93 doden en 52 gewonden: bijna niemand kan zich de grootste treinramp ooit in Nederland nog herinneren
De grootste treinramp uit de Nederlandse geschiedenis bij Harmelen is zaterdag zestig jaar geleden. Een geschonken snelheidsmeter is aanleiding voor een expositie over deze ‘vergeten’ ramp.
Het spoor bij Harmelen ligt bezaaid met brokstukken, wagons zijn veranderd in bergen verpulverd ijzer en overal liggen slachtoffers op de grond. In de Utrechtse polder hangt een dichte mist als districtsingenieur A.M. Tordoir van de NS in de ochtend van 8 januari 1962 aankomt op de rampplek. Wat hij daar ziet, zal hem zijn leven lang bijblijven. “In de jaren erna praatte mijn vader nauwelijks over het treinongeluk”, blikt zijn zoon Henri (67) terug. “Het heeft misschien wel te veel indruk gemaakt om erover te kunnen praten.”
Het ongeluk tussen twee treinen nabij het Utrechtse dorp Harmelen is zaterdag exact zestig jaar geleden. Met 93 doden en 52 gewonden is het tot op de dag van vandaag de grootste treinramp uit de Nederlandse geschiedenis. Een sneltrein uit Utrecht met 900 passagiers aan boord botste die ochtend om 9.19 uur frontaal op een stoptrein. De machinist zag een geel sein over het hoofd, waarschijnlijk door de dichte mist. Het land was in rouw, koningin Juliana brak haar wintersportvakantie in Lech af om nabestaanden te steunen, weet Henri. “De impact is misschien wel vergelijkbaar met de vliegramp MH17.”
Districtsingenieur Tordoir is in de dagen na de ramp dag en nacht ter plekke. De mechanische snelheidsmeter van de sneltrein die stil is blijven staan op 107 kilometer per uur, stelt hij veilig. Zestig jaar later ligt diezelfde meter op het kantoor van het Spoorwegmuseum in Utrecht. Vorig jaar geschonken door Henri, de zoon van de districtsingenieur die inmiddels is overleden. “Het apparaat stond altijd boven op de boekenkast”, vertelt Henri. “We wilden het nu aan het museum geven waar het meer waarde heeft dan op onze kast.”
De belangrijke schenking was voor het Spoorwegmuseum aanleiding voor een kleine expositie over de ramp, legt conservator Evelien Pieterse uit. “Het ongeluk is een beetje in de vergetelheid geraakt”, meent Pieterse. “En dat is onterecht.” Voor de veiligheid op het spoor is de ramp namelijk essentieel geweest. Inmiddels is de beruchte kruising bij Harmelen niet meer gelijkvloers en de invoering van automatische treinbeïnvloeding (atb) is een rechtstreeks gevolg van het ongeluk. “Daardoor remmen treinen automatisch af bij het passeren van een rood of geel sein en kan een ongeluk zoals dit niet meer plaatsvinden.”
Op foto’s en kranten na is er weinig tastbaars overgebleven. Wel wijst Pieterse op een gehavende nummerplaat van de betrokken locomotief die een verzamelaar voor de tentoonstelling beschikbaar heeft gesteld. “De locomotief is gesloopt, dit is naast de snelheidsmeter eigenlijk het enige wat nog over is.” Ook komt een destijds 19-jarige overlevende aan het woord in een video die wordt vertoond. “Het delen van de verhalen is belangrijk om de ramp te onthouden.”
Tordoir is blij dat de snelheidsmeter die zijn vader vond, nu is te bewonderen door het grote publiek. “Het is de grootste treinramp in de geschiedenis, maar je merkt dat de herinnering aan een ramp als deze vervaagt. Steeds minder mensen hebben er een actieve herinnering aan. De ramp mag niet worden vergeten, en hopelijk helpt de snelheidsmeter daarbij.”
De expositie ‘Treinramp Harmelen’ is te zien in Het Spoorwegmuseum in Utrecht zodra de musea weer open mogen. De tentoonstelling duurt t/m 30 oktober. Bekijk hieronder een video gemaakt door het Spoorwegmuseum.
Video wordt geladen...
Lees ook:
Nederlands spoor relatief veilig
In Nederland mogen we ons relatief gelukkig prijzen met de veiligheid op het spoor. We staan in de top drie van meest veilige landen in Europa. Het is in de Nederlandse geschiedenis vier keer voorgekomen dat er meer dan tien mensen omkwamen bij een treinongeval. De laatste keer dateert uit 1976.