaan dromen.

Lukt dat niet? Dan zijn er technische hulpmiddelen. Van der Werf noemt een voorbeeld van een slaapbril met een rood lampje erop. Omdat onderzoekers kunnen voorspellen wanneer de remslaap ongeveer begint, kunnen ze het lampje zo instellen dat dat gaat knipperen als de remslaap begint. Door de oogleden ziet de dromer het lampje en denkt: o ja, dat betekent dat ik droom en dat dit niet echt is.

Maar voor wie zo’n bril wil kopen is er slecht nieuws: eigenlijk gebruiken slaaplabs ze alleen voor onderzoek. Van der Werf ziet meer in lowtech: leg pen en papier naast je bed. Daarmee zou het moeten lukken van de nachtmerries af te komen. Welterusten!

_{Zit er een limiet aan het aantal mensen dat je kunt kennen? Wat bewijst de uitslag van een schriftelijke test eigenlijk? In onze Grote Vragen Podcast beantwoorden we ‘vragen waar je nooit over na hebt gedacht maar plotseling dolgraag een antwoord op wilt hebben’.}