Levenslang lijkt zeker voor Ratko Mladic, maar voor hoeveel keer genocide?
Ratko Mladic hoort dinsdag of hij definitief voor de rest van zijn leven de cel in moet. De aanklagers willen dat de rechters hem niet alleen veroordelen voor volkerenmoord in Srebrenica, maar ook in andere Bosnische steden.
Ratko Mladic zal altijd bekendstaan als de hoogste militair die uitvoering gaf aan de genocide in het Bosnische stadje Srebrenica in 1995. Voor de wereld – en voor Nederland in het bijzonder. Nederlandse VN-soldaten konden de slachtpartij op circa achtduizend moslimmannen en -jongens immers niet voorkomen.
Het Joegoslaviëtribunaal legde de Bosnisch-Servische ex-generaal vier jaar geleden daarvoor levenslang op, net als voor andere oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Hij ging daartegen in beroep, net als de aanklagers. Mladic’ politieke baas, de Bosnisch-Servische president Radovan Karadzic, kreeg er in hoger beroep al levenslang voor. Vandaag, tien jaar nadat Mladic werd opgepakt in zijn schuilplaats in het noorden van Servië, krijgt ook hij zijn definitieve oordeel te horen.
Vijf andere plaatsen
Maar weinigen twijfelen eraan dat de rechters de eerdere veroordeling zullen handhaven. Nabestaanden hopen echter dat ze Mladic ook achter de tralies zetten wegens genocide in vijf andere plaatsen in Bosnië, in 1992. Aan het begin van de oorlog probeerden de strijdende partijen zoveel mogelijk land te veroveren. Daarbij was vaak sprake van etnische zuivering, waar iedereen die niet tot de eigen bevolkingsgroep behoorde werd verdreven – of erger.
In vijf plaatsen, waaronder Prijedor, Foca en Sanski Most, was sprake van het systematisch uitroeien van moslims en Bosnische Kroaten door de Bosnische Serviërs, volgens de aanklagers. Genocide dus, en Mladic zou ervan geweten hebben en onvoldoende gedaan hebben om die te stoppen.
Geen bewijs van de intentie bij Mladic
Maar de Nederlandse rechter Alphons Orie sprak Mladic daarvan in 2017 vrij. Hij merkte de moorden in die plaatsen weliswaar aan als oorlogsmisdaden, en stelde ook vast dat er een plan was om de moslimbevolking te vernietigen. Maar het ging om een relatief klein aantal van het totaal aantal moslims, en Orie vond geen bewijs van de intentie bij Mladic om volkenmoord te plegen.
Steun van Servisch- Bosnische politici
Wat de uitspraak in het hoger beroep tegen Ratko Mladic ook is, hij kan in ieder geval nog steeds op steun van de hoogste Servische politici in Bosnië rekenen. “Ze willen van hem een crimineel maken, en dat is onacceptabel voor het Servische volk en mij als leider daarvan”, zei Milorad Dodik zondag. Hij is het door de inwoners van Republika Srpska, het overwegend door etnische Serviërs bewoonde deel van Bosnië, gekozen lid van het driekoppige presidentschap van Bosnië-Herzegovina. Dat kent een roterende voorzitter – een functie die momenteel in handen van Dodik is.
“Mijn verwachtingen van de rechters zijn duidelijk, gebaseerd op de ervaring die we hebben. Ze zijn partijdig en concentreren zich op de Serviërs zodat ze kunnen zeggen dat dat de slechteriken zijn als de geschiedenis wordt opgeschreven.”
Dodik en Republika Srpska ontkennen dat in Srebrenica genocide heeft plaatsgevonden, net als overigens de autoriteiten in buurland Servië. Net als bij andere bevolkingsgroepen genieten veroordeelde oorlogsmisdadigers er veel politieke en maatschappelijke steun, en kunnen zij na uitzitting van hun straf op een heldenontvangst en een comfortabel leven rekenen.
De vraag is waarom de rechter in hoger beroep vandaag tot een ander oordeel zou komen. Aanklager Serge Brammertz denkt dat het bewijs sterk genoeg is. Maar andere juristen zijn daar niet zo zeker van. Zo is het voor een veroordeling onder meer problematisch dat de rechters Karadzic tot twee keer toe vrijspraken van genocide in de andere plaatsen dan Srebrenica.
‘Srebrenica’ als een geïsoleerde gebeurtenis
Volgens critici hebben de aanklagers ook in de zaak tegen Mladic te weinig gedaan om het bewijs rond te krijgen. Alle aandacht zou uitgegaan zijn naar de misdaden in Srebrenica. “Wellicht wilden de rechters het verschil markeren tussen Srebrenica en de andere plaatsen om het internationale publiek de ernst van de misdaden in Srebrenica te laten inzien”, zei de Bosnische advocate Senka Nozica tegen nieuwsportal Balkan Insight.
Volgens anderen komt het de internationale gemeenschap goed uit om de volkenmoord in Srebrenica als een geïsoleerde gebeurtenis te beschouwen. Als een situatie die uit de hand liep, in plaats van als een logische stap in een proces waarin bevolkingsgroepen elkaar probeerden uit te roeien. Op die manier kan de internationale gemeenschap moeilijker verweten worden te weinig gedaan te hebben om de misdaden te voorkomen.
Lees ook:
Quo Vadis, Aida?: hoe verfilm je zoiets gruwelijks als de massamoord in Srebrenica?
Waar stoppen feiten en begint fictie? Het is een vraag die steevast opkomt bij historische films, maar bij een speelfilm over genocide lijkt die extra prangend.