‫رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و ﺷﻜﺴﺖ‬

‫ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ‬

‫ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ :‬ﻋﺰﻳﺰ آرﻳﺎﻧﻔﺮ‬

‫ﺗﺎرﻧﻤﺎي ﺧﺮاﺳﺎن زﻣﻴﻦ )‪(www.khorasanzameen.net‬‬
‫‪ 17‬ﻣﻴﺰان )ﻣﻬﺮ( ‪1393‬‬

‫‪1‬‬
 ‫رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ رﺳﻴﺪن‬
‫ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫)ﺷﻴﺮازه از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﻫﺎي از ﻫﻢ درﻳﺪه‪ ،‬ﺗﺎر و ﭘﻮد‬
‫ﺷﺎرﻳﺪه و رﻓﻮﻫﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪه دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ در ﻛﺸﻮر(‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻛﺘﺎب‬

‫ﻧﺎم‪ :‬رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و ﺷﻜﺴﺖ ﭘﺮوژه ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ :‬ﻋﺰﻳﺰ آرﻳﺎﻧﻔﺮ‬
‫ﺳﺎل ﭼﺎپ‪:‬‬
‫رون ﭼﺎپ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺟﺎي ﭼﺎپ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎرﮔﺎن‬
‫ﻧﺎﺷﺮ‪:‬‬
‫آراﺳﺘﺎر‪:‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫دﻳﺒﺎﭼﻪ‬
‫آﻏﺎز ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﻃﺮح ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫ﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺗﺮﺳﻨﺎك ﻛﺸﻮر و ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻛﺎروان ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻴﻮرﻳﻚ‬
‫ﻣﻠﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻳﺎ ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ‬
‫دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ راﻫﻴﺎﺑﻲ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺒﺎري ﺑﻪ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻧﻔﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ در رﻳﺨﺘﻴﺎﺑﻲ ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬
‫آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ و اﺗﻨﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ »اﻓﭙﺎك« )اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ -‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن(‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎم ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺗﺒﺎرﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺮﻗﻲ ﻣﺎ‬
‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ‪ -‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ در ﻛﺸﻮر‬
‫ﻧﻴﺎز ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﮔﺬار از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺪرن‬

‫‪3‬‬
 ‫رو آوري از ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﻴﺎري ﺑﻪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺪﻧﻲ‬
‫ﻧﻔﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺲ از ‪2014‬‬
‫آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﺮﺗﻮ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ ﺷﺪن اوﺿﺎع در ﺟﻬﺎن‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﭼﻴﻦ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪات ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺑﻴﻨﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻫﻨﺪ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻳﺮان در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺎرزار ﺟﻨﮓ ﺗﻨﺪوران ﻋﺮب و اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺗﻌﺎرض ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭘﺎرادﻛﺲ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻛﺎرت ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ -‬ﮔﺮوﮔﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺑﺎزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي دورﻧﻲ‬
‫وﺳﺘﺮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬
‫آراﻳﺶ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻛﺸﻮر‬
‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن‬
‫‪4‬‬
 ‫ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺣﺎﺿﺮ در ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﺧﻄﺮ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮔﺮي ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻳﺮ ﺷﻌﺎر اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ‬
‫ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻛﺸﻮر‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي دوﻟﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ ﻧﺨﺒﻪ ﺳﺎﻻر‬
‫ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ در ﺑﺎره دوﻟﺖ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺸﻴﺮه ﻳﻲ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ آن رو ﺑﻪ رو اﺳﺖ‬
‫ﺑﺤﺮان دوﻟﺘﺪاري‬
‫ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻧﺎﻛﺎرآﻳﻲ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﺎي دوره ﮔﺬار‬
‫ﺑﺤﺮان ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎ‬
‫ﺑﺤﺮان ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﺑﺤﺮان ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎل در ﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺎرﻛﺖ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﺑﺤﺮان اداري )ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ادﻣﻨﺴﺘﺮاﺳﻴﻮن(‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺨﻦ‬

‫‪5‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻫﺎي راﻫﺒﺮدي در ﺑﺎره آﻳﻨﺪه آن‬ ‫‪-1‬‬
‫ﭼﺮا روﻧﺪ ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎت ﻧﺎﻛﺎم ﺷﺪ؟‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﻧﺒﻮد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﺎر ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ‪ -‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻫﺎي ﻣﺎ‬
‫ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻲ اداري‪ ،‬راﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺛﺒﺎت و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺴﺎ ‪20114‬‬ ‫‪-5‬‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ -‬از ﭘﻨﺪار ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫‪-6‬‬
‫ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻫﺎي اداره ﻛﺮزي در ﺳﻴﺰده ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫‪-7‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ﻳﻚ ﻗﺪم ﻧﺎﻛﺮده ﺑﻴﺪل ﻗﻄﻊ راه آرزو‬
‫ﻣﻨﺰل آﺳﻮدﮔﻲ از ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﻣﺎﻧﺪ‬

‫دﻳﺒﺎﭼﻪ‬

‫در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﻼش ﺑﻪ ﺧﺮج داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﺴﺖ ﭘﺮوژه ﻫﺎي دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ‬
‫ﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر از آﻏﺎز دوره اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺲ از »اﺳﺘﻘﻼل« و ﺗﺸﻜﻴﻞ »دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ« ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ادﻋﺎ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ دﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻴﻮرﻳﻚ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺪوﻳﻦ »ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺪرن دوﻟﺖ« در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻃﺮح ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ ﻫﻤﻮاري را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮاي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ راه ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬راﻫﮕﺸﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﺴﺎﻟﻪء دوﻟﺖ و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺗﺮاز ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪء ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻴﻚ‪ ،‬ﻣﻄﺮح‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﻧﺒﻮد ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺮي و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﺪي در ﺑﺎره دوﻟﺖ و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫دﺷﻮار ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ در ﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺖ و ﻫﻮﻳﺖﻣﻠﻲ از ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﺷﻮاريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺎ در دو ﺳﺪه اﺧﻴﺮ ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎرآﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎري و‬
‫ﺑﺎﻓﺘﺎري دوﻟﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻠﺖ و روﻧﺪ ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در ﻛﻞ و اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮاﻳﻲ در ﻗﺪرت و دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ از‬
‫آن‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ اﺣﺰاب ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮي ﻓﺮاﻗﻮﻣﻲ در‬
‫ﻛﺸﻮر‪ ،‬در ﭘﻬﻠﻮي رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻻﻳﻞ اﺻﻠﻲ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﭘﺮوژه ﻫﺎي‬
‫دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻤﺪﻧﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻠﺖ و ﻫﻮﻳﺖ و ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎرزداﻳﻲ در رﻫﺒﺮي و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﻫﺎي ﻛﻼن‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺸﻮر و ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻮﻳﻦ دوﻟﺖ و ﺑﺎزﻧﮕﺮي رﻳﺸﻪ ﻳﻲ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ در ﭘﻬﻠﻮي ﺳﺎﻳﺮ راﻫﻜﺎرﻫﺎ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ و ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ در روﻧﺪ ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻓﺎﺟﻌﻪ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻳﻲ در رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺮﻧﺖ و ادﺑﻴﺎت ﻧﻮﺷﺘﺎري ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﺳﻮﮔﻮاراﻧﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﻮز ﺟﺎي ﻳﻚ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻊ در زﻣﻴﻨﻪ ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺗﻼش ورزﻳﺪه اﻳﻢ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺧﻄﺮ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ‬
‫ﻃﺮﺣﻲ را ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي اﻛﺎدﻣﻴﻚ‪ ،‬ﺗﻴﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺧﺎرﺟﻲ و داﺧﻠﻲ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ و ﻧﻴﺰ ﺟﺴﺘﺠﻮي راه ﻫﺎي ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ و ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﻮن داﻣﻨﮕﻴﺮ ﻣﺎ ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ادﻋﺎﻳﻲ در ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺪارم‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ را ﮔﺎم‬
‫ﻧﺨﺴﺖ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﭼﻮﻧﺎن ﻓﺘﺢ ﺑﺎب ﻋﻨﻮان ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫آﻏﺎز ﺳﺨﻦ‬

‫ﺷﻤﺎري‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ ﻇﻬﻮر‬
‫دوﻟﺖ دراﻧﻲ و ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪن اﺣﻤﺪ ﺷﺎه دراﻧﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از دﻳﺪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻳﺎد ﻧﻤﻲ ﺷﺪ و در واﻗﻊ‬
‫ﻳﻚ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺷﺮﻗﻲ)ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ( ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ و ﻧﻈﺎم ﻟﺸﻜﺮي و ﻛﺸﻮري آن ﻫﻢ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ّﻟﺸﻜﺮي و ﻛﺸﻮري اﻳﺮان ﻧﺎدري داﺷﺖ‪.‬‬

‫آن ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ دوﻟﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم در اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع از دﻳﺪ‬
‫ﺗﻴﻮرﻳﻚ و اﻛﺎدﻣﻴﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﭼﻨﺪ اﺛﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر‬
‫اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ آن ﻫﺎ‪ -‬ﻛﺘﺎب »اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ« ﻧﻮﺷﺘﻪ داﻛﺘﺮ ﻳﻮري‬
‫ﮔﺎﻧﻜﻮﻓﺴﻜﻲ ﻓﻘﻴﺪ‪ -‬ﻣﺪﻳﺮ ﺷﻌﺒﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‬
‫ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺎ ﭘﻴﺶ از ﺳﻮي اﻛﺎدﻣﻲ ﭘﺸﺘﻮي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫ﭘﺸﺘﻮ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺑﺎ ﺗﻴﺮاژ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻴﺎب و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻧﺎﻳﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎري از آﺛﺎر ﻫﻢ در ﻫﻨﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻲ‬
‫دري ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ آﺛﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺰ ﻣﺎﺳﺘﺮي و دﻛﺘﺮي ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ‬
‫از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﺎ در ﻫﻨﺪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻛﺘﺎب دﺳﺖ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺎري ﺑﻪ اﻳﻦ دوره ﻧﺪارد‪.‬‬

‫دوره ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ اول اﻓﻐﺎن و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ دوره ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻨﮕﻲ و آﺷﻮب و آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از‬
‫‪9‬‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺮدارﻧﺸﻴﻦ و ﻣﻴﺮﻧﺸﻴﻦ و ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از‬
‫دوﻟﺖ و ﻧﻈﺎم در آن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ واﺣﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻨﻮز ﻛﺸﻮر و دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد(‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ آن اﻳﺠﺎب ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﻛﺎوش ﻫﺎي‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ را ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺮون از داﻳﺮه ﭘﮋوﻫﺶ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬زاﻳﻴﺪه ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ره آورد ﺑﺎزي ﺑﺰرگ اﺑﺮﻗﺪرت‬
‫ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬روﻧﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د‪ -‬ﻓﺎﻛﺘﻮ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺪه‬
‫ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻳﻮرش آوردن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ و در دوره ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن‬
‫ﺧﺎن د‪ -‬ژوري ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫دوره اﻣﺎرت اﻣﻴﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺎر دوم ﻛﻪ در واﻗﻊ آﻏﺎز ﺷﻜﻞ ﻳﺎﺑﻲ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻳﻚ رﺷﺘﻪ از آﺛﺎر ﺧﻮب ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﻣﻴﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺧﺎن« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻮﻫﻦ ﻻل ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ داﻛﺘﺮ ﻫﺎﺷﻤﻴﺎن در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻲ دري ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﻛﺘﺎب »ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در راه اﺳﺘﻘﻼل« ﻧﻮﺷﺘﻪ داﻛﺘﺮ ﻣﺮاد ﺑﺎﺑﺎ ﺧﻮاﺟﻪ ﻳﻒ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه در ﺗﺎرﻧﻤﺎي ﻛﺎﻧﻮن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎزﺗﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺟﺎي ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺪي در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ دوﻟﺘﺪاري و ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻳﻦ دوره ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺻﻼﺣﺎت در دوﻟﺘﺪاري در واﻗﻊ از دوره اﻣﻴﺮ ﺷﻴﺮﻋﻠﻲ آﻏﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻫﻢ د‪-‬ﻓﺎﻛﺘﻮ و ﻫﻢ د‪ -‬ژوي در ﺳﻴﻤﺎي اﻣﺮوزي‪ ،‬در دوره اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺧﺸﻦ و اﺳﺘﺒﺪادي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در دوره اﻣﻴﺮ ﺟﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن‬
‫ﺷﻤﺎري از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻣﺪرن در ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺸﻮر راه ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ‬
‫در ﻧﻈﺎم اداري و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و ﻟﺸﻜﺮي ﻫﻢ رد ﭘﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روي ﺗﺎن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دوره ﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﭘﺮدازد‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫ﻛﺘﺎب دﺳﺖ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺴﺎﻟﻪ دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ ﺳﺮ از دوره ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن و‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ »اﺳﺘﻘﻼل« و وارد ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي رﻳﺨﺘﺎر‬
‫»ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ« ﻳﺎ »دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ« در ُﺑﻌﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاري ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دروﻧﻲ ﺑﺮ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي‬
‫دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺖ و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل رﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﭘﺮوژه‬
‫ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪه و ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﻃﺮح ﻫﺎي اﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻒ‬
‫و ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﺑﺮاي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ روﻧﺪ‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‬

‫ﻃﺮح ﻣﺴﺎﻟﻪ‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﺷﻮاري ﻣﺎ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻮﻳﻦ اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ از ﻣﻮج ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﺷﺮق و ﻏﺮب ﺳﺮ از ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺮازﻳﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﺧﻮدﺳﺎزي و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﺣﻀﻮر دو ﺳﺪه ﻳﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺧﺎﻛﺶ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ از ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﻚ اﺑﺮ ﻗﺪرت ﻣﺒﺪل ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﺮان و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻫﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻳﺎري ﻫﺎي ﻏﺮب‪ ،‬ﺧﻮد در ﺳﻴﻤﺎي ﻧﻴﻤﻪ اﺑﺮﻗﺪرت‬
‫ﻫﺎ ﺗﺒﺎرز ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻴﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي اﻋﻈﻤﻲ از ﻳﺎري ﻫﺎي ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻓﺮاﻓﺪرت )ﻣﮕﺎﭘﺎور اﻗﺘﺼﺎدي( ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ؟! ﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ از دوره اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻬﺮه‬
‫ﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ از ﺣﻀﻮر ﻧﻴﻢ ﺳﺪه ﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺑﺮﻗﺪرت ﺷﻮروي و ﻧﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن‬
‫از ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻏﺮب‪.‬‬

‫ﺣﺎل »ﭼﺸﻢ ﻫﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺴﺖ و ﺟﻮر دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ«‪ .‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‬
‫را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در ﻛﺸﻮر ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﺣﻀﻮر ﻳﻚ ﺣﻀﻮر‬
‫دراز ﻣﺪت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﺎ ده ﺳﺎل دﻳﮕﺮ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬در ﻛﺸﻮر ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻫﻮادار‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ و ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن آن ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ارﻳﻜﻪ ﻗﺪرت ﺗﻜﻴﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﻫﻢ دارد‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از اﭘﻮرﻳﺴﻴﻮن آن‪ ،‬اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻣﺴﻠﺢ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ ﺣﻘﺎﻧﻲ و ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ و ‪ ...‬را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻣﺴﻠﺢ ﻫﻢ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﺮاﻧﺪازي رژﻳﻢ از راه ﻫﺎي ﺳﺨﺖ اﺑﺰاري و راه اﻧﺪازي‬
‫ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﭼﺮﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻮرﺷﮕﺮي‪ ،‬آﺷﻮب و دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻨﻲ ﺑﻪ ﻳﺎري ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻣﺤﺎﻓﻞ و‬
‫ﺣﻠﻘﺎت وﻳﮋه از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و ﭼﻴﻦ‪.‬‬

‫در ﭘﻬﻠﻮي آن‪ ،‬در ﺑﻴﺮون از ﻛﺸﻮر ﻫﻢ ﮔﺮوه ﻫﺎﻳﻲ از اﭘﻮزﻳﺴﻮن ﺑﺮوﻧﻤﺮزي در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان ﭼﭙﻲ ﻃﻴﻒ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺗﻜﺎﭘﻮ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺮاﻧﺪازي و ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻛﻠﻲ‬
‫رژﻳﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺷﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﺤﺪوده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﻪ و‬
‫ﺗﻴﻮرﻳﻚ اﺳﺖ و ﻣﺒﺎرزات رﺳﺎﻧﻪ ﻳﻲ و روﺷﻨﮕﺮي و ﭘﻮﻟﻴﻤﻴﻚ ﻫﺎ و ﻛﻨﻜﺎش ﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻻت و راه اﻧﺪازي ﺳﺨﻨﮕﺎه ﻫﺎ و ﺗﺎرﻧﻤﺎﻫﺎي اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ اﻣﺎ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﻋﻤﻠﻲ‪،‬‬
‫راﻫﻜﺎر روﺷﻦ و ﻃﺮح ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي رژﻳﻢ اراﺋﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﮔﺮوه ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ در ﺳﻴﻤﺎي اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﺳﻴﺎﺳﻲ رﺳﻤﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻓﻌﺎل اﻧﺪ ﻛﻪ راﻫﺒﺮد ﺷﺎن آوردن اﺻﻼﺣﺎت و وﻳﺮاﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﺸﻮر و رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪرت از راه ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و‪ ...‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﻛﺎري ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺎ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ اﺻﻠﻲ در آن ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﻛﺸﻮر ﺳﻲ ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻧﺴﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر آراﻣﺶ‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﺛﺒﺎت و‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺎر و ﻧﺎن و آﻣﻮزش و ﺑﻬﺪاﺷﺖ و‪ ...‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬از دﻳﺪ ﻣﺎ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺬار از ﺑﺤﺮان و ﻃﻲ ﻧﻤﻮدن روﻧﺪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻠﻔﺎت و‬
‫ﺿﺎﻳﻌﺎت و وﻳﺮاﻧﻲ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از اوﺿﺎع‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﻢ ﻳﻚ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻣﺎ اﺳﺖ و ﻫﻢ‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر دو ﺳﺪه ﻳﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در ﻫﻨﺪ‬
‫‪13‬‬
‫ﺑﺮاي آن ﻛﺸﻮر ﻫﻢ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮد و ﻫﻢ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻨﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از آن‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل راﺳﺘﻴﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻫﻢ در راه ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ و‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي‪ ،‬ﮔﺎم ﻫﺎي اﺳﺘﻮار و ﻣﺘﻴﻦ ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺎ ﻛﺎر را ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻀﻮر‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻴﻢ رﻫﺒﺮي و ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر ﻫﻢ در اﻳﻦ اوﺿﺎع ﻛﻠﻲ ﺗﻌﻮﻳﺾ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ رﺟﺎل ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻮادار ﺧﻮدﺷﺎن وﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﻃﺮف اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن داراي رواﺑﻂ »ﻋﻤﻴﻘﺎ ﻣﻌﺘﻤﺪاﻧﻪ« ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﺑﻮﺗﻪ‬
‫آزﻣﻮن زﻣﺎن ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎر دﻳﮕﺮ از ﻧﺨﺒﻪ ﻫﺎي اﺑﺰاري را ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺼﻠﺤﺖ‬
‫ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ در راس ﻫﺮم رﻫﺒﺮي رژﻳﻢ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻗﺘﺪار ﻧﮕﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﻛﺎﺳﻤﻴﺘﻴﻚ و ﻇﺎﻫﺮي و ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻧﺴﻞ‪ ،‬ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻋﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از راه‬
‫ﻫﺎي ﻣﺸﺮوع و از ﻣﺠﺮاي ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت و‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﻫﺎ و ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ ﻫﺎ را ﻣﻬﺎر ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﺑﺎزدارﻧﺪه و وﻳﺮاﻳﺸﮕﺮ ﺗﺒﺎرز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﺮاق اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم آﮔﺎه اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ رﻏﻢ ﺣﻀﻮر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ و ﺟﺎﻧﻲ آن ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ اﺟﺎزه ﻧﺪادﻧﺪ رژﻳﻢ‬
‫دﻟﺨﻮاه دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻋﺮاق ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺑﺮﻣﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻮان ﺧﻮد را در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت و در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺎزي‪ ،‬دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي‬
‫و در ﻛﻞ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﺑﺴﺎزﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در راﺳﺘﺎي‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ و اﻳﺠﺎد اﺣﺰاب ﺳﺮاﺳﺮي ﻓﺮاﺗﺒﺎري‪ ،‬ﻓﺮازﺑﺎﻧﻲ‬
‫و ﻓﺮا ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻼش ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬در ﻛﻞ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﻮارﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ را ﺑﺸﻜﻨﺎﻧﻴﻢ و ﻣﺮزﻫﺎي ﮔﺴﺴﺖ ﻫﺎ و‬
‫ﺷﻜﺎف ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻳﻢ ‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺮدﻣﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت و ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﻫﺎ‬
‫و ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎ اﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﻧﺪارد‪ .‬وﺳﻴﻊ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮد‬
‫ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ وﻇﺎﻳﻒ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﺘﺮ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺪرن را ﻣﻄﺮح ﺑﺴﺎزﻳﻢ و ﺑﺎ ﺧﺮد ﺟﻤﻌﻲ و ﻛﺎر‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺗﻮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ )ادﻣﻴﻨﺴﺘﺮاﺳﻴﻮﻧﻲ و ﻣﻨﺠﻤﻨﺘﻲ( ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺴﻴﺞ ﮔﺮداﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ در ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎي ﻛﻼن ﻣﻠﻲ و‬
‫رﻫﺒﺮي دوﻟﺖ‪ ،‬اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎزه وﺣﺪت ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻧﺨﺒﮕﺎن و‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺮدﻣﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت و ﺑﻪ وﻳﮋه روﻧﺪﻫﺎي ﺗﺼﻤﻴﮕﻴﺮي و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري‪ ،‬وﺣﺪت ﻣﻠﻲ ﺑﻪ واژه دروﻏﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ و ﻣﺴﺦ ﺷﺪه و ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮه‬
‫ﺑﺮداري ﻫﺎي ﻧﺎرواي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻓﺮاد‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم دوﻟﺖ اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ و‬
‫ﻣﺴﺘﺒﺪ ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت از دو راه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه در ﻛﺸﻮر اﺣﺰاب ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺣﺰب ﭘﻴﺮوز در‬ ‫‪-1‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮه ﻣﺮدﻣﻲ را در ﻛﺎﺳﺖ ﻗﺪرت ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺰاﺑﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ را‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﻔﺮادي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻓﺎﻗﺪ اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدي و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﻘﻼل راﺳﺘﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬در‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد در ﻳﻚ ﺳﺪه و ﻧﻴﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ در واﻗﻊ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﺮوﭘﻮل در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﻫﻤﻮاره ﻳﻚ رژﻳﻢ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه را ﺑﺎ‬
‫ﻳﻚ رﻫﺒﺮ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﻣﻲ آورﻧﺪ و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻗﺪرت را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ درﺑﺴﺖ در اﺧﺘﻴﺎر او‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد را در آن ﻛﺸﻮر ﭘﻴﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎع و‬
‫‪15‬‬
‫اﺣﻮال‪ ،‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ رژﻳﻢ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮا ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫اﺑﺰاري ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﺮاي ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ رژﻳﻢ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه و زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن و ارزش‬
‫ﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم در راه رﻫﺎﻳﻲ و رﺳﺘﮕﺎري ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺘﺠﻠﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻣﺒﺎرزه ﻣﺪﻧﻲ در راه دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺣﺰاب‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮي و ﺗﻼش در راه ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪاري و‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﻫﺎ و ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻗﺘﺪار ﺑﺎ‬
‫ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﭘﻮل و زور ﻛﺸﻮر ﻣﺘﺮوﭘﻮل در اﻧﺤﺼﺎر ﺧﻮد در آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﻛﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮر ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺘﺮوﭘﻮل و ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺪار ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻠﻴﺎي ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮاﻳﻲ در ﻗﺪرت‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﻣﺸﺎرﻛﺖ راﺳﺘﻴﻦ ﻣﻠﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ و ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫در روﻧﺪ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﻫﺎ و ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎي ﻛﻼن در ﺗﺮاز ﻛﺸﻮر و اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮاﻳﻲ ﻟﮕﺎم‬
‫ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎري اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﺷﻴﻔﺘﮕﺎن ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻛﺸﻮر ﺳﻔﺎرش ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻫﺮﮔﺎه دوﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﺟﺎي اﻣﻜﺎن آن را در دﺳﺘﺮس دﻳﮕﺮ آﺷﻨﺎﻳﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺗﺮ آن ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه در اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﺳﻴﻤﺎي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﻮد و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻧﻜﺘﻪ داﻧﺎن اﻧﺪرﻳﻦ ﺑﺎب‬
‫ﻗﻠﻤﻔﺮﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮ آﮔﺎﻫﺎن‪ ،‬داﻧﺎﻳﺎن و ﻛﺎرداﻧﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن ﭼﻪ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻠﻮل اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻋﻠﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ اﺻﻠﻲ و رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﺤﺮان دﻟﺨﺮاش ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﭼﻪ‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ در آﺳﺘﺎﻧﻪ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ره آورد ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ از آوان‬

‫‪16‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺻﻮاب‪ ،‬ﻧﺎﺳﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺎروا و ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻛﮋروي ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻣﺎ )در ﭘﻬﻠﻮي‬
‫دﺳﺖ اﻧﺪازي ﻫﺎي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ در اﻣﻮر ﻣﺎ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﺑﺤﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻖ و ﺗﺮﺳﻨﺎك در ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎ ﺳﺮ دﭼﺎر و دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺤﺮان‬
‫ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺮان اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‪ ....‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮرده اﻳﻢ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ از‬
‫ﭘﺎي ﺑﺴﺖ وﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻢ اﻣﺮوز ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ‬
‫وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ و ﻳﺎري ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﻴﺮ‬
‫آن‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ آن ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎزواره ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻓﺮﻗﻪ ﻳﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و ﻣﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺳﺮﭘﻮش‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ روي ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬اﻧﻔﺠﺎر را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﻴﻨﺪازﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ راﻫﻴﺎﻓﺖ ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﺎ دارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﻪ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻓﺘﻨﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﻮﻟﻪ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ از ﻟﻐﺰش ﻫﺎ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت دوره ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ دوره ﭘﺲ از‬
‫‪ 2014‬ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎي دوره ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﻪ دوره آﻳﻨﺪه اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺳﺮاﺑﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ در دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و ﻟﺮزاﻧﻲ و ﺳﺴﺘﻲ اﻗﺘﺪار ﻣﻠﻲ و‬
‫ﺿﻌﻒ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺳﻮي ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻚ ﻛﺸﻮر و »دوﻟﺖ ﻧﺎﻛﺎم« ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪1.‬ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا و ﺑﻪ ﻛﺪام دﻻﻳﻞ دوﻟﺖ ﻫﺎي‬

‫‪ . 1‬دوﻟﺖ ﻧﺎﻛﺎم ﭼﻴﺴﺖ؟ در وﻳﻜﻲ ﭘﻴﺪﻳﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»دوﻟﺖ ﻧﺎﻛﺎم‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﻲ در ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در‬
‫ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي دو وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻳﻲ دوﻟﺖ‪-‬ﻣﻠﺖﻫﺎ در ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪17‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻳﻚ ﺳﺪه و ﻧﻴﻤﻲ ﻛﻪ از ﻋﻤﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﺸﻮري ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن در ﭘﻬﻨﻪ ﮔﻴﺘﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺬرد‪ ،‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ ﻧﺎﻛﺎم ﺑﻮده اﻧﺪ؟ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺣﺘﺎ اﮔﺮ روﻧﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫»دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ« را در ﻛﺸﻮر ﺳﺮ از ﻋﻬﺪ اﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ ﺣﺘﺎ ﮔﺎﻣﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ آن ﭼﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ رﻏﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻫﺎ داﻟﺮ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﻛﻨﻮن اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻫﻤﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺨﺮه‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ و ﺳﺨﺖ‬
‫ﺷﻜﻨﻨﺪه و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻮاره ﻣﻴﺎن دور و ﺗﺴﻠﺴﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺮﮔﺮدان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‪ ،‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺎر را ﺑﺎ ﺳﺮ دادن ﺷﻌﺎرﻫﺎي آرﻣﺎﻧﻲ و ﻛﻠﻴﺸﻪ ﻳﻲ‬
‫آﻏﺎز ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎ و رژﻳﻢ ﻫﺎ در ﻛﺸﻮر ﺳﺮ داده اﻧﺪ و ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫آرﻣﺎن و آرزوي ﻣﺎ ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬آزادي‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ وﺣﺪت‬
‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻣﻜﺮاﺳﻲ )ﻣﺮدﻣﺴﺎﻻري(‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﻛﺜﺮﺗﮕﺮاﻳﻲ )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ(‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻻﺑﺮي اﻗﺘﺪار ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ دادﮔﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي ﺣﻘﻮق‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ارﺗﺠﺎع و اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ارزش ﻫﺎي واﻻي ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻣﮕﺎري و رﺳﺘﮕﺎري‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﻲ و اﻗﺘﺪار ﻣﻠﻲ‪ ....‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺐ و روز ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ واژه ﻫﺎ‪ ،‬داد از ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﻲ و ﭘﻴﺸﺘﺎزي در ﺟﻨﺒﺶ‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮي در ﻛﺸﻮر ﻧﺰﻧﺪ؟ ﻟﻴﻚ اﮔﺮ ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ واژه ﻫﺎي زﻳﺒﺎ و دﻟﭙﺴﻨﺪ در‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ ﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻲ ارزش ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺴﺦ ﺷﺪه ﺗﺮﻳﻦ واژه ﻫﺎي اﺑﺰاري ﻣﺒﺪل ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﺑﺎور دارد‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪ -‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد؛ دو دﻳﮕﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﺣﻔﺎﻇﺖ از‬
‫ﻣﺮزﻫﺎﻳﺶ‪ .‬ﺗﻮان اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ دوﻟﺖﻫﺎي ﻧﺎﻛﺎم‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮان اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒِ اداري‪-‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺮدم و ﻣﻨﺎﺑﻊ را ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎتِ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﺣﺪ‬
‫اﻗﻠﻲاﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪18‬‬
‫اﻣﺮوزه‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺗﻠﺨﻲ ﭼﻮن اوﺿﺎع ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن و آﺷﻔﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻲ اﻣﻨﻲ‪ ،‬ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﮔﻲ وﺣﺸﺘﻨﺎك از ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ‬
‫ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﺎداري‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و‪ ...‬درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و‪ ....‬ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﻈﺮه ﺗﺮﺳﻨﺎك ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﭘﺮداز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﻚ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ را در ﺑﺮ دارد‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻈﺮه ﺑﺲ وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺎ ﮔﺸﻮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ واﻗﻌﻴﺖ دردﻧﺎك اﻣﺮوزﻳﻦ ﻣﺎ‪:‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻗﻼﺑﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪،‬‬
‫در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎري‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﻛﺎذب‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﭘﺴﻤﺎﻧﺪه ﺗﺮﻳﻦ و درﻣﺎﻧﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪،‬‬
‫ﻛﺸﻮري درﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﺛﺒﺎت‪ ،‬ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد ورﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﻴﭽﺎره و ﻓﺎﻗﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ )ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﻇﺎﻫﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﮕﺮ در واﻗﻊ ﻓﺎﻗﺪ اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدي(‪ ،‬ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه‪ ،‬ﺑﺎ دوﻟﺖ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲ دراﻳﺖ و ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫درﮔﻴﺮ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي راﺳﺘﻴﻦ ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻓﺮﻗﻪ ﻳﻲ‪،‬‬
‫ﻗﺎﻓﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺪﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﺎزدارﻧﺪه و ﻣﻬﺎر ﻛﻨﻨﺪه ﻗﺪرت‪،‬‬
‫داراي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﺿﻌﻴﻒ و ﻛﻤﺮﻧﮓ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻗﺪ اﻗﺘﺪار ﻣﻠﻲ و دوﻟﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ‪،‬‬
‫درﮔﻴﺮ ده ﻫﺎ ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري‪،‬‬
‫داراي ﺷﻜﺎف ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﺮاوان و ﺑﺪ اﻣﻨﻲ‪،‬‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻛﻼن ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪،‬‬
‫ﻓﺎﻗﺪ راﻫﺒﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه و ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫درﮔﻴﺮ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﻲ در ﻫﻤﻪ ﺗﺮازﻫﺎ‪،‬‬
‫‪19‬‬
 ‫داراي آﻳﻨﺪه ﻣﺒﻬﻢ و ﺗﺮﺳﻨﺎك‬
‫داراي ﻳﻜﻲ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻫﺎ در ﺟﻬﺎن از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮاز ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي رﺷﺪ‪،‬‬
‫و‪.....‬‬
‫ﺣﺎﻻ اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻢ ﻗﺼﺪ ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﻫﻤﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ را ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺜﻨﻮي ده ﻣﻦ ﻛﺎﻏﺬ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻣﺎ دو ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ دﻻﻳﻞ و ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﻦ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻫﺎ و ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از وﺿﻌﻴﺖ و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻓﺎﺟﻌﻪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﻪ روزي ﻫﺎي ﻣﺎ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دروﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻓﺎﺟﻌﻪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻲ در ﭘﻲ‬
‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺧﻮد در ﭘﻬﻨﻪ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از اﻧﺤﻨﺎ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ‬
‫را ﻫﻢ در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﻮان اﻳﻦ را ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬آن ﻫﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺪه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻧﺪاﻧﻤﻜﺎري ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎداﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮدﻓﺮوﺷﻲ ﻫﺎ و ﺑﻴﺨﺮدي رﻫﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﻣﺎ در دﺳﺖ ﻛﻢ دو ﺳﺪه اﺧﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و راه ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زادﻳﺶ آن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﺤﺮان در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺟﺎ دارد در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﺎﻟﻪ را از ﻣﻨﻈﺮ‬
‫ﺗﻴﻮرﻳﻚ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬از دﻳﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﻳﻢ در ﺳﻴﻤﺎي ﻳﻚ ﻣﻠﺖ راﺳﺘﻴﻦ ﺗﺒﺎرز ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬وﺣﺪت ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺪار‬
‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﺪون ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و در ﻳﻚ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻣﻠﻲ را ﻳﺪك ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ واﺣﺪ ﺷﻮﻳﻢ؟ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﭼﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﺎﻳﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﻳﻢ‪ ،‬دﻻﻳﻞ و ﻋﻠﻞ ﺧﻮدش را دارد ﻛﻪ ﻗﺼﺪ دارﻳﻢ آن ﻫﺎ را در‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ روﻧﺪ ﻣﻠﺖﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﺶ‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺒﺎري ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺪﻧﻲ و ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻳﻚ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ و ﺧﺮده ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺗﺮﺳﻨﺎك ﻛﺸﻮر و ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻛﺎروان ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎﻧﻲ‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﮕﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺸﺮي در ﻛﻞ دارد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ از دﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ روﺷﻨﻲ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫)ﭘﻴﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ در ﺳﺎل ‪ 2003‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻳﻲ‬
‫داﺷﺘﻢ در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ در داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺮﻛﻠﻲ ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ .‬ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ در ﻛﺘﺎب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻛﺠﺎ ﻣﻲ رود؟ ﭼﺎپ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺘﺸﺎرت ﻣﻴﻮﻧﺪ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﺎزﺗﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ره آورد ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺑﻠﻮغ و ﺗﻮﺳﻌﻪ آن در ﻛﻞ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻳﺎ آن آﻳﻴﻦ ﻳﺎ ﺗﺒﺎر ﻳﺎ زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻟﻨﻔﺴﻪ و ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻳﺎ‬
‫ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل ﭘﻴﺮوان آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻳﺎ ﻛﻠﻴﻤﻲ ﻫﻤﻮاره در ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺸﺘﺎز ﺑﻮده اﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺪه اﺧﻴﺮ رخ داده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و در ﻛﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎورزﻣﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه و درﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮده اﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي در ﺳﺪه ﻫﺎي اﺧﻴﺮ روﻧﻤﺎ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ؟‬

‫‪21‬‬
‫از دﻳﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﺗﺮاز دﻳﮕﺮي ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺗﺮاز ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ :‬در ﺗﺮاز ﺷﻤﺎل‪-‬‬
‫ﺟﻨﻮب‪ :‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ راﻧﺪﻣﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ دﻗﻴﻖ‬
‫ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺪن ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ در وادي ﻫﺎ و دﻟﺘﺎﻫﺎي رودﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﭼﻮن‬
‫ﻧﻴﻞ‪ ،‬دﺟﻠﻪ و ﻓﺮات )ﺑﻴﻦ اﻟﻬﻨﺮﻳﻦ ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﺮودان(‪ ،‬آﻣﻮ و ﺳﻴﺮ درﻳﺎ‪ ،‬ﺳﻨﺪ و‪ ....‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آن ﮔﺎه ﺑﺴﺘﺮ ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن درﻳﺎﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﺰﻣﻴﻨﻲ )ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ( و ﺳﻴﺎه اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮس اﺗﻠﺲ ﻟﻐﺰﻳﺪ و ﻛﻨﻮن آرام آرام دارد ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه اﻗﻴﺎﻧﻮس آرام اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﻨﻮن‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﺮاﻗﺪرت ﻫﺎ‪ -‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮازﻳﻞ و ﺣﺘﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻫﻨﺪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻮزه ﻧﻮ‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎ در روﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﺎﻫﺪ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻣﺼﺮ و ﺑﺎﺑﻞ و ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫ﭼﻮن ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ‪ ،‬اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻜِﺪوﻧﻲ‪ ،‬اﺷﻜﺎﻧﻲ و ﻛﻮﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﺳﭙﺲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري اﻋﺮاب‬
‫و در ﭘﻲ آن اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﭼﻮن ﺳﻠﺠﻮﻗﻴﺎن‪ ،‬ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن و اﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮر ﻛﻮرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮده‬
‫اﻳﻢ‪.‬‬

‫در آﺧﺮﻫﺎ ﻫﻢ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﺻﻔﻮي و ﻫﻨﺪ ﺑﺎﺑﺮي و‪ ....‬در واﭘﺴﻴﻦ دوره ﻫﺎ ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ﺗﺒﺎرز و ﻇﻬﻮر اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﺎﭘﻠﻴﻮﻧﻲ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري‪ ،‬آﻟﻤﺎن ﻫﻴﺘﻠﺮي و ﭘﺲ‬
‫از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﻇﻬﻮر اﺑﺮ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺷﻮروي و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪...‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺪه ﺷﺎﻧﺰﻫﻢ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺪرت‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﺷﺶ ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در دوره ﺷﺎﻫﺮخ ﺗﻴﻤﻮري‪ ،‬اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺟﻬﺎن ﺑﻮد و ﻫﺮات ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ دوﻟﺖ ﺗﻴﻤﻮري ﻳﻜﻲ از آﺑﺎد ﺗﺮﻳﻦ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ .‬در ﻛﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻓﺖ و اﻧﺤﻄﺎط ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ا ز ﺳﺪه‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﺎ راﻧﺪﻣﺎن ﺗﻨﺪي ﺗﺎ ﻛﻨﻮن اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮ در‬
‫ﮔﺮﻳﺒﺎن ﻓﺮو ﺑﺒﺮﻳﻢ و در اﻧﺪﻳﺸﻪ رﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ اﻓﺖ ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﭼﻬﺎر ﺳﺪه اﺧﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ؟‬

‫‪22‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﻪ دوره ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬اوج درﺧﺸﺶ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬در آن ﺑﺮﻫﻪ‪ ،‬ﺑﻐﺪاد ﭼﺸﻢ و ﭼﺮاغ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﻮد‪ .‬در داراﻟﺤﻜﻤﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫و ﻓﺮزاﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ داﻧﺸﻮران ﺟﻬﺎن ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ .‬ﻋﻠﻮﻣﻲ ﭼﻮن رﻳﺎﺿﻲ‪ ،‬اﻟﺠﺒﺮ‪،‬‬
‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮي‪ ،‬ﮔﻴﺘﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت و ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ ﺑﻪ اوج ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ رﺳﻴﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﺎري و ﻣﻴﻨﺎﺗﻮري و ‪ ...‬ﻫﻢ در ﺗﺮاز ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﻧﺤﻄﺎط ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن‪ ،‬در ﺧﺎور اﻳﺮان در دوره ﻫﺎي ﺳﺎﻣﺎﻧﻴﺎن و ﻏﺰﻧﻮﻳﺎن ﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ‬
‫و ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﻮران و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﻬﻜﺎر ﻫﺎي ادﺑﻲ ﺑﻴﻤﺎﻧﻨﺪي را‬
‫آﻓﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رودﻛﻲ و ﻓﺮدوﺳﻲ و‪ ...‬ﻫﻤﻪ در ﻫﻤﻴﻦ دوره ﻇﻬﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ دوره‪،‬‬
‫ﻳﻚ دوره رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻏﺰﻧﻲ‪ -‬ﻋﺮوس ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺘﺎ در دوره ﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل درﺑﺎرﻫﺎي ﻫﻨﺪ ﺑﺎﺑﺮي در اوج ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎ و ادﺑﻴﺎت و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﭘﻴﺸﻪ وري و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮي و ﻣﻌﻤﺎري در ﺗﺮاز ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻛﺎخ ﺗﺎج ﻣﺤﻞ آﮔﺮه از ﺷﻬﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ اﺳﺘﺎدان‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ و ﻫﻨﺪي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و در آن‪ ،‬از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻫﻨﺮ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻏﺮب و در ﻛﻞ ﺗﻤﺪن‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻲ ﭘﺲ از ﺳﺪه ﻫﺎي ﻫﻔﺪﻫﻢ و ﻫﮋدﻫﻢ ﭘﻴﺸﺘﺎز و ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮓ ﮔﺮدد و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن‬
‫اﺳﻼﻣﻲ و در ﻛﻞ ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻲ ﻓﺮوغ ﺷﻮد و از راﻧﺪﻣﺎن ﺗﻨﺪ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺪ؟ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ را‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬
‫وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﭘﻲ در ﭘﻲ‪:‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻮرش اﺳﻜﻨﺪر و اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮ اﻓﺘﺎدن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن‬ ‫‪-‬‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻪ اﻳﺮان وﻳﺮاﻧﻲ و ﻧﺎﺑﻮدي‪ ،‬ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺮداﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن ﻗﺒﺎﻳﻞ دﺷﺖ ﻧﺸﻴﻦ و ﻛﻮﭼﺮو آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﻳﻮرش‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﭼﻴﻦ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻓﺎﺗﺤﺎن ﻋﺮب ﭘﺲ زده ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭼﻴﻨﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻮرك ﻫﺎ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮﻣﻲ آﻣﻴﺰش ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫ﻳﻮرش ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺑﺮاﻧﺪاز ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﻐﻮل و در ﭘﻲ آن ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎي‬ ‫‪-2‬‬
‫وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﺗﻴﻤﻮرﻟﻨﮓ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ .‬ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺷﻴﺮازه اﻳﺮان را از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬در دوره‬
‫ﺷﺎﻫﺮخ ﺗﻴﻤﻮري ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ وﻳﺮاﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺮﻣﺖ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺖ وزﻳﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ او‪ -‬اﻣﻴﺮ ﻋﻠﻲ‬
‫ﺷﻴﺮ ﻧﻮاﻳﻲ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز و ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف اﻳﻦ دوره ﻓﺮوزان‪،‬‬
‫ﺧﻮش درﺧﺸﻴﺪ اﻣﺎ دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻌﺠﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ ﻳﺎدﻣﺎن ﺑﺰرگ اﻳﻦ دوره ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ و‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ‪ ...‬ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺷﺎﻫﺮخ‪ ،‬اﻧﺤﻄﺎط ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي داﻣﻨﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز اداﻣﻪ‬ ‫‪-3‬‬
‫دارد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺷﺎﻫﺮخ در ﮔﺴﺘﺮه اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻬﺎر دوﻟﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪:‬‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ در ﺗﺮﻛﻴﻪ‬ ‫‪-1‬‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺻﻔﻮي در اﻳﺮان‬ ‫‪-2‬‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﺮاﺑﺮي ﻫﻨﺪ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻳﻚ رﺷﺘﻪ اﻓﺖ و ﺧﻴﺰﻫﺎ ﺳﺮاﻧﺤﺎم در ﺳﻪ واﺣﺪ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺒﺎرز ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻗﻨﺪ )ﺑﻴﺸﺘﺮ ازﺑﻴﻚ ﻧﺸﻴﻦ(‬ ‫‪-‬‬
‫ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﺧﻴﻮه‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻧﺸﻴﻦ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻣﺎرت ﺑﺨﺎرا ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪80‬‬ ‫‪-‬‬
‫درﺻﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آن را ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﭘﺲ از ﺗﺎﺳﻴﺲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﺳﭙﺲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺻﻔﻮي‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو دوﻟﺖ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎل اداﻣﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و درﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺎد ﻛﻪ در دوره ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﻛﺒﻴﺮ ﺗﻮازن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻴﺎن دو دوﻟﺖ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻋﺒﺎس دوﻟﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي را ﺗﺸﻜﻴﻞ داد ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻧﮕﺎه ﺑﺎ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي و ﻫﻤﺴﺮي ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در اﺛﺮ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺑﻴﻬﻮده ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﺎدي ﺑﺰرﮔﻲ از ﻫﺮ دو ﺳﻮ ﺗﺒﺎه و‬
‫ﺑﺮﺑﺎد و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺎري ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﺻﻔﻮي ﻫﺎ ﺟﻨﮓ در ﻣﻲ‬

‫‪24‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎور اﻳﺮان‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻴﺎن ﺑﻠﺦ ﺗﺎ ﻫﺮات ﻳﻮرش ﻣﻲ‬
‫آوردﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺎراج ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻛﺸﺘﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن و ﺑﺮده ﺳﺎزي و ﻛﻨﻴﺰﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﻫﻢ‪ ،‬ﺻﻔﻮﻳﺎن ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﻮرش ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺸﺘﺎر و ﺳﺮﻛﻮب و ﺗﺎراج ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دراﻣﻪ ﺗﺎ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻﻔﻮي ﺑﻪ‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺷﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﺎن ﻳﺎ ﺷﻴﺒﻚ ﺧﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ او اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و اروﭘﺎ اﻳﺠﺎد ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺴﻴﺮ ﻛﺎروان ﻫﺎي راه اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻛﻪ دوره ﻛﻮﺷﺎﻧﻲ ﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ اوج ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻢ ﺧﻮرد و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﺎﺟﺮاي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ ﺗﺮﻛﻴﻪ و در ﻛﻞ آﺳﻴﺎ ﺑﺎ اروﭘﺎ را ﺑﺮﻫﻢ زد‪ :‬ﭘﺲ از آن‬
‫ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺴﺘﺎﻧﺘﻴﻨﻮﭘﻞ )ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ( ﭘﺴﺎن ﻫﺎ اﺳﻼﻣﺒﻮل )اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل‬
‫ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل( ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻫﻤﻪ راه ﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن آﺳﻴﺎ و اروﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮاز رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺳﻮد اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﺪ آﻏﺎز و از ﺳﺮﮔﻴﺮي ﺗﺠﺎرات از راه درﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﺘﻴﺮاﻧﻲ و درﻳﺎﻧﻮردي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ درﻳﺎﻧﻮردي‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﺠﺎري‪ ،‬آﻫﻨﮕﺮي‪ ،‬ذوب ﻗﻠﺰات‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻼح و‬
‫رﻳﺴﻨﺪﮔﻲ و ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ و ﭼﺮﻣﮕﺮي و ﻛﺸﺘﻲ ﺳﺎزي و‪ ...‬را اﻳﺠﺎب ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دو ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺳﻴﻤﺎي ﺟﻬﺎن را از رﻳﺸﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬
‫اﻓﺘﺎدن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬ ‫‪-1‬‬
‫اﻓﺘﺎدن ﺳﺎﻳﺒﺮﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ روس ﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ دو ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻋﻈﻴﻢ و ﺳﺮﺷﺎر آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬ﻗﻠﻊ‪ ،‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز‪ ،‬ﭼﻮب‪ ،‬زﻏﺎﻟﺴﻨﮓ‪،‬‬
‫ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه‪ ،‬اﻟﻤﺎس و‪ ....‬ﺑﻪ دﺳﺖ دو ﻛﺸﻮر اﻧﮕﻠﻴﺲ و روﺳﻴﻪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﭼﻴﺰي رخ داد ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻳﺎ ﺗﺠﻤﻊ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺘﺎدن ﺛﺮوت ﻫﺎي ﺑﺎد‬
‫آورده‪ ،‬روﺳﻴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬آﻟﻤﺎن‪ ،‬اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﭘﺮﺗﮕﺎل ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﭘﻠﻜﺎن‬

‫‪25‬‬
‫رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻛﺸﺎورزان از روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ‬
‫ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﻣﺒﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﻣﻨﻴﺪاران ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺸﻒ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﺨﺎر‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ ﭼﺎپ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﻌﺎدن‪ ،‬و‪ ....‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮه از ﺟﻤﻠﻪ درﻳﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻇﻬﻮر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻏﺮب ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻ دﺳﺘﻲ و ﭘﻴﺸﺘﺎزي آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺧﺎور زﻣﻴﻦ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ آن را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ‬
‫ﻫﺎي ﺑﺲ ﺟﺪي ﻳﻲ رو ﺑﻪ رو ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺷﺮق دﻳﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻮ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫درﺳﺖ در ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اروﭘﺎ در اوج ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﺑﻮد‪ ،‬و‬
‫اﺧﺘﺮاﻋﺎت و اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﭘﻲ در ﭘﻲ ﭼﻬﺮه ﺟﻬﺎن را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اﺧﺘﺮاع رادﻳﻮ‪ ،‬ﺑﺮق )‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻤﻲ ﭘﺴﺎﻧﺘﺮ( ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬اﺣﺪاث ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ذوب ﻓﻠﺰات و ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺳﺎزي و ﻗﻄﺎر‬
‫و‪...‬در ﺣﺎل ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﺑﻮد و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺳﺮﮔﺮم ﺗﻮﺳﻌﻪ درﻳﺎﻳﻲ در ﭘﻬﻨﻪ ﻫﺎي درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﺎ‬
‫و روﺳﻴﻪ ﺳﺮﮔﺮم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ در راﺳﺘﺎي ﺧﺎور دور و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺮق‬
‫ﻏﺮق در اﺳﺘﺒﺪاد و ﻓﺴﺎد و اﻧﺠﻤﺎد ﻓﻜﺮي و ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﺎوري‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن روﺳﻲ از ﺷﻤﺎل و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اروﭘﺎﻳﻲ از ﻏﺮب ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻳﻮرش ﻣﻲ‬
‫آوردﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن در ﻛﺎخ ﻫﺎي ﺑﺰرگ از ﺣﺮم ﭘﺎ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻏﺮق ﺑﺎده ﭘﻴﻤﺎﻳﻲ و‬
‫ﻣﻴﮕﺴﺎزي و زﻧﺒﺎرﮔﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم ﻫﺎ ﻫﻢ ﺳﺮﮔﺮم ﺟﻌﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻲ ﻫﺎ و ﻣﻴﮕﺴﺎري ﻫﺎي ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻛﺎخ ﻫﺎي ﻣﺠﻠﻞ و ﭘﺮﺷﻜﻮه‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺷﺎﻫﺎن ﺻﻔﻮي از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬روز ﺗﺎ روز اﻧﺤﻄﺎط ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬درﺑﺎر زﻳﺮ‬
‫ﺳﻴﻄﺮه وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ ﻫﺎ ﺑﻮد و اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻴﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از راه درﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎور ﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر زود‬
‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺰرگ را زﻳﺮ اﺷﻐﺎل ﺧﻮد درﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬از آن ﺳﻮ ﻫﻢ روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻨﻮب ﭘﻴﺶ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻣﻌﺮوف ﭘﺘﺮ ﻛﺒﻴﺮ در ‪ 1722‬ﭘﺴﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ روﻧﺪي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﺒﺪل‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬روس ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ اواﻳﻞ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺳﺮاﺳﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﺧﺎن ﻫﺎي ﻋﻴﺎش و ﻣﺴﺘﺒﺪ و ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ راﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﺎداﻧﻲ‬
‫و ﺟﻬﺎﻟﺖ دﺳﺖ ﻛﻤﻲ از ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺎن و ﺻﻔﻮﻳﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺴﻠﻂ ﻧﻈﺎم ﻓﺌﻮداﻟﻴﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‬
‫ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻨﮕﻲ ﻫﺎ و‪ ...‬ﺑﻴﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺗﺮﺳﻨﺎك ﺗﺮﻳﻦ اﺷﻜﺎل را ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻫﻢ زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي درﺑﻨﺪ ﻫﻢ‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺲ ﺗﺮﺳﻨﺎك ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ و از ﻛﺎروان ﺗﺮﻗﻲ و ﺗﻤﺪن ﺑﻪ دور‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و درﮔﻴﺮ رواﺑﻂ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ و ﻓﺌﻮداﻟﻲ و زﻳﺮ ﺳﺘﻢ درﺑﺎر ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه ﺑﺰرﮔﻲ از ﻛﺸﻮر ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺑﻠﺦ ﺗﺎ ﻫﺮات و ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺗﺎ ﻏﺰﻧﻲ زﻳﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﺎن ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮه ﻫﺎي اﺳﺘﺒﺪاد ﺷﺮﻗﻲ و ﺳﻴﻄﺮه ﻣﻼﻫﺎي ﻣﺘﻌﺼﺐ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺘﻢ ﻣﻀﺎﻋﻔﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن روا ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻳﻮرش ﭘﺘﺮ ﻛﺒﻴﺮ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﻳﻮري– ﺳﻔﻴﺮ ارﻣﻨﻲ ﺗﺒﺎر ﻳﻬﻮدي روﺳﻴﻪ در‬
‫اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ داﺷﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻮار ﻛﺮدن راه ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﭘﺘﺮ ﺑﻪ ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻞ اﻳﺮاﻧﻲ را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد و ﺑﺸﻮراﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﻮر را درﮔﻴﺮ آﺷﻮب ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﭘﺘﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي رزﻣﻲ ﻗﻔﻘﺎزي ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮي در ﺟﻨﻮب اﻳﺮان‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و از ﺳﺮ راﻫﺶ ﻛﻨﺎر زده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ او ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻄﻤﻴﻊ و ﺗﺤﺮﻳﺺ ﺧﺎن ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ روس ﺑﺎ او در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دﻳﺪار ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻴﺮوﻳﺲ ﺧﺎن– ﻛﻼﻧﺘﺮ‬
‫اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺻﻔﻬﺎن ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻓﻮق اﻟﻌﺎده را داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻴﺮوﻳﺲ ﭘﺲ از اﻳﻦ دﻳﺪار‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻓﺘﻮاي ﻣﻼﻫﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﻮرش در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ »راﻓﻀﻲ«‬
‫اﺻﻔﻬﺎن رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ .‬او در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ درﺑﺎر اﺻﻔﻬﺎن را ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫‪27‬‬
‫ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ .‬در ﻗﻨﺪﻫﺎر او ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻏﻠﺰاﻳﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ وﺧﺘﺎﻧﮓ اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر‬
‫ﮔﺮﮔﺎﻧﻴﺪزه‪ -‬ﺷﻬﺰاده ﻛﺎﺧِﺘﻲ ﮔﺮﺟﻲ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﮔﺮﮔﻴﻦ ﻛﻪ از ﺳﻮي درﺑﺎر‬
‫اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻟﻲ ﻗﻨﺪﻫﺎر ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺸﻮراﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﮔﺮﮔﻴﻦ و ﺳﺮﻛﻮب ﭘﺎدﮔﺎن ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﻣﻴﺮوﻳﺲ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎر رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻼش ﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺑﺎره اﺻﻔﻬﺎن ﺑﺮاي ﺑﺎزﭘﺴﮕﻴﺮي ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺳﻮدي ﻧﺒﺤﺸﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ‬
‫ﻣﻴﺮوﻳﺲ‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﻮد و ﺑﺮادر زاده اش ﻣﻴﺮ اﺷﺮف ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﮔﺮاﻧﻲ ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن ﻟﺸﻜﺮ‬
‫ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﺻﻔﻬﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺻﻔﻮي‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﻋﻈﻴﻤﻲ در ﻣﻴﺎﻧﻪ آﺳﻴﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮات آن‬
‫ﻫﺮﮔﺰ دﻳﮕﺮ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر وﻟﻮدارﺳﻜﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻘﻮط ﺗﻮازن راﻫﺒﺮدي در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺑﺮﻫﻢ زد و ﻣﻮج ﺗﺠﺎوزات روﺳﻴﻪ و ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ اﻳﺮان در ﭘﻲ داﺷﺖ‪ .‬از اﺛﺮ ﻓﺘﻨﻪ و آﺷﻮﺑﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ؛ ﺳﺮ ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ در اﻳﺮان ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮازن اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ دوﺑﺎره ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎدر اﻓﺸﺎر‬
‫ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر ﺑﺰرگ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اﻳﺮان را اﻋﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺎدر ﺗﻮاﻧﺴﺖ دﻫﻠﻲ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮد ﺳﺎزد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ و روس ﻫﺎ را از اﻳﺮان ﺑﺮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ را در ﻛﺸﻮر اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﭘﺲ از ﻧﺎدار‪ ،‬ﺳﺮداران ﺑﺰرﮔﺶ‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺧﺎن دراﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﻋﻠﻴﺰاﻳﻲ‪،‬‬
‫آزادﺧﺎن اﻓﻐﺎن و ﻛﺮﻳﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺒﺎﺑﻨﺪ و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﭘﺮاﮔﻨﺪه را‬
‫دوﺑﺎره ﺳﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻛﺸﻮر ﭘﻬﻨﺎور و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﻛﻪ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺑﺮﻗﺪرﺗﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﺘﺮده ﺷﺪ و ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫اﺣﻤﺪ ﺷﺎه ﻛﻪ در ﺧﺎور اﻳﺮان در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﮔﺎم ﻣﻬﻤﻲ در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و ﺗﺮﻗﻲ ﺑﺮدارد‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ دوره او ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎي ﺗﺎراﺟﮕﺮاﻧﻪ و‬
‫وﻳﺮاﻧﮕﺮاﻧﻪ ﺑﻴﻬﻮده ﺑﻪ ﻫﻨﺪ و ﻣﺸﻬﺪ و ﺷﻤﺎل ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺳﭙﺮي ﺷﺪ‪ .‬در داﺧﻞ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ‬
‫‪28‬‬
‫ﻫﺎي ﺧﺎن ﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎي او دردﻣﻨﺪاﻧﻪ در ﻳﻚ ﺑﺮﻫﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺲ ﺑﺰرگ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻬﺎﺟﻢ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ رو ﺑﻪ‬
‫رو ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و زﻳﺎن ﻫﺎي ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ ﻫﻨﺪ وارد ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﺧﺮاﺳﺎن را ﻫﻢ در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي ﻗﺮار داد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﺑﺎدي و‬
‫وﻳﺮاﻧﻲ ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﺣﻤﺪ ﺷﺎه‪ ،‬دوﻟﺖ دراﻧﻲ رو ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط ﮔﺬاﺷﺖ و در اﺛﺮ ﺋﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ از ﺳﻮي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﻨﺪ را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف درآورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎي دروﻧﻲ از ﻫﻢ‬
‫ﭘﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دوران ﺳﻴﺎه و ﺗﺎرﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻨﮕﻲ ﻫﺎ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪي‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻫﻨﺪ و‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ از اﻳﺮان ﺷﺮﻗﻲ ﻳﺎ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ در آن ﻛﺸﻮر ﻧﻮي‬
‫را ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﺠﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﻫﻨﺪ را ﻧﻴﺰ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در آن ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬در اﻳﺮان دوﻟﺖ ﻧﻮ ﻗﺎﺟﺎري روي ﻛﺎر آﻣﺪ و ﺑﻲ‬
‫درﻧﮓ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻧﻴﺮوﻫﺎي روﺳﻴﻪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﭘﺲ از ﭘﺘﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ ﻣﺒﺪل ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي روﺳﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺳﺮاﺳﺮ ﻗﻔﻘﺎز را از اﻳﺮان ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬روس ﻫﺎ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺎي دوم ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را ﻫﻢ ﻳﻜﻲ ﭘﻲ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺗﺼﺮف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﺮان ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ راﻧﺪﻣﺎن ﺗﻨﺪي‬
‫در ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ اﻧﺤﻄﺎط ﻓﺮوﻟﻐﺰﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮد ﺑﻴﻤﺎر اروﭘﺎ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي روﺳﻲ‬
‫و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺮك ﻫﺎ را در ﻧﺒﺮدﻫﺎ در ﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ و ﮔﺴﺘﺮه آن را ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ و اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﻣﺤﺪود ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان و ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻴﺨﻲ از ﻣﻴﺎن ﻧﺮوﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺖ روس ﻫﺎ‬
‫ﻧﻴﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺟﻨﮓ ﻧﺎﭘﻠﻴﻮن و روﺳﻴﻪ‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﺟﻨﮓ ﺟﺎﭘﺎن و روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻢ اﻧﻘﻼﺑﺎت‬
‫‪ 1905‬و ‪ 1917‬روﺳﻴﻪ‪ .‬درﮔﻴﺮي ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﻜﻢ و دوم و درﮔﻴﺮ ﺷﺪن روﺳﻴﻪ ﺑﺎ‬
‫‪29‬‬
‫آﻟﻤﺎن و ﺟﺎﭘﺎن‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻮادث رخ ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از از اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺎور زﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮ در ﺳﺪه ﻧﺰﻫﻢ ﺑﻴﺨﻲ از ﭘﺎ اﻓﺘﺎد‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﺮق‬
‫درﮔﻴﺮ اﻓﺖ و ﺳﻘﻮط و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺷﮕﺮﻓﻲ در اروﭘﺎ رخ داد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ راه‬
‫اﻓﺘﺎدن ﺟﻨﺒﺶ ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﺘﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﻛﺒﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ در‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬و اﻧﻘﻼب اﻛﺘﺒﺮ در روﺳﻴﻪ‪ .‬ﻫﻤﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻢ دادﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻨﻴﺎدي در اﻳﻦ ﻗﺎره ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻣﻮﺟﺐ آن ﮔﺮدد ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ اروﭘﺎ در ﻫﻢ ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻮﻳﻨﻲ‬
‫ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺪاﻳﺶ دوره ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻨﺪرﮔﺎه ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺴﺎن ﻫﺎ ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻫﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﺗﻢ و آﻏﺎز ﻋﺼﺮ ﻛﻴﻬﺎﻧﻮردي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺸﺘﻲ‬
‫ﺳﺎزي‪ ،‬اﺧﺘﺮاع ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﺗﻴﻠﻔﻮن‪ ،‬ﻛﻤﭙﻴﻮﺗﺮ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻮم ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺒﺮﻧﻴﺘﻴﻚ و‪ ...‬در ﻛﻞ‬
‫ﻏﺮب را ﺑﻪ اوج ﭼﻜﺎد ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺎور ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن در‬
‫ﺳﻴﻤﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه و در ﺑﻨﺪ در ﮔﻴﺮ ﺑﺤﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎء در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ ﻫﻢ آرام آرام دارﻧﺪ روي ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد اﻳﺴﺘﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎره‬
‫اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻤﺎﻛﺎن اﺳﻴﺮ اﺳﺖ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﭘﺘﻨﺴﻴﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺛﺒﺎت را در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ و‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺟﻴﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ ﺧﻮد و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ و داﺷﺘﻦ‬
‫رواﺑﻂ راﻫﺒﺮدي ﺑﺎ ﭼﻴﻦ و ﻫﻨﺪ‪ .‬آن ﻫﻢ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺰرگ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻫﻤﭙﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ رو ﺑﻪ رو ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛﻤﺎﻛﺎن در ﻫﺎﻟﻪ ﻳﻲ‬
‫از اﺑﻬﺎم ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫در آن ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ از زﻳﺮ ﻳﻮغ اﺳﺎرت‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در دام ﺑﺪﺗﺮي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻏﺎز اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻫﻢ‬
‫‪30‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﻫﻤﻪ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻤﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺑﺮاي ﭼﻨﺪي دوﻟﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻴﺒﻴﺎ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﻳﻤﻦ‬
‫و ﺳﻮرﻳﻪ‪ .‬ﻛﻨﻮن از اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻮرﻳﻪ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻫﻢ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﻏﺮب و‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﻛﺎم اﻣﺮﻳﻜﺎ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻛﻨﻮن اوﺿﺎع در ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻟﻴﺒﻴﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺤﺮﻳﻦ و ﺳﻮرﻳﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺤﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪ و‬
‫ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازاﻧﻪ‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﺑﺤﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ درﺳﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﺸﻮد‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺼﺮ ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﻒ ﺑﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اوﺿﺎع در‬
‫ﺧﻮد ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و دﻳﮕﺮﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻫﻢ اﻧﻔﺠﺎر آﻣﻴﺰ و آﺑﺴﺘﻦ روﻳﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﻏﺮق در ﻓﺴﺎد و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ وﺿﻊ ﺑﺪﺗﺮ از ﻫﻤﻪ دارد‪ .‬در‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﻫﻢ اوﺿﺎع در ﻗﺮه ﺑﺎغ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﭼﭽﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن و‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ آﺑﺴﺘﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ دﻳﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻴﻮرﻳﻚ‬

‫ﻣﻠﺖ )ﻧﺎﺳﻴﻮن ‪ (nation‬ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ )ﻧﺎﺳﻴﻮن( از رﻳﺸﻪ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﺗﻴﺮه‪ ،‬ﺗﺒﺎر‪ ،‬ﻃﺎﻳﻔﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻗﻮم و ﻧﮋاد‬
‫ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﻣﻠﺖ ﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﻮ و ﻣﺪرن ﺳﻴﺎﺳﻲ و از ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﺎورد ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺎره ﻣﻠﺖ ﺗﻌﺎرﻳﻒ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﺳﻮي داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ آن ﻫﺎ از ﺣﻮﺻﻠﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻴﺮون اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﻢ ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫ﺧﻮد را از اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﺎزﺗﺎب ﺑﺪﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از ﻣﻠﺖ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻮده ﻣﻌﻴﻦ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬دو دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮده ﻣﻌﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻳﻚ ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻌﻴﻦ و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﻦ از ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮح و ﺑﻴﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺣﺪود ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ داراي ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ ﺧﺪﺷﻪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻠﺖ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم »ﻛﺸﻮر«‬
‫در ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻣﻠﺖ را ﺟﺪا از ﻛﺸﻮر ﺗﺼﻮر ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻫﺎ‪،‬‬

‫‪32‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﻠﺖ در دوﻟﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﺸﻮري زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺸﻮري‬
‫‪2‬‬
‫از ﺧﻮد ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻣﻠﻲ دارد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان در ﺑﺎره ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺎزواره ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و ﻋﻴﻨﻲ ﺳﺎزﻧﺪه‬
‫ﻣﻠﺖ و ارﻛﺎن اﺻﻠﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪» ،‬ارﻧﺴﺖ رﻧﺎن« در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻠﺖ ﻣﻲ‬

‫‪ . 2‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي ﻳﺎ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻘﻮﻻت را از رﻳﺸﻪ‬
‫دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎ ﻳﺎ ﻛﺘﮕﻮري ﻫﺎي ﻧﻮ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻛﺸﻮر‪-‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ« و »ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻗﺎره«‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺑﺮد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮه ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﭘﻬﻨﺎور‬
‫اﺳﺖ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ در ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎي ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺣﺮﻓﻲ ﺑﺮاي زدن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﺠﺎد اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬
‫ﻃﺮح ﻫﺎي ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺠﺎد اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﻳﻲ را ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺟﺎﭘﺎن و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻛﻪ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ راﻫﻲ ﺟﺰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﻃﺮح ﻫﺎي ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫»اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي راﺳﺘﮕﺮاﻳﻲ ﻧﻮ«‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي آﻟﻦ ﺑﻨﻮﺋﺎ‪ -‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﺎﻣﺪار ﻓﺮاﻧﺴﻮي اراﺋﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻟﻦ دو ﺑﻨﻮﺋﺎ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ اﺻﻞ ﻣﺮﻛﺰ ﮔﺮاﻳﻲ »دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ» ﻳﺎ »ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ »)‪Etat-‬‬
‫‪ (Nation‬از دﻳﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﺪارد و آﻳﻨﺪه از آن »ﮔﺴﺘﺮه ﻫﺎي ﺑﺰرگ« اﺳﺖ‪ .‬آن ﻫﻢ‪ ،‬اﺳﺎس‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ »ﮔﺴﺘﺮه ﻫﺎي ﺑﺰرگ» ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﻪ آن ﭼﻨﺎن اﺗﺤﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻳﻚ اردوﮔﺎه‬
‫ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺑﻞ ﺷﻤﻮﻟﻴﺖ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺗﺒﺎري )اﺗﻨﻴﻜﻲ( داراي اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻳﻚ »اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻓﺪرال«‬
‫واﺣﺪ ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺪراﺳﻴﻮن )اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻓﺪرال( ﺑﺎﻳﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي واﺣﺪ و از‬
‫دﻳﮕﺎه ﺗﺒﺎري ﻣﺘﻔﺎﺿﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻨﻮﺋﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺴﺘﺮه اروﭘﺎ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ دوراﻓﺘﺎده ﻳﻲ ﭼﻮن ﻛﺸﻮر ﻣﺎ را‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪،‬‬
‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ روﻧﺪ ﺑﺎﻟﻨﺪه ﻋﺼﺮ ﻣﺎ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮاﻳﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺟﻬﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻃﺮح ﮔﺴﺘﺮه ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺸﻮر– ﻗﺎره ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫دوﺳﺖ دارم در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﻗﺎره اروآﺳﻴﺎ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻗﺎره ﻣﺎﻧﻨﺪ اروﭘﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از واژه »ﻛﺸﻮر‪-‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮه« ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬زﻳﺮا در آﺳﻴﺎ در آﻳﻨﺪه ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر‪ -‬ﮔﺴﺘﺮه )ﻛﺸﻮر‪ -‬رﻳﮕﻴﻮن( ﺷﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪33‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻠﺖ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﻳﺠﺎد و ﺣﻔﻆ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪«.‬‬

‫اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ آن‪ -‬داﺷﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ارزش ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬آرﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك و‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻳﻜﺪﺳﺖ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬داﺷﺘﻦ آﻳﻴﻦ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻣﺸﺘﺮك و ﺳﻨﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺘﺮك و اﺳﻄﻮره ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﺑﻌﺎد‬
‫ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺴﺎن ﺗﺮ ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫»ﺣﺲ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ وﻳﮋه‪ ،‬زﻳﺮﺑﻨﺎي اﻧﮕﻴﺰه ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺ و‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﻮدن از دﻳﮕﺮان در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد و ﻫﺮ ﮔﺮوه اﻧﺴﺎﻧﻲ وﻳﮋه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺲ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ارﺿﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎز اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ 3«.‬روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎﺳﻲ را ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻪ زور آﻓﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ . 3‬اﺣﻤﺪ ﺧﺎﻟﻘﻲ)ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ(‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ )اﻗﺘﺪار‬
‫ﻣﻠﻲ(‪.‬‬
‫‪34‬‬
 ‫دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻳﺎ ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ‬
‫»دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ« )‪ (nation-state‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﺻﻲ از دوﻟﺖ )ﺣﻜﻮﻣﺖ(‬
‫اﺷﺎره دارد‪ .‬ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ در ﺣﻘﻮق و رواﺑﻂ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧﻮد را از اِﻋﻤﺎل ﺣﻖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ در ﻳﻚ ﻗﻠﻤﺮو ارﺿﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼح دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑﻪ واﺣﺪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬ﺟﻐﺮاﻓﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺷﻜﻞ و ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ واﺣﺪ را از دﻳﮕﺮ اﺷﻜﺎل ﺗﺎرﻳﺨﻲ دوﻟﺖ‬
‫)ﻛﻪ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ( و از واﺣﺪﻫﺎي »ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ« ﻓﻌﺎل در ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪«.‬‬

‫در وﻳﻜﻲ ﭘﻴﺪﻳﺎ در ﺑﺎره دوﻟﺖ‪-‬ﻣﻠﺖ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:4‬‬

‫»ﻣﻠﺖ‪-‬دوﻟﺖ )ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪) (Nation-State :‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﻤﻮﻣﻲﺗﺮ آن‪» ،‬ﻛﺸﻮر«( ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از‬
‫دوﻟﺖ وﻳﮋه ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻗﻠﻤﺮو ارﺿﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ داراي‬
‫ﺣﻖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﺷﻬﺮوﻧﺪ‪ 5‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ‪-‬ﻣﻠﺖ ﻳﺎ ﻛﺸﻮر‪-‬ﻣﻠﺖ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﺻﻲ از‬

‫‪ . 4‬ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ وﻳﺮاﻳﺶ‬

‫‪ . 5‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ »ﺷﻬﺮوﻧﺪ« )»ﺷﻬﺮوﻧﺪان«( )ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺷﻬﺮﻣﻨﺪ )ﺷﻬﺮﻣﻨﺪان( ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭼﻨﺪان درﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ( از رﻳﺸﻪ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ ﭼﻮن »ﺗﺒﻌﻪ« )»اﺗﺒﺎع«( و رﻋﻴﺖ‬
‫)»رﻋﺎﻳﺎ«( ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ ﺧﺎورزﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺗﺒﺎع و رﻋﺎﻳﺎ اﻓﺮادي اﻧﺪ ﺑﻲ اراده ﻛﻪ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎﻧﻲ‬
‫)ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻛﻴﺰه از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻟﻐﺰش ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ(‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‬
‫‪35‬‬
‫و ﺗﺤﺖ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮاي آﻧﺎن اﻧﺪ و از ﺧﻮد اراده ﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺪرات ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ ﺳﭙﺮده اﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت و ﺣﺘﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮي ﻫﺎي وي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﺤﺾ اﻧﺪ و اﻧﺠﺎم‬
‫دﺳﺘﻮرﻫﺎي وي را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ واﺟﺐ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺸﻲ ﻫﻢ در رﻫﺒﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري‬
‫ﻫﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻫﻢ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪ )ﺳﻴﺘﻲ زن‪ -Citizen‬ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻮرﮔﺮ ‪ -Bürger‬ﺑﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲ و ﮔﺮاژداﻧﻴﻦ‪ -‬ﺑﻪ روﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻮاﻃﻦ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ( ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻣﺪرن ﻛﻪ در ﻓﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از اﺗﺒﺎع و رﻋﺎﻳﺎ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺤﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺪ و در روﻧﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺶ رﻫﺒﺮي دوﻟﺖ و ﺣﺘﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﻫﺎ و ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﻠﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ رو ﭘﻮﻳﺎ و ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ اﺗﺒﺎع و رﻋﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان از آزادي ﺑﻴﺎن و ﺳﺎﻳﺮ آزادي‬
‫ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از راه ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ و رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻛﻢ و ﻣﺸﻲ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ‬
‫ﻛﺸﻮر و دوﻟﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮي در وﻳﺮاﻳﺶ و ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻫﺎ و ﻧﺎﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ ﻧﻘﺶ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ رﻋﻴﺖ و ﺗﺒﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﭘﻮﻳﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارد‪ -‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و دﻳﮕﺮ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬

‫در وﻳﻜﻲ ﭘﻴﺪﻳﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻏﻠﺐ در ﻛﻨﺎر دو ﻣﻔﻬﻮم »ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ« و »ﺣﻘﻮق‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪي« ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﮔﺎه ﻣﺘﺮادف ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ اﻣﺎ در ﺗﻔﻜﻴﻚ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺮزﻫﺎي ﻇﺮﻳﻔﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ و دﻻﻟﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪي آن ﺑﺨﺶ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﺷﻜﻞ »ﻣﻠﻲ« ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻫﻤﺎن ﻛﺸﻮر ﺧﺎص ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﻬﻢ از ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ در ﺷﻜﻞ ﻧﺴﺒﻲ آن اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻬﺮوﻧﺪي و ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪي‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪي را در اﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺪﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬
‫در دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪي را در ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖﻫﺎي دوﻟﺖ در ﻗﺒﺎل ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫دوﻟﺖﺳﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧﻮد را از اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﻚ ﻣﻠﺖ در واﺣﺪ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ داراي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻣﺪرن را »ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ داراي ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎري اﻋﻤﺎل اﻗﺘﺪار ﻣﺸﺮوع‬
‫در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﺸﺨﺺ« ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺪرن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺷﺪن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اداري‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬آن را از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﭙﺮاﺗﻮريﻫﺎ و ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫از دﻳﺪ ﮔﻴﺪﻧﺰ‪ ،‬ﻫﻤﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ‪-‬ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬وي ﺑﺮ آن اﺳﺖ در‬
‫دوﻟﺖﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﺎرﻫﺎ ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ از ﻣﻠﺖ‪-‬دوﻟﺖ ﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در‬
‫دوﻟﺖﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﺎ ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺸﺘﺮك ﺷﻜﻞ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وي‬
‫ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﻣﻠﺖ‪-‬دوﻟﺖﻫﺎ را ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ در ارﺗﺒﺎط ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻘﻼل از ﻗﺪرتﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮد ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻮروﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اداره ﻛﺸﻮر‪ ،‬و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ‬
‫ﻣﻴﺰان ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ »دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ« )‪ (national state‬ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻛﺸﻮر‪-‬ﻣﻠﺖ ﻳﺎ دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ‬
‫ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن در ﺳﻴﻤﺎي ﻛﺸﻮر‪-‬ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ داراي دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻫﺎﻳﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اراده ﻣﻠﺖ‬
‫ﻫﺎ از راه اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد و دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮدم ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل؛ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺳﻴﻤﺎي ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ ﺳﺪه ﻳﻲ ﺧﻮد ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪...‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺧﻼل در روﻧﺪ ﺷﻬﺮوﻧﺪي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺟﻨﮕﺴﺎﻻري‪ ،‬ﻣﺮدﺳﺎﻻري و‬
‫ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻗﻮﻣﮕﺮاﻳﻲ( ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫‪37‬‬
‫در اروﭘﺎ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ در روﻧﺪ دور و دراز ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪﻧﺪ و دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آوردﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در آﺳﻴﺎ ﻧﺨﺴﺖ دوﻟﺖ ﻫﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آوردﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ در ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻠﺖ ﺷﺪن ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ و اﺟﺒﺎري ﻗﺮار دادﻧﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن در ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻨﻪ ﻣﻮارد‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﺗﺒﺎر و‪ ...‬ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺳﺮﮔﺮم درﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻛﺸﺎﻛﺶ و رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﻮم و ﺗﺒﺎر واﺣﺪ را در ﻣﻴﺎن‬
‫ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﭘﺮداز ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮد ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﻌﺎرض و ﺗﻘﺎﺑﻞ و دﺷﻤﻨﻲ دارﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام‬
‫داراي ﻋﻤﻖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻧﺒﻮده و ﻓﺎﻗﺪ ده ﻣﻌﻴﺎري اﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﭙﺎﻳﻜﻤﻦ‪ -‬ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ دان ﻫﺎﻟﻨﺪي‬
‫ﺑﺮاي ﺛﺒﺎت ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻘﺘﺪر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل دو ﻧﻮع ﻛﺸﻮر ﻳﺎ دوﻟﺖ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪-‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﻋﺮاق و‪.....‬ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻗﻮام ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪-‬دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺗﻜﺘﺒﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن‪ ،‬ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻋﺮﺑﻲ ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ‪....‬‬

‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ره آورد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ‬
‫اروﭘﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻄﺎﻣﻊ دراز ﻣﺪت ﺧﻮد ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪ و ﭼﻨﺪ‬
‫ده ﻛﺸﻮر ﻳﺎ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺷﻤﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ آﻟﻤﺎن و‪...‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﺳﺮاﻳﻴﻞ‪ ،‬اوﻛﺮاﻳﻴﻦ‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬اﻣﺎرات‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪،‬‬
‫ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و‪ ...‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن آورده ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫»ﻗﺪرت ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮزﻫﺎي دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮزﻫﺎي‬
‫‪6‬‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻫﻴﭻ راﺑﻄﻪ ﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺷﻮروي ﻫﺎ ﻫﻢ ﻧﻘﺸﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﺧﻮد ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﮔﺴﺘﺮه آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻪ دوﻟﺖ‪ :‬ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي ﺧﻮﻗﻨﺪ و ﺧﻴﻮه و اﻣﺎرت ﺑﺨﺎرا‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻬﻮري را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎري ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﻮام ﺑﺪون دوﻟﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎ‬
‫و‪...‬‬

‫ﻣﻠﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺳﭙﺲ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﻛﻨﻮن از‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺪرن واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ در دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻫﺎي ﻣﺪرن ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻳﻢ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﻛﻨﺶ ﻫﺎي ﻣﺎ ﺳﺨﺖ ﺳﻨﺘﻲ و‬
‫واﭘﺴﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫»ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ داراي ﺳﻪ رﻛﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺮدم‬
‫‪ -2‬رژﻳﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺮاﻳﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫‪ -3‬ﺣﻠﻘﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫﻨﺪه ﻣﻴﺎن رژﻳﻢ و ﻣﺮدم‪.‬‬

‫دﺷﻮاري ﻣﺎ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ رژﻳﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ دارﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺒﺮد‪،‬‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬رژﻳﻤﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ اﻫﺪاف ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪ ،‬درﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . 6‬داﻛﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﻲ زﻫﺮاﻧﻲ‪ -‬ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﭼﺮا اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﻣﻮﺻﻞ‬
‫وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪ؟ ﺳﺎﻳﺖ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ اﻳﺮاﻧﻲ‪.‬‬
‫‪39‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و دوﻟﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻠﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫از ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ و ﻃﺎﻳﻔﻪ ﮔﺮاﻳﻲ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬اﺋﺘﻼف‬
‫و اﺗﺤﺎد ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻓﺮاﻗﻮﻣﻲ و ﻓﺮاﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ رﺳﻴﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ واﺣﺪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ واﺣﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻠﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﻠﺖ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﻲ از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﺷﺮط رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﻢ ﻃﻲ ﻛﺮدن ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﮔﺮاﻳﻲ و ﻗﻮﻣﮕﺮاﻳﻲ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﺤﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺎ آن‬
‫‪7‬‬
‫را ﻃﻲ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪«.‬‬

‫در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ‪ ،‬ره آورد ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﺴﺘﺮه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪-‬‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻲ اروﭘﺎي ﺑﺎﺧﺘﺮي )ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻋﺼﺮ رﻧﺴﺎﻧﺲ )ﻧﻮزاﻳﻲ ﻳﺎ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ( در ﺳﭙﻬﺮ ﺗﻔﻜﺮ اروﭘﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد( و ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزات ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻻﻳﻪ‬
‫ﺑﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اروﭘﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن )رﻳﺨﺘﺎر( ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﻧﺤﺼﺎري ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺗﺴﻠﻂ‬
‫ارزش ﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﻮرژوازي ﺑﺮ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﺎد ﻣﺎ ﻧﺮود ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺗﺒﺎرز ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻞ در روﻧﺪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﭘﺮ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ و زﻣﺎﻧﺒﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭘﺎﻻﻳﺶ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﺑﻪ ﭘﺨﺘﮕﻲ رﺳﻴﺪه و ره‬
‫آورد ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ روﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دور و دراز ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻴﻨﻲ و ذﻫﻨﻲ آن از ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺪه‬
‫ﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ آﻏﺎز ﺑﻪ ﻫﻤﻮار ﺷﺪن ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ وﺳﺘﻔﺎﻟﻴﺎ ‪ 1648‬ﺗﺴﺠﻴﻞ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪» .‬ﭘﻴﻤﺎن وﺳﺘﻔﺎﻟﻦ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺳﻲ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ در‬
‫اروﭘﺎ )‪ (1648-1618‬ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ در ‪ 1648‬ﻣﻴﻼدي ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﻫﻤﻪ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و ﻟﻬﺴﺘﺎن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﺳﺘﻔﺎﻟﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﭼﻨﺪ‬

‫‪ . 7‬ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫‪40‬‬
‫ﺟﺎﻧﺒﻪ ﭘﺲ از رﻧﺴﺎﻧﺲ در اروﭘﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻠﺢ وﺳﺘﻔﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬اﻟﮕﻮ و ﭘﺎﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻞ و ﺳﭙﺲ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺮاﺑﺮ و ﻳﻜﺴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻄﺮح و ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ«‪.8‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن در آﻏﺎز در ﺳﻴﻤﺎي دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ و ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﺳﭙﺲ در ﺳﻴﻤﺎي دوﻟﺖ‬
‫ﻫﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ و دﻳﮕﺮ ﺗﺤﻮﻻت در ﺳﺪه ﻫﺎي ﻫﮋدﻫﻢ و ﻧﺰدﻫﻢ ﺗﺒﺎرز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺗﻮﺳﻌﻪ درﻳﺎﻧﻮردي و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫آن را ﺑﻪ ﺳﺮﺗﺎ ﺳﺮﺟﻬﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬

‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ از ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ رﻳﺨﺘﺎر ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺎر ﻗﺪرت ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن و وﻗﺎﻳﻪ‬
‫ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ زورﮔﻮﻳﻲ ﻫﺎ و ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ ﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎم آور‬
‫ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺑﻴﺪاري ﺗﻮده ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺮدم و آﮔﺎﻫﻲ آﻧﺎن از ﺣﻘﻮق و‬
‫ﺟﺎﻳﺐ ﺷﺎن و ﻧﻴﺰ وادار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻫﺎ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮده ﻫﺎ و‬
‫در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﻣﺸﺮوط ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ 8‬و ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از وﻳﻜﻲ ﭘﻴﺪﻳﺎ‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي )‪(nation building‬‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫از ﻧﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻛﺸﻮري در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري ﭘﺸﺘﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﻪ اﺳﺘﺎن ﺑﺰرگ ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن )ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎور و اﺗﻚ را ﻫﻢ در‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ(‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﻮد و ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻪ ﻫﺮات و ﺑﻠﺦ )ﻛﻪ ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن‬
‫و ﺑﺪﺧﺸﺎن را ﻫﻢ در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ( وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺳﺪه ﻫﺎي ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪ‬
‫ﺳﺪه ﻫﮋدﻫﻢ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان ﺻﻔﻮي و ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ و ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫دوﻟﺖ دراﻧﻲ ﻛﻪ در ‪ 1747‬از ﺳﻮي اﺣﻤﺪﺷﺎه اﺑﺪاﻟﻲ ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﺎد ﻧﻤﻲ ﺷﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎي اﻳﺮان و ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ دوﻟﺖ در اواﻳﻞ‬
‫ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﺑﺎ ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از ﻫﻢ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪ‪ .‬در دﻫﻪ ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ در‬
‫ﻫﺮات و ﺟﻨﻮب ﻫﻨﺪوﻛﺶ‪ -‬ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﻛﺎﺑﻞ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن و ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬دوﻟﺖ دراﻧﻲ و در ﺷﻤﺎل ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺧﺎن ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ راﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ دوﻟﺖ دراﻧﻲ‪ ،‬در ﺧﺎور اﻳﺮان ﭼﻨﺪ ﺳﺮدار ﻧﺸﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ زاﻳﻲ و ﺧﺎن ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﻣﻲ راﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﺪه ﻫﮋدﻫﻢ و دﻫﻪ ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ و ﺣﺘﺎ ﻛﻞ‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﺳﺪه‪ ،‬ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﻴﻤﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﻣﺮزﻫﺎي اﻣﺮوزﻳﻦ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‬

‫‪42‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪» ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« اﺻﻠﻲ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ دور اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﻮن در‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ در اﺛﺮ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﻫﺎ و روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻮار ﺣﺎﻳﻞ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت‬
‫ﻫﻨﺪي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ و ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﻲ دوﻟﺖ ﺗﺰاري روﺳﻴﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد دو اﺑﺮ ﻗﺪرت در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻟﻔﻨﺴﺘﻮن‬
‫ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺧﻮدش را در ﺑﺎره دوﻟﺖ دراﻧﻲ زﻳﺮ ﻧﺎم »ﮔﺰارش ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺎﺑﻞ« ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ در ﺑﺎزي ﺑﺰرگ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ راﻫﻴﺎﺑﻲ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم و‬
‫راﻫﻴﺎﺑﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري و ﻫﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ از اﻳﺮان‬
‫ﺑﺰرگ )ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮه اﻳﺮان ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬و ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﻛﻨﻮﻧﻲ( ﺗﺮس داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮاس ﺷﺎن ﻫﻢ ﻣﺪﻟﻞ ﺑﻮد‪ -‬ﻣﺒﺎدا اﻳﺮان ﺑﺎ ﺣﺮﻳﻒ‬
‫ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺎن را ﻳﺎ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎور ﻫﻨﺪ و ﻳﺎ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﺑﺎ ﺧﻄﺮ‬
‫ﺟﺪي رو ﺑﻪ رو ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺎزه ﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد دو ﻗﺪرت ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ وﻳﺮاﻧﻪ ﻫﺎي اﻣﭙﺮاﺗﻮري اﻳﺮان ﺷﺮﻗﻲ دراﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از اﺳﺘﺎن ﻫﺎي دوراﻓﺘﺎده اﻳﺮان– اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻛﻨﻮن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻗﺮار‬
‫دارد‪ ،‬در ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﻮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮن در ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮوژه اﺳﺘﻌﻤﺎري اﻳﺠﺎد ﻛﺸﻮري‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« در ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري ﭘﺸﺘﻪ اﻳﺮان در واﻗﻊ ﺑﺎ اﻓﺘﺎدن ﭘﻴﺸﺎور و ﻛﺸﻤﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺳﻴﻚ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻛﺎرﭘﺮدازي ﻟﻨﺪن و ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮ ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﺎور و اﺗﻚ از ﭘﻴﻜﺮ ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ از ﺳﻮي رﻧﺠﻴﺖ ﺳﻴﻨﮓ‬
‫ﺳﻴﻚ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در آﻏﺎز ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﻏﺰﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺟﻼل آﺑﺎد و ﭘﺮوان و‬
‫ﺑﺎﻣﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬در آﻳﻨﺪه در دوره اﻣﺎرت دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺎر دوم ﺑﺎ اﻣﻀﺎي ﻣﻌﺎﻫﺪه ‪ 1855‬ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﭘﻮل و ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را در دﺳﺖ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و او‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﺴﻜﻮت روس ﻫﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﻫﻨﺪوﻛﺶ‬
‫را ﺑﻪ ﻳﺎري ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮات ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم‬
‫‪43‬‬
‫ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮد‪ ،‬در آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﻴﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﮔﺴﺘﺮه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ژوري ﺑﺎ اﻣﻀﺎي ﺳﻪ ﻗﺮار داد‪ -‬ﻣﻌﺎﻫﺪه ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ )ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫آن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﺳﻤﺎ از اﻳﺮان ﺟﺪا ﺷﺪ(‪ ،‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺳﺎﻧﻜﺖ ﭘﺘﺮﺑﻮرگ ﻣﻴﺎن اﻧﮕﻠﻴﺲ و روﺳﻴﻪ‬
‫ﺗﺰاري در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻛﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن و‬
‫ﺳﺮ ﻣﺎرﺗﻴﻤﻮر دﻳﻮرﻧﺪ )ﻛﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪه دﻳﻮرﻧﺪ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﺤﺪﻳﺪ ﻣﺮزﻫﺎي‬
‫ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫ﺟﻨﮓ ﻫﻔﺘﺎد و دو ﻣﻠﺖ ﻫﻤﻪ را ﻋﺬر ﺑﻨﻪ‬
‫ﭼﻮن ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ره اﻓﺴﺎﻧﻪ زدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺮزي را ﻃﺮاح و ﻣﻬﻨﺪس ﻣﻠﺖ ﻣﺪرن ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬او ﻛﻪ ﺗﻴﻮرﻳﺴﻴﻦ‬
‫دوﻟﺖ اﻣﺎﻧﻲ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از اﻋﻼم اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﮕﻮﺑﺮداري از ﻣﺪل ﺗﺮﻛﻴﻪ‪) 9‬زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬

‫‪ . 9‬ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﺳﺮاﻳﻴﻞ و‪ ..‬ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺮوژه اﺳﺘﻌﻤﺎري از ﺳﻮي اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﺎص ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﻳﻲ از وﻳﺮاﻧﻪ ﻫﺎي اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬
‫واژﮔﻮن ﺷﺪه ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﻳﻲ از ﺳﻪ ﻗﺎره اروﭘﺎ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘﺎ و آﺳﻴﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ راﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫ﻋﺮض اﻧﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺮك وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﺗﺎﺗﺮك ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ را ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﻫﺴﺘﻪ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي »ﻣﻠﺖ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺗﺮﻛﻴﻪ« ﻗﺮار داد‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ در واﻗﻊ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﺎژﮔﻮن ﺷﺪه ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺴﺎن ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺎي ﭘﻬﻨﺎوري از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﺮان را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻛﺮدﻫﺎي ﺳﻨﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دادﻧﺪ ﺗﺎ زﻳﺮ دﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺻﻔﻮي‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬دوﻟﺖ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ راه اﻧﺪازي ﺟﻨﺒﺶ ﺳﺮاﺳﺮي ﺳﻮادآﻣﻮزي‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ‬
‫را ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ واژﮔﺎن ﺗﺮﻛﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ و ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺎ ﺳﺮ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﭘﻬﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻠﺖ ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ اﻗﻮام ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ آن ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي اﺗﺎﺗﺮك( ﺧﻮاﺳﺖ در ﻫﺴﺘﻪ »ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ را ﺑﮕﺬارد‪10.‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻃﺮزي از آوان ﻛﻮدﻛﻲ در ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺮزي ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﻣﺪل‪» ،‬ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﻲ« را ﺷﻜﻞ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫ﻛﻪ او ﺑﺎ آن رو ﺑﻪ رو ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻳﻚ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺮده ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ دﺳﺘﮕﺎه واژﮔﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﻣﺪرن ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﺷﻮار ﻣﻲ ﺷﺪ ﭼﻨﺪ ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ اﻳﻦ زﺑﺎن ﻳﺎﻓﺖ و از اﻳﻦ رو ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺎزي ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻧﻘﺶ زﺑﺎن رﺳﻤﻲ دوﻟﺘﻲ و زﺑﺎن ﻣﻴﺎن ﺗﺒﺎري در ﻛﺸﻮر را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣﺮوز ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري از ﺳﺪه ﻫﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭼﻮﻧﺎن زﺑﺎن رﺳﻤﻲ و‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺧﻮد ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲ‬
‫ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﻳﻜﻲ از زﺑﺎن ﻫﺎي زﻧﺪه ﺟﻬﺎن و داراي ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻨﻲ در ﺗﺮاز‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ داراي ﺻﺪﻫﺎ ﺷﻬﻜﺎر درﺧﺸﺎن ادﺑﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي زﻧﺪه ﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺳﻤﻲ ﺳﺎزي ﭘﺸﺘﻮ روي دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫در دوره ﺻﺪرات داوود ﺧﺎن و در ﻛﻞ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﻨﮕﻔﺖ‬
‫ﺷﻮروي ﻫﺎ ﻛﻪ در ﺻﺪد ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري از ﺑﺮگ ﭘﺸﺘﻮن در ﺑﺎزي ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫آﺳﻴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻀﺤﻜﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺨﺮه آﻣﻴﺰي زﺑﺎن‬
‫ﭘﺸﺘﻮ را در ﺑﺮاﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري در رﻗﺎﺑﺖ و روﻳﺎروﻳﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬دو ورزﺷﻜﺎري را ﻛﻪ ﺑﻪ‬

‫‪ . 10‬ﻃﺮزي در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در ﺟﺮﻳﺪه »ﺳﺮاج اﻻﺧﺒﺎر اﻓﻐﺎﻧﻴﻪ« ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻧﻮﺷﺖ زﻳﺮ ﻧﺎم »زﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺟﺪاد زﺑﺎن‬
‫ﻫﺎﺳﺖ!« ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﺣﻮزه زﺑﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و در ﭘﺎﻳﺎن آن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ‪» :‬زﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ‬
‫اﺟﺪاد زﺑﺎن ﻫﺎ و »ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﻲ« اﺟﺪاد اﻗﻮام آرﻳﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﻃﺮزي ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ »در ﻣﻜﺘﺐﻫﺎي ﻣﺎ‪،‬‬
‫اﻫﻤﺘﺮﻳﻦ آﻣﻮزشﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺼﻴﻞ زﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬او ﻓﺮاﮔﻴﺮي زﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ زﺑﺎن ﻫﺎي‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺰي )اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ(‪ ،‬اردو و ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﺟﻠﻮه داد و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻋﺎﺟﻞ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ‬
‫آن اﻗﺪام ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﻋﺎﺟﺰاﻧﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ وﻇﻴﻔﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻌﺎرف‪ ،‬اﺻﻼح و‬
‫ﺗﺮﻗﻲ و ﺗﻌﻤﻴﻢ زﺑﺎن وﻃﻨﻲ و ﻣﻠﺘﻲ اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.«...‬‬
‫‪46‬‬
‫ﻫﻴﭻ رو ﻫﻤﻮزن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻲ ﻧﺎﺑﺨﺮاداﻧﻪ و ﻧﺎرواي ﺣﺬف ﺗﺪرﻳﺠﻲ و‬
‫ﻧﺎﺑﻮدﺳﺎزي زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺎرﺳﻲ دري در ﻛﺸﻮر ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺎ دارد ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺲ از راﻫﻴﺎﺑﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻫﻨﺪ‪ ،‬و اﺳﺘﻌﻤﺎر روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري‬
‫در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬در درازاي ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ و ﻧﻴﻤﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻲ رﻳﺸﻪ ﻛﻦ‬
‫ﻛﺮدن ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ و زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري روي دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﻣﺸﻲ‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﺎل ﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ‬
‫روي آن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺎر ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻨﻮن ﻫﻢ اﻳﻦ اﺑﺰار در دﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺮﻗﺪرت ﻫﺎ‬
‫ﻣﺪت ﻫﺎ ﭘﻴﺶ درك ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ و زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ راﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻴﻼي آن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ زداﻳﻲ و‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ ﺳﺘﻴﺰي را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ دادﮔﺮاﻧﻪ آن را »اﺳﺘﺤﻤﺎر« ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﻔﺎ و ﺧﺒﻄﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‬
‫‪ 1964‬زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻣﻠﻲ و رﺳﻤﻲ ﻛﺸﻮر در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ‬
‫دري ﻗﺮار دادﻧﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺸﻮر را دﭼﺎر دودﺳﺘﮕﻲ‪ ،‬اﻧﻘﻄﺎب‪ ،‬اﻧﺸﻌﺎب‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﻲ و‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﺸﻜﻨﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎروا ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﭘﺸﺘﻮ زﺑﺎن و ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮزﺑﺎن‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺒﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﺻﻢ و ﻣﺘﻌﺎرض‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز در آﺗﺶ آن ﻣﻲ ﺳﻮزﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن‬
‫ﭘﺎرﺳﻲ دري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﺎورد ﺳﺘﺮگ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﭘﺸﺘﻪ ﺑﺰرگ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬از ﺳﺪه ﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ زﺑﺎن ﻣﺮاوده ﺑﻴﻦ اﻟﻘﻮﻣﻲ ﻫﻤﻪ اﻗﻮام ﺑﺎﺷﻨﺪه‬
‫اﻳﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎز ﻋﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﺑﻪ ﺟﺎي آن‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪاردﻛﻪ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري را ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در درازاي ﺳﺪه ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن دوم‬
‫ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ زﺑﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ آن ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻳﻲ را‬
‫ﺑﺎزي ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ دﺷﻮاري ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ و اﺟﺒﺎري ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎي اﺗﻨﻮس ﺳﻨﺘﺮﻳﺴﺘﻲ وارداﺗﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ دﺷﻮار ﻳﻚ ﺳﻮم‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر را ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ و اﻗﻠﻴﺖ‬
‫ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺧﻼف واﻗﻊ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺟﺎ زده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﺷﻮاري دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﺰرگ و ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در آن ﺳﻮي ﻣﺮز دﻳﻮرﻧﺪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ‬
‫و اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن را ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﮔﻮﻳﺸﻮران ﻳﻚ اﻗﻠﻴﺖ زﺑﺎﻧﻲ در ﻛﺸﻮري اﻧﺪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ آن )در ﺣﺪود ‪ 55‬درﺻﺪ(‬
‫ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎن اﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ‪ ،‬در ص‪ 8 .‬ﻛﺘﺎب »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :‬ﮔﺰﻳﺪه ﻣﻘﺎﻻت«‪ ،‬ﻣﺴﻜﻮ‪ 1924 ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻴﺎن )ﻣﻔﻬﻮم( اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎن ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪ‪] .‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ‪-‬‬
‫گ‪ [.‬اﻓﻐﺎن ﻫﺎ در ﺑﻴﺮون ﻗﻠﻤﺮو اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد و ﺑﺎش دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻏﻴﺮ اﻓﻐﺎن ﻫﺎ ﺑﻮد و ﺑﺎش داﻧﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎن ﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن وﻳﮋه اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪«...‬‬

‫در ص‪ 11 .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﻓﻐﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﻳﺎ ﭘﺨﺘﻮ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﻳﻲ از زﺑﺎن اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ در درﺑﺎر اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و در ﻋﺮﺻﻪ ﻧﻮﺷﺘﺎري و‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ اﻣﺮوزه زﺑﺎن ﭘﺎرس ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭼﻴﺮﮔﻲ دارد‪«.‬‬

‫در ص‪ 13 .‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪]» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﺸﻲ از[ اﻓﻐﺎن ﻫﺎ در ﺑﻴﺮون از ﻗﻠﻤﺮو اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد و ﺑﺎش‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺧﺎك آن اﻗﻮام ﻏﻴﺮ اﻓﻐﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از اﻓﻐﺎن ﻫﺎ از ﻧﮕﺎه‬
‫ﺗﻴﭗ‪ ،‬زﺑﺎن و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻓﺮق دارﻧﺪ‪«.‬‬

‫آن ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ در دوره ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ دور اﻓﺘﺎده ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﺑﺎ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ در ص‪ 19 .‬ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬

‫‪48‬‬
‫»ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ درك ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻠﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ آن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ در ﻣﻴﺎن‬
‫اﻓﻐﺎن ﻫﺎ دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﻣﻴﻬﻦ ﺧﻮد ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ واژه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ‬
‫‪11‬‬
‫ﻛﺎر ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎي ﻧﺎب ﺑﻮﻣﻲ ﭼﻨﮓ ﻣﻲ اﻧﺪازﻧﺪ‪«.‬‬

‫در ص‪ 25 .‬از ﻗﻮل ‪ Imperial Gazetteer of India‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺣﺸﻲ ﺑﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ )دور اﻓﺘﺎدﮔﻲ و دﺷﻮارﮔﺬري( و ﻧﺎدﺳﺘﺮﺳﻲ ﺧﻮد ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫ﺑﻴﺮون از داﻳﺮه ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪) ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮﺳﺘﺎن )ﻧﻮرﺳﺘﺎن( و‬
‫ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﻣﺮﻛﺰي(‪ -‬ﭘﻨﺞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺰرگ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻲ )ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎ(‪ ،‬ﺣﻮﺿﻪ ﻫﺮي رود )آرﻳﺎ(‪ ،‬ﺣﻮﺿﻪ ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺣﻮﺿﻪ وﺳﻄﻲ ﻫﻠﻤﻨﺪ )ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ( و‬
‫ارﻏﻨﺪاب )اراﺧﻮزﻳﺎ( و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺳﺎﺣﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن )دراﻧﮕﻴﺎن(‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻨﺪي ﺻﺮﻓﺎ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت اداري ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺶ اﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺪﺧﺸﺎن )ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ واﺧﺎن(‪ ،‬ﻫﺮات‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﻓﺮاه )ﺳﻴﺴﺘﺎن( و ﻛﺎﺑﻞ«‬

‫و ﺳﭙﺲ در اداﻣﻪ‪ :‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺷﺪه‪ ،‬از روزﮔﺎران ﻛﻬﻦ در ﺑﺎﻓﺘﺎر اﻳﺮان‬
‫ﺧﺎوري ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻮده اﻧﺪ و در ﺗﺎرﻳﺦ آن ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪«.‬‬
‫در ص‪ 90 .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬از ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﻬﺎد اﻳﺮاﻧﻲ )ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ(‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ...‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ... ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ‪) terra incognita‬ﻛﺸﻮر ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ(‬
‫ﺑﻞ ﻧﻴﺰ ‪) tabula‬ﺗﺎﺑﻮ( ﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .11‬داﻛﺘﺮ ﻟﻴﻠﻴﺎن ﻫﻤﻴﻠﺘﻮن‪ -‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﺘﺎب »دﺧﺘﺮ وزﻳﺮ« ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ در زﻣﺎن‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻛﻠﻤﻪ »اﻓﻐﺎن« ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﻃﻼق ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ .‬او در ﻣﻘﺪﻣﺔ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺟﺎﻟﺐﺗﺮﻳﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎت زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻦ در آن ﺟﺎ از ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﺻﻠﻴﺖ اﻓﻐﺎن ﻧﺪارد‪«.‬‬

‫ﺑﻠﻴﻮ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﺻﻮرت ﻋﺎم ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم آن‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪاﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻪارﺗﺒﺎط ﻧﺎم ﻗﻮم ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻪ آن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺧﺮاﺳﺎن« ﻧﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﺷﺎن ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﺎ آن را‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪) «.‬ﺑﻠﻴﻮ‪ ،‬ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.(10 :2009 ،‬‬
‫‪49‬‬
‫در ص‪ .‬ص‪ 93 – 92 .‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪...» :‬زﺑﺎن ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ آن ﺳﺨﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫زﺑﺎن ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮوه اﻳﺮاﻧﻲ‬ ‫أ‪-‬‬
‫زﺑﺎن ﻫﺎي ﻫﻨﺪ و آرﻳﺎﻳﻲ‬ ‫ب‪-‬‬
‫زﺑﺎن ﻫﺎي ﺗﻮرﻛﻲ‬ ‫ت‪-‬‬

‫زﺑﺎن ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮوه اﻳﺮاﻧﻲ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از زﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ )ﭘﺸﺘﻮ‪-‬ﭘﺨﺘﻮ( و ﮔﻠﭽﻪ‬
‫)‪ (ghalca‬ﭘﺎرﺳﻲ‪.‬‬

‫‪...‬ﺷﻤﺎر ﻛﻞ ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ داده ﻫﺎ ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ )آﻣﺪه در‬
‫داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ )داﻳﺮه اﻟﻤﻌﺎرف( اﺳﻼم(‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 3.5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺗﺨﻤﻴﻦ زده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ دو‬
‫‪12‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن آن در اﻣﺎرت اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﻮد و ﺑﺎش دارﻧﺪ‪«.‬‬

‫در ص‪ 103 .‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪» :‬ﺑﺎﺑﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮاﺣﻲ ﺑﻮد و ﺑﺎش ﻗﺒﺎﻳﻞ اوﻏﺎن در ﺟﻨﻮب ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺑﻞ را‬
‫‪13‬‬
‫اوﻏﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ«‪.‬‬

‫در ص‪ 112 .‬آﻣﺪه اﺳﺖ » اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﺮان را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪«.‬‬

‫‪ .12‬ﻧﻔﻮس ﻛﺸﻮر در دوره ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺗﺨﻤﻴﻦ زده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در آن ﺑﺮﻫﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 40‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻴﻤﻪ دوم‬
‫ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از ﺟﻤﻠﻪ رواﻧﺸﺎد ﻏﺒﺎر و رواﻧﺸﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻬﻞ درﺻﺪ را در‬
‫ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﺧﻮد آورده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﺎت ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ و دﻫﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺗﺎ ‪ 31-33‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫‪. Annette S. Beveridge. The Memoirs of Babur () voll. 2, 232, 331; 4,‬‬
‫‪Index 3, 868 “Afghan”.‬‬
‫‪Annette S. B. ,” The Babur-nama”, f. 203, and 207 b.N. IIminski, Baber-‬‬
‫‪Nameh, p. 257 – 263.‬‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﺎﺑﻞ در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺑﻞ و وﻻﻳﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻞ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎور و اﺗﻚ و ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﻫﻢ در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪50‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻳﺎ اﻓﻐﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از اﺻﻴﻞ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮده ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ و ﭘﺎرس ﻫﺎ از ﻳﻚ ﺗﻴﺮه و ﺗﺒﺎر و ﻧﮋاد اﻧﺪ‪.‬‬

‫در ص‪ 264 .‬ﺟﻠﺪ ﻳﻜﻢ ﻛﺘﺎب ﺳﻪ ﺟﻠﺪي »ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺮق‪ ،‬ﺧﺎورزﻣﻴﻦ در ﻋﻬﺪ ﻗﺪﻳﻢ«‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎ وﻳﺮاﻳﺶ داﻛﺘﺮ رﺑﺎﻛﻮف‪ ،‬ﻣﺴﻜﻮ‪،2000 ،‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ زﻳﺮ ﻋﻨﻮان »ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﺸﺘﻪ اﻳﺮان و ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ در‪ «...‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﺗﻮده ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ زﺑﺎن ﻓﻼت اﻳﺮان ﻣﺸﺘﻤﻞ اﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﺎرس ﻫﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻴﻼﻧﻲ ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺎزﻧﺪارﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ و‪...‬‬

‫اﻓﻐﺎن ﻫﺎ را ﺗﻮده ﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎم از اواﻳﻞ ﻗﺮون وﺳﻄﻲ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد‬
‫آن ﻫﺎ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪان ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ -‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ -‬ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن »ﭘﺮﺳﻮ« )ﭘﺎرﺳﻮ( ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﺗﻨﻮﻧﻴﻢ )ﻧﺎم ﺗﺒﺎري( از ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻫﺰاره ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻴﻼدي ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻮد و ﺑﺎش ﻛﻬﻦ‬
‫اﻓﻐﺎن ﻫﺎ در ﺟﻨﻮب ﺧﺎوري ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻋﻬﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﻮده ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺮﻓﻴﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎ و‪ ...‬در‬
‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪«.‬‬

‫در ص‪ 290 .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪» :‬ﭘﺎرس ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺷﻮري ﺳﺮ از‬
‫ﺳﺪه ﻧﻬﻢ ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﻳﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻨﮕﻨﺒﺸﺘﻪ ﺷﺎده آﺷﻮري ﺳﻠﻤﺎن اﺳﺮ ﺳﻮم ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫‪ 843‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮﺳﻮ )ﭘﺎرﺳﻮ( ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪«.‬‬

‫از اﻳﻦ ﻧﺒﺸﺘﻪ ﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻳﻜﻲ از اﺻﻴﻞ ﺗﺮﻳﻦ و دﻳﺮﻳﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮه ﻫﺎي‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ )ﭘﺎرﺳﻲ( ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻧﺎم اﻳﺸﺎن »ﭘﺮﺳﻮ« )ﭘﺎرﺳﻮ( اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﭘﺎرس ﻫﺎ و‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﻮان ﻫﺎ از ﻳﻚ ﺗﻴﺮه و ﺗﺒﺎر اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي دراﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﻏﻠﺰاﻳﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻳﻔﺘﻠﻲ ﻫﺎ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه ﺷﻤﺎل‬
‫ﺧﺎوري ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺘﺒﺎراﻧﺪ‪.‬‬
‫‪51‬‬
 ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ راﻫﻴﺎﺑﻲ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺒﺎري ﺑﻪ ﻛﺸﻮر‬

‫در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬اوﻳﻠﻔﺮود ﺑﻼت‪ -‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺮدﻣﺪاران دﺳﺘﮕﺎه‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد ﻛﻪ ﻫﺪف آن ﺳﻴﻄﺮه ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از اﻓﺮﻳﻘﺎ ﺗﺎ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي اﻳﻦ ﻃﺮح را ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫دوش ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﻟﮋﻫﺎي ﻓﺮاﻣﺎﺳﻮﻧﺮي در ﺧﺎور زﻣﻴﻦ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺟﻤﺎل در ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﺑﺎ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻟﺒﺎس‬
‫ﻳﻚ ﺗﺮﻛﻲ از راه ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﺳﻔﺮ ﻛﺮد و ﻣﺪﺗﻲ در ﺳﺎﻧﻜﺖ ﭘﺘﺮﺑﻮرگ‪ -‬ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ‬
‫روﺳﻴﻪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬او ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺤﻪ ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده ﻳﻲ ﻛﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر زود زﺑﺎن روﺳﻲ‬
‫را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و آﻏﺎز ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻘﺎﻻﺗﻲ در روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻃﺮاز اول روﺳﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬او‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﻓﻞ اﺷﺮاﻓﻲ رواﺑﻄﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ و ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫دﻳﺪارﻫﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را در روﺳﻴﻪ از ﻧﻮاده ﻫﺎي اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬي ﺟﺎ زده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻴﺪ ﺗﺮﻣﺬي‬
‫)ﺗﺮﻣﺰي( ﺷﻬﺮت ﻓﺮاﮔﻴﺮي در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬در ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻌﺎر وي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﺗﺤﺎد آﻧﺎن ﺑﺎ روس ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روﺳﻴﻪ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺰارﻳﺴﻢ ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد‬

‫‪52‬‬
‫ﻛﻪ رازش ﻓﺎش ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﺮ وي ﻣﺸﻜﻮك ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺰار از ﺑﺎر دادن او ﺧﻮد داري‬
‫ورزﻳﺪ و ﺳﻴﺪ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺎﻣﻞ اﻧﮕﻠﻴﺲ از روﺳﻴﻪ ﺑﻴﺮون راﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮوژه ﭘﺎن‬
‫اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ رو ﺑﻪ رو ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺪ در آﻳﻨﺪه از ﺳﻮي‬
‫ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب و دﻳﮕﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺮزي در ﺳﺎل‬
‫ﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﻜﻢ در ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎ ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه اﻃﻼﻋﺎت اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﭘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آوردن اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ روس ﻫﺎ و ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﻄﺮه آن ﻫﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻜﻲ‬
‫ﻛﺮدن ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آن ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از زﺑﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﻳﻜﺎﻟﻲ‪ -‬آﻟﺘﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر از ﺳﻮي ﻳﻚ ﺧﺎورﺷﻨﺎس ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ‬
‫ﻳﻬﻮدي ﺗﺒﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم آرﻣﻴﻨﻴﻮس واﻣﺒﺮي در دﻫﻪ ‪ 1860‬ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬واﻣﺒﺮي راﻳﺰن ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد وﻟﻲ در ﻧﻬﺎن ﺑﺮاي ﻟﺮد‬
‫ﭘﺎﻟﻤﺮﺳﺘﻮن و دﻓﺘﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ از ﺳﻮي واﻣﺒﺮي و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد‬
‫ﻳﻚ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ از ﮔﻮﻳﺸﻮران زﺑﺎن ﻫﺎي ﺑﺎﻳﻜﺎﻟﻲ‪-‬آﻟﺘﺎﺋﻲ در ﺟﻨﻮب روﺳﻴﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻌﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش و رﺧﻨﻪ روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫ﻳﻬﻮديﻫﺎ و ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﺎر واﻣﺒﺮي را اداﻣﻪ دادﻧﺪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬
‫ﻳﻬﻮدي ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻟﺌﻮن ﻛﺎﻫﻮن ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد » ‪Introduction‬‬
‫‪ «al'Histoire de l'Asie, Turcs, et Mongols, de‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞدﻫﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﭘﺎن‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ از او ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻳﻬﻮدي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم آرﺗﻮر ل‪.‬‬
‫دﻳﻮﻳﺪ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮرﻛﻲ زﺑﺎنﻫﺎ ﺣﺲ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﮋادي و ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻳﺪه در اواﻳﻞ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺮﻛﺎن ﺟﻮان در اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺷﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻴﻚ!! ﻃﺮزي ﻛﻪ ﻣﺪت ﻫﺎ در ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده و ﺑﻪ ﺷﺪت زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﺮك ﻫﺎ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬در آﻏﺎز ﻫﻮادار ﭘﺮ و ﭘﺎ ﻗﺮص اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﺘﻲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﺘﻲ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﻴﻤﺎي ﭘﺪر ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻲ )ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ( ﺗﺒﺎرز ﻛﺮد‪ .‬ﻃﺮزي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻓﻐﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮن و زﺑﺎن‬
‫ﭘﺸﺘﻮ اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ‪ ،‬رﺿﺎﺧﺎن زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﻤﺎل اﺗﺎﺗﺮك در‬
‫ﺳﻴﻤﺎي ﭘﺪر ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻃﺮزي‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﺳﻤﺎ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺟﺎي ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬در ﻛﺸﻮر ﺑﺎ دﺷﻮاري ﭼﻨﺪاﻧﻲ رو ﺑﻪ رو ﻧﺒﻮدﻳﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻴﻄﺮه ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ را اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي دﻫﺮي و ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺪﻋﺖ ﻣﻲ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺷﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﻴﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺷﻮروي ﻫﺎ ﻛﻪ در دوره اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن در ﻛﺸﻮر راه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺮ ﻳﺎ‬
‫زود اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮو در‬
‫ﭘﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از آن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و زﻳﺮ ﭘﺨﺶ ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻦ »دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ« ﺑﻪ رﻫﺒﺮي‬
‫اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﺑﻪ داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﺸﺘﻮن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در آﻳﻨﺪه‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬داوود ﺧﺎن ﺑﺎ اﻟﻬﺎم ﮔﻴﺮي از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻫﻴﺘﻠﺮ‪ ،‬ﭘﺮﭼﻤﺪار اﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪن ﻛﺸﻮر‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﺮاي راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮو ﺑﻪ داﻣﻦ زدن‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﺸﺘﻮن ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻳﺎزﻳﺪﻧﺪ و در آﻏﺎز ﺟﻨﺒﺶ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻴﺪار )وﻳﺶ زﻟﻤﻴﺎن( را زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ از‬
‫ﻫﻤﻴﻦ راه ﺑﻪ ﭘﺨﺶ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﭼﭙﻲ ﻣﺒﺎدرت ورزﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪54‬‬
‫ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﺗﻨﺶ ﻫﺎي دورﻧﻲ ﺧﺎﻧﺪان ﺷﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ داوود ﺧﺎن را در‬
‫راس اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ او را در ﺳﻴﻤﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ رﻳﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﻛﺸﻮر روي ﻛﺎر آورﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ رﺧﻨﻪ در ﺗﺎر و ﭘﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﻴﺴﻢ ﭘﺸﺘﻮن را داﻣﻦ زدﻧﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮدﺗﺎي ﻫﻔﺖ ﺛﻮر را ﻛﻪ در واﻗﻊ‬
‫ﻳﻚ ﻛﻮدﺗﺎي ﻏﻠﺰاﻳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﺗﻨﺪروان ﻃﺮاز ﭼﭙﻲ ﭘﺸﺘﻮن و داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ‬
‫اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻳﺴﻢ ﭘﺸﺘﻮن و ادﻋﺎي ارﺿﻲ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد را ﺧﻄﺮ ﺗﺒﺎﻫﻜﻨﻲ ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ و‬
‫ﻏﺮﺑﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم ﻛﺎﺑﻮس ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮو آﻏﺎز ﺑﻪ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﺎروﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي دورﻧﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺎ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﮔﻠﻮﺑﺎل ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ زد و ﺑﺎ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪن ﭘﺎي اﺑﺮ ﻗﺪرت‬
‫ﻫﺎ ﻛﺸﻮر را ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﻛﺎرزار ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺑﺲ ﺧﻮﻧﻴﻨﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻏﺮب ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم دوﻟﺖ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﭘﺸﺘﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫ﮔﺬاري ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺷﻮروي ﻫﺎ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ روي ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ دوﻟﺖ‬
‫داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ از ﭘﺎ در آورد و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﺘﻲ اﺳﻼﻣﮕﺮا را روي‬
‫ﻛﺎر ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ رﺷﺘﻪ روﻳﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻓﺎرود ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺪان ﮔﺬاﺷﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎر ﻛﻴﺎن اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﺸﺘﻮن در ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ روي ﻛﺎر آورد ﺗﺎ دﻳﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ؟‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﻮن روس ﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻲ ﺻﺒﺮي در ﻛﻤﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫و ﻛﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ رﺷﺘﻪ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﺸﻨﻮن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را از دﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫آري! ﺑﺎ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﺑﺮگ ﺧﻮﻧﻴﻦ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﺸﺘﻮن اداﻣﻪ دارد‪ .‬و ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎزي‬
‫ﺧﻮﻧﻴﻦ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮر روي آراﻣﻲ و ﺑﻬﺮوزي را ﻧﺨﻮاﻫﺪ دﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ در رﻳﺨﺘﻴﺎﺑﻲ ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﻛﺸﻮر ﻧﺎﻗﺺ اﻟﺨﻠﻘﻪ ﻳﻲ از دﻳﺪ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« در ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﺎور‬
‫ﻓﻼت اﻳﺮان در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮد رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي دو اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪-‬‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ و روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﭘﻴﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻣﻲ اﻓﮕﻨﻴﻢ ﺑﻪ‪:‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ و از ﺳﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ اﻳﺮان )ﻓﻼت اﻳﺮان( ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود و از ﺳﻮﻳﻲ‬
‫ﻫﻢ‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﻧﻴﻤﻘﺎره ﻫﻨﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﮔﺮﻫﮕﺎه ﺳﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﻣﻬﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ دان ﻫﺎي روﺳﻲ ﻳﺎ ﺗﻴﻠﻮروﻛﺮاﺳﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ ﻛﺎﻧﺘﻨﺘﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﻫﺎرﺗﻠﻨﺪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دارد و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﮔﺴﺘﺮه اﻣﻨﻴﺘﻲ و ﺟﻴﻮ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻗﺪرت ﻫﺎرﺗﻠﻨﺪي ﻳﺎ ﻗﺎره ﻳﻲ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ دان ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ -‬ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ‬
‫)ﻓﻼت ﻗﺎره( اﻳﺮان ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ دان ﻫﺎي ﺗﺎﻻﺳﻮﻛﺮاﺳﻴﺴﺖ ﻳﺎ اﺗﻼﻧﺘﻴﺴﺘﻲ آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ داﻣﻨﻪ‬
‫رﻳﻤﻠﻨﺪ اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن اﺳﺘﺎﺗﻮس ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ آن‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﮕﺮدﻳﺪه و از آﻏﺎز ﺑﺎزي ﺑﺰرگ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻛﺎرزار ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺎﺗﻮس ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﺪوﻛﺶ از ﺳﻮي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﺴﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﻨﮕﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ آﺳﻴﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد و آن را دژ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺟﻬﺎن و ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻗﺪرت ﻫﺎ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ از ﺳﻴﻄﺮه ﺑﺮ آن در ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺷﻤﺎل ﺧﺎوري ﻛﺸﻮر‪ ،‬ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﭘﺎﻣﻴﺮ‪ -‬ﺑﺎم ﺟﻬﺎن در ﻛﺸﻮر ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دارد ﻛﻪ‬
‫در آن ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ روﺳﻴﻪ ﻛﻪ از ﻧﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﺲ از اﻣﺮﻳﻜﺎ دوﻣﻴﻦ اﺑﺮ ﻗﺪرت‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﺑﺰرﮔﻲ را در ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﻮد‬
‫دارد‪ .‬روﺳﻴﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن و ﻗﺮﻏﺰﺳﺘﺎن دارد‪.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎرﻳﻜﻪ واﺧﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﭼﻴﻦ‪ -‬ﻳﻜﻲ از ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﻢ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫‪57‬‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ‪ -‬در ﺟﺰﻳﺮه دﻳﻴﮕﻮ ﮔﺎرﺳﻴﺎ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﻳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ در آن ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ب‪ 52 -‬ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ و ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﭼﻮن ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ )ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻛﺸﻤﻴﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ( و اﻳﺮان را ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر دارد و ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﺳﺮاﻳﻴﻞ)ﻛﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد( ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﺧﻮد اﺧﺘﻼف دارد‪ ،‬در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻳﻲ در ﻛﻨﺎر دو ﺣﻮزه ﺑﺰرگ اﻧﺮژﻳﺘﻴﻚ »ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ« و »آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ – ﻗﻔﻘﺎز« ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮﻫﮕﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻘﺎره ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻼت اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻬﺎر راه ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺣﻴﺜﻴﺖ دروازه ﻛﺸﻮرﮔﺸﺎﻳﺎن را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺣﺴﺎس و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ آن ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ– ﺣﻴﺜﻴﺖ‬
‫ﭼﻬﺎر راه ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫﻨﺪه ﺗﻤﺪن ﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺬرﮔﺎره ﺗﺠﺎري‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﺗﺎ دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮﻓﺮ ﻳﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺣﺎﻳﻞ‪ ،‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري )ﺑﻌﺪ از ‪ 1917‬ﺷﻮروي( و ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ و ﺳﭙﺲ‬
‫ﺷﻮروي )در واﻗﻊ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ( و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻴﻤﻘﺎره ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را از ﻫﻢ‬
‫ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻳﻲ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ -‬ﭼﻴﺰي‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎ و ﺳﻨﺖ ﻫﺎي دﻳﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻣﺎ ﺗﻔﺎوت ﺑﻨﻴﺎدي داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻪ‬
‫در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻫﺮاه ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫﻨﺪه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ و ﺗﻤﺪن ﻫﺎ و‬
‫ﮔﺬرﮔﺎه ﻛﺎروان ﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺠﺮﻳﺪ درازﻣﺪت ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺼﺎﻳﺐ ﻓﺮاوان و‬
‫‪58‬‬
‫ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي را ﺑﺮاي ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪ .‬ﭘﺴﻤﺎﻧﻲ ﺗﺮاژﻳﻚ و دراﻣﺎﺗﻴﻚ از‬
‫ﻛﺎروان ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﺪن در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻲ‪.‬‬

‫آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ و اﺗﻨﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ‬

‫»اﻓﭙﺎك« )اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ -‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن(‪:‬‬
‫رود ﺳﻨﺪ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺮز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻴﺎن دو ﻓﻼت‬
‫ﭘﻬﻨﺎور ﻫﻨﺪ و اﻳﺮان و ﻧﻮار ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه دو ﻓﺮﻫﻨﮓ و دو ﮔﺴﺘﺮه ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺧﺎور‬
‫زﻣﻴﻦ‪ -‬ﻫﻨﺪي و اﻳﺮاﻧﻲ و در ﺑﺴﻴﺎري از ازﻣﻨﻪ ﻫﺎ‪ -‬ﭼﻮﻧﺎن ﺳﺮﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻴﺎن دو ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺪه ﻫﮋدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ دﻫﻠﻲ از ﺳﻮي‬
‫ﻧﺎدر اﻓﺸﺎر‪ ،‬در ﻗﺮار داد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻠﻴﻤﺎر رﺳﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺳﺮﺣﺪ« ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸﻮر ﺗﺴﺠﻴﻞ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺎدر اﻓﺸﺎر و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري )اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬
‫)ﭘﺎرس( و ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي )ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ(‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﻫﻨﺪ ﺷﺮﻗﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ در اواﻳﻞ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫رود‪ ،‬ﺳﺮﺣﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻨﺪ و اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺣﻤﺪﺷﺎه دراﻧﻲ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﭘﻨﺠﺎب و ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻨﺪ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻫﻢ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از وي‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎ اﺳﻤﻲ ﺑﻮد و در واﻗﻊ ﺧﺎن ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﺟﮕﺬار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬رود ﺳﻨﺪ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﭼﻮﻧﺎ ِن ﺳﺮﺣﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻴﺎن دو ﭘﺸﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺳﻴﻄﺮه ﻳﺎﺑﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮ ﻫﻨﺪ‪ ،‬اوﺿﺎع ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻨﻄﻘﻪ از رﻳﺸﻪ دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدﻳﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮ رود ﺳﻨﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻮﻧﺎن ﻣﺮز ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻴﺎن »ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ« و اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬
‫اﻳﺮان ﺧﺎوري دراﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ را ﻛﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ آن‪ ،‬ﻣﺼﻮون ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﻫﻨﺪ از »ﺷﺮ« رﻗﻴﺒﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و روﺳﻴﻪ و ﻧﻴﺰ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ‪ -‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ و‬

‫‪59‬‬
‫اﻳﺮان ﻗﺎﺟﺎري ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮآورده ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ در ﭘﻲ ﺑﺎزﻧﮕﺮي در ﻣﺮزﻫﺎ‬
‫و دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در آﻏﺎز ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮزﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ را ﺗﺎ رود آﻣﻮ و‬

‫ﻣﺮزﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ آن را ﺗﺎ داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ راه اﻧﺪازي‬
‫ﻛﺎرزار ﮔﺴﺘﺮده »ﺑﺎزي ﺑﺰرگ« ﺑﺎ ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و رﻧﮕﺎرﻧﮓ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ‬
‫را از درون ﻓﺮوﭘﺎﺷﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺑﻮد و ﺑﺎش ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺧﺎوري و ﺑﻠﻮچ را ﺑﺎ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺳﻚ ﻫﺎ و واﻧﮕﻬﻲ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ »ﺳﺮدار ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ« از ﭘﻴﻜﺮ اﻳﻦ ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ‬
‫)ﻛﻪ ﻛﻨﻮن در ﮔﺴﺘﺮه ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻗﺮار داد(‪ ،‬ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮﻳﻦ »ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻴﺸﺮوي« )ﻓﺎرورد ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ( اﻧﮕﻠﻴﺲ‪» ،‬ﻣﺮز اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ« ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺖ روي رود آﻣﻮ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ و »ﻣﺮز ﻋﻠﻤﻲ«آن روي ﻫﻨﺪوﻛﺶ‪14.‬در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﺘﻮن در‬
‫آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺟﻨﮓ اﻓﻐﺎن و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﻣﺎرﻛﻴﺰ ﺳﻮﻟﺴﺒﻴﺮي‪ -‬ﺳﻜﺮﺗﺮ دوﻟﺘﻲ در اﻣﻮر ﻫﻨﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻣﺎ‬
‫ﺣﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﺑﺎره آن را ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ واﻗﻌﻲ ﻣﺮز ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي ﻣﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ‪ ،‬را‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺧﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ )روي رود ﺳﻨﺪ( ﺑﻴﺨﻲ ﺑﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺮز ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻋﻈﻴﻢ ﻫﻨﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از رﺷﺘﻪ ﻛﻮه ﻫﺎي ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي آن و ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺮز ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ«‪ 15.‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻴﺸﺮوي‬
‫ﺧﻮد را اﺷﻐﺎل ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺧﺎوري ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد و در آن ﺑﺮﻫﻪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه‬
‫ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ ﺧﻮد را ﺗﺎ داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬در آن‬
‫ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮه ﺷﻤﺎل ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺗﺎ رود آﻣﻮ را ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻮﻓﺮ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت‬

‫‪14‬‬
‫‪. jansson E .India, Pakistan or Pakhtunistan.Uppsala, 1981.P .25‬‬
‫‪ . 15‬ﺧﺎﻟﻔﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻴﭙﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي ﻣﻴﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻮ‪ ،1990 ،‬ص‪.311 .‬‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﮔﺰارﻧﺪه‪ :‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺟﻨﺮال ﮔﻞ آﻗﺎ ﺑﻪ دري ﺑﺮﮔﺮدان و در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ در‬
‫ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪60‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1897‬اﻳﻠﮕﻴﻦ‪ -‬ﻧﺎﺋﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻫﻨﺪ‪ -‬از ﻫﻨﺪ دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻠﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻛﻪ در آن‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪» :‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ دو ﻫﺪف ﻗﺮار دارد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‪» -‬راﻣﺴﺎزي« ﻫﺮ ﭼﻪ زود ﺗﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺮزي و‬
‫زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل آوردن آﻧﺎن و ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻗﺒﺎﻳﻞ در آن ﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎي اداري ﻣﺎ؛ دوم‪-‬‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﮔﺬر آزاد ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ »ﻣﺮز ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻨﺪ« ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺗﺠﺎوز ﺧﺎرﺟﻲ‪...‬‬

‫…ﺑﺮد ﻣﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳﻚ در آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺷﻐﺎل ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ راه ﻫﺎي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ]ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ‪-‬گ‪ [.‬ﻫﻨﺪ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺧﻮد زﻳﺮ‬
‫‪16‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪«.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬در ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ از اﻣﭙﺮاﺗﻮري دراﻧﻲ را از‬
‫ﭘﻴﻜﺮ آن ﺟﺪا ﻧﻤﻮده و »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« را ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺎﻳﻞ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت ﻫﻨﺪي ﺧﻮد و‬
‫ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﻲ روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎور‬
‫ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻄﺎﻣﻊ دراز ﻣﺪت اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻴﻤﻘﺎره را ﺑﻪ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﻨﺪ و ﻧﻮزاد ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ 17‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Evolution of India and Pakistan.1858-1947.Selectet Documents‬‬

‫‪L.,1962.P.4660‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ وﺟﻮدي ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺠﺎد و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن )ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده دو‬
‫اﺻﻞ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﻨﺪرو و ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﮕﺮي( ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ دراز ﻣﺪت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ .‬ﻫﺪف‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻫﻨﺪ و ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭼﻨﺪ ﭼﻴﺰ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻛﺸﻴﺪن ﻳﻚ ﺳﺪ اﺳﺘﻮار اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از راﻫﻴﺎﺑﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪن ﺷﻮروي ﻫﺎ )روس ﻫﺎ( ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﺪ در آﻏﺎز ﺑﻪ دو و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺑﻨﮕﻠﻪ دﻳﺶ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻛﺸﻮر ﭘﻬﻨﺎور ﻫﻨﺪ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺒﺎرز ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و در‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﻣﻬﺎر آن ﻛﺸﻮر‬
‫‪61‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري ﻓﻼت ﻗﺎره اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪه دراﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺳﺪه و ﻧﻴﻢ ﺑﺎزي ﺑﺰرگ‪ ،‬دو ﻛﺸﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ روي ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ از ﺑﺤﺚ اﺻﻠﻲ دور ﻧﺮوﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪:‬‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ داراي دو ﺑﺨﺶ )ﻧﻮار( اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰي‪ ،‬ﺣﺘﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻴﻮﺗﻜﺘﻮﻧﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ )ﮔﺴﻞ( ﺑﺰرگ »ﭘﺎروﭘﺎﻣﻴﺰاد« ﺑﻪ دو ﺳﺎﺧﺘﺎر )ﻧﻮار( ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻄﻤﻴﻦ در ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ و ﻫﻨﺪ در ﺳﻴﻤﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و در ﻛﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻨﺪوﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻚ ﻫﺎ و‬ ‫‪-5‬‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن در ﻛﺸﺎﻛﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻄﺮ آن ﻣﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮآﻣﺪن اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﻧﻴﻤﻘﺎره ﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﺢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﺪ در ﻛﻞ‪ ،‬ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻞ را در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺴﺎب ﻫﻨﺪوﻫﺎ و ﺳﻚ ﻫﺎ را از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در زﻳﺮ ﭼﺘﺮ اﺳﻼم‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ رام ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ رام ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺧﺎوري در ﭼﻬﺎرﭼﻮب دوﻟﺖ »ﻣﺴﻠﻤﺎن« ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ راه اﻧﺪازي »ﺟﻬﺎد« در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﭘﻮل ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻋﺮاب و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي وﻫﺎﺑﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم آوردن‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ زﻳﺮ ﭼﺘﺮ اﻋﺮاب‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻏﺎز ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و رﺳﺎﻧﻴﺪن و ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻏﺮب ﺑﻪ ﻛﻮه ﻫﺎي ﻫﻨﺪوﻛﺶ‪ -‬ﭼﻮﻧﺎن‬
‫ﻫﺪف ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ و ﺟﻴﻮ اﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﺎزه ﺑﺎزي ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ﺑﺎزي ﺑﺎ ﺑﺮگ ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل »ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺸﺘﻮن« ﺑﻪ ﺷﻤﺎل‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻮار اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺷﻤﺎل‪ ،‬روي ﻛﺎر‬
‫آوردن ﻳﻚ دوﻟﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه و واﺑﺴﺘﻪ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ آي‪ .‬اس‪ .‬آي‪ .‬و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻛﻠﻴﺖ ﮔﺮا )ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ( ﭘﺸﺘﻮن در ﻛﺎﺑﻞ و‬
‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﺷﻤﺎل ﺑﺮاي ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن ﻣﺮز ﻋﻠﻤﻲ از ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺑﻪ رود آﻣﻮ )ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻦ »ﻣﺮز اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ«‬
‫ﻛﺸﻮر ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر آن‪ ،‬اﻫﺪاف ﮔﺴﺘﺮده دﻳﮕﺮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آوﻧﺪﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از‬
‫ﺧﺎك آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺨﺘﻪ ﺧﻴﺰ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪62‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺗﻨﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﮕﺎه ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻗﺰﻟﺒﺎش ﻫﺎ و اﻳﻤﺎق ﻫﺎ و‪....‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﻮب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ ﺑﻮد و ﺑﺎش‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻮدوﺑﺎش ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي دراﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ و ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ از‬
‫ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺑﻪ دور اﻓﺘﺎده و ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻮدوﺑﺎش ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﻏﻠﺰاﻳﻲ و ﻫﺰاره ﻫﺎ از‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻚ و ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را در ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻧﻮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را زﻳﺮ ﭼﺘﺮ »اﻓﭙﺎك« )‪ (AFPAK‬در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﺿﻲ‪18‬ﺑﻪ دو‬
‫ﻧﻮار »ﺷﻤﺎﻟﻲ« و »ﺟﻨﻮﺑﻲ« اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬ﻧﻮار ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭘﻨﺠﺎب و ﺳﻨﺪ و ﻧﻮار‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻓﭙﺎك )در واﻗﻊ ﮔﺴﺘﺮه ﺧﺎوري ﻓﻼت‬
‫ﻗﺎره اﻳﺮان از دﻳﺪﮔﺎه ﮔﻴﺘﺎﺷﻨﺎﺳﻲ( ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﺎدآور ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬در ﻧﻮار ﻧﺨﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻮار »ﺟﻨﻮﺑﻲ« ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﭘﻨﺠﺎب و ﺳﻨﺪ‬
‫ﻗﺮار دارد ﻛﻪ اﻳﻦ دو اﻳﺎﻟﺖ »ﺗﻴﺮ ﭘﺸﺖ« ﻳﺎ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ‬
‫اﻋﻈﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻫﻤﻴﻦ دو اﻳﺎﻟﺖ ﺑﻮد و ﺑﺎش دارﻧﺪ و دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺷﺎخ و ﺑﺮﮔﺶ‪ -‬اﻋﻢ از ﻓﻮج و ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت و اﻣﻨﻴﺖ آن ﻛﺸﻮر‪ -‬آي‪ .‬اس‪ .‬آي‪ .‬در دﺳﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮕﺎن از ﻫﻤﻴﻦ دو اﻳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﭘﻨﺠﺎﺑﻲ ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﮕﺎه و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﺣﺰاب ﺑﺰرگ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ دو اﻳﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮار دوم ﻳﺎ »ﺷﻤﺎﻟﻲ« ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ و ﺑﻠﻮچ ﻧﺸﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﻮار ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻳﺎ ﻧﻮار ﻳﻜﻢ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ و ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ در‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .18‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ دﻳﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از ﺷﻤﺎل ﺧﺎوري ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﺑﺎﺧﺘﺮي اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ‬
‫رو‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دو ﻧﻮار »ﺷﻤﺎﻟﻲ« و »ﺟﻨﻮﺑﻲ« در اﻳﻦ ﻧﺒﺸﺘﻪ ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪63‬‬
‫روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ و ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻮده و ﻓﻮج ‪.‬‬
‫آي‪ .‬اس‪ .‬آي‪ .‬ﺑﺮ آن ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دارﻧﺪ‪ .‬از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻮار‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ و ﺗﻨﺪروي و ﻧﻔﻮذ ﺑﺴﻴﺎر وﻫﺎﺑﻴﻮن ﻋﺮب در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آن و ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺴﻮادي و ﻧﺎداري‬
‫و رﺷﺪ ﻧﻴﺎﻓﺘﮕﻲ ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن(‪ -‬ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻴﺎن ﺧﻂ »دﻳﻮرﻧﺪ« و داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻫﻨﺪوﻛﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آن‬
‫را ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن و ﺑﻠﻮچ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮار دردﻣﻨﺪاﻧﻪ در اﺛﺮ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺳﻪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ و ﻧﻔﻮذ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻀﻮر‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻮار را ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي‬
‫در ﻛﺎﺑﻞ اﺳﺘﻮار ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮار ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫دﻳﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﻦ ﻧﻮار از ﭘﻴﻜﺮه »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﺟﺪا و ﺑﻪ ﻛﺎم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻓﺮو‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻧﻮار‪ ،‬ﺑﻴﺴﻮادي‪ ،‬ﻧﺎداري‪ ،‬ﺗﻨﺪروي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮار‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ اﺗﻨﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ اﺳﺖ‪ -‬ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻮدوﺑﺎش‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ دراﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻮدوﺑﺎش ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻏﻠﺰاﻳﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻠﻮچ ﻧﺸﻴﻦ‪.‬‬

‫ﻋﻜﺲ ﺳﻪ ﻧﻮار ﻳﻜﻢ‪ ،‬دوم و ﺳﻮم‪ ،‬در ﻧﻮار اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﻳﺎ ﻧﻮار ﺷﻤﺎل‪ -‬در ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻴﺎن‬
‫داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻫﻨﺪوﻛﺶ و ﻛﺮاﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ رود آﻣﻮ )ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﺣﺠﺎب ﻋﺎﺟﺰ‬
‫روﺳﻴﻪ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد(‪ ،‬ﻧﻔﻮذ و ﺗﺎﺛﻴﺮ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻳﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻮدوﺑﺎش ﻫﺰاره ﻫﺎ‪ -‬ﻫﺰارﺳﺘﺎن‪ ،‬از دﻳﺪ اﺗﻨﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻚ‬
‫ﺣﺎﻳﻞ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎل ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻧﺸﻴﻦ و ﺟﻨﻮب ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﺎدآور ﮔﺮدﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺧﻮد‪،‬‬

‫در ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺪه ﻫﺎي ﻧﺰدﻫﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از راﻫﻴﺎﺑﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎي روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺎرزار )آﻧﭽﻪ ﻛﻪ رادﻳﺎر‬
‫ﻛﻴﭙﻠﻴﻨﮓ– ﺳﺨﻨﻮر اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ آن را ﺑﺎزي ﺑﺰرگ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺑﻮد(‪ ،‬روﻳﺎروﻳﻲ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺎ‬
‫‪64‬‬
‫ﻫﻢ رﻗﻴﺐ )در آﻏﺎز روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ و ﺳﭙﺲ ﻫﻢ ﺷﻮروي و اﻣﺮﻳﻜﺎ( و ﻧﻴﺰ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺒﺮ )دﺗﺮﻣﻴﻨﻴﺰم( ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﻮد از »ﺑﺎزي ﺳﺘﺮگ« ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﺑﻌﺎد‬
‫ﺑﺎزي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده و ﭼﻨﺪﭘﻬﻠﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﻤﺎر ﺑﺎزﻳﮕﺮان از دو ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎزﻳﮕﺮ‬
‫اﻓﺮاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺪان ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺎرزار اﻳﻦ ﺑﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻫﺎي ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ ﻳﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را از ﻫﻢ‬
‫ﺟﺪا ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ از روز ازل ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﺳﻴﺎره ﻣﺎ ﺣﻚ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫دﺳﺘﺎورد ﻛﺎرﭘﺮدازي ﻫﺎ و ﻛﺎررواﻳﻲ ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و‬
‫دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در دو ﺳﺪه ﭘﺴﻴﻦ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ )ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و روﺳﻴﻪ و ﺳﭙﺲ ﺷﻮروي‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻄﺎﻣﻊ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت و اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﻲ ﺛﺒﺎت ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آن ﻫﺎ را در ﻗﻔﺴﻪ ﻫﺎي از ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ را در ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ و ﻣﻨﮕﻨﻪ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺎﻗﺺ اﻟﺨﻠﻘﻪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺮزﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري‪19‬ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و اﻳﻦ‬

‫‪ .19‬ﻧﻴﻜﻮﻻس اﺳﭙﻴﻜﻤﻦ ﻫﺎﻟﻨﺪي‪ -‬ﻣﻌﻤﺎر ﭘﻴﺮوزي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال‪ -‬دﻣﻜﺮات ﺑﺮ اروآﺳﻴﺎ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان او را‬
‫ﭘﺪر اﺗﻼﻧﺘﻴﺴﻢ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و درﺳﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﻴﻮري اﺗﻼﻧﺘﻴﺴﻢ او ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬اﺗﺤﺎد‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ و اروﭘﺎي ﺑﺎﺧﺘﺮي در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺗﻼﻧﺘﻴﻚ ﺷﻤﺎﻟﻲ آراﺳﺘﻪ ﺷﺪ؛ در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي‬
‫»اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ« و »ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺟﻬﺎن« ده ﻣﻌﻴﺎر را ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آن ﺑﺎﻳﺴﺖ‬
‫ﻗﺪرت ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ دوﻟﺖ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ :‬ﮔﺴﺘﺮه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺮزﻫﺎ )ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن ﻣﺮزﻫﺎ(‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻧﻔﻮس‪ ،‬ﻣﻌﺎدن‪،‬‬
‫)ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪي( اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و روﺣﻴﻪ ﻣﻠﻲ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻴﻚ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ از ﻫﻤﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎ در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺖ و ﭘﺎﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺮزﻫﺎ ﻧﻴﺰ اﻣﺮوز ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ دﺷﻮاري ﻫﺎﻳﻲ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‬
‫‪65‬‬
‫ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺸﺎن اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺮزي‪ ،‬ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻋﺮاق ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن‬
‫اﻧﺪ و در واﻗﻊ ﺟﺰﻳﺮه ﻫﺎﻳﻲ اﻧﺪ در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺎﺻﻢ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻳﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﻮام ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ -‬در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛ ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ‪ -‬در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‬
‫)ﻓﺎرﺳﻴﻮان ﻫﺎ(‪ -‬در اﻳﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن؛ ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‪ -‬در ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛ ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺎ‪ -‬در ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛‬
‫ﻛﺮدﻫﺎ‪ -‬در اﻳﺮان و ﻋﺮاق و ﺗﺮﻛﻴﻪ و‪» ...‬ﺗﺒﺮﺗﻘﺴﻴﻢ« ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر ﻛﻨﻴﺎزﻳﻒ– ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ در‬
‫ﻛﺘﺎب »رازﻫﺎي ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« در زﻣﻴﻨﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫در ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ در آﺳﻴﺎي و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﻳﺦ رﺧﻨﻪ دو اﻣﭙﺮاﺗﻮري روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ در ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ در آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ »ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز« ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي روﺷﻨﻲ اﻓﮕﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در ﭘﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪» -‬ﻣﺮوارﻳﺪ« دﻳﻬﻴﻢ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺰرﮔﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻫﺪف اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ در ﻣﺤﻮر ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ– اواﻳﻞ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻬﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻔﻮذ‬
‫ﺧﻮد در راه ﻫﺎي ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﻨﮓ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬در روﻧﺪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺮز ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻫﻨﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺎزﺷﻨﺎﻣﻪ اﻣﻀﺎء ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 12‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1893‬ﻣﻴﺎن‬

‫ﺣﻞ آن ﻫﺎ را ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‪ ،‬در‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﭼﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺮآﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫‪66‬‬
‫اﻣﻴﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ -‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ -‬دﻳﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻂ ﻧﺎﻣﻨﻬﺎد »دﻳﻮرﻧﺪ« ﭼﻮﻧﺎن ﻣﺮز‬
‫ﻣﻴﺎن ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﻮن ﻣﺮز ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺗﻼش ﻫﺎي ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ‪ -‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺳﻮي ﻗﺰاق‪20‬ﻫﺎي دن ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎل ‪) ،1801‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﻓﺮاﻧﺴﻪ و روﺳﻴﻪ در ﻫﻨﮕﺎم اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﭘﻞ )ﭘﺎول( (‪ ،‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬
‫روﺳﻴﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻳﻚ‬
‫رﺷﺘﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺎرت ﺑﺨﺎرا و ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي ﺧﻮﻗﻨﺪ و ﺧﻴﻮه زﻳﺮ واﺑﺴﺘﮕﻲ وﺳﺎﻟﻲ‬
‫)ﺑﺎﺟﮕﺰاري و ﺧﺮاﺟﮕﺰاري( اﻣﭙﺮاﺗﻮري روﺳﻴﻪ در آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1881‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻮرش ﺑﺮ‬
‫ﮔﻴﻮك ﺗﭙﻪ از ﺳﻮي ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺟﻨﺮال اﺳﻜﻮﺑﻴﻠﻒ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻤﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري روﺳﻴﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺮز ﭘﻴﺸﺮوي اﻋﻈﻤﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري روﺳﻴﻪ در ﻣﺤﻮر ﺟﻨﻮب رﻳﺨﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮوي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻨﻮب‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي روﺳﻴﻪ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ )ﻛﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي دﺷﻮارﮔﺬار اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻳﺮان را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ(‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در آن ﺑﺮﻫﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﻲ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﻮدﻣﻨﺪ و از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮﺛﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ روﻳﺎروﻳﻲ دو اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫اﺳﺘﺎﺗﻮس ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻳﺮان را ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﻧﻮزدﻫﻢ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در آن ﺑﺮﻫﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻮﻧﺎن ﻛﺸﻮر ﺣﺎﻳﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﻫﺎي زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل از ﺳﻮي‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي روﺳﻴﻪ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﺳﺘﺎﺗﻮس ﺣﺎﻳﻞ )ﺑﻮﻓﺮ( اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻮازن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻴﺎن ﺳﺎن ﭘﺘﺮ ﺑﻮرگ و ﻟﻨﺪن در‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﭙﺮوﻣﺎﻳﺲ ﺑﺎ ﺳﺎزﺷﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1873‬و ‪ 1887‬روس و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﺳﺎزﺷﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎي‬

‫‪ .20‬در اﺻﻞ ﻛﺎزاك )ﺑﺎ ﻗﺰاق ﻫﺎ‪ -‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻛﺸﻮر ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد(‪ -‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫)ﻣﻠﻴﺸﻴﺎ( ﻛﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﻳﺸﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ رود دن در ﺟﻨﻮب روﺳﻴﻪ اﺳﺖ‪-.‬گ‪.‬‬
‫‪67‬‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل روﺳﻴﻪ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﺟﻨﻮب ﺧﺎوري ﻛﺸﻮر را از ﮔﺴﺘﺮه ﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن را در ﮔﺴﺘﺮه ﻫﻨﺪ‪ -‬ﺑﻴﺮون از ﻣﺮزﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ -‬ﺟﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ آن ﻫﺎ در اﺳﺘﺎن ﻣﺮزي ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي در اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪ‪ 21.‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1873‬و ‪ 1887‬روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎن ﻫﺎ )ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ( اﺟﺎزه داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫در ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻨﻬﺎد )ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل رﺷﺘﻪ ﻛﻮه ﻫﺎي ﻫﻨﺪوﻛﺶ در اﻳﻦ ﺳﻮي ﮔﺮدﻧﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻨﮓ‪ -‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم واﺣﺪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻳﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻓﻴﻮداﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎن‬
‫ﻧﺸﻴﻦ ازﺑﻴﻜﻲ ﻣﻴﻤﻨﻪ‪ ،‬ﺧﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﻛﻨﺪز و ﺑﻴﻚ ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎي ﻫﺰاره و ]ﻣﻴﺮ ﻧﺸﻴﻦ ﺑﺪﺧﺸﺎن‪-‬گ‪[.‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد(‪ ،‬ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎري از اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﭘﺲ از اﻣﻀﺎي ﺳﺎزﺷﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن«‬
‫وﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﺰاره ﺟﺎت )ﻫﺰارﺳﺘﺎن(‪ ،‬ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي ﻛﺎﺑﻞ در ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1893‬و ﻧﻮرﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1896‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ از‬
‫‪22‬‬
‫ﺳﻮي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﻴﺎﻣﺪ اﻳﻦ ﻓﺘﻮﺣﺎت‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺒﺎري ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺸﻲ ﻧﻘﻞ دادن ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎران را ﺑﻪ ﺷﻤﺎل ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل؛ زﻣﻴﻦ ﻫﺎ‬
‫در ﺷﻤﺎل ﺑﺮاي اﺳﻜﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎﻳﻲ واﮔﺬار ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﺎﺣﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي‬
‫ﻛﺒﻴﺮ ﭘﺲ از ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﺮز در اﻣﺘﺪاد ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺗﺮك ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎل ‪ 1902‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎﻳﻲ از ﻋﺸﻴﺮه ﻛﺎﻛﺮ در اﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي ﻣﺮزي ﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻫﺰارﺳﺘﺎن ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳﻜﺎن داد‪ .‬در ﻛﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در روﻧﺪ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻫﺰاره ﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬در ﺷﻤﺎل و ﻣﺮﻛﺰ ﻛﺸﻮر‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺸﺎر از ﺳﻮي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‬
‫از ‪ 150‬ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻪ ‪ 100‬ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﭘﺎﻳﺎن‬

‫‪ .21‬در واﻗﻊ دو ﻧﻴﻢ ﻛﺮد‪-.‬گ‪.‬‬

‫‪ . 22‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮرﺳﺘﺎن و ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري ﺑﺪﺧﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻛﺮﻳﺪور واﺧﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻓﺰود‪– .‬گ‪.‬‬
‫‪68‬‬
‫ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ و اواﻳﻞ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪ 62‬ﻫﺰار ﺧﺎﻧﻮار ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر ﺑﻪ ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻛﻮچ داده‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﻴﻤﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب آن ﻣﻴﺰان اﺳﺘﻘﻼل و‬
‫ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﺗﻮازن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي روﺳﻴﻪ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪،‬‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺸﻜﻞ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺎﺧﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺧﻮد را در‬
‫ﺟﻨﻮب ﺧﺎوري‪ -‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ اداره ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﺗﺜﺒﻴﺖ‬
‫‪23‬‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻼ ﺑﺎ ﺑﺮدﻫﺎي ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺷﻤﺎل ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ . 23‬ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﺎرﻫﺎ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫آﻻﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺧﻮد در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﺪه و زﻫﺮﭘﺎﺷﻲ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و رودﺑﺎر ﺧﻮن ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻛﺸﺘﺎر ﻋﺎم ﻫﺰاره ﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﺧﻮن آﺷﺎم‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻲ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬دﺷﻤﻨﻲ آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي را ﻣﻴﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﻫﺰاره ﻫﺎ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺟﻠﻮس اﻣﻴﺮ ﺟﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن ﻛﻠﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮ اورﻧﮓ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ را ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ وزﻳﺮي و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻧﻮار ﻣﺮزي‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬
‫در ﻛﺸﻮر رودﺑﺎر ﺧﻮن ﺑﻪ راه ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ .‬روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﻛﻠﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬
‫روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻮروي ﻫﺎ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎزﭘﺲ آري اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ در ﭘﻲ روي ﻛﺎر آوردن ﻧﺎدرﺧﺎن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎل ﻛﺸﻮر‪،‬‬
‫در اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺧﻮد ﻧﺎﻛﺎم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﺎدرﺧﺎن و ﺑﺮادراﻧﺶ ﺑﻪ ﻳﺎري‬
‫ﻟﺸﻜﺮ ﭘﺎﻧﺰده ﻫﺰارﻧﻔﺮي ﺗﻔﻨﮕﺪاران وزﻳﺮي و ﻣﺴﻌﻮد ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ و روﺣﺎﻧﻴﻮن‬
‫واﭘﺴﮕﺮا‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ روي ﻛﺎرآﻣﺪن ﻧﺎدرﺧﺎن‪ ،‬اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺷﻤﺎل در ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﺪه و در واﻗﻊ از ﭘﻴﻜﺮ »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﺟﺪا ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روﺷﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎدر ﺗﻮان ﺑﺎزﭘﺴﮕﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺎﻧﺪن اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺷﻮروي وﻓﻖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ده ﻫﺰار ﻣﻴﻞ ﺗﻔﻨﮓ و ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﺳﺮﺷﺎري ﺑﻪ ﻧﺎدر ارزاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﺴﻜﻮت ﻣﺴﻜﻮ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺰﻧﺪ و ﺳﻴﻄﺮه ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎل ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺗﺎ ﻣﺮز آﻣﻮ ﭘﻬﻦ ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻣﺎرش رزﻣﺠﻮﻳﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ‬
‫‪69‬‬
‫‪...‬در آﺗﻴﻪ ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از ﻫﻨﺪ؛ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺧﺎوري اﺳﺘﺎن ﻣﺮزي ﺷﻤﺎل‬
‫ﺑﺎﺧﺘﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪن در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻛﺸﻮر ﻧﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن راي دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬اﺳﺘﺎﺗﻮس ﺣﺎﻳﻞ ﺑﻮدن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻤﭙﺮوﻣﺎﻳﺲ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي‬
‫روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري و ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد(‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﺷﺎﻟﻮده ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را در ﻋﺮﺻﻪ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ زﻳﺮ اداره ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و‬
‫روﺳﻴﻪ رﻳﺨﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﺟﺎزه داد اﺳﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد را ]ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ‪-‬گ‪ [.‬ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺿﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ‬
‫ﻛﻮﭼﺮو )ﻛﻮﭼﻲ( ﻳﻜﻲ از ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺗﺒﺎري ]ﻛﺸﻮر[ – ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺗﻬﺎﺟﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﻠﻘﺎت ﻣﺤﺪود‬
‫ﻧﺨﺒﮕﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻣﻴﻨﺪار ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺟﺴﺘﻪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ درﮔﻴﺮ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي‬

‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮدﺧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي و ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﻧﻔﺎق‪ ،‬ﺷﻘﺎق‪،‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﺸﻜﻨﻲ و دﺷﻤﻨﻲ را ﻣﻴﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﻛﺸﻮر ﻛﺎﺷﺖ‪.‬‬

‫در دروه اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﻣﺠﺎﻫﺪان‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ .‬اﻓﺘﺎدن ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺮﻫﺎن اﻟﺪﻳﻦ‬
‫رﺑﺎﻧﻲ و اﺣﻤﺪﺷﺎه ﻣﺴﻌﻮد در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬اﺳﺮاﻳﻴﻞ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺎرات‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر رﺳﺎﻟﺖ »ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ« اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ و ﺟﻨﺒﺶ ﻃﻠﺒﺎن ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺎ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎري ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗﺠﺎﻋﻲ داﺧﻠﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﺠﺎﻫﺪان را ﺑﺮاﻧﺪازﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺎ‬
‫ﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺣﺎﻛﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﮔﻴﺮو دار‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﺟﺎده ﺻﺎف ﻛﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﻐﺎل ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﻳﺎري‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﻣﺮزي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺸﺖ و ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺟﻨﺎﻳﺎت‬
‫ﺑﻴﺸﻤﺎري ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺟﻨﮓ در ﺳﻴﻤﺎي ﭘﺸﺘﻮن و ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز اﻧﻘﻄﺎب ﻫﺎ‬
‫و اﻧﺸﻘﺎق ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪70‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ -‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎرن اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ ﻛﻪ در وﺿﻌﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را در ﻧﺒﺮدﻫﺎي رور در رو در ﻫﻢ ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻼ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ اﻣﻜﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺗﺒﺎري )ﺑﺎ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺳﻠﻄﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ( در ازاي ﺧﻮدداري از ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﺿﺪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ؛ ﻗﺎﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري روﺳﻴﻪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮد ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪،‬‬
‫ذﻳﻨﻔﻊ از ﻛﺎر ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ زﻣﻴﻨﺪاران در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻮ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ -‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺗﻮده ﺑﺰرگ ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺗﻬﺮان ﮔﺮاﻳﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ روس ﻫﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮ‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ]ﺑﻮﻣﻲ[‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺑﺎ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻮﻳﻲ روس ﻫﺎ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ در ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻴﻮه‪ ،‬و ﺧﻮﻗﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ 24‬و زﺑﺎن آن ﻫﺎ زﺑﺎن‬
‫رﺳﻤﻲ و ادﺑﻲ اﻳﻦ دوﻟﺖ ﻫﺎ و ﺗﻮده ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫روﺳﻴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ] اﻣﺘﻴﺎزات[ زﻳﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آوردﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺘﺤﺪ داﺧﻠﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﻴﻤﺎي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﻛﻮﭼﺮو ﻛﻪ ﺑﺪون ﻳﺎري‬ ‫‪-‬‬
‫اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻣﻴﻨﺪاران ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺮ و دارا ﺗﺮ ]ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ[ ﭘﻬﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ذﻳﻨﻔﻊ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛ ﭼﻮن ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن‪ ،‬از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻗﺪرت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﺎزﮔﺸﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫‪25‬‬
‫]ﺳﺮزﻣﻴﻦ[ دﺷﺖ ﻫﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ]ﺷﺎن[ را در ﭘﻲ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .24‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻨﻈﻮر از دودﻣﺎن ﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺗﻮرﻛﻲ زﺑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎدات ﻣﻨﻐﻴﺖ در ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﻗﻮن ﻗﺮادﻫﺎ‬
‫در ﺧﻴﻮه و ﻣﻴﻨﮓ ﻫﺎ در ﺧﻮﻗﻨﺪ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻞ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻧﺨﺒﮕﺎن اﺳﺖ ]ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺗﺒﺎر ﺑﻮدﻧﺪ[‪.‬‬
‫‪ . 25‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ دو ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻮد‪ -‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺪون ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ ﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﻫﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺎﻗﺪ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي و ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪71‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﺴﺘﺮه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻲ ﻃﺮف ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ)ﺑﻮﻓﺮ( ﻣﻴﺎن ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ و آﺳﻴﺎي‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ روﺳﻲ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻣﻴﺎن اﻧﮕﻠﻴﺲ و روﺳﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺒﺖ ]ﻧﻴﺰ[‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫روﺳﻴﻪ و ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ را ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺮاﺑﺮاﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫‪-‬‬
‫ﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺛﺒﺎت‪ ،‬زﻳﺮ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﭘﺎﻣﻴﺮي ﻫﺎي‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن را از ﻫﺮ دو ﺳﻮ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬روﺳﻴﻪ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ )رﻧﺴﺎﻧﺲ( »ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﺰرگ« ﺑﻴﻤﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬روﺳﻴﻪ اﻣﻜﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﭘﺪﻳﺪ آوردن ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻧﻮ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ]اﻳﻦ ﺑﺎر[ ﻧﻪ از ﻣﻴﺎن‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﻞ از ﻣﻴﺎن ﺗﻮرﻛﻲ زﺑﺎﻧﺎن )ﻛﻪ ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ اﺳﺘﺒﻠﺸﻤﻨﺖ را در ﮔﺴﺘﺮه‬
‫ﺟﻮﻳﻲ در ﻣﺤﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺒﺮم )اﻛﺘﻮﺋﻞ( در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮاي ﻣﺴﻜﻮ‪» -‬ﻣﺤﻮر اﻳﺮان« ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ(‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺗﺮي ﺗﺒﺎري‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻗﺪرت ﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﭘﺬﻳﺮا ﺑﻮد )و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻣﺮوزﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را از ﭘﻴﺶ ﭘﺮداز ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد( ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ و دﻳﮕﺮان را‬
‫ﺑﺮﻧﻴﻨﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻫﻤﻮاره ﺧﻮد را ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺪرت آزرده ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﺎر اﻳﻦ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﺑﻪ ﺧﻴﺰش ﻫﺎي آﺷﻜﺎر ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪ )ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ؛ ﺧﻴﺰش ﻫﺰاره ﻫﺎ در‬
‫اﺧﻴﺮ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ( ﻛﻪ از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﻛﺎﺑﻞ ﺳﺮﻛﻮب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻣﻴﺰش ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﺗﺒﺎرﻫﺎ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺛﺒﺎت را ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻴﺎن ﻧﺨﺒﮕﺎن اﻓﻐﺎن ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در ﺳﺪه‬

‫دو دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﻗﺪرت اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺮزﻣﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت را در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از دﺳﺖ داده‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ )در واﻗﻊ‪ ،‬ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ دوراﻓﺘﺎده( ﺧﻮد‬
‫ﺷﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺗﺮاژدي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﺎن ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮاواﻳﻲ ﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺧﺮﻗﻪ در رﻫﻦ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﻧﻬﻨﺪ و ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي در ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ و در ﻛﻞ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺮ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﭘﺸﺘﻮن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ ﻧﮕﺎه ﺗﺒﺎرﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ دوﻟﺖ و ﻗﺪرت‬
‫را ﺑﻪ ﻧﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻣﺒﺪل ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪ را ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪72‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺎ ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ داﻳﻤﻲ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪] 26‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺧﻮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎري‪ ،‬ﻛﻨﺮي‪ ،‬ﺑﻬﺴﻮدي‪ ،‬ﻛﺎﺑﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺰاري‪ ،‬ﻫﺮاﺗﻲ‪ ،‬زاﺑﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺮاﺗﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺪﺧﺸﻲ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺸﻴﺮي و ‪ -....‬ﮔﺰارﻧﺪه[‪.‬‬

‫اﻳﻦ روﻧﺪﻫﺎ در دو ﺳﺪه اﺧﻴﺮ‪ -‬ﻧﺰدﻫﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز رﻳﺨﺘﻴﺎﺑﻲ ﮔﺴﺘﺮه ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺒﺎري‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ)اﺗﻨﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ( ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎرﻳﻜﻲ ﻫﺎي آن )ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺎﻛﺖ ﺑﻮد و ﺑﺎش ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﭘﺸﺘﻮﻧﺘﺒﺎر ﭘﺎرﺳﻲ ﮔﻮ )دري زﺑﺎن( در‬
‫اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺑﺎﺧﺘﺮي و ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎﺟﻴﻚ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫‪27‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ( ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻣﻮﺛﺮ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ را دﺷﻮار ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮازن ﺗﺒﺎري– ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ )ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﺪه ﻫﺎي ﻧﺰدﻫﻢ‪-‬‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ(‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺪل ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﺑﻲ )دوﻣﻴﻨﺎﺳﻴﻮن( ﻫﮋﻣﻮﻧﺴﺘﻲ در ﺗﺒﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ و ﻫﻤﮕﻮﻧﺴﺎزي )اﺳﻴﻤﻴﻼﺳﻴﻮن( ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي زداﻳﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ و ﺗﺒﺎري در روﻧﺪ ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫‪28‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫‪ .‬آ‪ .‬ﻣﺎﻻﺷﻨﻜﻮ‪» ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ :‬ﻫﻨﻮز زود اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ //‬ﻣﺠﻠﻪ »آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز«‪،‬‬
‫اﺳﺘﻜﻬﻠﻢ‪ 1997 ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،(7 ) 1‬ص‪67‬‬
‫‪ .27‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‪) ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ آن ﭼﻨﺎن ﮔﺴﺘﺮده(‪ ،‬ﭘﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻮﭼﺪﻫﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻮد و ﺑﺎش ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻫﺪاف ﻣﺸﻲ ﻛﻮﭼﺪﻫﻲ ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ]ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ‪ -‬گ‪ [.‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻫﻤﮕﻮن ﺳﺎزي )اﺳﻴﻤﻴﻼﺳﻴﻮن( آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي وادي ﻫﺎي ﻧﻨﮕﺮﻫﺎر و ﻛﻨﺮ‪ ،‬ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن زﺑﺎن و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎم ﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ‪» ،‬ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰه« ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﻳﻒ‪ ،‬آر‪» .‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ«‪،‬‬
‫»ﻧﺸﺮﻳﻪ اوﭼﺮك ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدي«‪ ،‬ﺷﻬﺮ دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،1991 ،‬ص‪27 .‬‬
‫‪28‬‬
‫‪ .‬ﺗﻮروﻧﻮك س‪ .‬ﻋﺒﺎدي‪ .‬ح‪ ،.‬ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :‬ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ //‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز‪-‬‬
‫اﺳﺘﻜﻬﻠﻢ‪.‬‬
‫‪URL:Http://www.ca-c.org/journal/10_1997/st_turonok.shtml‬‬
‫‪73‬‬
‫دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ )ﮔﻠﻮﺑﺎل( در ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول‪،‬‬
‫اﻧﻘﻼب اﻛﺘﺒﺮ و ﺷﻜﺴﺖ روﺳﻴﻪ ﺗﺮازي‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي آراﻳﺶ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ– ﺿﺮﺑﺎت ﺟﺪﻳﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺑﺎرﻳﻚ دروﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺛﺒﺎت در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺎي ‪ 1930 -1920‬ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺒﺎري‪-‬ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﺎ »ﻣﺎرش ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ دوﻟﺖ ﺷﻮروي« ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ دﮔﺮﮔﻮن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ]ﻛﻪ در اﺛﺮ اﻳﻦ ﻣﺎرش[ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺻﺪ ﻫﺰار از ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﺻﻠﻲ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ :‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪،‬‬
‫ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺎ را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﺠﺎت ﺧﻮﻳﺶ را در آن ﺳﻮي رود ﭘﻨﺞ و آﻣﻮ ] در‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺟﻨﻮب[ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮازن ﺗﺒﺎري‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت )ﻧﻪ ﺑﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‬
‫در ﭼﻬﺎرﭼﻮب روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي( ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﺎﻧﻴﺪن اﻣﻴﺮ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺗﺎﺟﻴﻚ‬
‫)ﺑﭽﻪ ﺳﻘﺎءو( در ﻛﺎﺑﻞ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮرد‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬در اواﺧﺮ ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﺑﻴﺴﺖ و آﻏﺎز ﺳﺎل‬
‫ﻫﺎي دﻫﻪ ﺳﻲ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﺠﺎد دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺮز در اﻣﺘﺪاد ﺧﻂ ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺑﻪ‬
‫رﻫﺒﺮي اﻣﻴﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺨﺎرا ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬در ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻣﻴﺪﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮده‬
‫ﺑﺎﺳﻤﺎﭼﻲ ﻫﺎي ازﺑﻴﻚ‪ -‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻴﻚ ﻟﻘﻲ– ﮔﺮﻳﺰي از آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻴﻚ‬
‫ﻓﺮاﺧﻮان ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ و ﻫﻢ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮان آﻣﺪه از از آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﺷﺖ– »ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را راﻧﺪه و ﻛﺸﻮر را آزاد ﺳﺎزﻳﺪ!«‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﻲ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻴﻚ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﺗﺎزهء ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺗﺒﺎري ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﻏﻴﺮ‬
‫‪29‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ؛ ﺑﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻴﺎن ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ و ﻫﺰاره ﻫﺎ در ﺷﻤﺎل ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮﻛﻮب آﺗﻴﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻴﺮ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ -‬ﺣﺒﻴﺐ اﷲ )ﺑﭽﻪ ﺳﻘﺎءو( و روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﺧﺎﻧﺪان ﺷﺎﻫﻲ‬
‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ ﻛﻪ از ‪ 1929‬ﺗﺎ ‪ 1973‬ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻫﺎي ﻟﺮزان ﺛﺒﺎت‬
‫ﺗﺒﺎري‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫‪ .‬اﺳﻜﻨﺪرف‪ ،‬ق‪» ،.‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ اوﺿﺎع ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن« ‪ » ،‬ﻣﺠﻠﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬اﺳﺘﻜﻬﻠﻢ‪،‬‬
‫‪URL:Http://www.ca-c.org/journal/13_1997/st_skandar.shtml‬‬
‫‪74‬‬
‫ﭘﺲ از ﭘﺪﻳﺪ آﻳﻲ ﺷﻮروي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺴﻜﻮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﺻﻮﻟﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪،‬‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎﻳﻲ رﻳﺨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ در ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻴﻮه و ﺧﻮﻗﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮرﻛﻲ زﺑﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬اﻓﺘﺎد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ آن‪ ،‬در روﻧﺪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬
‫ﺑﺎﺳﻤﺎﭼﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻮروي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت وﻳﮋه و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮي ﺑﺎ رﻫﺒﺮي ﭘﺸﺘﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )اﻣﺎن‬
‫اﷲ ﺧﺎن( ﺑﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ وي ﺟﻨﮓ اﻓﺰار و وﺳﺎﻳﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دوره ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ‬
‫اﻣﺎن اﷲ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺸﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﺎزي ﺗﺒﺎري– ﮔﺴﺘﺮه ﻳﻲ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺷﻮروي‪ ،‬اداﻣﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي‬
‫ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻧﺸﻴﻦ را در ﭘﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﻛﺰ ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻧﺘﻠﻜﺘﻮﺋﻞ آن ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده آن ﻣﺮاﻛﺰ‪ ،‬زﺑﺎن ادﺑﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻠﻲ‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﺪا ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاﻛﺰ اﺻﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ–‬
‫ﺑﺨﺎرا و ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ]ﺑﺎﺷﻨﺪه‬
‫ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن[ )ﻛﻪ ﻛﻨﻮن ﺷﻤﺎر آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ -‬ﺷﻤﺎر ﻛﻞ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‬
‫‪31‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ اﺳﺖ(‪ 30‬رﺳﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ازﺑﻴﻚ ﺛﺒﺖ ﻧﺎم ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﺷﻬﺮ ﺗﺎﺷﻜﻨﺖ ﻛﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎه ارﺗﺶ ﺗﺰاري در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ 1917‬ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻛﻮﭼﺮو ازﺑﻴﻚ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬
‫ﺗﺎﺷﻜﻨﺖ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﻨﺘﻲ زﻣﻴﻨﺪار ازﺑﻴﻚ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ در وادي ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ و ﻧﻴﺰ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺨﺎرا و ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﺎش داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻲ ﻣﻬﺮي‬
‫ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺗﺎﺷﻜﻨﺖ روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬دره ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ‪ -‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺪه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻳﺪﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﻼﻣﻲ‪-‬‬

‫‪ . 30‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آﻣﺎر ﺳﺎل ‪ .2000‬ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺴﺘﺮه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﻤﺴﻮد ﻳﺎ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻣﺎر‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭼﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪– .‬گ‪.‬‬
‫‪ . 31‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺎﺳﻒ‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪» ،.‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺒﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ]ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن[‬
‫‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪] ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﺮﻓﺎن[ ‪1991 ،‬؛ و ﻧﻴﺰ ﻣﺎﺳﻒ‪ ،‬ر‪» ،.‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ :‬راﻧﺪن ﻫﺎ و ﻫﻤﮕﻮﻧﺴﺎزي ﻫﺎ«‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪،‬‬
‫‪. 2003‬‬
‫‪75‬‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن آن از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‬
‫ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺗﺎﺷﻜﻨﺖ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫وادي ]ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ[ را ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و ﻗﺮﻏﺰﺳﺘﺎن ﺷﻮروي ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺛﺒﺎت ﺣﺪ اﻗﻞ ﻗﺮﻏﺰﺳﺘﺎن و ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻮرﻛﻲ آﻧﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮد‬
‫ﺑﺎ ﺳﺮﻛﻮب ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﻴﺴﺘﻲ و ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ در وادي ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ در ﺟﻤﻬﻮري ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺷﻮروي‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻨﺜﻲ ﺳﺎزي ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ آن‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪:‬‬
‫در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اداري ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮاﺣﻲ ﻳﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ اﻫﻤﻴﺖ درﺟﻪ دو داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎي ﺷﻮروي ﺑﺪون ﻣﺮﻛﺰ اﻧﺘﻲ‬
‫ﮔﺮاﺳﻴﻮﻧﻲ )ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ( ﺧﻮدي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﭼﻮﻧﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﻲ از ]ﭘﺎره[‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ :‬ﺧﺠﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻣﻴﺮ‪ ،‬ﻗﺮه ﺗﮕﻴﻦ ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻗﻴﺼﺎر‪ ،‬ﻛﻮﻻب ﺗﺼﻮر‬
‫‪32‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‬
‫ﻗﺪرت در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﻴﻨﻦ آﺑﺎد )ﺧﺠﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﺠﻨﺖ(‪ -‬واﻗﻊ‬ ‫‪-‬‬
‫در دره ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺮده ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻮروي زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺮﺗﺮ ﺗﺎﺷﻜﻨﺖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﻨﻴﻦ آﺑﺎد)ﺧﺠﻨﺪ( را رﺷﺘﻪ ﻛﻮه ﻫﺎ از ﭘﻴﻜﺮه ﺑﺰرگ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻣﻮاﺻﻼت آن ﺑﻪ ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن ﮔﺮاﻳﺶ دارد‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﺎ اﺳﺘﻮار ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻣﺴﻜﻮ ﺑﺲ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪] ،‬ﭼﻮن‪ ،‬ﻫﻤﻮ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر »ﺑﻲ ﺷﻴﺮازه«[ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻮد از ﮔﺮاﻳﺶ دوﺑﺎره ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫اﺳﻼم )ﻛﻪ ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎورﻣﻨﺪان آن ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ( از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼش ﻫﺎ و اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ »ﻛﺸﻮرﻳﺖ« ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺗﻮده داراي ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺪه ﻳﻲ ﻛﺸﻮرداري‬
‫ﺧﻮدي در ﻣﻨﻄﻘﻪ ]ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪-‬گ‪ [.‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﮕﺮ ﺗﻮده ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ از‬
‫اﺳﺘﺎﺗﻮس ﻛﻮو ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه ]در ﻣﻨﻄﻘﻪ[‪ ،‬زﻳﺎﻧﻤﻨﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ . 32‬اﻳﻦ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺷﻮروي ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ﻧﻮد ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي در روﻧﺪ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪/.‬‬
‫‪76‬‬
‫در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎر ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﻲ ﻋﻈﻴﻢ و ذﺧﻴﺮه ﻫﺎي‬
‫آب‪ ،‬وارد ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪ -‬ﻋﺼﺮ ﻣﺒﺎرزه رو در رو ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ .‬ﺳﻴﺮ درﻳﺎ ﻛﻪ از ﻛﻮه ﻫﺎي ﻗﺮﻏﻴﺰﺳﺘﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎي آﻣﻮ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن را ﺳﻴﺮاب ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و در ﺧﺎك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ آب‪ ،‬ﻧﻮاﺣﻲ ﻫﻤﻮار آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺑﺲ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺛﺒﺎت‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻼﻓﺼﻞ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎي دو رودﺧﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺣﻮﺿﻪ ﺳﻴﺮ درﻳﺎ‪ ،‬ﻧﺎآراﻣﻲ ﻫﺎي ﺑﺰرگ رخ ﻧﺪاد‪ .‬ﻣﮕﺮآﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ آﻣﻮ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺮاي ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺳﺎل ﻫﺎي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻮروي از ﻳﻚ ﺗﻮده ﻧﻴﻤﻪ ﻛﻮﭼﺮو ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﻛﺒﻴﺮ زﻣﻴﻨﺪار ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻻزﻣﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻃﻲ ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد‪ ،‬در ﻣﺤﺎﻓﻞ رﻫﺒﺮي ﺷﻮروي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻳﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ در ﺑﺎره ﻟﺰوم‬
‫اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ )ﺗﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن( ﺟﺪي دروﻧﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻓﺰاﻳﺶ واﺑﺴﺘﮕﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺷﻮروي‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1973‬ﻣﺤﻤﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺎه ﺳﺮﻧﮕﻮن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﺎل ﻫﺎي رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺤﻤﺪ داوود و‬
‫در آﻏﺎز ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻧﻘﻼب اﭘﺮﻳﻞ ‪ 1978‬ﺗﻮازن واﻗﻌﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﻣﺎ ﺷﻜﻨﻨﺪه ﺗﺒﺎري را در ﻛﺸﻮر‬
‫ﻧﻠﺮزاﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ داوود و ﻫﻢ ﺗﺮه ﻛﻲ ﻫﺮ دو ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻔﺲ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺷﺎﻟﻮده ﺑﺲ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ دوﻟﺖ‪ -‬ﺣﻔﻆ ﺗﻮازن ﺗﺒﺎري را در ﺳﻨﺠﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻮ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺳﻴﻤﺎي دوﻟﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﻮروري ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮم ﺳﻨﺘﻲ ﺗﺒﺎري اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ 33‬را ﺑﺮﻫﻢ زد‪ .‬دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﭘﺮوﻟﺘﺮي وارداﺗﻲ از ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ ﻣﻠﻲ اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و‬
‫اﺻﻮل ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺸﻜﻞ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺣﺎﻛﻢ را ﻧﻪ ﺑﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﭘﻲ رﻳﺰي ﻛﺮد‪ .‬وارد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﻤﭙﺎﻧﻨﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ]در روﻧﺪ ﺷﻜﻠﺪﻫﻲ‬
‫ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺟﺪﻳﺪ[ ﺑﺎ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻫﺎي ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﺷﻜﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ آن ﻫﻢ ﺳﻨﺘﻲ و ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫ﺗﺒﺎري‪-‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر از ﻛﺎر ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷﮕﺮد‪ ،‬ﻛﺎﻧﻔﻴﮕﻮرﻳﺸﻦ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰ‬
‫ﺑﺎزآراﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ -‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻳﺎﺑﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫اردوﮔﺎه ﻫﺎي ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ‪ ،‬ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﻋﻤﻘﻲ ﺗﺒﺎري‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫درﺳﺖ ﭘﺲ از آﻣﺪن ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻮروي‪ ،‬اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻣﺴﻠﺢ اﻓﻐﺎن ﻛﻪ در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز در ﺷﺮاﻳﻂ رﻗﺎﺑﺖ ﺣﺎد ﮔﺮوه ﻫﺎ و روﻳﺎروﻳﻲ‬
‫رﻫﺒﺮان ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺣﻔﻆ وﺣﺪت ﺳﻴﺎﺳﻲ را در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻞ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در اواﺧﺮ ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﭘﺸﺘﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪ از‬
‫دﺳﺖ دادن ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ »آوﻳﺰان« ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﻬﻮده ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن )ﺑﻲ ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ ﻫﻢ ﺗﺮه ﻛﻲ و ﻫﻢ ﻧﺠﻴﺐ( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ ﺷﺎﻟﻮده ]ﺟﻨﺒﺶ[ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ارﺗﺶ ﺷﻮروي را ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻮ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺷﻮروي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺗﺒﺎﻫﻜﻨﻲ را ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪.‬‬

‫‪ . 33‬در راس اﻳﻦ ﻫﺮم ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي دراﻧﻲ و ﭘﺲ از آن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﻏﻠﺰاﻳﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ دراﻧﻴﺎن ﺳﻜﺎن‬
‫رﻫﺒﺮي دﺳﺘﮕﺎه دوﻟﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ را دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺮم ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‬
‫ﺟﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬آﻣﻮزﺷﻲ و‪....‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺎﻋﺪه ﻫﺮم ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮرﻛﻲ زﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻨﺎﺑﻊ دﺳﺘﻲ و‪...‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺰاره ﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻫﺎي ﻣﻀﺎﻋﻒ )ﺑﻪ دﻻﻳﻞ زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺎري و ﻣﺬﻫﺒﻲ( ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؛ در ﺗﻪ ﻫﺮم ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪78‬‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﻧﻮ در ﻛﺸﻮر ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدد‪ :‬ﭘﺲ از ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻤﻌﻴﺖ دوم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎر آﻧﺎن ﺑﺮاي ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﻮي ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻞ ﺣﺘﺎ ]ﺑﺮاي ﺷﻮروي[ – ﺑﺎ ﺳﻨﺠﺶ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺎﺟﻴﻚ‬
‫ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه آن ﺳﻮي رود ﭘﻨﺞ در ﺟﻤﻬﻮري ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺷﻮروي‪ ،‬ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ازﺑﻴﻚ‬
‫ﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 34‬و در ﻣﻴﺎن آن ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن رﺳﻮﺑﺎت ﺳﻴﻨﺪرم »ﺑﺎﺳﻤﺎﭼﻲ ﮔﺮي«‬
‫ﻛﻢ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺸﻮر و در اﻣﺘﺪاد ﻣﺮزﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن–‬
‫اﻳﺮان ﺑﻮد و ﺑﺎش دارﻧﺪ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺒﺎري ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن و ﭘﺮاﮔﻨﺪه اﻧﺪ و روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﻫﻮادار‬
‫اﻳﺮان‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ -‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺸﻲ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺳﺎزي ﺑﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻮروي در روﻧﺪ ﺟﻨﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻧﻪ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬در ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺧﺸﻦ‪ :‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ارﺗﺶ ﺷﻮروي »ﺗﺠﺎوزات« اﻓﻐﺎن ﻫﺎي ]ﺟﻨﺒﺶ[ ﻣﻘﺎوﻣﺖ را ﻛﻪ‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ آن را ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺸﻮر دﻓﻊ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬در ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﻮروي و در ﺻﺪﻫﺎ ﻛﻮدﻛﺴﺘﺎن و ﭘﺮورﺷﮕﺎه‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻫﻮادار ﺷﻮوري ﻛﻪ ﺑﻴﺨﻲ از‬
‫ﻣﺮدم ﺧﻮد ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻮدﻛﺴﺘﺎن ﻫﺎ در ﺷﻮروي‬
‫ﺑﻴﺶ از ده ﻫﺰار ﻛﻮدك رﻫﺒﺮان ﻫﻮادار ﺷﻮروي ﻳﺎ ﻓﻌﺎﻻن دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﻨﮓ را ﺑﺎﻳﺪ زﻣﺎن و دﻣﻮﮔﺮاﻓﻲ ﺣﻞ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪...‬ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬ﻋﻤﻼ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ را ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ آن ﻛﻪ در ﮔﺎم‬

‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻢ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ و ﻫﻢ آب رود ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮﺳﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ آن را از آﻣﻮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺴﺎزد و و دو دﻳﮕﺮ آن ﻛﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻫﻢ ﻳﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺮك ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺷﺎن از ﻣﻴﺎن ﺑﺮوﻧﺪ ﺗﺎ ]ﺷﻮروي‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ[ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺒﺎري‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﻫﺎي ﻧﻮ ﻋﻤﻠﻲ‬

‫‪ . 34‬در ﺣﺪود ﻫﻔﺖ درﺻﺪ‪ .‬روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻛﻞ ﺗﻮرﻛﻲ زﺑﺎﻧﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ده درﺻﺪ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫‪79‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ 35.‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺳﻮي رﻫﺒﺮي ﺷﻮروي دي ﺳﻨﺘﺮاﻟﻴﺰاﺳﻴﻮن )ﺗﻤﺮﻛﺰ زداﻳﻲ( ﻛﺸﻮر ]در واﻗﻊ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭼﻨﺪ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺳﻴﻤﺎي دوﻟﺖ ﻓﺪرال و ﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ﻓﺪرال– گ‪[.‬‬
‫‪36‬‬
‫ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺷﻤﺮده ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻲ ﺳﺎل ﻫﺎي ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن از اﻓﻐﺎن ﻫﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن )ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻫﺎ( از ﻛﺸﻮر ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪي ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻴﺎن ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺗﺒﺎري در ﻛﺸﻮر را‬

‫‪ . 35‬ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮو ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ‪ ،‬ﺗﺤﻜﻴﻢ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﭘﺲ از اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻛﻪ ﻛﻴﺎن ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﺷﺎن در دﺳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻋﺮاب و ﻏﺮب و‬
‫ﭼﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬درد ﺳﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺗﺪاوم ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت ﺷﻮروي در ﮔﺴﺘﺮه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ زﻣﻴﻦ ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬آﻏﺎز ﺑﻪ راﻧﺪان ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺷﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮه ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻴﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي را اﻛﻨﻮن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از آواﻧﻲ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﺷﻐﺎل ﺷﻮروي ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻓﺘﺎدن دوﻟﺖ ﻣﺠﺎﻫﺪان‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮو‪ ،‬از ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﮕﺮاي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﻧﻮار ﻣﺮزي اﻓﭙﺎك‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎري اﻋﺮاب و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از ﻧﻴﺮوي رزﻣﻲ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﻮار ﻛﺮدن راه‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي اﺳﻼﻣﮕﺮاي ﻧﻮار ﻣﺮزي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﺎﻟﺶ و ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ ﻣﺒﺪل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﺑﺰار دﺳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭼﻴﻨﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر درازﻣﺪت ﺷﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎك از‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮوژه ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺎﺑﻮدي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ از راه ﻫﺎي ﺳﺨﺖ اﺑﺰاري )ﺑﻤﺒﺎران ﻫﺎي ﻫﻮاﻳﻲ و ﻳﻮرش ﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ( و‬
‫ﻫﻢ ﻧﺮم اﺑﺰاري ﺑﺎ ﻣﻌﺘﺎد ﺳﺎزي ﮔﺮوﻫﻲ ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﺎ‬
‫ﺣﺎﻣﺪ ﻛﺮزي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻤﺒﺎران ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﻛﻪ در درازﻣﺪت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫وزن ﻣﺨﺼﻮص ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﻛﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . 36‬ﻟﻴﺎﺧﻔﺴﻜﻲ اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر‪ ،‬ﺗﺮاژدي و ﺷﻬﺎﻣﺖ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻜﻮ‪ -1995 ،‬ص ‪ ) 604-6025‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را‬
‫ﮔﺰارﻧﺪه زﻳﺮ ﻧﺎم »ﺗﻮﻓﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪80‬‬
‫دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺖ‪ 37.‬ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻧﺠﻴﺐ اﷲ – ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺎﻧﻔﻮذ ﭘﺸﺘﻮن– اﺣﻤﺪ‬
‫زي‪ -‬ﺑﺎ ﻋﺪم درك اﻳﻦ ﻓﺎﻛﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻮروي از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺪﺑﻴﺮﻫﺎﻳﻲ را‬
‫روي دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻓﺘﺎر ﺗﺒﺎري ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻮازن‬
‫ﺗﺒﺎري ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻃﻲ ﺳﺪه ﻫﺎ‪ .‬ﻣﮕﺮ در اوﺿﺎع ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ و ﺧﻼي ﻗﺪرت‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﺟﻨﺮال ﻫﺎي ﺑﺎﻧﻔﻮذ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺠﻴﺐ‪ -‬دوﺳﺘﻢ‬
‫از ازﺑﻴﻚ ﺗﺒﺎران اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻋﻤﻼ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫‪38‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺣﻴﺎي )رﻳﺴﺘﻮراﺳﻴﻮن( ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮ از آﻏﺎز ‪ 15‬ﻓﺒﺮوري ‪ 1989‬و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ‪ 1995‬در ﻛﺸﻮر روﻧﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
‫ﺗﺒﺎري‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ رخ داد ﻛﻪ داراي ﺑﺎر ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻀﺎدﻫﺎ ﻣﻴﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﻫﻤﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺒﺎري ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﻜﺎﻣﻞ روﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن‬
‫‪39‬‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﮔﺴﺘﺮه ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪ«‪.‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي روﺳﻴﻪ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از دﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬اداﻣﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ و اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺳﻨﺘﻲ روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺑﺰاري و ﺳﻮد ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫روﺳﻴﻪ از دﻳﺪ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻚ اﺑﺮﻗﺪرت ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻦ ﺑﺴﺖ‬

‫ﮔﺎزاﻧﺒﺮي ﮔﻴﺘﺎﺷﻨﺎﺳﻴﻚ )ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ( ﮔﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬روﺳﻴﻪ از ﺳﻮي ﺷﻤﺎل ﺑﺎ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻳﺨﺒﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺧﺎور دور ﺑﻪ اﻗﻴﺎﻧﻮس آرام ره دارد‪ .‬در ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ‬

‫‪ . 37‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﺎد ﻧﺒﺮد ﻛﻪ در دﺳﺖ ﻛﻢ ﭼﻬﺎر دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز در ﺧﺎور و ﺟﻨﻮب‬
‫ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﻲ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺷﻤﺎر اﻗﻮام‬
‫دﻳﮕﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ وزن ﻣﺨﺼﻮص ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ از ‪ 40-38‬درﺻﺪ در‬
‫اواﺧﺮ ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮم )‪ 33-31‬درﺻﺪ( در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪-.‬گ‪.‬‬
‫‪ .38‬دوﺑﻨﻒ‪ ،‬ارﻛﺎدي‪» ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻤﺪن ﻫﺎ ﺳﻮدي ﻧﺪارد«‪» //‬ﻣﺠﻠﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز« ‪ ،‬اﺳﺘﻜﻬﻠﻢ‪،1997 ،‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ – (7) 1‬ص ‪77-72‬‬
‫‪ .39‬ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن آن‪ ،‬رﺑﻂ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺒﺎري در ﻛﺸﻮر ﻧﺪارد‪ .‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻳﻚ ﺗﻮﻃﻴﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه و ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺷﺪه ﺧﺎرﺟﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ روي ﻛﺎر‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻮ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري و زﺑﺎﻧﻲ‪ -.‬ﮔﺰارﻧﺪه‪.‬‬
‫‪81‬‬
‫درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻨﻮب ﺑﺎﺧﺘﺮي از راه درﻳﺎي ﺳﻴﺎه و ﺗﻨﮕﻪ ﻫﺎي دارداﻧﻞ و‬
‫ﺑﻔﺴﺮ ﺑﻪ درﻳﺎي ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آﺑﻨﺎي ﺟﺒﻞ اﻟﻄﺎرق ﺑﻪ اﻗﻴﺎﻧﻮس اﺗﻠﺲ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺤﻮر ﺟﻨﻮب‪ ،‬در اﻧﺘﻬﺎي درﻳﺎي ﻛﺴﭙﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺮان و در ﻣﺮز رود آﻣﻮ ﺑﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ آب ﻫﺎ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ راه اﻧﺪازي ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎ و ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ درﻳﺎﻫﺎ ره ﮔﺸﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه راﻫﺒﺮدي‪ ،‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ روﺳﻴﻪ اﻳﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ را ﻧﺸﻜﻨﺎﻧﺪ و اﻳﺮان را ﺑﻪ اﺷﻐﺎل ﺧﻮد‬
‫درﻧﻴﺎورد و ﻳﺎ در آن ﻛﺸﻮر ﻳﻚ رژﻳﻢ ﺑﻴﺨﻲ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد روي ﻛﺎر ﻧﻴﺎورد‪،‬‬
‫و از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺮان ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺎرس ره ﻧﮕﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ ﻳﻚ اﺑﺮ ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻞ و ﺗﻤﺎم‬
‫ﻋﻴﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻴﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن )و اﻳﺠﺎد ﻧﻮار ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن‪ -‬ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن( اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻧﺎم ﻧﻬﺎد »ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن« را ﻛﻪ روﺳﻴﻪ در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ در‬
‫داﻣﻦ زدن ﺑﻪ آن و ﻓﺮﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻧﻤﻮد‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﭼﻮﻧﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺣﺮﻳﻒ روﺳﻴﻪ‪ ،‬در ﺳﺪه ﻫﺎي ﻧﺰدﻫﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي ﻫﻨﺮ‬
‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ راه اﻧﺪازي ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺎرزار ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﭘﻴﺸﺮوي روﺳﻴﻪ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮي آب ﻫﺎي ﮔﺮم ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎررواﻳﻲ ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ اﺛﺮي‬
‫از ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﻳﺮان )و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ( ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺷﮕﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻴﻤﻪ اﻧﺪازي در ﺗﻨﻮر اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻓﺮاﻧﺴﻪ و روﺳﻴﻪ در اواﻳﻞ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﺎﭘﻠﻴﻮن ﺑﺎ روﺳﻴﻪ و ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ او ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻮ و در ﭘﻲ آن‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ وي در‬
‫ﺟﻨﮓ واﺗﺮﻟﻮ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﮓ زﻳﺎن ﺑﺲ ﺟﺪي ﻳﻲ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ و ﺗﻮان ﻧﻈﺎﻣﻲ آن وارد آورد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﻴﻤﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻗﺎﻣﺖ راﺳﺖ ﻛﻨﺪ و در‬
‫ﻣﺤﻮر ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮوي ﺑﺮق آﺳﺎ دﺳﺖ ﻳﺎزد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻫﺎﻳﻲ در ﻗﻔﻘﺎز دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫دوﻣﻴﻦ روﻳﺪادي ﻛﻪ ﺑﺎزﻫﻢ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﻤﺎم روﺳﻴﻪ را درﮔﻴﺮ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺟﻨﮓ‬
‫‪ 1904‬روﺳﻴﻪ و ﺟﺎﭘﺎن در ﺳﭙﻴﺪه دم ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﺧﺎور دور اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي‬
‫‪82‬‬
‫ﺷﻮﻣﻲ ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ داﺷﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ رخ دادن اﻧﻘﻼب ﺑﻮرژواﻳﻲ ‪ 1905‬ﻳﺎ اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺎن در ﺳﺎﻧﻜﺖ ﭘﺘﺮ ﺑﻮرگ‪.‬‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ روﻳﺪاد ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﻜﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻲ آن اﻧﻘﻼب اﻛﺘﺒﺮ روي داد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓ و اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺷﻴﺮازه روﺳﻴﻪ را از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻔﺎت ﺳﻨﮕﻴﻦ و زﻳﺎن ﺑﺲ ﺟﺪي ﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫آن ﻛﺸﻮر وارد آورد‪.‬‬

‫آﺧﺮﻳﻦ روﻳﺪاد‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺑﻮد ﻛﻪ روﺳﻴﻪ را از ﺑﻦ وﻳﺮان ﻛﺮد و ﺗﻴﺮ ﭘﺸﺖ آن را‬
‫ﺷﻜﺴﺖ و ﺗﺎر و ﭘﻮد آن را از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺖ‪.‬‬
‫‪ ...‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻢ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮاوان دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺣﻮادث ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﻤﻪ اﻧﺪﺧﺘﻦ در‬
‫آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﻫﺎ و ﺗﻨﺶ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ رﺧﺪادﻫﺎي‬
‫دراﻣﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ در ﭘﺲ ﭘﺮده ﻛﺎرﮔﺮدان ﻣﺎﻫﺮ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ آﺧﺮي‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ -‬ﺧﻠﻒ ﺻﺪق‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻫﻢ ﻧﻘﺶ ﺧﻮدش را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آن ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻧﻴﻤﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ را از ﭘﻴﻜﺮ اﻳﺮان ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺧﺪادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از آن ﻫﺎ ﻧﺎم ﺑﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫آن ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ روﺳﻴﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﻳﺮان را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ زﻳﺎن ﻫﺎي ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮ ﻫﺮ‬
‫دو ﻛﺸﻮر وارد آورد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺷﺎﻧﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري اﻳﺮان‬
‫)ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ( را ﺑﻲ درد ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﺶ ﻣﺎﻧﻌﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم دﺳﺘﮕﺎه دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ و ﺳﺮوﻳﺲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺳﺒﺰ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺮوز از ﺑﻠﻨﺪاي آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ دور‬
‫اﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﻠﻮ ﭘﻴﺸﺮوي روس ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي آب ﻫﺎي‬
‫‪83‬‬
‫ﮔﺮم ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زرﻧﮕﻲ و ﻛﺎرداﻧﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﻫﺎ آﻓﺮﻳﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي آﻳﻨﺪه ﺧﻮد ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﻫﺎ در آﻏﺎز ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﺳﻴﻚ ﻫﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ راﻫﺒﺮدي دو ﺳﻮي رود ﺳﻨﺪ را‬
‫ﻣﺼﻮون ﺳﺎزﻧﺪ و از آن ﻫﺎ ﭼﻮﻧﺎن ﺣﺎﻳﻞ و ﺳﭙﺮ دﻓﺎﻋﻲ ﻫﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﻮف و ﻫﻴﺒﺘﻨﺎك‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﻢ‪ ،‬ﻛﺸﻮري را ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺎن ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت ﻫﻨﺪي ﺧﻮد و‬
‫ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﻲ روﺳﻴﻪ ﭼﻮﻧﺎن ﺳﺪ اﺳﺘﻮار در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺸﺮوي روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺳﻴﻚ ﻫﺎ را از ﺳﺮ راه ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﮔﺬرﮔﺎه ﻫﺎي راﻫﺒﺮدي ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ‬
‫را ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد درآورﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﻲ آن ﻫﻢ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد درآورﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﺳﺖ ﻫﺎي اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ را‬
‫از آن ﻛﻮﺗﺎه ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﻫﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﺸﻮري را ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻴﺎورﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻮﻓﻖ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ دراﻳﻒ روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آب ﻫﺎي ﮔﺮم را ﭘﺲ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺟﻨﮕﺠﻮي ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺳﺮﻛﺶ و ﺧﺸﻦ را رام‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﺮﻳﻔﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﺷﺎن‪ -‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﺎ‪ ،‬آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ و از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮ‪ -‬روس ﻫﺎ ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﺪه و ﻧﻴﻢ‪ ،‬آن ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ در‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﺑﻴﺴﻮادي زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻼﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي وﻫﺎﺑﻲ‪-‬‬
‫ﺳﻠﻔﻲ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در روز ﻣﺒﺎدا از ﻧﻴﺮوي ﺗﺮﺳﻨﺎك آن ﻫﺎ ﺑﺎ راه اﻧﺪازي ﺟﻬﺎد‪ ،‬دﻳﻮار‬
‫ﺧﺎرداري در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺸﺮوي روس ﻫﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ و آن ﻫﺎ را دو ﺑﺎره ﺑﻪ آن ﺳﻮي آﻣﻮ ﺑﺮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن‬
‫ﭼﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از راه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن )اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻜﺎري ﻣﺘﺤﺪ ﻧﻮﭘﺎي ﺧﻮد‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﻲ روس ﻫﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ -‬ﻣﺮز اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﭘﺮداز ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ و‬
‫ﺑﻠﻮچ ﻧﺸﻴﻦ آن ﺳﻮي دﻳﻮرﻧﺪ را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد در ﻧﻤﻲ آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﺮدﺳﺘﻲ ﻛﺸﻮر‬
‫‪84‬‬
‫ﺣﺎﻳﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲ آوردﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻛﺎرداﻧﻲ ﻛﺸﻮر ﺣﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و در واﻗﻊ دو ﻧﻮار اﺳﺘﻮار ﭘﺪاﻓﻨﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ رﺧﻨﻪ روس ﻫﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫آراﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻧﻴﺮوي ﺑﻮد ﻛﻪ از رﺳﻴﺪن روس ﻫﺎ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﻮد؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬روس ﻫﺎ ﻣﺪت ﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﺑﻨﺪر ﻛﺮاﭼﻲ ﭘﺎﻳﮕﺎه درﻳﺎﻳﻲ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻲ ﭼﻮن ﭼﺮاي ﻏﺮب در ﺳﺮاﺳﺮ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺎر اﻳﺮان را ﻫﻢ زار ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﺎ ﻛﺎري ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻴﻨﻮاي اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﭼﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻫﺎ و‬

‫ﺑﻼﻫﺎﻳﻲ آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﻋﺎﻃﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺟﺎ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬ﺟﺎن ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﻪ آﻳﻨﺪه‬
‫ﻧﮕﺮي‪ ،‬دور اﻧﺪﻳﺸﻲ و ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻄﺎﻣﻊ راﻫﺒﺮدي ﺧﻮد را در اﻋﻤﺎق ﻗﺎره آﺳﻴﺎ‬
‫را ﺑﺮاي دو ﺳﺪه ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ!‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ روﺳﻴﻪ در ﻣﺤﻮر ﺟﻨﻮب را ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮ ﻛﺴﻲ‪،‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﺎر ﺧﻠﻖ در اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻲ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاوﻳﻦ در اواﻳﻞ ﺳﺪه‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬در ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺗﺎرﻳﺦ روﺳﻴﻪ ﺛﺒﻮت ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻣﻨﺒﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ راﺳﺦ و از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎور و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻫﻨﺪ‬
‫در دﺳﺖ ﻣﺎ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻨﺪ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ و ﻫﻤﺎن دﺳﺖ‬
‫اﻣﺮوز روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي را ﺑﺪان ﺳﻮ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻮ در ﻫﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﻮد و‬
‫‪40‬‬

‫‪ .40‬ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻓﺪراﺳﻴﻮن روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻓﻮﻧﺪ ‪ ،19189 ،071‬ﭘﺮوﻧﺪه وﻳﮋه ‪ ،1‬ﻛﺎرﺗﻦ‪ ،101‬ﭘﻮﺷﻪ‬
‫‪ ،4‬ﺑﺮگ ‪.53‬‬
‫‪85‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﺮاي راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ و ﺧﻠﻴﺞ‬
‫ﭘﺎرس و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‪ ،‬ﺟﻴﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ و ﺟﻴﻮ‬
‫ﺳﻮﻳﻠﻴﺰاﺳﻴﻮﻧﻲ؛ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻫﻤﻮاره ﺳﺪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ -‬اﻳﺮان و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ در‬
‫درازاي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ در راﺳﺘﺎي ﺟﻨﻮب ﭘﻴﺸﺮوي ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺗﺎ ﺟﺎي‬
‫اﻣﻜﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺑﮕﻴﺮد و ﺣﺘﺎ ﺑﺎري ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ از ﻛﺸﻮر‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان را ﻫﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪي اﺷﻐﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺟﺪا از اﻳﻦ ﻛﻪ در دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺪه‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻮﻓﻖ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )در ﺑﺨﺶ ﺧﺎوري ﭘﺸﺘﻪ اﻳﺮان( ﺣﻀﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﻚ دﻫﻪ ﻳﻲ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫روﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره از ﻳﻚ رژﻳﻢ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﭘﺸﺘﻮن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮان و دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و در آﻳﻨﺪه ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا‬
‫در ﺻﻮرت روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ راﻫﻴﺎﺑﻲ‬
‫آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﺟﻨﻮب ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﺴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﺒﺎر در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺣﺠﺎب ﻋﺎﺟﺰ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺣﺘﺎ ﻗﻔﻘﺎز را ﻛﻪ ﺣﻮزه ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ‬
‫رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ از ﺳﻮي ﺣﺮﻳﻔﺎن راﻫﺒﺮدي روﺳﻴﻪ )اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻳﺎ‬
‫ﭼﻴﻦ( ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎن ﭼﻪ در دﻫﻪ ﻫﺎي ﺷﺼﺖ و ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ در دوره ﭘﻬﻠﻮي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬درﻳﺎي ﻛﺴﭙﻴﻦ و‬
‫ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬آراﻳﺶ ﻳﻚ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﺿﺪ روﺳﻲ ﺑﺎ اﺷﺘﺮاك اﻳﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻳﺎ ﭼﻴﻦ ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺑﻮد ﻛﻪ روﺳﻴﻪ در اواﺧﺮ دﻫﻪ ﺳﻮم ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ از دوﻟﺖ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺗﺒﺎر اﻣﻴﺮ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ‬
‫ﻛﻠﻜﺎﻧﻲ و در دﻫﻪ ﻧﻮد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ از دوﻟﺖ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي رﺑﺎﻧﻲ‪ -‬ﻣﺴﻌﻮد ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻜﺮد‬
‫و آن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن از ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﻏﺮب و اﻋﺮاب ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ و از دور ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ واژﮔﻮﻧﻲ دراﻣﺎﺗﻴﻚ آن ﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﺎ روي‬
‫ﻛﺎر آوردن داوود و ﻛﻤﻚ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ اردوﮔﺎه‬

‫‪86‬‬
‫ﭘﺎن آرﻳﺎﻳﻴﺴﺘﻲ اﻳﺮان‪ +‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ +‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي رﺿﺎ ﺷﺎه زﻳﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﻫﻢ‬
‫ﺑﺸﻜﻨﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﺮاي از ﺳﺮ راه ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن )ﻛﺸﻮري ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از رﺳﻴﺪن روس ﻫﺎ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم و راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪ اﻳﺠﺎد ﻛﺮدﻧﺪ(‪،‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻳﻚ رژﻳﻢ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﭘﺸﺘﻮن در ﻛﺎﺑﻞ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻮده و ﺑﺮ آن‬
‫ﻛﺸﻮر ادﻋﺎي ارﺿﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ روﺳﻴﻪ ﺑﺮاي ﻣﺼﻮون ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺸﺮوي ﻫﺎي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ‬
‫ﻣﻤﻜﻨﻪ‪ ،‬در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ دو ﻧﻮار راﻫﺒﺮدي ﭘﺪاﻓﻨﺪي در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺣﺠﺎب ﻋﺎﺟﺰ ﺧﻮد ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻮار ﻧﺨﺴﺖ ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و‬
‫ﻗﺮﻏﻴﺰﺳﺘﺎن )و در ﻣﺤﻮر ﻗﻔﻘﺎز‪ -‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن و ارﻣﻨﺴﺘﺎن( ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻧﻮار دوم آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﭘﻬﻨﺎور ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻫﺎ و دﺷﺖ ﻫﺎي ﺑﻴﻜﺮان آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﭙﺮ دﻓﺎﻋﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ روﺳﻴﻪ در ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو‬
‫ﻧﻮار ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﻴﻦ و روس ﻧﺸﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻛﻞ‪ ،‬ﻧﮕﺎه روﺳﻴﻪ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻳﻚ اﺑﺰار ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫ﻫﺮﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ روﺳﻴﻪ را در ﺗﺌﺎﺗﺮ اروﭘﺎﻳﻲ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﺧﻄﺮ رو ﺑﻪ‬
‫رو ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر آوردن ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ آن ﻫﺎ در ﻣﺤﻮر ﺟﻨﻮب‪ ،‬از راه‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻟﺒﻪ ﺗﻴﺰ ﺗﻴﻎ آن ﻫﺎ را ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛُﻨﺪ ﮔﺮاﻧﺪ و ﺣﺘﺎ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ ﻫﻢ ﻓﺮاﭼﻨﮓ آورد‪.‬‬

‫از ﻧﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻫﺮ ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ راﻫﺒﺮدي ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲ‬
‫درﻧﮓ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻓﺎرورد ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﻳﺎ ﻣﺸﻲ ﭘﻴﺸﺮوي را در راﺳﺘﺎي ﺟﻨﻮب ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﻮﺿﻊ ﺿﻌﻒ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎﺗﻼﻗﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﺮﻳﻔﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﺧﻮد ﻣﺒﺪل ﺳﺎزد ﺗﺎ آن ﻫﺎ را ﺗﺎ ﮔﻠﻮ در آن ﻓﺮو ﺑﺒﺮد‪.‬‬

‫‪87‬‬
‫روﺳﻴﻪ )ﺷﻮروي(‪ ،‬در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺮك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﺗﻼق ﺳﺎزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻛﺸﺎﻧﺪن ﭘﺎي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﺗﻼق و درﮔﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻛﺸﻮر در ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن در ﻧﻮار‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺧﺸﻦ ﻣﺮزي را روي دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﻨﻮن ﻛﻤﺎﻛﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮو ﻣﻮﻓﻘﺎﻧﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬

‫در دﻫﻪ ﻫﺎي ﻫﻔﺘﺎد و ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ درﻳﺎﻳﻲ از داﻟﺮ ﻫﺎي ﺑﺎد آورده ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي واﭘﺴﮕﺮاي ﻋﺮﺑﻲ اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫و ﮔﻼوﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﻼم ﺗﻨﺪرو و روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻚ‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻨﺪرو اﺳﻼﻣﮕﺮا را روﻳﻜﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻳﺎري آن اوﺿﺎع را در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻲ‬
‫ﺛﺒﺎت ﺑﺴﺎزﻧﺪ و روس ﻫﺎ را در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ درﮔﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ از ﭘﺎي درآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮕﺮ روس ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺎ زرﻧﮕﻲ ﺗﻤﺎم ﺧﻨﺜﻲ ﺑﺴﺎزﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎي‬
‫ﺧﻮد را از ﺗﻬﻠﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﭘﺎي ﺧﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎﺗﻼق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ و‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن درﮔﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ دراز ﻣﺪت ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫روس ﻫﺎ در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن ﺳﻴﻞ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ داﻟﺮﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻋﺮاب وﻫﺎﺑﻲ ﺗﻮﻓﺎﻧﻲ را ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻫﻮادار ﺧﻮد را در ﻛﺎﺑﻞ روي ﻛﺎر آوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ وﻗﺘﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ‬
‫ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﺟﻠﻮ ﭘﻴﺸﺮوي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻏﺮﺑﻲ‪ -‬ﻋﺮﺑﻲ در ﻧﻮار ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‬
‫و آن را اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬وﻗﺎﻳﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫رﺧﻨﻪ اﺳﻼم ﺗﻨﺪ رو ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮد‪ .‬روس ﻫﺎ درﺳﺖ ﺑﻪ دو دﻫﻪ زﻣﺎن ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ وﺳﺘﺮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن و ﻣﺪرﻧﻴﺰه ﻛﺮدن ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و رﺷﺪ دادن ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‪،‬‬
‫ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ )ﮔﻴﺘﻲ ﮔﺮاﻳﻲ( و ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن‪ ،‬در اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻼم را در آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ رﻳﺸﻪ‬

‫‪88‬‬
‫ﻛﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﺎﻧﺪن ﺷﻮروي ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آن ﻫﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﺮق‬
‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي دﻓﺎع از دﺳﺘﺎورد ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ -‬ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬روس ﻫﺎ ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺤﺼﻮل داﻟﺮﻫﺎي ﺑﺎد آورده‬
‫ﻧﻔﺘﻲ در ﺑﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﮔﺬارا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن رﻓﺘﻦ ﻧﻔﺖ اﻋﺮاب ﻓﺮوﻛﺶ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺮد و رﻧﮓ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎ آن ﻫﻢ‪ ،‬اﻳﻦ را ﻫﻢ درك ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻳﻚ ﺳﺪه ﻳﻲ را‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﭘﻴﺶ رو دارﻧﺪ و دو دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻴﻜﺎن اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﭽﺮﺧﺎﻧﻨﺪ و ﻟﺒﻪ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺗﻴﻎ دو ﺳﺮ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﺮﻳﻒ‬
‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن زﻧﺠﻴﺮ اﻳﻦ ﻫﻴﻮﻻ در ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬روس ﻫﺎ ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﺑﻪ ﮔﺮدن روﺳﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و ﻛﺸﺎﻛﺶ‬
‫آﻳﻨﺪه ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺎن ﭼﻴﻦ و روﺳﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻫﻴﻮﻻي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻨﺪ‬
‫روي اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎن روﺳﻴﻪ ﺑﻴﻔﮕﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺷﮕﺎف دوري ﻫﺎ ﻣﻴﺎن روﺳﻴﻪ و‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻫﻢ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻣﺸﺮوط و ﻟﺮزان اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را از ﺗﺮس ﺗﻨﺪروان اﺳﻼﻣﮕﺮا و ﭼﻴﻦ‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻀﻮري ﻣﻨﺎﻓﻊ آن ﻛﺸﻮر را در ﻣﺤﻮر آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻳﺮان‬
‫و ﺣﺘﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺧﻄﺮ راﻫﺒﺮدي رو ﺑﻪ رو ﻧﺴﺎزد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺮي را‬
‫اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺮاي راﻧﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺸﺎﻧﺪن اﻗﺘﺼﺎدي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻳﺎري اﻳﺮان و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و‪...‬‬

‫در ﻛﻞ‪ ،‬راﻫﺒﺮد روﺳﻴﻪ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﻛﺠﺪار و ﻣﺮﻳﺰ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﻲ و ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ و ﭘﻴﺮوزي؛‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ آﺗﺶ ﺑﺤﺮان را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻳﻚ ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻦ ﻓﺮوزان ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ‬
‫‪89‬‬
‫ﺗﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺟﺎﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺤﺮان ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ روز اﻓﺰون‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻮس ﺗﺎ ﺟﺎي اﻣﻜﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮود‪.‬‬

‫داﻣﻦ زدن و ﻫﻴﻤﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻫﻤﭙﻴﻤﺎﻧﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺎن ﺑﺎ‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺟﻨﮕﺠﻮي ﭘﺸﺘﻮن در ﮔﺴﺘﺮه ﻣﺮزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬از راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﺻﻠﻲ روﺳﻴﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺪاوم ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ را زﻣﻴﻨﮕﻴﺮ ﻛﺮده‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧﺎت آن ﻛﺸﻮر را ﺑﺮاي ﻣﺎﻧﻮر در ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺟﺎﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻫﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ را دﺳﺘﻨﮕﺮ روس ﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪاي از‬
‫آن ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺟﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻟﻲ را ﻫﻢ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮﻳﻲ ﻫﻢ‪ ،‬روس ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﻃﺎﻟﺒﺎن و دﻳﮕﺮ ﮔﺮوه ﻫﺎي‬
‫دﻫﺸﺖ اﻓﮕﻦ را )ﻛﻪ ﻛﻨﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻮي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ و اﻣﺎرات ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر روي ﻛﺎر آوردن ﻳﻚ دوﻟﺖ وﻫﺎﺑﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻳﺮان و راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ روﺳﻴﻪ و‬
‫ﭼﻴﻦ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن روﻳﺎروي ﻫﻢ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺸﺎﻛﺶ اﺻﻠﻲ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در آﻳﻨﺪه ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ -‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ رو ﺑﻪ رو ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻨﻮن ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻴﻦ را وادار ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه‪،‬‬
‫و در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي روﺳﻴﻪ را در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺣﺴﺎس ﻳﺎ ﺧﻄﺮ رو ﺑﻪ رو ﻧﺴﺎزد‪.‬‬

‫ﻋﻴﻦ ﭼﻴﺰ در ﺑﺎره اﻳﺮان ﻛﻪ از ﺳﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺻﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي روس ﻫﺎ ﺑﺎرﻫﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛‬
‫اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪90‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬روس ﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﺤﺮﻛﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‬
‫و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺪه ﺟﻠﻮ ﭘﻴﺮوزي راﻫﺒﺮدي اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻧﻔﺲ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺷﺎن ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ رﻏﻢ‬
‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻫﺪاف راﻫﺒﺮدي ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎن ﻧﺮﺳﻨﺪ و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﮔﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺑُﻌﺪ داﺧﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻛﻢ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ آن‬
‫ﻫﻢ از ﻛﻴﺴﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﻮد روﺳﻴﻪ اﺳﺖ و از اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﭼﻬﺎر ﭼﺸﻤﻲ و ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﭼﺘﺮ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺳﺮ اﻳﻦ‬
‫رژﻳﻢ ﭘﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻲ درﻧﮓ آن را از ﻫﻮا ﻓﺮا ﭼﻨﮓ آورﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬رﻓﺘﺎر روس ﻫﺎ ﺑﺎ رﻫﺒﺮان ﭘﺸﺘﻮن رژﻳﻢ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻪ و ﮔﺮم ﺑﻮده اﺳﺖ و‬
‫در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آن ﻫﺎ را ﺑﻪ دام ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬روس ﻫﺎ‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﻳﻲ دارﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ رواﺑﻂ ﻣﻌﺘﻤﺪاﻧﻪ ﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺑُﻌﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬روﺳﻴﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ دارد‪ .‬در ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﻢ روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز‬
‫روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﻧﻴﻚ از واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻋﺎم و ﺗﺎم او ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎري و ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻓﺮاوان ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از اﺧﺘﻼﻓﺎت دروﻧﻲ ﺧﺎﻧﺪان ﺷﺎﻫﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺎه را ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‬
‫آزﮔﺎر ﻧﺮد دوﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ اﻓﺴﺮان ﺗﻨﺪرو ﭘﺸﺘﻮن )ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻏﻠﺰاﻳﻲ( ﺑﻴﺸﺘﺮ داراي‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﭼﭙﻲ آﻣﻮزش دﻳﺪه در ﺷﻮروي ﻳﺎ از ﺳﻮي ﺷﻮروي ﻫﺎ در ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮﻧﮕﻮن و ﺑﻪ ﺟﺎي او داوود ﺧﺎن را روي ﻛﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﺳﭙﺲ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺧﻮد‬
‫داوود ﺧﺎن را در ‪ 1978‬ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺴﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و ﭘﺴﺎن ﺗﺮ در آﺧﺮﻳﻦ‬
‫روزﻫﺎي ﺳﺎل ‪ 1979‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را اﺷﻐﺎل ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﮕﻤﺎن‪ ،‬روﺳﻴﻪ در ﻗﺒﺎل رژﻳﻢ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻳﻲ را ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ ﺟﺎي‬
‫اﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻛﺎر ﻣﺎﻧﺪن و ﻗﻮام ﻳﺎﻓﺘﻦ آن ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬آﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬آﻫﺴﺘﻪ‬
‫‪91‬‬
‫آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ روي ﻛﺎر آورن رژﻳﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻜﺮار ﺗﺎرﻳﺦ در ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺤﺘﻮم اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻤﺪت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻳﻦ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دو‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﺪن ﻛﺸﻮر در آﻳﻨﺪه در اﺛﺮ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﭼﻴﻦ و روﺳﻴﻪ و ﻧﻴﺰ ﮔﺴﺴﺖ ﻫﺎي دروﻧﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ رود‪ ،‬روﺳﻴﻪ در ﺻﻮرت ﺷﻜﺴﺖ راﻫﺒﺮد ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎل‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﺴﺘﺮه ﻳﺎ ﻧﻮار ﺣﺎﻳﻞ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ دارد‪ .‬روﺳﻴﻪ در ﻫﻴﭻ اوﺿﺎﻋﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﮔﺬارد ﻛﻪ ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺻﻮرت رﻓﺘﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻳﻌﻨﻲ در واﻗﻊ‬
‫ﭼﻴﻦ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻛﻨﻮﻧﻲ روﺳﻴﻪ اﻳﺠﺎد اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروآﺳﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﺎر‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﻣﺮز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﺸﺎﻛﺶ ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺳﻪ اﺑﺮ‬
‫ﻗﺪرت روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭼﻴﻦ ﻣﺒﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ در آن ﺣﻀﻮر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ داﺷﺘﻪ و دو‬
‫ﺗﺎي دﻳﮕﺮ آن ﺑﺎ آن ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻫﻨﺪ و‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻳﺮان و اﻋﺮاب و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻤﺎﻛﺎن اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﮔﻴﺮ و دار‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻮﻧﺎنِ ﻫﻤﭙﻴﻤﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻋﺮاب‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻳﺮان ﺑﺮآﻣﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﮔﺮاﻳﻲ‬
‫ﺗﻨﺪرواﻧﻪ و ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ را ﻓﺮا راه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﺎزه‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﺧﺎك ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ارﺿﻲ ﻫﻢ دارد‪!.‬‬

‫در آﻏﺎز ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﺗﺮك ﻫﺎ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول و ﺳﭙﺲ روس‬
‫ﻫﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ اول و دوم در ﭘﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري از درﮔﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﺮ آن ﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاوﻳﻦ‪ -‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻔﻴﺮ‬
‫ﺷﻮروي در ﻛﺎﺑﻞ در ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﻴﺰش ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺿﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ »آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮ در ﺗﺮﻛﺶ«‬
‫ﺑﻠﺸﻮﻳﻚ ﻫﺎ در ﺧﺎور ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬روس ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫‪92‬‬
‫ﻫﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﺢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آن ﻫﺎ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺷﻮرش و ﺳﭙﺲ‬
‫اﻧﻘﻼب در ﻫﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از ﻫﻨﺪ در‬
‫ﻓﺮداي ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و آزادي ﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻋﺮاب ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﺮازﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫رودﺑﺎري از داﻟﺮﻫﺎي ﺑﺎدآورده ﻧﻔﺘﻲ اﻋﺮاب و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي اﺧﻮاﻧﻴﺴﻢ و وﻫﺎﺑﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻧﻮار‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﺎ راه اﻧﺪازي ﺟﻬﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺷﻮروي را درﮔﻴﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻮﺑﺖ روس ﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮداﻧﻴﺪن دام ﺑﺰرگ در ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ را درﮔﻴﺮ ﻳﻚ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ راه ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از اﻳﻦ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻞ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ ﺳﻨﺘﻲ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﺪرت ﻫﺎي درﮔﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ و‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﺑﻲ ﻃﺮف و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ راﺳﺘﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ارزش ﻫﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬آرﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﻠﻲ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ راﺳﺘﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫اﻳﺠﺎد ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻬﺎر دوﮔﺎﻧﻪ ﭼﻴﻦ و اﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻳﺮان‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎن ﺧﻮد ﻣﺒﺪل‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫روس ﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﺤﺮﻛﺎت اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻗﺖ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و راﻫﺒﺮد آن ﻫﺎ در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﺶ را در ﮔﺴﺘﺮه ﻣﺮزي ﻣﻴﺨﻜﻮب ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎل‬

‫‪ . 41‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ‪» :‬ﻧﺒﺮد اﻓﻐﺎﻧﻲ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ :‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﺪرت ﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن« ﺑﺮﮔﺮدان ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻠﻢ‪ ،‬در ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ‪.‬‬
‫‪93‬‬
‫ﺳﺮازﻳﺮ ﮔﺮدد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬روس ﻫﺎ ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺷﻨﻪ آﺷﻴﻞ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺳﺨﺖ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬در ﻫﺮ ﺑﺎري ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي روﺳﻴﻪ را در ﺗﺌﺎﺗﺮ اروﭘﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ )ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل در ﻣﺴﺎﻟﻪ اوﻛﺮاﻳﻴﻦ( و ﻳﺎ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺳﻮرﻳﻪ( ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫زﻳﺮ ﭘﺎﻧﻤﻮدن اﻧﮕﺸﺖ اﻓﮕﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬آن ﻫﺎ را ﺳﺮ ﻋﻘﻞ آورده اﻧﺪ‪.‬‬

‫در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ راﻫﺒﺮدي از ﺳﻮي روﺳﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﭼﻪ‪ ،‬رﺳﻤﺎ اﻋﻼم‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻜﺎري آن ﻫﺎ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﺤﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻮاﺿﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫ﺳﭙﺮ ﻣﻮﺷﻜﻲ دﻓﺎﻋﻲ در اروﭘﺎي ﺧﺎوري و ﺗﺮﻛﻴﻪ و در ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺳﻮرﻳﻪ دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت ﻣﮕﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬زﻳﺮا در ﺑﺎزي‬
‫ﺟﻴﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺣﺮﻳﻒ ﭼﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻮذ ﻣﺤﺪود اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﭘﻬﻠﻮي ﺣﻀﻮر ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﻮرﻳﺎ‪ ،‬ﺟﺎﭘﺎن و اروﭘﺎ ذﻳﻨﻔﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ آوردن وزن ﻣﺨﺼﻮص ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺖ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‬
‫ﺳﻬﺎم در اﻗﺘﺼﺎد آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮ روز اﻓﺰون ﭼﻴﻦ را ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺗﺮ ﺳﺎزد‪ .‬در‬
‫ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و اژدﻫﺎي ﻏﻮﻟﭙﻴﻜﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﭼﻴﻦ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروي در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻮروي ﻫﺎ از آوان روي ﻛﺎر آﻣﺪن اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ در ﻫﺴﺘﻪ »ﺧﻠﻖ اﻓﻐﺎن«‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺗﻨﻮس ﺳﻨﺘﺮﻳﻚ )ﺗﺒﺎر ﻣﺤﻮر( ﺑﻴﺨﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻮﻳﻲ‬
‫ﺷﻮروي در آﺳﻴﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﺷﻮروي ﻫﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي را ﺑﺮاي ﺗﻮده ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﭼﻮن ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺰاﻓﺴﺘﺎن‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن و ارﻣﻨﺴﺘﺎن و‪ ...‬را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫آورده ﺑﻮدﻧﺪ و در ادﺑﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻮري واژه ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻠﺖ ﻫﺎي دوﻟﺖ ﺳﺎز« و »ﻣﻠﺖ‬

‫‪94‬‬
‫ﻧﺨﺒﻪ«‪ .‬درﺳﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻣﻠﺖ دوﻟﺖ ﺳﺎز« و »ﻣﻠﺖ ﻧﺨﺒﻪ« در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ‬
‫‪42‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﻮروي ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮد و از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬در اﻳﻦ راه ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮروي ﻫﺎ در راﺳﺘﺎي ﻣﺸﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﺎﻣﻨﻬﺎد »ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ« را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬

‫آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﻳﻚ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻟﺘﻘﺎﻃﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ارﺗﺠﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﻮدن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﻮده‪ ،‬ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻮﻳﺖ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ‬
‫)اﻓﻐﺎﻧﻲ( ﺑﺮاي آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬در‬
‫راس ﺟﻨﺒﺶ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ – ﺳﺮدار ﻣﺤﻤﺪ داوود ﺧﺎن را ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎري او ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﭼﻮن اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن و وﻳﺶ زﻟﻤﻴﺎن و‪ ...‬را اﻳﺠﺎد و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺴﺎن ﻫﺎ‬
‫داوود ﺧﺎن ﺑﻪ ﻳﺎري ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ و در راس رژﻳﻢ ﺟﻤﻬﻮري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺷﻮروي‪ ،‬ﺣﺰب دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖ ﭘﻲ رﻳﺰي و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺷﺎﺧﻪ ﺧﻠﻖ آن ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﻏﻠﺰاﻳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﻳﺖ و ﺗﺤﺒﻴﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن آن ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ . 42‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و روس ﻫﺎ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﺠﺎد ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ را در اذﻫﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺸﺎﻧﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﺎن ﻫﺎ‬
‫و‪ ....‬واﺣﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮي در ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺗﻨﻮس ﺳﻨﺘﺮﻳﻚ وﻳﮋه ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ -‬ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‪...‬‬

‫آن ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﮕﺎه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ در ﺗﺒﺮﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺧﻮد ﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫آﻳﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻂ ﻛﺸﻲ ﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺳﺎزﮔﺎر اﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪95‬‬
‫در ﻫﻤﻪ ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻛﺬاﻳﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺴﻜﻮ در‬
‫ﻣﺤﺮاق ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ زﻳﺎن ﻫﺎي ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ ﻛﺸﻮر رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎم ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺗﺒﺎرﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‬

‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن »ﻣﻠﺖ ﭘﺸﺘﻮن« ﺑﺪون درآﻣﺪن ﻫﻤﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در زﻳﺮ ﭼﺘﺮ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ‬
‫واﺣﺪ و ﻳﻜﺠﺎ ﺷﺪن آن ﻫﺎ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪43.‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرت ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻫﺮ‬
‫دو ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺮي ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺤﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن راﻫﻲ ﺟﺰ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻠﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﺑﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺎﻳﻲ ﺧﻮد‬
‫ﺑﻮدوﺑﺎش دارﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺷﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ دارد‪ .‬از اﻳﻦ رو در ﭘﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻮﻗﻒ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد در ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭘﺸﺘﻮﻧﺨﻮاه ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ‬
‫داراي ﻫﻮﻳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﻫﻮﻳﺖ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻫﻮﻳﺖ ﺗﺒﺎري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﻛﺸﻮر‪-‬ﻣﻠﺘﻲ اﺳﺖ از اﻳﻦ رو ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬

‫‪ . 43‬ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر اﻳﮕﻮر ﻣﻴﺨﺎﻳﻴﻠﻮﻳﺞ رﻳﺴﻨﺮ‪ -‬ﭘﺪر دﺑﺴﺘﺎن اﻓﮕﺎﻧﺴﺘﻴﻜﺎي )اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ( ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻫﻨﻮز‬
‫در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻳﻲ زﻳﺮ ﻧﺎم »ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎن«‪ ،‬در ﻣﺠﻠﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 1949 ،7‬در ص‪ .‬ص‪ 96-66 .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ »ﺗﺸﻜﻞ ﻣﻠﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺪون ﻳﻜﺠﺎ ﺷﺪن‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﺎي از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه اﺗﻨﻮس )ﺗﺒﺎر( ﭘﺸﺘﻮن ﺑﺎ ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪96‬‬
‫در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ و ﭘﻨﺠﺎﺑﻲ ﻫﺎ و ﺳﻨﺪي ﻫﺎ دﭼﺎر ﺳﺮ در ﮔﻤﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫‪44‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫آن ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬آن ﻫﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ در‬
‫ﻣﻴﻬﻦ دوﻣﻲ ﺧﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻧﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﻴﻬﻦ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻮد– داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﻛﻮه ﻫﺎي ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ 45.‬در اﻳﻦ‬

‫‪ . 44‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن آزادي‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ و‬
‫اﻣﻨﻴﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮﺑﺎدي و ﻧﺎﺑﻮدي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺟﻨﮕﺠﻮي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻦ از‬
‫ﻣﺮز دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﻜﺎري‪ ،‬ﻛﺸﺘﺎر و ﺟﻨﺎﻳﺖ در داﺧﻞ ﺧﺎك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﺎزﻳﺪه اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫روﻧﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ . 45‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﻨﺪ و ﻣﺪرﻛﻲ از ﺣﻀﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫ﭘﻴﺶ از دوره ﺻﻔﻮﻳﻪ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬در دوره ﺷﺎﻫﺮخ ﺗﻴﻤﻮري در ‪ 1405‬ﺑﻮد ﻛﻪ زﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ازاي ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﺎن در ﻣﻀﺎﻓﺎت ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﭘﻮرﺷﺎﭘﻮر )ﭘﻴﺸﺎور( داده ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎي ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﺟﻼل آﺑﺎد و ﮔﺮدﻳﺰ ﻫﻤﻪ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﻬﻦ‬
‫دوﻣﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه ﮔﺴﺘﺮه ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫از زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻛﺎﺳﻤﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ )ﺟﻬﺎن ﻣﻴﻬﻨﻲ ﻳﺎ ﺟﻬﺎن وﻃﻨﻲ(‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد آزاده اﺳﺖ و‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﮔﻴﺘﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻪ اش ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺣﻖ ﮔﺰﻳﻨﺶ آزاداﻧﻪ ﻣﺴﻜﻦ ﺧﻮد را دارد و‬
‫ﭘﺲ از اﺳﻜﺎن داﻳﻤﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺤﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ ﺷﻤﺮده ﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﻣﻲ زﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺧﺎرﺟﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﭼﻬﺎر داﻧﮓ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺳﻴﺘﻲ زن ﺷﻴﭗ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪان داﻳﻤﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺒﺪل ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن آن ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺗﺒﻌﻴﻀﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫از زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ– ﺗﻤﺪﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ‬ ‫‪-‬‬
‫ﮔﻮﺷﻪ ﭘﺸﺘﻪ اﻳﺮان و ﮔﺴﺘﺮه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ اﻳﺮان ﺑﺰرگ ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﻛﻮﭼﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎﻧﻲ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ از ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ دوردﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ از زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﺗﺒﺎري ﻣﺤﺾ ﺑﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮﻣﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻫﻤﻪ داده ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺴﺘﺮه اﺻﻠﻲ ﺑﻮدوﺑﺎش ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ و ﭘﺎرﺳﻲ وان ﻫﺎ‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد(‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪97‬‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﺳﺪه ﺑﻮدوﺑﺎش در اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه‪ ،‬ﺑﻴﺨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ آن را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮﻣﻲ آن در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ و در واﻗﻊ از ﻧﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ و ﺣﺘﺎ‬
‫ﺗﺒﺎري اﺳﻴﻤﻴﻠﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ از ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن‬
‫ﭘﺎرﺳﻲ دري را ﻧﺪاﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ دﻳﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮد را از ﺷﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺮﮔﺒﺎر ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺮاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﻳﺮ ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫از ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮدن ﺗﺸﻜﻞ ﻣﻠﺖ ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬در ﭘﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ ﺳﺎزي ﻛﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﺎرﺟﻲ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن »ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﺎزﻧﺪ«‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي در ﻳﻚ ﺳﺪه ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺗﻤﺎم در ازاي ﺑﻪ ﻣﻌﺮض ﺑﻴﻊ و ﺑﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺳﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ‪،‬ﮔﺎه روس و ﮔﺎه ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮن ﻫﻢ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و در ﺑُﻌﺪ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺎي‬
‫ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز ﻣﻴﺎﻧﺘﺒﺎري و ﻓﺮاخ ﺷﺪن و ﭘﻮﻳﺎ ﺷﺪن ﺷﻜﺎف ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻧﺒﺎل ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ره آوردي ﺟﺰ از ﺳﻴﻪ روزي و ﺗﺒﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺮدﻣﺪاران ﭘﺸﺘﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دو ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻫﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ و آن ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮ‪ ،‬آﮔﺎه‬
‫ﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎﺳﻮاد ﺗﺮ اﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ آن ﻫﺎ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎج و‬
‫ﺗﺨﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺐ و ﻧﻴﺮﻧﮓ رو آوردﻧﺪ و ﺑﺎ راه‬
‫اﻧﺪازي ﻛﺎرزار ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺎ ﺳﺮ دادن ﺷﻌﺎر ﭘﻮچ اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﺣﻘﻪ ﺑﺮادران ﭘﺸﺘﻮن و‬
‫ﺑﻠﻮچ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ آﺷﻜﺎر در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺗﺪاوم ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دﺷﻮاري در آن اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن در ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﭘﻲ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎزي ﮔﺴﺘﺮه ﺧﺮاﺳﺎن؛ ﻧﺎﺑﻮدي ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ و‬
‫زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪98‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ روﻧﺪ دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر‬
‫ارزش ﻫﺎ‪ ،‬آرﻣﺎن ﻫﺎ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺒﻌﻴﺾ و‬
‫اﻣﺘﻴﺎز ﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﻳﻲ و‪...‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎم ﺳﺎﺧﺘﻦ »ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎن« ﺑﺎ ﻗﺮار دان ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن و زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ در ﻫﺴﺘﻪ آن‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻳﻚ ﺳﺪه ﮔﺬﺷﺘﻪ ره آوردي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻞ ﻧﻴﺰ ﺷﻴﺮازه وﺣﺪت ﻣﻠﻲ در ﻛﺸﻮر را از‬
‫ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و درﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﻮن در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ اﻓﺮاﻃﻲ؛ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﻴﻢ‪ ،‬ازﺑﻴﻜﻴﺴﻢ‪،‬‬
‫ﻫﺰاره اﻳﺴﻢ و‪ ...‬اﻓﺮاﻃﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و رادﻳﻜﺎل ﻇﻬﻮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﺟﻠﻮ آن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﻣﺤﺘﻮم و اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺿﺮس ﻗﺎﻃﻊ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوژه ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ‬
‫رو ﺑﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻃﺮح ﻧﻮي ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺘﺴﺎزي در ﻛﺸﻮر ﺑﺮآﻣﺪ‪.‬‬
‫در دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ ﺳﺪه و اﻧﺪي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه دوﻟﺖ ﻛﺮزي ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ را در راه ﺗﺤﻜﻴﻢ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ و ﻗﻮﻣﻲ و ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻛﺸﻮر ﺑﺮﺑﺎد ﻫﻮا‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ را در راه ﺗﺤﻜﻴﻢ وﺣﺪت ﻣﻠﻲ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و اﻗﺘﺪار ﻣﻠﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻛﺘﺎب »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ« ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪» :‬ﻣﺸﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎي‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ اواﺧﺮ داراي ﺑﺎر )ﺗﺒﺎري( ﭘﺸﺘﻮن ﺳﺎﻻراﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻛﺸﺎورزي ﻛﺸﻮر روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ در ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﺧﺎوري‬
‫ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮد‪» :‬ﻃﺮح ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻛﺸﺎورزي در ﺧﻮﺳﺖ و وادي ﻫﻠﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮح‬
‫ﻧﻬﺎﻟﺸﺎﻧﻲ در ﻋﻠﻲ ﺧﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻤﻊ آﺑﻴﺎري در ﻧﻨﮕﺮﻫﺎر )ﺟﻼل آﺑﺎد( ﻫﻤﻪ در اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻧﺸﻴﻦ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﻧﻮاﺣﻲ ﺑﻮد و ﺑﺎش ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪،‬‬
‫اوزﺑﻴﻚ ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻤﺎن ﻫﺎ در ﻧﻈﺮ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را در آن ﻫﺎ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻛﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﭘﺎﻻﻳﺶ ﭘﻨﺒﻪ »ﺟﻦ و ﭘﺮس« در ﺷﻤﺎل ـ در ﻛﻨﺪز و در‬
‫اﻣﺘﺪاد رود آﻣﻮ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ در ﻧﻮاﺣﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﻮد وﺑﺎش ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮ )ﻧﺎﻗﻞ(‬
‫‪99‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻳﺎد آوري ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﻮﻣﻲ و‬
‫ﺗﺒﺎري دوﻟﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ آورده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺮوژه ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎم‬
‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻃﺮح ﻧﻮﻳﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻠﺖ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻛﺸﻮر اﻋﻢ از ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ و‪....‬ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده‬
‫ارزش ﻫﺎ‪ ،‬آرﻣﺎن ﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﻲ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ )ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ(‬

‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺪﺧﻴﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺤﺮان ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ‬
‫ﻛﺸﻮر را ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺮان ره آورد ﭘﺮوژه ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎزي و ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و از اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﻣﻠﺖ و دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ در ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫‪46‬‬
‫ﻫﻮﻳﺖ و ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﻳﻜﻲ از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎ را آﻗﺎي واﻋﻈﻲ در ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﺳﺎزه ﻫﺎي ﻧﺎﻗﺺ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ«‬
‫ﺑﺎزﺗﺎب داده اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺧﺼﺎﻳﺺ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﮔﺮوه و ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ را از دﻳﮕﺮ اﺷﺨﺎص و ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺮﻳﺢ و ﺳﺮﻳﻊ آن ﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ را از ﻣﻠﺖ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻤﺘﺎز ﻣﻲ ﺳﺎزد‪«.‬‬

‫‪ . 46‬ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻳﻲ داﺷﺘﻢ در زﻣﻴﻨﻪ در داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻮاس ﻟﻨﺪن ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﻦ آن در ﻛﺘﺎب ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺎﭘﻴﺪاي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﻬﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻧﻤﺎﻫﺎي‬
‫اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ ﺑﺎزﺗﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ زﻳﺎد ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻧﻤﻲ ﭘﻴﭽﻴﻢ و ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻜﻴﺪه آن را ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬‬
‫‪100‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻳﻜﻲ ﺑﻮدن ﺑﺎ ذات«‪ ،‬ﻫﻤﺒﻮدي ﻣﻮﺻﻮف ﺑﺎ ﺻﻔﺎت‬
‫اﺻﻠﻲ و ﺟﻮﻫﺮي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻮﻳﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺻﻔﺎت او ﺑﺎ آن ﻫﻮﻳﺖ‬
‫دارد‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺤﺚ ﺗﺎزه ﻫﻮﻳﺖ از ﺑﺎﺧﺘﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﻮﻳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ »‪ «Identity‬اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي را ﻧﻴﺰ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﻮﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ‪» -‬ﺑﻲ ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﻲ«‪،‬‬
‫»از ﺧﻮد ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ« »ﺑﻲ ﻫﻮﻳﺘﻲ« اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻣﻌﺎدل »ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪«.‬‬

‫از دﻳﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ– ﭘﺎﺳﺨﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ »ﻛﻴﺴﺘﻲ«‪ .‬ﺗﻌﻠﻖ و ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺮﻧﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺨﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻛﻴﺴﺘﻢ؟ ﻣﺎ ﻛﻴﺴﺘﻴﻢ؟ ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻞ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ و‪ ...‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ »در ﻛﻨﺎر ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ ﻣﻠﻲ‪ ،‬زﺑﺎن ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋه ﮔﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﺺ ﻫﺮ ﺗﺒﺎر اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ در ﺷﺎﻟﻮده رده ﺑﻨﺪي ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺗﻨﻮس ﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺻﻞ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫)ﻟﻨﮕﻮﻳﺴﺘﻴﻚ( ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري‬
‫ﻣﺮزﻫﺎي ﺗﺒﺎري و زﺑﺎﻧﻲ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻋﺎدي اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻔﻬﻮم »ﻫﻤﺒﻮدي‬
‫‪47‬‬
‫ﺗﺒﺎري« و »ﻫﻤﺒﻮدي زﺑﺎﻧﻲ« ﻳﻚ اﻣﺮ ﻋﺎدي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﺑﺰرگ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺳﺎﺧﺖ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺤﺮان‬
‫ﻫﻮﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ رﺷﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻛﺸﻮرﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻠﻲ ﻓﺮاﺗﺒﺎري‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﻳﺎ ﺧﺮده ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ و آﻳﻴﻨﻲ و ﺑﻮﻣﻲ رﺷﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ )اﻓﻐﺎﻧﻲ(‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼﻲ و‪....‬‬

‫‪ . 47‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺟﻨﮓ وﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان روﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰﻳﺰ آرﻳﺎﻧﻔﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.1999 ،‬‬
‫‪101‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ ﻫﻮﻳﺖ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻲ )ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ( را ﭼﻮﻧﺎن ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺟﺎ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ‬
‫ﺑﺤﺮان ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز ﺑﺤﺮان در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺮﻗﻲ ﻳﻚ ﻧﻴﺎز‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺮده ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ اﺻﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪-‬‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻲ را زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﺑﺮده‪ ،‬و ﺑﺎ از ﺧﻮدﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺎ را ﻣﺴﺦ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺨﻲ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ و ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﻳﻢ و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺗﺮاﺷﻲ از اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺎ را دﺳﺖ‬
‫ﻛﻢ ﻳﻚ ﺳﺪه و ﻧﻴﻢ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﺗﺠﺮﻳﺪ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻴﺨﻲ ﻫﻮﻳﺖ اﺻﻴﻞ ﺧﻮدر ا ﻧﺎدﻳﺪه‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫»ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﻀﻼت اﺳﺎﺳﻲ در ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺤﺮان‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ درﮔﻴﺮي ﻫﺎي دروﻧﻲ در ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ درﮔﻴﺮي ﻫﺎي‬
‫ﺣﺰﺑﻲ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻳﻜﻲ از ﺗﺤﻠﻴﮕﺮان ﻫﻢ ﻣﻴﻬﻦ »ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻊ و روﺷﻦ از ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫دﺧﻴﻞ در آن و ﺑﺎ زدودن آن ﻫﺎ‪ ،‬دورﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﺎزه ﻳﻲ در اﻓﻖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺸﻮر ﻧﻤﺎﻳﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دورﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﮔﺴﺴﺘﮕﻲ و ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲ‬
‫رود‪«.‬‬

‫»ﻳﻜﻲ از دﺷﻮاري ﻫﺎ در ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺎزه و ﻛﺎرﺑﺮد آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ واژه اﺗﻨﻮس= ﺗﺒﺎر ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎزه ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ آن ﻛﻪ اﻳﺘﻤﻮﻟﻮژﺳﻲ )رﻳﺸﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ( ﻳﻚ واژه ﻛﻬﻦ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺗﻨﻮس ﻫﺎ ﺑﺎ رﻳﺨﺘﺎرﻫﺎ )ﻓﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن( ﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ رده ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺷﻜﻞ وﻳﮋه‬
‫ﻳﻲ از ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺗﻨﻴﻜﻲ آدم ﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﺼﺮ ﺑﻮرژوازي )ﻓﺮﻣﺎﺳﻴﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري( ﻣﺨﺘﺺ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺗﻨﻮس ﻫﺎ ﻫﻢ روﻧﺪﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﻢ‬
‫روﻧﺪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻴﺎﻧﺘﺒﺎري ﻫﻤﺮاه اﻧﺪ‪ ،‬آﺳﻴﻤﻴﻼﺳﻴﻮن )ﻫﻤﮕﻮﻧﻲ( اﻧﺘﻴﮕﺮاﺳﻴﻮن‬
‫‪102‬‬
‫)ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪي و ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ( ﻛﺎﻧﺴﻠﻴﺪاﺳﻴﻮن )اﺳﺘﺤﻜﺎم‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ ﺷﺪن( و ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ذﻫﻨﻲ‪،‬‬
‫‪48‬‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ دارﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻴﻬﻨﻲ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺟﺎﻟﺐ در ﺑﺎره ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻧﮕﺎرد‪:‬‬
‫»ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ« ﻣﻮاﺟﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻤﺘﺮي داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﻀﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻛﺸﻮرﻫﺎي زﻳﺎدي را ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ »ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ« ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ و ﻓﻀﺎي ﺑﻲ در‬
‫و ﭘﻴﻜﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻜﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي‬
‫ﻓﻜﺮي ﻧﻮ ﻛﻪ از ﭼﻬﺎر ﺳﻮي ﺟﻬﺎن وارد ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ را ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﻛﺸﻮر‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ »ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ« ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوز ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت در ﺣﺎل آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد و اﮔﺮ ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان را‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬارﻳﻢ و اﮔﺮ درك درﺳﺘﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﭼﺎﻟﺶ را ﺑﻄﻮر‬
‫درﺳﺖ ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ دﺷﻮاريﻫﺎي ﺟﺪي رو ﺑﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺤﺮانﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري اﺷﺎره دارد‪.‬‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي از دﺳﺖ دادن وﻓﺎق و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪ آن دور‬
‫ﻣﺎﻧﺪن از ﭘﻴﮕﻴﺮي آرﻣﺎنﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ دﭼﺎر ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲ‬
‫و ﺳﺮدر ﮔﻤﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪«.‬‬

‫»ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺣﺴﺎس ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ذاﺗﻲ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ و ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻫﻮﻳﺖ را در ﺑﺮاﺑﺮ »ﮔﻢ ﮔﺸﺘﮕﻲ ﻧﻘﺶ« ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ . 48‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺟﻨﮓ وﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان روﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰﻳﺰ آرﻳﺎﻧﻔﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.1999 ،‬‬
‫‪103‬‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎرﺿﻲ و زوال ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻳﺎ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﮕﺬارد و ﻋﻤﻼ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮزﺧﻲ در‬
‫دراز ﻣﺪت ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﮔﺬار از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﭘﺲ از دﭼﺎر ﺷﺪن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻄﻠﻮب اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ را ﺣﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻄﻠﻮب و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺧﻮد واﻗﻌﻲ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر دﺷﻮاريﻫﺎ و اﻧﺤﺮافﻫﺎي‬
‫ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ درﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺎده و ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه و دﺷﻮاري اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد در آن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬و در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻫﺮ ﻓﺮد‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و ﺳﺮﻳﻊ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮد در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﺮكﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع او را در اﻧﺘﺨﺎب و ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ دﭼﺎر ﺑﺤﺮان اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺳﺎده و ﻧﺎﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺪﻳﺪ ﻓﻜﺮي و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن ﻣﺤﺼﻮﻻت آن ﺑﻪ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﺷﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‪«.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ و ﺑﻴﺰاري ﻫﻮﻳﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻧﺎم ﻗﻮم ﻣﺤﻮر اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﺎم ﺟﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ در ﻳﻚ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬از ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن ﻗﺒﺎﻳﻞ و اﻗﻮام ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﭘﻴﺶ ﻣﻲ روﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻚ ﮔﺬرﮔﺎه اﻧﺘﻮس )ﺗﺒﺎر( ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه در اﻳﻦ روﻧﺪ‪ ،‬اﺗﻨﻮس ﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﺒﺎرﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ روي ارزش ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‪،‬‬
‫ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬روﻧﺪ ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﺗﺴﺮﻳﻊ‬
‫‪104‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﺮ ﺗﺒﺎر ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﭙﻴﭽﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺮﻗﻲ ﻣﺎ‬

‫ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻋﺪه ﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ اﻧﺤﺼﺎري‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ -‬ﭘﺎرﺳﻲ ﻧﻪ ﺑﻞ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ -‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺮﺑﺎر ﻣﺎ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل؛‬

‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧﺘﻚ )رح( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻛﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪﻫﺎر ﭼﻲ آﺷﻴﺎﻧﻲ دي‪ -‬دا ﻫﻤﻪ واﻟﻪ ﭘﻪ ﻧﺎم ﺧﺮاﺳﺎن دي‬
‫ﭼﻪ ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ وي ﺣﻴﻨﻲ ﺣﻴﻨﻲ‪ -‬د ﺑﺎز ﻏﻮﻧﺪي ﺗﻮي روغ او ژي ﭘﻠﻨﻲ‬

‫ﻛﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪﻫﺎر ﻛﻪ آﺷﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‬

‫ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺮاﺳﺎن ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫اﮔﺮ ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻳﮕﺎن ﻳﮕﺎن ﺷﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎز ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و ﭘﻬﻦ ﺑﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬

‫او ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫درﺳﺖ ﺟﻬﺎن ﭘﻪ ﻧﺎﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﺳﺮه دك دي‬
‫وﻟﻲ زﻳﺎت ﭘﻪ ﻛﺸﻲ وﮔﻮري اﻓﻐﺎن دي‬
‫ﻫﻮﺷﻴﺎران ﻳﮕﺎن ﻳﮕﺎن ﭘﻪ ﻫﺮ ﻣﻜﺎن ﺷﺘﻪ‬
‫ﭼﻪ ﻛﺜﺮت ﺋﻲ دي ﭘﻪ ﻣﻠﻚ د ﺧﺮاﺳﺎن دي‬
‫‪105‬‬
 ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﭘﺮ از ﻧﺎدان ﻫﺎ اﺳﺖ‬
‫وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي از اﻳﺸﺎن اﻓﻐﺎن اﻧﺪ‬
‫در ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻳﮕﺎن ﻳﮕﺎن ﻫﻮﺷﻴﺎر ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎن در ﻣﻠﻚ ﺧﺮاﺳﺎن اﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻛﺘﺎب »ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ« ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1865‬م‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻴﺎت ﺧﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ‬
‫دري ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و در ﺳﺎل ‪ 1874‬م‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﻫﻨﺮي ﭘﻴﺮﺳﺘﻠﻲ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫در ص‪ .‬ص‪ 3-1 .‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﻫﻨﺪوان ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻠﻬﻴﻚ‪ -‬دﻳﺲ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن آن را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم زاﺑﻠﺴﺘﺎن و ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﭘﺲ از اﺷﻐﺎل ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺎﺧﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺗﺤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻛﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪﻫﺎر را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺮاﺳﺎن )ﻛﻪ اﺻﻼ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﮔﺬارده ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮات ﻣﺮﻛﺰ آن ﺑﻮده‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺮﻗﻲ آن را ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫روه ﻳﺎ »ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن« ﻳﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ...‬ﻣﺮز ﺷﻤﺎﻟﻲ آن را )اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را( ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻛﻮه ﻫﺎي ﻫﻨﺪوﻛﺶ‬
‫از ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻏﺮب آن ﻓﺎرس ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺟﻨﻮب آن ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪...‬در ﺷﺮق‬
‫‪49‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ رود ﺳﻨﺪ از ﭘﻨﺠﺎب ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪...‬ﻫﺰارﺳﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﻲ ﺣﺒﻴﺒﻲ در ص‪ 317 .‬ﻛﺘﺎب »ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬در ﺳﻨﻪ‬
‫‪ 733‬ق‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺑﻄﻮﻃﻪ– ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد ﻋﺮﺑﻲ از اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻨﺪ از رود ﺳﻨﺪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ )ﻣﺤﺮم ‪ 734‬ﻗﻤﺮي( ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﺗﺮﻣﺰ و ﺳﺮﺧﺲ و ﻫﺮات ﺗﺎ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻛﻮه ﻫﻨﺪوﻛﺶ و ﺳﻠﻴﻤﺎن و دره ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻛﺎﺑﻞ و ﻏﺰﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﻨﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺪ‬
‫]ﻣﻲ[ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺴﻤﻴﻪ وﻗﺘﻲ ﺧﻮﺑﺘﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺮخ ﭘﺴﺮ اﻣﻴﺮ‬

‫‪49‬‬
‫‪. Mohammad Hayat Khan. Afghanistan and its Inhabitants (Hayat-i-‬‬
‫‪Afghan, 1865). Translated by Henry Pristly (1874). Lahore. 1981.‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺻﻞ ﻣﺘﻦ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ از روي ﻣﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺴﻨﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪106‬‬
 ‫ﺗﻴﻤﻮر ﻫﺮات را ﻣﺮﻛﺰ ﺧﺮاﺳﺎن و ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ و ﺣﺪود ﻣﻤﻠﻜﺖ او از رود ﺳﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪود ﭘﺎرس ﻣﻲ رﺳﺪ‪«...‬‬

‫او در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫»‪...‬در ﺳﻨﻪ ‪ 922‬ﺑﺎﺑﺮ از ﻛﺎﺑﻞ ﺑﺮ دﻫﻠﻲ ﺗﺎﺧﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻟﻲ دﻫﻠﻮي در‬
‫ﻣﺪﺣﺶ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫از ﺧﺮاﺳﺎن ﭼﻮن ﺑﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺷﺪي آﻣﺪ ﺗﺮا‪ -‬ﺑﺨﺖ و دوﻟﺖ در ﻳﻤﻴﻦ ﻓﺘﺢ و ﻧﺼﺮت در‬
‫ﻳﺴﺎر‬

‫در اﻳﻦ وﻗﺖ‪ ،‬ﻧﺰد ﺟﻤﺎﻟﻲ دﻫﻠﻮي ﺗﻤﺎم ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن ﺗﺎ رود ﺳﻨﺪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد«‪.‬‬

‫اﺣﻤﺪ ﺷﺎه اﺑﺪاﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﺮاﺳﺎن را اﻳﺎﻟﺘﻲ از اﻳﺎﻻت اﻳﺮان ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬وي در ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻠﻄﺎن‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻗﻴﻮم ﻗﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻧﺎدرﺷﺎه از اﺑﻴﻮرد و درة ﺟﺰ ﺧﺮوج ﻛﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮور‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن و ﻋﺮاق و ﻓﺎرس و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺑﻞ ﺟﻤﻴﻊ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻓﺴﻴﺢ اﻟﻔﺴﺤﺖ اﻳﺮان و‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن را ﻣﺴﺨﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺷﺠﺮة اﺳﺘﻘﻼل ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺮان و ﺳﺮﻛﺮدﮔﺎن اﻳﻼت و‬
‫اﺣﺸﺎﻣﺎت ﻣﻤﻠﻜﺖ اﻳﺮان را از ﭘﺎ در اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺗﻌﺪي و ﺟﻮر ﺑﺮ اﻳﻞ ﺟﻠﻴﻞ اﻓﻐﺎن ﻧﻴﺰ دراز‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﺛﺎر ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر آورد‪«.‬‬

‫ﻟﻮدوﻳﮓ آداﻣﻚ »ﺧﺮاﺳﺎن« را در »ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﺔ ﺗﺎرﻳﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﭼﻨﻴﻦ آورده اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫واژه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮآﻣﺪن ﺧﻮرﺷﻴﺪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم اﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎل ﺧﺎوري اﻳﺮان ﺑﻮده‪ ،‬از‬
‫ﻧﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺧﺎور اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در زﻣﺎن اﺣﻤﺪ‬
‫‪50‬‬
‫ﺷﺎه ‪ 1747‬ﺗﺎ ‪ 1773‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺧﺎن ﭘﻮﭘﻠﺰاﻳﻲ اﺣﻤﺪ ﺷﺎه دراﻧﻲ را ﺷﺎه ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪50‬‬
‫‪. Adamec, Ludwig, W.; Historical Dictionary of Afghanistan, Asian‬‬
‫‪Historical Dictionaries, No 5, The Scarecrow Press, Inc; Metuchen,‬‬
‫‪N.J.,London 1991‬‬
‫‪107‬‬
 ‫دﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه ﺷﻬﺎﻣﺖ ﻣﺪار اﺣﻤﺪﺷﺎه‪ -‬ﺑﻪ اﺳﺘﻮاري ﻫﻤﺖ ﺑﻨﺎي ﺷﻬﺮ ﻧﻬﺎد‬
‫ﺟﻤﺎل ﻣﻠﻚ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﺪ اﻳﻦ ﺗﺎزه ﺑﻨﺎ‪ -‬ز ﺣﺎدﺛﺎت زﻣﺎﻧﺶ ﺧﺪا ﻧﮕﻬﺪارد‪.‬‬

‫ﮔﻨﺪاﺳﻨﮓ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد )ص‪ 15 .‬ﭼﺎپ ﻟﻨﺪن( راﺟﻊ ﺑﻪ اﺣﻤﺪﺷﺎه دراﻧﻲ از ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻄﻲ‬
‫ﻋﺒﺮت ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻼء اﻟﺪﻳﻦ )ﺳﺎل ﺗﺎﻟﻴﻒ ‪ (1854‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻗﻮﻟﻲ دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻫﻨﻮازﺧﺎن در ﻻﻫﻮر‬
‫از ﺻﺎﺑﺮﺷﺎه ]ﻛﺎﺑﻠﻲ[ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﺑﺮادر اﺣﻤﺪﺷﺎه ﭼﻄﻮر اﺳﺖ؟« ﭘﻴﺮ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪» :‬او ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫وﻻﻳﺖ )و( ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ و ﻗﺼﺪ ﻓﺘﺢ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن دارد و ﺗﻮ ﺻﻮﺑﻪ دار ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻛﺮ‬
‫و ﻣﺮﺑﻮط ﻛﺲ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﭼﻄﻮر اﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﺣﺮف ﻣﻲ زﻧﻲ؟«‪.‬‬

‫ﺻﻮﻓﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ ﺧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ دروازه زﻳﺎرت ﺧﺮﻗﻪ ﻣﺒﺎرﻛﻪ در ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬اﻳﻦ اﺑﻴﺎت را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﻲ ﺧﻄﺎﻃﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫زﻫﻲ ﺧﺮﻗﻪ ﺑﺎﺳﻌﺎدت ﻛﻪ ﺷﺪ‬

‫ﺧﺮاﺳﺎن زﻓﻴﺾ ﻗﺪوﻣﺶ ﻣﻨﻮر‬

‫اﺷﺮف اﻟﻮزرا‪ -‬ﺷﺎه وﻟﻲ ﺧﺎن – وزﻳﺮ ﺗﻴﻤﻮرﺷﺎه‪ ،‬وي را ﺧﺪﻳﻮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺪﻳﻮ ﺧﺮاﺳﺎن دارا ﺳﭙﺎه‪ -‬ﮔﻞ ﺑﺎغ اﻗﺒﺎل ﺗﻴﻤﻮرﺷﺎه‬

‫ﺷﻬﺎب ﺗﺮﺷﻴﺰي‪ -‬ﺷﺎﻋﺮ درﺑﺎر ﺗﻴﻤﻮرﺷﺎه‪ ،‬در ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ از ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﻪ ﻛﺎﺑﻞ‪،‬‬
‫ﺗﻴﻤﻮرﺷﺎه را ﺷﺎه ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻛﺎﺑﻞ اﻣﺮوز ﺑﻪ آﺋﻴﻦ ﻛﻴﺎن ﺟﺸﻦ ﮔﺮﻓﺖ‬

‫ﻛﻪ ﻧﻬﺪ ﺗﺎج ﺑﺴﺮ ﺷﺎه ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﻴﻤﻮر‬

‫ﻫﻤﻮ در وﺻﻒ ﺷﻬﺰاده ﻣﺤﻤﻮد ﺳﺪوزاﻳﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺧﺮاﺳﺎن ﭼﻮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ ﺧﻔﺎﺷﻲ‬
‫در آن ﻛﺸﻮر ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﮔﺮدون آﺷﻴﺎن آﻣﺪ‬

‫‪108‬‬
 ‫او در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ در وﺻﻒ ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺪوزاﻳﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺮاﻗﻴﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺎﻫﺎن درون ﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻲ‬
‫ﺑﻴﺎ ﺑﻴﺎ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﺸﻮر ﺧﺮاﺳﺎن را‬

‫در ﺳﺎل ‪ ،1801‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ ﻋﻠﻲ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺮار داد ﺳﻴﺎﺳﻲ را‬
‫اﻣﻀﺎء ﻛﺮدﻧﺪ و ﻗﺮار ﺷﺪ ﻓﺘﺢ ﻋﻠﻲ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﺤﻤﻮد و وزﻳﺮ ﻓﺘﺢ ﺧﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺷﺎه را‬
‫از ﺗﺨﺖ ﻛﺎﺑﻞ ﻛﻨﺎر ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺷﺎه ﻛﻪ ﺗﺎ آن دم ﺑﺎ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر از زﺑﺎن زور ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻟﺒﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎه ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﺑﺮﺑﺎدي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﻃﺮه ﺑﺎز‬
‫ﺧﺎن را ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﻧﺎﺳﺦ اﻟﺘﻮارﻳﺦ در زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻃﺮه ﺑﺎزﺧﺎن اﻓﻐﺎن ﻧﺰد ﺷﺎه زﻣﺎن ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮوض داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺴﻤﻮع اﻓﺘﺎده ﻛﻪ ﺷﻬﺮﻳﺎر آﻫﻨﮓ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﻔﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻮﺟﺐ‬
‫آﺷﻔﺘﮕﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ اﻣﺼﺎر و ﺑﻠﺪان اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻔﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮ وﻗﺖ اﻓﺘﺪ‪ ،‬از اﺷﻔﺎق‬
‫ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺘﺢ ﻋﻠﻲ ﺷﺎه در ﭘﺎﺳﺦ او ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﻃﻠﺐ ﻣﻠﻚ ﻣﻮروﺛﻲ و‬
‫ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﻘﺎﻋﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ از زﺑﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ‬
‫ﺟﻮاب ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺸﻮر زﻣﺎن ﺷﺎه دراﻧﻲ ﻧﺎم دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬اﮔﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻃﺮه ﺑﺎز ﺧﺎن و ﻫﻢ ﻓﺘﺢ ﻋﻠﻲ ﺷﺎه آن را‬
‫»اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎه ﺷﺠﺎع دراﻧﻲ در ﻛﺘﺎب واﻗﻌﺎت ﺷﺎه ﺷﺠﺎع ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫»‪ ...‬اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ درﮔﺎه اﷲ ﺳﻠﻄﺎن ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﻚ ﺷﺎه دراﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻇﻬﻮر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﻣﺤﺎرﺑﺎت و ﻫﻤﮕﻲ واﻗﻌﺎت ﺧﻮد را از آﻏﺎز ﺟﻠﻮس ﺑﺮ اورﻧﮓ ﻓﺮﻣﺎن رواﻳﻲ در ﺳﻨﻪ ‪ 1216‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻔﻮان ﺟﻮاﻧﻲ ﻫﻔﺪه ﺳﺎﻟﮕﻲ اﻟﻲ ﻳﻮﻣﻨﺎ ﻛﻪ ﺳﺎل ﻳﻚ ﻫﺰار و دو ﺻﺪ و ﭼﻬﻞ و ﻳﻚ ﺳﻤﺖ‬
‫وﻗﻮع ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻗﻴﺪ ﻗﻠﻢ در آورده ﺗﺎ ﻣﻮرﺧﺎن ﺧﺮاﺳﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻮﻳﺎن آن اوﻃﺎن را ﺑﻪ واﻗﻌﻲ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪«.‬‬

‫‪109‬‬
 ‫ﻧﻮري ﻗﻨﺪﻫﺎري در ﮔﻠﺸﻦ اﻣﺎرت در ﺑﺎره اﻣﻴﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»در آن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻐﻔﺮت ﭘﻨﺎه اﻣﻴﺮ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﻠﻴﻴﻦ ﻣﻜﺎن اﻣﻴﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن در‬
‫وﻻﻳﺖ ﺧﺮاﺳﺎن در داراﻟﺴﻠﻄﻨﺖ ﻛﺎﺑﻞ ارم ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻛﻪ ﻧﺰﻫﺘﮕﻪ روﺣﺎﻳﺎن و ﻣﺮدﻣﻚ دﻳﺪه ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﺑﻞ ﻛﻪ ﻏﺮه ﻧﺎﺻﻴﻪ ﺷﺨﺺ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﺑﺮ اورﻧﮓ ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ارﻳﻜﻪ ﺟﻼﻟﺖ و‬
‫ﻣﻤﺎﻟﻜﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﻠﻮس ﻣﻴﻤﻨﺖ ﻣﺎﻧﻮﺳﺶ آراﺳﺘﻪ و ﭼﻬﺮه درﻫﻢ و دﻳﻨﺎر ‪«......‬‬

‫ﻫﻤﻮ ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ ﺧﺎن را ﺷﺎه ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳﺎرب ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﺎه ﺧﺮاﺳﺎن اﻣﻴﺮ آن‪ -‬ﻓﻐﻔﺮﻟﻪ ﺑﻔﻀﻠﻚ ﻳﺎ ﻣﻨﺸﻖ اﻟﻘﺒﻮر‬

‫در ﻇﻔﺮﻧﺎﻣﻪ رﻧﺠﻴﺖ ﺳﻴﻨﮓ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺟﻨﮓ اﻣﻴﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫رﻫﺒﺮي ﺷﺎه ﺷﺠﺎع ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻓﻐﺎن ﻫﺎي ﻗﻨﺪﻫﺎر را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺮاﺳﺎﻧﻴﺎن ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻫﻨﺪي ﺧﺮاﺳﺎﻧﻴﺎن‪ -‬ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ ﻫﻨﺪي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻴﺎن‬

‫دﻳﻮان اﻣﺮﻧﺎت‪ -‬ﻣﻮﻟﻒ ﻇﻔﺮﻧﺎﻣﻪ )ﺳﺎل ‪ ، 1251‬ﭼﺎپ ﻻﻫﻮر‪ ،1928 ،‬ص‪ (2.‬در ﺑﺎب ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫اﺣﻤﺪﺷﺎه دراﻧﻲ از ﭘﻨﺠﺎب و درﮔﺬﺷﺖ او ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪]...» :‬اﺣﻤﺪﺷﺎه[ از دروازه ﻣﻴﺘﺎﭘﻮل‬
‫واﻗﻊ ارگ ﻻﻫﻮر ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻮت ﺷﺎﻫﺎن ذواﻻﻗﺘﺪار ﺑﻪ ﺟﺰ از آن از درب دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮد را‬
‫زﻧﺪه در ﮔﺬراﻧﻴﺪه وارد ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ زﺧﻢ ﻧﺎﺳﻮر ﺑﻴﻨﻲ درﮔﺬﺷﺖ‪«.‬‬

‫او در ص‪ 120 .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﺧﺒﺮ ﺷﺎه ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﻚ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺻﺪق ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن رﺳﻴﺪه و از آن ﺟﺎ در دﻳﺮه‬
‫ﻏﺎزي ﺧﺎن آﻣﺪه ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻓﻮاج ﻧﻤﻮده ﻛﻪ از ﺳﺒﺐ ﻧﺒﻮدن ﭘﺎدﺷﺎه در ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﻮد را ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺳﺎزد‪«.‬‬

‫ﺷﺎدروان ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﻃﺮزي در ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻣﻴﺮ ﺷﻴﺮﻋﻠﻲ ﺧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻴﺎ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺣﻜﻢ اﻣﻴﺮ دوران اﺳﺖ‬

‫‪110‬‬
 ‫ﻛﻪ ﺣﻜﻢ او ﺑﻪ ﻃﺮاوت ﭼﻮ ﻣﺎه ﻧﻴﺴﺎن اﺳﺖ‬
‫ز ﺑﺲ ﻛﻪ ﺧﻠﻌﺖ رﻧﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﻋﻴﺪي داد‬
‫ز ﺳﺮخ و زرد ﺟﻬﺎن ﻫﻤﭽﻮ روي ﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮرآﺳﺎن ﺑﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ آن‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺰم ﺗﻮ زان ﺳﻬﻞ ﺗﺮ ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ‬

‫ﺳﺠﻊ ﻣﻬﺮ اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﻓﻀﻞ ﺧﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد‪:‬‬

‫دو ﻓﻮج ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب زﻫﻢ ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪ‪ -‬اﻣﻴﺮ ﻣﻠﻚ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺤﻤﺪ اﻓﻀﻞ ﺷﺪ‬

‫ﺳﺎﻳﻞ در ﻣﻮرد اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫واﻟﻲ ﻣﻠﻚ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎور آﻣﺪ‪ -‬ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻬﺮ ﺟﻬﺎﻧﺘﺎب ز ﺧﺎور آﻣﺪ‬

‫ﺷﻜﺎرﭘﻮري در ﻧﻮاي ﻣﻌﺎرك ﻛﺸﻮر ﻣﺎ را ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺘﺎد ﺟﺎوﻳﺪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻳﺮان در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن در ﺿﻤﻦ ﻳﻚ ورق ﻧﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮم ﺷﺒﻴﻪ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻧﺴﺘﻌﻠﻴﻖ زﻳﺒﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي‬
‫ﺧﻮد ﺳﺮدار اﺳﺤﺎق ﺧﺎن را ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ارﻣﻨﻲ ﻣﺎدري‪ ،‬ﻟﻘﺐ اﺳﺤﺎق‬
‫ﻛﺮم ﻣﺮداري دروغ و ﻧﻔﺎق‬
‫در ﺧﺮاﺳﺎن دﮔﺮ ﻣﺠﺎل ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫اي ﺧﺮ‪ ،‬آﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮ راه ﻋﺮاق‬

‫ﮔﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻮﻣﻨﺪ‪ -‬ﻣﻮﻟﻒ ﺑﻲ ﺑﻬﺎ ﻳﺎ ﺿﺎﺑﻂ ﻣﻴﺮاث‪ ،‬در ﻣﺪح اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﺳﺮوده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﻪ زﻣﻴﻦ د ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺸﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮي رب ﺳﻠﻄﺎن دي‬
‫د دوي ﻧﻮم ﭘﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﻛﻲ ﺧﭙﻮر ﭼﻪ ﻫﺮ ﭼﺎ ﺗﻪ ﻋﻴﺎن دي‬

‫‪111‬‬
 ‫در زﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻋﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﻫﻮﺗﻚ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻛﻪ در ﻣﺎوراﻟﻨﻬﺮ ﻣﻲ زﻳﺴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎد وﻃﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺑﻴﺎﻳﻲ ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪ ﻫﻴﭻ راﺣﺖ ﻟﻪ ﺧﻮاﺷﻴﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ دا ﺧﻮار رﺣﻴﻢ راووت ﻟﻪ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻪ‬

‫از ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺣﻴﻢ ﺧﻮار و زار از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬

‫دﻳﮕﺮ از دﺳﺖ ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﻫﻴﭻ راﺣﺘﻲ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻏﺒﺎر در ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﺧﺮاﺳﺎن« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ ....‬در ﻣﺠﻠﻪ آرﻳﺎﻧﺎ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﻫﻮﺗﻚ‪ -‬ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺸﺘﻮ زﺑﺎن ﻗﻨﺪﻫﺎري »از ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﺮآﻣﺪ و ﺑﻪ ﺑﺨﺎرا و‬
‫وراﻣﻴﻦ رﻓﺖ‪ .‬وي ﻣﺴﻜﻦ ﺧﻮد ﻛﻼت و ﻗﻨﺪﻫﺎر را ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪«.‬‬

‫واژه ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ در ادﺑﻴﺎت ﭘﺸﺘﻮ ﻛﺎرﺑﺮد ﮔﺴﺘﺮده داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در دو ﻟﻨﺪي ﭘﺸﺘﻮ‪:‬‬
‫د ﺧﺮاﺳﺎن ﺳﺤﺮ ﺑﺎده‬
‫ﭘﻪ ﺟﺎﻧﺎن واﻳﻪ ﭘﻪ ﭘﺮدﻳﺴﻮ ﺳﻼﻣﻮﻧﻪ‬

‫اي ﺑﺎد ﺳﺤﺮ ﺧﺮاﺳﺎن‬

‫ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺎﻧﻢ ﺳﻼم ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻓﺮ را ﺑﺮﺳﺎن‬

‫ﭘﺮ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﮔﻞ ﻛﺮﻟﻲ‬

‫ﭘﺮ ﺧﺮاﺳﺎن وﻻره ﻳﻢ ﺑﻮي ﻳﻲ راﺧﻴﻨﻪ‬

‫ﮔﻠﻲ در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻛﺎﺷﺘﻪ ام‪،‬‬

‫در ﺧﺮاﺳﺎن اﻳﺴﺘﺎده ام‪ ،‬ﺑﻮﻳﺶ ﻣﻲ رﺳﺪ‬
‫‪112‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ در ﻣﻘﺎﻟﻪ زﻳﺮ ﻧﺎم »ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻛﻪ در ﻛﻬﻜﺸﺎن اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ‬
‫ﻧﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ »‪...‬ﺷﺎﻋﺮ دﻳﮕﺮ ﭘﺸﺘﻮ‪ -‬ﮔﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪه ﻣﺎﻟﮕﻴﺮ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮﺷﻚ‪ ،‬در ﺣﺪود ‪ 1200‬ق‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺴﻜﻦ ﺧﻮد را ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﮔﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺷﻖ ﻃﻮﻃﻲ ﺷﻜﺮي ﻏﻮاري‪ -‬ﺑﺎري ﻧﺸﺘﻪ ﻧﻴﺸﻜﺮ ﭘﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻲ‬
‫)ﮔﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺷﻖ ﻃﻮﻃﻲ ﺷﻜﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪ -‬ﻣﮕﺮ در ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻴﺸﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ(‬

‫در دوره دراﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ از دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬دوﻟﺖ ﺷﺎن را دوﻟﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺮزا ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺑﺨﺎري )ﻣﻨﺸﻲ( در ﺗﺎرﻳﺦ اﺣﻤﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺶ ﺳﻠﻄﺎن‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ در ﺑﺎره ﺗﺎرﻳﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1266‬ه‪ .‬ﻣﺎﻫﺘﺎﺑﻲ در اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﺎ ﻧﺎم ﻛﺸﻮر دراﻧﻴﺎن را ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ص‪ 5 .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬در ﺑﻴﺎن ﺟﻠﻮس اﺣﻤﺪﺷﺎه اﺑﺪاﻟﻲ ﺑﺮ ﺳﺮﻳﺮ ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن« و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ص‪ 7 .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﭼﻮن اﺣﻤﺪ ﺷﺎه از اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻠﻚ ﻗﻨﺪﻫﺎر و‬
‫ﻛﺎﺑﻞ و ﭘﻴﺸﺎور و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻠﻚ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮاﻏﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‬
‫ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎد‪ «...‬و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺘﺎب‪.‬‬

‫ﻫﻤﻮ در ص‪ 54 .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ وﻗﺖ ﻳﻮرش ﻛﺮدن ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﭘﺎدﺷﺎه‪ -‬ﻧﺒﻴﺮه ﻓﺘﺢ ﻋﻠﻲ ﺧﺎن‬
‫ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﭘﺎدﺷﺎه اﻳﺮان ﺑﺮ ﻫﺮات ﻛﻪ دروازه ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺴﺨﻴﺮ آن ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺷﺠﺎع‬
‫اﻟﻤﻠﻚ را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ درﺧﻮاﺳﺖ او اﻓﻮاج ﻛﺜﻴﺮه ﻫﻤﺮاه ﻛﺮده در ﻛﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪﻫﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻌﺪ‬
‫رﺳﻴﺪن در آن ﺟﺎ ﺳﺮداران اﻧﮕﺮﻳﺰي ﻫﺎ او را ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﻪ ﻣﻠﻜﺶ‬
‫ﻣﻮروﺛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و از ﻃﺮف او در ﺗﻤﺎم آن ﻣﻠﻚ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«...‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎﻧﺎن ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻞ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪113‬‬
‫از دﻳﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﻢ و ﺟﻔﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﺣﻖ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺎن را از اﻳﺸﺎن ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺎن را از دﻳﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺴﺦ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﺎور ﻛﺎﻣﻞ دارم ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺎن ﺑﺮﻧﮕﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ روي ﺧﻮﺷﻲ و ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﻲ را ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺳﻴﺎه ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي اﺑﺰاري از ﺧﻼي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫آن را ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺗﻨﺪروي و ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻃﺮاز وﻫﺎﺑﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و اﺳﺘﻌﻤﺎر‬
‫ﺳﺮخ ﻫﻢ ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ آن را ﻣﺒﺘﻼء ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺒﺎري و زﺑﺎﻧﻲ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﻢ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد درﮔﻴﺮ ﻧﺒﺮد ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ و ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺑﺮاﻧﺪاز ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻮﻳﺘﻲ ﺷﺪ و‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر در ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﺑﻴﻬﻮده در اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﺎﺟﺮا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻳﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺴﺦ ﺷﺪه ﻗﻮﻣﻲ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺪ آن ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎل و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺸﻮر از ﺧﻮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آن را‬
‫از ﺗﻪ دل ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫راه ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻧﺎم ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺮان ﺧﺎوري ﻳﺎ ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ آن ﮔﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎ و‪ ....‬ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك و ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﻓﺮق‬
‫ﻣﻴﺎن ﺗﺎﺟﻴﻚ و ﭘﺸﺘﻮن از ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ام ﻛﻪ ﺗﺎﺟﻴﻚ و ﭘﺸﺘﻮن ﻳﻚ ﻗﻮم اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دو زﺑﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪،‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻳﻚ ﻗﻮم دو زﺑﺎﻧﻲ اﻧﺪ و ﭘﺸﺘﻮ زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره ﺑﻮﻣﻲ ﺷﺎن و ﭘﺎرﺳﻲ دري‪ -‬زﺑﺎن‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪-‬ادﺑﻲ ﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻲ دري زﺑﺎن‬
‫اﻧﺤﺼﺎري ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ و ﭘﺎرس ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﺷﻴﺮﻳﻦ و زﻳﺒﺎ دﺳﺘﺎورد ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎور اﻳﺮان ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن‬
‫‪114‬‬
‫آن اﻋﻢ از ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻟﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ و‪ ....‬ﺗﻌﻠﻖ‬
‫دارد وﻫﻤﻪ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ در ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ و رﺷﺪ آن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﺧﺮده ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري ﭼﻮن ﭘﺸﺘﻮن )اﻓﻐﺎن(‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬ﻫﺰاره‪ ،‬ﺑﻠﻮچ‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻲ‪...... ،‬دارﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺑﺰرگ ﻣﺎ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و اﻳﺮاﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ آن را ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﻋﻮض ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﺳﺘﻌﻤﺎر دو ﺳﺪه آزﮔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫رﻳﺰي ﺑﺰرﮔﻲ ﺗﻼش ورزﻳﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻳﻚ ﻫﻮﻳﺖ ﻏﻴﺮ‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ و ﺣﺘﺎ اﻳﺮاﻧﻲ ﺳﺘﻴﺰ ﺑﺘﺮاﺷﺪ و ﻳﻚ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ اﻓﻐﺎن را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪-‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺴﺎزد و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻤﺎر ﻣﺎ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻄﺶ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻮﻳﺖ اﺻﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و آﮔﺎﻫﻲ و ﺑﻴﺪاري ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻳﻲ را ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ‪ -‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ‬
‫در ﻛﺸﻮر‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﭘﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪه ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه ﻧﻮار ﻣﺮزي ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪه و ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در‬
‫زﻳﺮ دﻻﻳﻠﻲ را ﻛﻪ ﭼﺮا ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر زﻳﺎﻧﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي وارداﺗﻲ اﺳﺖ و ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺪارد و از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ رژﻳﻢ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺑﺎ اﺷﻐﺎل ﻛﺸﻮر از ﺳﻮي ﻳﻚ اﺑﺮ ﻗﺪرت روي ﻛﺎر‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﺷﻤﻨﻲ ﺷﺪﻳﺪ و آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي آزاده و ﺳﺮﻛﺶ رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺘﻮار ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ و دروغ و زورﮔﻮﻳﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫و ﺑﻴﺸﺨﻮاﻫﻲ اﺳﺘﻮار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻧﺴﻲ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮﺗﺮي ﺧﻮاﻫﻲ ﺗﺒﺎري و زﺑﺎﻧﻲ در ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺎ واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎل ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 65‬درﺻﺪ ﻧﻔﻮس )در واﻗﻊ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫راﺳﺘﻴﻦ( را ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ -‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻤﺎق ﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﺎن و‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ آن ﻫﺎ در ﻳﻚ ﻛﺸﻤﻜﺶ داﻳﻤﻲ و ﻧﺒﺮد‬
‫ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺴﺎرﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺸﻮر درﺳﺖ در ﺷﻤﺎل واﻗﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در ُﺑﻌﺪ داﺧﻠﻲ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﻲ ﻣﻮازﻧﮕﻲ )دﻳﺰ ﺑﺎﻻﻧﺲ( ﻳﺎ ﭘﺎرادﻛﺲ دروﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در وزن ﺑﺎﻻي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪-‬‬

‫‪116‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺰرگ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن و ﻓﺰوﻧﻴﺨﻮاﻫﻲ و ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﻳﻲ ﻓﺰاﻳﻨﺪه آﻧﺎن و وزن ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﺎن در ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري ﭼﻮﻧﺎن زﺑﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ -‬زﺑﺎن رﺳﻤﻲ‪ ،‬زﺑﺎن ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﻓﻨﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫و ادﺑﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻴﺎن ﺗﺒﺎري اﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﻧﺪارد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫‪51‬‬
‫آن راﻫﻲ ﺑﻪ دﻫﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮ دو ﺳﻮم ﺧﺎك ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ارﺿﻲ دارد‪ ،‬روﺷﻦ‬ ‫‪-‬‬
‫اﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺎن ﻧﺎﺑﻮدي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ‬
‫ﺑﺎ آن‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻨﮓ اﺑﺰار ﺑﻪ ﺑﺎر ﻫﺎ ﺗﻴﺰ ﺗﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺗﺮ از ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻲ اﻳﺴﺘﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ -‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﻨﺪ روي )اﻛﺴﺘﺮﻳﻤﻴﺴﻢ( و ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ )ﻓﻮﻧﺪاﻣﻨﺘﺎﻟﻴﺴﻢ( اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ‬

‫‪ . 51‬روﺷﻦ اﺳﺖ دوﻟﺖ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﻫﻤﻪ زﺑﺎن ﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺸﺘﻮ‪،‬‬
‫ازﺑﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼﻲ‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻲ و‪ ...‬و ﺑﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ رﺳﺎﻧﺪن آن ﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ داﺷﺘﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮي زﺑﺎن ﻣﺎدري ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻛﻮدﻛﺎن در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ روﻧﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾ و اﻣﺘﻴﺎز؛ ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﭘﺎﻟﻮده از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺷﻮوﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ را ﺑﺮاي رﺷﺪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و دوﻣﭙﻨﮓ‬
‫ﺷﺪه زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺮده‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮو ﺑﻴﻬﻮده ﺑﺮاي ﺳﺘﺮدن و ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ و ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺎﺳﻮاد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﻨﻮاي ﭘﺸﺘﻮن در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺤﺮوم‪،‬‬
‫در ﭘﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ اﺟﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮ ﺑﺮ ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎﻧﺎن و دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻠﻴﺎي ﻣﻠﻲ ﻣﺎ اﻳﺠﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮕﺎﻧﻪ‬
‫زﺑﺎن رﺳﻤﻲ و ﺳﺮاﺳﺮي در ﻛﺸﻮر زﻳﺮ ﺳﻮال ﺑﺮده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﺑﻪ دوزﺑﺎﻧﻲ ﺑﻮدن ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و‬
‫اﺟﺒﺎري ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ دودﺳﺘﮕﻲ و دوﮔﺎﻧﮕﻲ در ﻛﺸﻮر ﺷﺪه و ﺷﻴﺮازه ﻫﺎي وﺣﺪت ﻣﻠﻲ را از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن داده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ در ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﺳﺮود ﻣﻠﻲ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺰ ﻧﻴﻚ‬
‫ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﺮود ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﻨﺸﺎي ﻓﺘﻨﻪ و اﻓﺘﺮاق اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن دو‪ ،‬ﺳﻮم ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺮود ﻣﻠﻲ ﺧﻮد را ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ!!!!‬
‫‪117‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻮار ﻣﺮزي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺎرزار‬
‫درﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﺧﻮﻧﺒﺎر دو ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎزﻳﮕﺮان دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و ﻓﺮا ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻣﺒﺪل‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ زﻳﺎن آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻴﻨﻮاي ﭘﺸﺘﻮن ﻧﻮار ﻣﺮزي ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻨﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺳﻮد ﻣﻲ ﺑﺮد و از آن ﺑﺮاي ﻓﺸﺮدن‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از دو ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﻜﻨﺪن ﻫﻴﻤﻪ در آﺗﺶ ﺗﻨﺶ ﻫﺎ ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮد‪ ،‬اﻳﺮان را دﺷﻤﻦ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد و از ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫‪-‬‬
‫رو ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺮﺑﻪ ﺷﺪن آن‪ ،‬اﻳﺮان ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ آن واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ دﻳﮕﺮ و آن ﻫﻢ ﻛﺸﺎﻧﺪن ﭘﺎي اﺑﺮ ﻗﺪرت ﻫﺎ و ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫‪-‬‬
‫رﻗﻴﺐ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ در ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺸﺘﻮن‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻛﻨﻮن روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺮان و‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اروﭘﺎ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ در ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺸﺘﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ‬
‫اﻣﻨﻴﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻢ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ و درﻛﻞ اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪي‬
‫رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك و در ﺑﻌﺪ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ زﻳﺎﻧﺒﺎر‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮاي ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺎ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻗﺎﻳﻞ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻢ رو ﺑﻪ رو اﺳﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﺘﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻧﻴﻚ و ﺣﺴﻦ ﻫﻤﺠﻮاري‬
‫ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر ﻣﺎ زﻳﺎﻧﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﻮن ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﻫﻤﻮاره ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳﺎري روﺳﻴﻪ و ﻳﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ روي ﻛﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺎ دﺷﻤﻨﻲ ﭼﻴﻦ ﻫﻢ رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ روﺳﻴﻪ روي‬
‫ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﭼﻴﻦ در ﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﭼﻪ در دوره‬
‫ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ و ﻛﻨﻮن ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻏﺮب ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬از ﺳﻮي ﻗﺪرت ﻫﺎي‬
‫رﻗﻴﺐ آن در ﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻏﺮب ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد روﺳﻴﻪ‬

‫‪118‬‬
‫ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ روﺳﻴﻪ در ﻗﺒﺎل آن در ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﻲ‬
‫روزﺷﻤﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ وﻗﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ از آن رو ﺑﺘﺎﺑﺪ ﺗﺎ آن را ﻓﺮا ﭼﻨﮓ ﺑﻴﺎورد‪.‬‬

‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻳﻚ ﻏﺪه ﺳﺮﻃﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻓﺮﺑﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺪﺧﻴﻢ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و واﻛﻨﺶ ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن و ﻫﻢ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺗﻨﺶ ﻫﺎ ﭼﻪ در ﻋﺮﺻﻪ داﺧﻠﻲ و‬
‫ﭼﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺮگ آن ﻧﺰدﻳﮓ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪...‬و ﺳﺨﻦ آﺧﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﻠﻨﺪاي ﻧﮕﺮش ﻫﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺳﻼﻣﻲ‬
‫و ﻣﻠﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬روزاﻧﻪ ﺗﺎ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎزي ﭘﺎﻳﺎن داده ﺷﻮد‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺸﻲ ﺿﺪ ﻣﻠﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز ﻫﻮﻳﺖ در ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻳﻲ ﻓﺮﺑﻪ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪119‬‬
 ‫ﻧﻴﺎز ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﮔﺬار از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺪرن‬

‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻘﻮﻻت ﻛﻬﻦ ﭼﺴﭙﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻤﻮاره‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺪرت در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻗﻮم ﺗﻼش دارد ﻗﺪرت را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺟﻬﺎن ﺳﺨﻦ از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و اداره و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﺳﺎﻻري ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺑﺎزي ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ را در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺑﺮد و ﺑﺎﺧﺖ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﺮد‪ -‬ﺑﺮد ﻳﺎ ﺑﺎﺧﺖ‪-‬ﺑﺎﺧﺖ دﻳﺪه ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ داﺷﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﺧﻴﺮ ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و ﺿﻌﻒ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﺷﺘﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺴﺨﺮه ﻛﻨﻮﻧﻲ را آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و ﻧﺎﻛﺎر آﻣﺪي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺿﺪ ﻣﻠﻲ و ﻧﺎﻗﺺ و ﺳﺮﺗﺎﭘﺎ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﺸﻮر و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺨﺖ ﺑﺤﺮان آﻓﺮﻳﻦ و ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰ اﻧﺪ و ﻣﺎدر‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﺤﺮان ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎ در ﺳﻴﺰده ﺳﺎل اﺧﻴﺮ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ درﻧﮓ‬
‫وﻳﺮاﻳﺶ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن از دو ﺣﺎل ﺑﻴﺮون ﻧﺒﻮده اﻳﻢ – ﻳﺎ دﺳﺘﮕﺎه رﻫﺒﺮي ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﺤﺼﺎرات‬
‫دوﻟﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻗﺪرت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺼﺎري در دﺳﺖ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻣﺸﺨﺺ‪-‬‬
‫اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻮده و ﻣﻬﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ و ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‬
‫و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺮدﻣﺴﺎﻻري ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮي‪ ،‬دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري‪ ،‬ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ و ﺑﻴﺪادﮔﺮي رو ﺑﻪ‬
‫رو ﺑﻮده اﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﻳﺎ ﻫﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻗﺪرت در ﻣﻴﺎن‬

‫‪120‬‬
‫ﺗﺎراﺟﮕﺮان ﻗﺪرت ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺻﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻠﻲ زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﻧﺨﺒﮕﺎن اﺑﺰاري در راس اﻣﻮر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ وﺳﻴﻊ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻫﺎ و وﻇﺎﻳﻒ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮ آﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل را از رﻳﺸﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺪرن را ﻣﻄﺮح ﺑﺴﺎزﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﺮد ﺟﻤﻌﻲ و ﻛﺎر ﮔﺮوﻫﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻠﻲ ﻫﻤﻪ ﺗﻮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ )ادﻣﻴﻨﺴﺘﺮاﺳﻴﻮﻧﻲ و ﻣﻨﺠﻤﻨﺘﻲ( ﺧﻮد را ﺑﺴﻴﺞ‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﻢ‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن ﺑﺎﻳﺪ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف از ﻳﻚ ﻃﺮف ﭘﻠﻨﮓ و ز دﻳﮕﺮ ﻃﺮف‬
‫ﻧﻬﻨﮓ‪ ،‬ﭼﻨﮓ و دﻧﺪان ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي درﻳﺪن ﻣﺎ ﺗﻴﺰ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺑﺤﺚ ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﺗﻴﺮه و ﺗﺒﺎر و ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﻃﺎﻳﻔﻪ‪ ...‬ﻛﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﻛﺘﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪-‬ﺗﻤﺪﻧﻲ ﮔﺬار ﻛﺮد‪.‬‬

‫رو آوري از ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺒﺎري ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺪﻧﻲ‪:‬‬

‫از ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺟﺪي ﺑﺤﺚ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ و درك ﻧﺎدرﺳﺖ از ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز وارد ﺷﺪن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺒﺎري‬
‫را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺪﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻟﻐﺰﺷﻲ از ﺳﻮي ﻃﺮزي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫در وﻳﻜﻲ ﭘﻴﺪﻳﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺒﺎري و ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﻣﺪﻧﻲ‪ .‬اﻳﻦ دوﻳﻲ در ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ زاده ﺳﻴﺮ و ﺟﺮﻳﺎن ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ آﻟﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻣﻬﻢ ﻫَﻨﺲ ﻛﻮﻫﻦ )‪ (1967‬زﻳﺮ ﻋﻨﻮان «ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ »ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻮﻫﻦ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻳﺪه اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻳﻚ اﻧﺠﻤﻦ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻲ از ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺷﺮﻗﻲ )ﺷﺮق رود رَﻳﻦ( ﺑﺎورﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬

‫‪121‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ارﮔﺎﻧﻴﻜﻲ ﻣﻠﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻗﻮﻣﻲ دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ را ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ‬
‫ﮔﺮوه‪ ،‬ﻗﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻠﺖ را ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﻣﺪﻧﻲ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻧﮋاد‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬زﺑﺎن و ﻗﻮﻣﻴﺖ؛ ﻣﻠﺖ را در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺷﻬﺮوﻧﺪي‬
‫ﺷﺪن ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻳﻚ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺘﻮﻧﻲ ﺳﻤﻴﺖ )‪ (2001‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ را ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ اﻳﺪﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ و ﺣﻔﻆ‬

‫اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬وﺣﺪت و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻋﻤﻠﻲ و ﺷﺪﻧﻲ‬
‫ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ .‬واﻛُﺮ ﻛﺎﻧُﺮ )‪ (1994‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ را ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ -‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻗﻮم و وﻓﺎداري‬
‫ﺑﻪ دوﻟﺖ ارﺿﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و ﮔﻠﻨﺮ )‪ (2006‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ را ﭘﻴﺎﻣﺪ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﮔﺬار ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠﺖ را ﻫﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﭼﻮن زﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻴﺶ‪ ،‬رﺳﻢ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﻳﻜﺮدﻫﺎ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖﻫﺎ و اﺣﺴﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻠﺖ را ﻣﻲﺗﻮان اﺟﺘﻤﺎع ﺛﺎﺑﺘﻲ از ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي زﺑﺎن‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺸﺘﺮك‬
‫و ﺧﻠﻖ و ﺧﻮﻳﻲ رواﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﭼﻮن اﻧﺪرﺳﻦ ﻣﻠﺖ را ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺼﻮري ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﻠﺮ )‪ (1996‬ﻣﻠﺖ را‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك و ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺪاوم ﺗﺎرﻳﺨﻲ دارد و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺧﻮد را از اﺟﺘﻤﺎعﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﻠﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻤﻴﺖ )‪ (2001‬ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪه اﺳﺘﻄﻮرهﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‪،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد واﺣﺪ‪ ،‬ﺣﻖ و ﺗﻌﻬﺪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ‬
‫اﻋﻀﺎﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ را‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﻲ ﻣﻠﺖ و دوﻟﺖ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از دوﻟﺖ و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ وا ﻣﻲدارد‪ .‬ﺳﻤﻴﺖ‬
‫)‪ ،(2001‬دوﻟﺘﻲ را ﻣﻠﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﺻﻮل ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺸﺮوع ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫آن داراي ﻣﻴﺰاﻧﻲ از وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻣﻠﻲ اﻣﺎ ﻧﻪ ﻫﻤﮕﻮﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ را‬
‫ﺑﺎززاﻳﻲ و ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ داﻳﻤﻲ ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻴﺮاث‬
‫ﻣﻠﺘﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮدﻳﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪ آن ﻣﻠﺖ را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﻧﻔﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪:‬‬

‫‪122‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﮔﺬار از ﻧﮕﺎه ﺳﻨﺘﻲ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﺪرن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ داﻛﺘﺮ ﺳﺠﺎدي‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‪» .‬ﻧﮕﺎه ﺳﻨﺘﻲ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻧﻮع ﺗﻠﻘﻲ ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ ﻃﻲ ﺳﻴﺰده ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻋﺒﻮر از دوﻟﺘﺪاري ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ و ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬاري اﺳﺎس ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاري ﻣﺪرن و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎه ﺣﻤﺎﻳﻮي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺳﻨﮕﺒﻨﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﺪاري ﺧﻮب و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﺪار‪ ،‬ﻣﻬﻢ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﻧﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﺎ ﺳﺎﻳﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ذﻫﻨﻴﺖ ﺳﻨﺘﻲ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ آن ﭼﻨﺎن رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را زﻳﺮ‬
‫ﺗﺎﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺮزي ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ و ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و داﺧﻠﻲ در ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﻫﺎي رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻟﺰاﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮش‬
‫آزادي ﺑﻴﺎن و ﻧﻘﺪﻫﺎي ﺗﻨﺪ ﻓﻀﺎي ﻣﺠﺎزي و رﺳﺎﻧﻪ ﻳﻲ را از اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎد ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ذﻫﻨﻴﺖ و ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮات اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻌﺎﻣﻼت رﻫﺒﺮي دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻗﻮاي ﺳﻪ‬
‫ﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪...‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻠﻘﻲ و ﺑﺮداﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﻓﺮاد و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران از ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻗﺪرت‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻴﻮرﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻔﻬﻤﻲ ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺑﺎزﺗﺎﺑﺪﻫﻨﺪه ﻧﻮع ﻧﮕﺎه و ذﻫﻨﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ و دوﻟﺘﺪاري اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﻲ از ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ارزش‬
‫ﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري اﻓﺮاد در ﺣﻮزه ﺳﻴﺎﺳﺖ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ذﻫﻨﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺪرن‪ ،‬داراي وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي‬
‫ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و ﺣﻜﻮﻣﺘﺪاري ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ‬
‫‪123‬‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﺤﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن؛ اﻗﺘﺪار ﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻘﺪم اراده‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي اراده ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻧﺴﺒﮕﺮاﻳﻲ و اﺳﺘﺨﺪام ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي راﺑﻄﻪ ﺷﺨﺼﻲ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺨﺼﺺ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻼﻧﺴﺎﻻري و اوﻟﻮﻳﺖ رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﻜﺮ‬
‫ﺳﺎﻻري و ﻛﻼن ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻗﻮﻣﮕﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻘﺪم ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﻌﻲ‪،‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮﺧﻮرد ﺟﻤﻌﻲ و‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﮕﺎه ﺣﺬﻓﻲ ﺑﻪ رﻗﻴﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ و دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻈﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﮕﺎه ﺟﺬﺑﻲ و‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﻧﻈﺎرت ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪه ﻓﻀﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﺮاي‬
‫ﺣﺮﻛﺖ رو ﺑﻪ ﭘﻴﺶ و ﺟﻬﺶ در راﺳﺘﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺶ ﻓﺮض‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ در ‪ 13‬ﺳﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﺎﻣﺪ ﻛﺮزي ﮔﺎم‬
‫ﻫﺎي ﺟﺪي و ﻣﻬﻤﻲ در راﺳﺘﺎي ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎزي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻘﺪم و ﺗﺮﺟﻴﺢ اراده ﺷﺨﺺ ﺑﺮ اراده ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ .‬رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﻛﺮزي و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ از اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﻓﺮا ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اراده اﻓﺮاد ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اراده ﻧﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻨﺘﺮل‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺪن ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻼي ﺟﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬راه را ﺑﺮ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ‬
‫از ﺳﻮي ﻣﺮاﺟﻊ ﻧﻈﺎرﺗﻲ ﻣﺴﺪود ﻧﻤﻮده و دارﻧﺪه ﻗﺪرت را از ﻗﻠﻤﺮو ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺎرج‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻓﻀﺎي اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﺎز ﺷﺪن راه ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻤﻠﻖ و ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ در اداره ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺮي ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ را از درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻮاﻗﺺ و‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ دوﻟﺘﻤﺮدان ﻣﺎ ﻧﻈﺎرت را در ﺣﺪ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺗﻘﻠﻴﻞ داده و ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر ﻫﻤﻜﺎري ﺳﺎزﻧﺪه و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ‬
‫‪124‬‬
‫ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻳﺠﺎد روﺣﻴﻪ ﺗﻤﻠﻖ و ﺳﺎزﺷﻜﺎراﻧﻪ و ﻣﻤﺎﺷﺎت در ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ و اﻳﺠﺎد راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﻛﺎرﮔﺰاران ﺳﺨﻦ ﺷﻨﻮ و ﺣﺘﻲ ﻣﺘﻤﻠﻖ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺮﻛﻮب‬
‫ﻧﻤﻮدن روﺣﻴﻪ اﻧﺘﻘﺎدي و اﺑﺘﻜﺎري در درون ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪...‬ﻛﺎﻫﺶ ﻛﺎرآﻣﺪي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻣﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﺪاري و در ﻧﻬﺎﻳﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻃﻼﻳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ و ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﺪرن و ﻛﺎرآﻣﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوﻓﺴﻮر رﻫﻴﻦ در زﻣﻴﻨﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻳﻲ در ﺳﺎﻳﺖ وزﻳﺖ ﺧﺎوران ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺮزي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎﻧﻲ و ﻣﺮوج ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ در ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺳﺮاج اﻻﺧﺒﺎراﻓﻐﺎﻧﻴﻪ« او را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎزﺗﺎﺑﺪﻫﻨﺪه اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ او‬
‫داﻧﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻘﺎﻻت ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﻳﻦ »ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ« از ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ او اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮزي‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻜﺎر ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﺑﺎ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ وارد ﻋﺮﺻﻪ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ او اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او در اذﻫﺎن‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻟﻘﺎء ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﻦ وﻃﻨﺪوﺳﺘﻲ و ﻣﻠﺖ ﺧﻮاﻫﻲ و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و اﻋﺘﻘﺎدات اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻌﺎرض‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻃﺮزي وﻃﻨﺪوﺳﺘﻲ را ﻣﺘﺮادف دﻳﻦ دوﺳﺘﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻲ ﺣﺒﻴﺒﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﺲ ﻧﺎﻣﺪار ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر او ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و واژه ﻫﺎي وﻃﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺐ وﻃﻦ‪ ،‬وﻃﻨﺪوﺳﺘﻲ را ازﺳﺮاج اﻻﺧﺒﺎر اﻓﻐﺎﻧﻴﻪ و ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺮزي ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪...‬ﻫﺮﭼﻨﺪ از دﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮان‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻃﺮزي در ﻣﻮرد ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻗﻮﻣﻲ و ﭘﺎن‬
‫اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ و ﻏﻴﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد؛ زﻳﺮا ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻤﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﻃﺮزي ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از آن ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اروﭘﺎ‬
‫و ﺗﺮﻛﺎن ﺟﻮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ آن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﻜﺎر دﻳﻨﻲ و‬
‫ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ از ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻧﻬﻀﺖ روﺷﻨﮕﺮي در اروﭘﺎ ﭘﺪﺑﺪ‬
‫آﻣﺪ و ﺑﻪ اﻳﺠﺎد دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺳﻜﻮﻻر و ﺟﺪاﻳﻲ ﻛﺎﻣﻞ دﻳﻦ از ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬وﻟﻲ‬

‫‪125‬‬
‫ﻃﺮزي ﺑﺎ ﻓﺮم و دﻳﺪ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﻦ ﺗﻠﻔﻴﻖ دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪه و ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از روﺣﻴﻪ‬
‫دﻳﻨﻲ و اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻲ رﻳﺸﻪ را ﭘﺸﻴﺘﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮده‪ ،‬ﺳﻌﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آﻣﺎده ﭘﺬﻳﺮش‬
‫اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ از آب در آﻣﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وارﺗﺎن ﮔﺮﻳﮕﻮرﻳﺎن در ﻣﻮرد‬
‫اﻫﺪاف ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻗﻮﻣﻲ ﻃﺮزي ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻤﺮ در ﺳﺮاج اﻻﺧﺒﺎر اﻓﻐﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ »ﻃﺮزي در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎ واﻛﻨﺶ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻴﺸﻤﺎر اﻗﻮام ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر را از ﻟﺤﺎظ ﻗﻮﻣﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻪ ﻃﺮزي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﺎزه ﻳﻲ از واژه »اﻓﻐﺎن« ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و دﻳﻨﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺗﺮس اﻗﻮام ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن را ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ از ﻣﺪرن ﺷﺪن ﻛﺸﻮر و‬
‫ﺗﺤﻜﻴﻢ ﺳﻠﻄﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد‪.‬‬

‫وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ ﻃﺮزي اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ اﻣﻴﺮﺣﺒﻴﺐ اﷲ را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﺎ در ﻛﺸﻮر ﻧﮕﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻳﺎ ﻣﻮﻗﻒ ﺳﻼﻟﻪ‬
‫ﺣﺎﻛﻢ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻧﻤﻲ اﻧﺪازد‪ ،‬ﺑﻞ ﻛﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻮﻟﻲ ﺑﻪ اﻗﺘﺪار و ﻗﺪرت ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﻴﺮوي‬
‫ﺗﺎزه ﺑﺨﺸﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻛﺸﻮرﻛﻤﻚ و ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺧﺎرﺟﻲ را دﻓﻊ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮاﺗﺮ از آن‪،‬‬
‫»ﺟﻮاﻧﺎن اﻓﻐﺎن« ﺑﺎ وﻇﺎﻳﻒ دﺷﻮار دﻳﮕﺮي ﻫﻢ روﺑﺮو ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻢ دﺳﺘﮕﺎه دﻳﻨﻲ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن و ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ در ﺗﻮاﻓﻖ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻴﻌﻪ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزات آن ﻫﺎ و ﻳﺎ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬

‫اﻳﻦ ﻫﻢ ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻃﺮزي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻫﻪ ﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﺳﺪه‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺤﺚ زﺑﺎن را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﺸﺪ و در ﻣﻮرد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎﻳﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و اﻇﻬﺎرات او در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺿﻌﻒ ﻫﺎ و ﻟﻐﺰش‬
‫ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر ﮔﺮﻳﮕﻮرﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻃﺮزي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ دري )ﻛﻪ ﻃﺮزي و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ را »زﺑﺎن اﻓﻐﺎن ﻫﺎ« ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ(‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ‬

‫‪126‬‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪» :‬ﭘﺸﺘﻮ ﻳﺎ »اﻓﻐﺎﻧﻲ« ﺗﺒﻠﻮر ﻏﺮور ﻣﻠﻲ و »اﺟﺪاد زﺑﺎن ﻫﺎ« و زﺑﺎن واﻗﻌﻲ ﻣﻠﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﻣﻮزش داده ﺷﻮد‪«.‬‬

‫ﺿﻌﻒ و اﺷﺘﺒﺎه دﻳﮕﺮ ﻃﺮزي در ﻣﻮرد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دري اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او رﺳﻤﻴﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫دري را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﺎدﮔﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد و از ﻋﺎرﻳﺘﻲ ﺑﻮدن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دري‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻣﻌﻠﻮم ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻣﺎ را اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﺎ‬
‫را اﻓﻐﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎً ﻋﻠﻴﻪ در ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﻋﺎﺟﺰاﻧﻪ ﻣﺎ ﻳﻚ ﺷﺒﻬﻪ ﮔﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ و درﺳﺖ ﺑﻮدن »ادﺑﻴﺎت ﻣﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﻲ« و ﻋﺎرﻳﺘﻲ ﺑﻮدن »ادﺑﻴﺎت ﻣﻠﻲ ﻓﺎرﺳﻲ«‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬

‫رﻫﻴﻦ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫»اﻇﻬﺎرات ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ ﻃﺮزي در ﻣﻮرد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻲ دري در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ آن را زﺑﺎن‬
‫ﻋﺎرﻳﺘﻲ و رﺳﻤﻴﺖ آن را ﻳﺎدﮔﺎر ﺣﻜﻮﻣﺎت ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ و دور از‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ زﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻤﻴﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دري در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ رﻳﺸﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻛﻬﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ دارد‪ .‬ﻫﻤﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ و ﮔﻬﻮاره اﺻﻠﻲ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دري از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺎي دور ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎ‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎ و ﺷﺎﻫﺎن ﻣﺎ ﺻﺎﺣﺐ و ﻧﺎﺷﺮ اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دري‬
‫را ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺷﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬آرﻳﺎﻳﻴﺎن و ﺧﺮاﺳﺎﻧﻴﺎن ﻛﻬﻦ )از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫و اﻣﻴﺮان ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺎن ﻏﺰﻧﻮي‪ ،‬ﺗﻴﻤﻮري‪ ،‬ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻟﻮدي‪ ،‬ﺑﺎﺑﺮي و ﺳﭙﺲ‬
‫دراﻧﻲ( از ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن و ﺑﻠﺦ‪ ،‬ﻛﺎﭘﻴﺴﺎ و از ﻏﺰﻧﻪ و ﻫﺮات ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻐﺮب و ﻣﺸﺮق‪ ،‬از ﻛﻨﺎره ﻫﺎي‬
‫دﺟﻠﻪ ﺗﺎ ﻗﻔﻘﺎز و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ و از ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻴﻤﻘﺎره ﻫﻨﺪ ﺗﺎ دﻫﻠﻲ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺮزي ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدان ﭘﻴﺸﺘﺎز زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﻲ دري در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻮﮔﺮاﻳﻲ را در ﺷﻌﺮ و ﻧﺜﺮ اﻳﻦ زﺑﺎن اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺶ و ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪر‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺪرن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻛﺴﻲ او را ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﭘﺪر ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﻗﻮﻣﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ ،‬و ازﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﭼﻨﺪان اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻫﻢ ﻛﻤﺎﻫﻲ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﻜﻪ‬

‫‪127‬‬
‫ﻳﻲ ﻣﺒﺪل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ آن داﻣﺎن آن ﭘﺪر ﺑﺰرگ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و آزادﻳﺨﻮاﻫﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫را داﻏﺪار ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫آب و ﻫﻮا و ﻣﺸﻖ و ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻗﻮﻣﻲ ﻃﺮزي در زﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﺪ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻋﻤﻴﻘﺘﺮ و‬
‫ﻗﻮي ﺗﺮي زد و ﻳﻜﺴﺮه داﻣﻨﮕﻴﺮ ﺷﺎه اﻣﺎن اﷲ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ »ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﻪ ﺑﺪﻧﺎم‬
‫ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ« ﻟﻜﻪ ﻧﻨﮕﻲ ﺑﻪ داﻣﺎن او ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﺎ ﻫﻨﻮز ﺳﻴﺎﻫﻲ آن ﺑﺮﻃﺮف ﻧﺸﺪه و اﺛﺮات ﻧﺎﮔﻮار آن ﺑﺮ‬
‫ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﺷﺎه آزادﻳﺨﻮاه و اﺻﻼح ﻃﻠﺐ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و وﺟﻬﻪ او را ﺗﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺳﻴﺎه و‬
‫ﭼﺮﻛﻴﻦ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪....‬ﻃﺮز دﻳﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺮزي ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1290‬درﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺪه ﭘﻴﺶ ﺧﻮاب‬
‫دﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ﺑﻌﺪ داﻣﻨﻪ دارﺗﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن و ﻧﺎدرﺧﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎن ﻫﺎ را در ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺸﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺎن ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻞ ﻣﻬﻤﻨﺪ و ﺗﺄﺳﻴﺲ »ﭘﺸﺘﻮ ﺗﻮﻟﻨﻪ« و‬
‫ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﻛﺸﻮر ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻛﺸﻮري ﺟﺎي آن را در ﺑﺮاﺑﺮ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دري ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و‬
‫دﺳﺘﻜﺎري ﻣﺬﺑﻮﺧﺎﻧﻪ در آن ﺗﻼش دارﻧﺪ ﮔﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻘﻮق ﻫﻤﻪ‬
‫زﺑﺎن ﻫﺎ را ﻣﺴﺎوي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺗﻼش ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ داﻳﻤﻲ‬
‫زﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺎرﺳﻲ دري ﻛﻪ ﻃﺮزي آن را ﻋﺎرﻳﺘﻲ و ﻣﺆﻗﺖ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده و ﺑﺎدي در‬
‫ﻫﻮا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻓﺎرﺳﻲ دري ﺑﻪ ﺣﺪي ﺳﻨﮕﻴﻦ و وزﻳﻦ و اﺳﺘﻮار ﺑﺮ ارﻳﻜﻪ ﻗﺪرت ﻟﺸﻜﺮي و‬
‫ﻛﺸﻮري ﺗﻜﻴﻪ زده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ زﺑﺎن ﺗﺎزه وارد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺗﻜﺎن دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻞ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺻﺪا و ﻫﺮ ﻃﺮح و ﭘﻼن ﻃﺮاز ﻃﺮزي و ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ »ﺳﻘﻮي دوم« و‪ ...‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را از‬
‫ﺟﺎﻳﺶ ﺗﻜﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺸﻮران آن را ﺑﻴﺪار ﺳﺎﺧﺘﻪ و وا ﻣﻲ دارد ﺗﺎ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﭘﺮﺑﺎر و‬
‫ﻗﻮي ﺷﺎخ آن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮده‪ ،‬ﺣﺘﺎ از ﺳﻄﺢ ﻛﺸﻮر ﺑﺮون ﻛﺸﻴﺪه‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ را در ﻗﺒﺎل آن ﻋﻮض ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﻲ‬
‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن و ادﻋﺎي ﻧﺎرواي ارﺿﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺎ را در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻗﻠﻤﺮو‬

‫‪128‬‬
‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ دﭼﺎر ﺗﻮﻫﻢ و ﺳﺮ در ﮔﻤﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ در ﺗﺮاز ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ آنﻫﺎ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼق‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ از ﻟﺤﺎظ درﺟﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻠﻴﺎ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﻚ دوﻟﺖ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ و ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و آزادي‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻬﻢ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ آنﻫﺎ در ﻋﺮﺻﻪ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻳﻲ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻗﺪرت ﭼﺎﻧﻪزﻧﻲ ﻳﻚ دوﻟﺖ در ﻣﺬاﻛﺮات‬
‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و ﻗﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ره ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺻﻮرت داﺷﺘﻦ ادﻋﺎي ارﺿﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در‬
‫ﮔﻴﺮ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺑﺤﺮان ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ و ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﺎﻧﺴﭙﺖ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ از‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ دارﻳﻢ و ﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون از ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻘﻲ از ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ؟ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ راه ﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدن ﺿﺮﻳﺐ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻛﺸﻮر را ﺟﺴﺘﺠﻮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎ در ﺗﺮاز ﻣﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ادﻋﺎي ارﺿﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻳﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر آن ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻄﺮ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺎري رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫‪129‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻗﻴﻖ ﺑﻪ روي ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺎ‬
‫‪52‬‬
‫از ﻛﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﺬرﻧﺪ؟‪ -‬اﺗﻚ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﻨﺤﺎب؟ ﻛﺸﻤﻴﺮ؟‪....‬‬

‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي در‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫آ‪.‬ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺴﺎ از ﺑﺮﻫﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﺑﺮﺑﺎدي در‬
‫ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران و ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن از راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . 52‬ﻣﺎ در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي »دﻳﻮرﻧﺪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻂ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺦ آﺧﺮ ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻮت ﺗﺎﺑﻮي دﻳﻮرﻧﺪ«‪ ،‬و »ﻧﮕﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻣﺨﺘﻮﻣﻪ دﻳﻮرﻧﺪ« ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ادﻋﺎي ﺑﻴﺠﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻤﻮرد‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده و ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ ارﺿﻲ ﺷﻮوﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺎك ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ روي آن ﻧﻤﻲ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ ‪ :‬ﺗﺎرﻧﻤﺎي »ﻛﺎﻧﻮن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« در ‪www.arianfar.com‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ دﻻﻳﻞ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر‪،‬‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﻢ ﻳﺎدآور ﮔﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ و ادﻋﺎي ﺑﻲ اﺳﺎس ارﺿﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻛﻠﻴﺪي ﺗﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻣﺎ در دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر ﺧﻮد‬
‫ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺤﺚ ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و‬
‫دوﻟﺖ ﺳﺎزي را ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻠﺖ و ﻛﺸﻮر ﺗﻨﻬﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺪ‪ .‬دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻠﺖ ﺑﺪون ﻛﺸﻮر و ﻛﺸﻮر ﻫﻢ ﺑﺪون ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺘﺎ! ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد را »اﻓﻐﺎن ﻣﻠﺘﻲ« ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﺎ دﻳﺪه دراﻳﻲ و‬
‫ﭼﺸﻤﭙﺎرﮔﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻠﺖ را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪130‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ روﺷﻨﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻗﺒﺎل‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﺑﻌﺎد ﻣﺘﺎﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ )ﺟﻴﻮ ﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‪ ،‬ﺟﻴﻮ اﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ و ﺟﻴﻮ‬
‫ﺳﻮﻳﻠﻴﺰاﺳﻴﻮﻧﻲ( و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺷﮕﺎف ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري دروﻧﻲ ﻛﺸﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮان ﺳﺮ در ﮔﻢ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در آﻳﻨﺪه ﺑﺎ آن دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬آب ﺧﻮﻧﻴﻦ در ﻫﺎون ﻛﻮﺑﻴﺪن ﺑﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬در ﻧﺒﺸﺘﻪ‬
‫دﺳﺖ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ و آن ﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﻢ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻛﺸﻮر در ﭘﻴﺶ رو ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ -a‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫ﻛﻨﻮن ﻛﺸﻮر در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺳﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارد‪:‬‬
‫روﺳﻴﻪ و ﻣﺘﺤﺪان آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﻲ آن‬ ‫‪-1‬‬
‫ﭼﻴﻦ و ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ آن‪ -‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬ ‫‪-2‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻣﺘﺤﺪان آن )در ﻧﺎﺗﻮ‪ -‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﻧﮕﻠﻴﺲ؛ و اﺳﺮاﻳﻴﻞ(‬ ‫‪-3‬‬

‫‪ -b‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻗﺎﺑﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﺑﻌﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﻌﺮض دو ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻗﺮار دارد‪:‬‬
‫ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫‪-1‬‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و اﻳﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﭘﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻫﻢ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺑﻪ آن ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮن ﻣﻴﺪان ﭼﻨﺪ دراﻳﻒ )راﻧﺪﻣﺎن( ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫راﻧﺪﻣﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫‪-1‬‬
‫راﻧﺪﻣﺎن روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي آب ﻫﺎي ﮔﺮم‬ ‫‪-2‬‬
‫راﻧﺪﻣﺎن ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺎرس‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻳﺮان‬ ‫‪-3‬‬
‫راﻧﺪﻣﺎن ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﺘﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫‪-4‬‬
‫راﻧﺪﻣﺎن ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﺘﻲ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫‪-5‬‬

‫‪131‬‬
 ‫‪ .a‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬
‫از دﻳﺪ ﻋﻠﻢ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻴﺪاﻧﮕﺎه ﻛﺸﺎﻛﺶ دو اردوﮔﺎه ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﺗﺎﻻﺳﻮﻛﺮاﺳﻴﻚ ﻳﺎ آﻳﻠﻨﺪي ﻫﺎ )اﺗﻼﻧﺘﻴﺴﺖ ﻫﺎ( و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻴﻠﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻳﺎ ﻗﺎره ﻳﻲ ﻫﺎ‬
‫)ﻛﺎﻧﺘﻨﻨﺘﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎ( اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﻮن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺎﻻﺳﻮﻛﺮاﺳﻴﻚ ﻳﺎ اﺗﻼﻧﺘﻴﺴﺘﻲ‬
‫و روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻴﻠﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻳﺎ ﻫﺎرﺗﻠﻨﺪي ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ‬
‫دو اردوﮔﺎه‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي رﻳﻤﻠﻨﺪي ﻳﺎ ﻛﺮاﻧﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن‬
‫ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و‪ ...‬رﻳﻤﻠﻨﺪي ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن اﺳﺘﺎﺗﻮس ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﺜﺒﻴﺖ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫از دﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ روان ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪،‬‬
‫ﻛﺎﻧﻔﻴﮕﻮراﺳﻴﻮن ﻧﻴﺮو در ﺟﻬﺎن دﭼﺎر دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ رﻳﺸﻪ ﻳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺗﺒﺎرز ﻛﺮد و روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺗﺮاز دﻳﮕﺮي در ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫در ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ روان‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ دوره‪ ،‬در آﻏﺎر ﺷﻮروي ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﺑﻨﺪ و در ﺳﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻫﻢ آن را اﺷﻐﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺗﺮك ﮔﻮﻳﻨﺪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ را‬
‫در دام از ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎﺗﻼق ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از آﮔﺎﻫﺎن ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن در واﻗﻊ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻳﻚ‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺑﺰرگ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف آن ﭘﺮ ﻛﺮدن ﺧﻼي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻧﺎﻣﻨﻬﺎد »ﺟﻨﻮب« ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻮروي ﻫﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫در ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﻛﻤﺮﺑﻨﺪي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان‪،‬‬

‫‪132‬‬
‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن و ﻣﺼﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺠﺎب ﻋﺎﺟﺰ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﭙﺮ دﻓﺎﻋﻲ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻛﺸﻮري ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز درﻳﺎي ﻛﺴﭙﻴﻦ و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و‬
‫ﻳﻮراﻧﻴﻮم ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن و ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن را از رﺧﻨﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﺗﻮ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد و از ﺳﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺧﻮد ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﻴﺰ ﭼﻮن اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺮش از اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺷﻮروي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﭼﻮن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻛﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺮﻳﻦ و‬
‫اﻣﺎرات را زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺷﻮروي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ و ﺗﺤﻜﻴﻢ روز اﻓﺰون آن‪،‬‬
‫در ﭘﻬﻠﻮي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از راﻫﻴﺎﺑﻲ ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و درﻳﺎي ﻋﻤﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ رﺧﻨﻪ ﺧﻮد را در‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ را ﺑﺸﻜﻨﺎﻧﺪ و از ﻫﻢ ﺑﮕﺴﻼﻧﺪ و ﺑﺪراﻧﺪ و از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺳﻴﻄﺮه ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﭘﻬﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ و‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ رﺧﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﻫﻤﻮار ﺳﺎزد‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﻲ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي واﻗﻊ در ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮآﻳﺪ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﺷﻤﺎري از آﮔﺎﻫﺎن‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر در ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺎده ﺷﺪ‪:‬‬
‫در دادن آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﻋﺮاق‬ ‫‪-1‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﺑﺎ ﭘﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬ ‫‪-2‬‬
‫دادن ﭼﺮاغ ﺳﺒﺰ ﺑﻪ ﺻﺪام و ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻦ او ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ و اﺷﻐﺎل ﻛﻮﻳﺖ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺮ ﻋﺮاق و در ﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪن زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺗﻮان رزﻣﻲ‬ ‫‪-4‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﺷﻐﺎل ﻛﻮﻳﺖ‬

‫‪133‬‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ده ﺳﺎﻟﻪ ﻋﺮاق و ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺗﺪرﻳﺠﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻤﻠﻪ‬ ‫‪-5‬‬
‫ﺑﺮ آن ﻛﺸﻮر‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ داﺷﺘﻦ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ و اﺷﻐﺎل آن ﻛﺸﻮر‬ ‫‪-6‬‬

‫ﻣﮕﺮ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺧﻮد را در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺎده ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻲ ﺛﺒﺎت ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر از راه داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ در دوره ﻇﺎﻫﺮﺷﺎه‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺷﻮروي ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻼت در اﻣﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي دﺳﺖ ﻳﺎزي ﺑﻪ‬ ‫‪-2‬‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ روي ﻛﺎر آوردن داوود ﺧﺎن و ﺳﭙﺲ ﻧﻈﺎم‬
‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪53‬‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن ﭘﺎي ﺷﻮروي در ﺑﺎﺗﻼق ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫‪-3‬‬
‫راه اﻧﺪازي ﻛﺎرزار ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮروي و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻮروي از اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫راه اﻧﺪازي ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ »ﺳﻮﻫﺎﻧﻲ« ﻣﻴﺎن ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻴﺎن‬ ‫‪-5‬‬
‫ﺑﺮدن ﺗﻮان رزﻣﻲ آﻧﺎن و راﻧﺪن آﻧﺎن از ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫روي ﻛﺎر آوردن ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎده ﺻﺎف ﻛﻦ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ‬ ‫‪-6‬‬
‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺴﻮﻳﻪ و ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻣﺠﺎﻫﺪان‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن و واژﮔﻮﻧﺴﺎزي دوﻟﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺰم ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫‪-7‬‬

‫‪ . 53‬ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از رﺳﻴﺪن روس ﻫﺎ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻳﻚ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي دﻗﻴﻖ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺳﺪه و ﻧﻴﻢ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ آن ﻫﺎ را در ﺑﻴﺴﻮادي و ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﺗﺠﺮﻳﺪ ﻣﻄﻠﻖ از ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻤﺪن زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺧﺎن‬
‫ﻫﺎ و رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﺎرﻳﻚ اﻧﺪﻳﺶ و واﭘﺴﮕﺮا ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرت ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن روس ﻫﺎ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻧﻴﺮوي رزﻣﻲ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ روس ﻫﺎ ﺑﺎ راه اﻧﺪازي »ﺟﻬﺎد« ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﺗﻼق ﺳﺎزي در ﮔﺴﺘﺮه ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺮزي ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫رﺳﻴﺪن روس ﻫﺎ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪134‬‬
‫ﺣﻀﻮر روزاﻓﺰون و ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻈﺎﻣﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﻬﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي‬ ‫‪-8‬‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر و زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي رﺧﻨﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و دﻳﮕﺮ‬
‫اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‬

‫ﺷﻮروي ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻮروي ﻫﺎ از آوان راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در دوره اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻳﻚ دوﻟﺖ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن )ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻏﻠﺰاﻳﻲ( را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻧﺒﺎل ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ ﺷﻮروي‪ ،‬راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم آزاد اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ و ﭘﻴﺸﺮوي ﺗﺎ‬
‫رود ﺳﻨﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮروي ﻫﺎ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن را در ﻣﻨﻈﻘﻪ درك ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﭘﻲ رﺧﻨﻪ و ﻧﻔﻮذ در ﻣﻴﺎن آن ﻫﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ در‬
‫اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در آن ﺑﺮﻫﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎ ﻫﻮادار اﻣﺮﻳﻜﺎ روي ﻛﺎر ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺷﻮروي ﻫﺎ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ روي ﻛﺎر ﺑﻮدن ﻳﻚ دوﻟﺖ دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻮروي در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ آن ﻛﺸﻮر در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺑﻪ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ رو ﺑﻪ رو ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺎﺗﻮ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻈﺎﻣﻲ دارﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺰم در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻫﺪاف زﻳﺮ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻳﺮان »ﻣﻬﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ«‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ و ﻫﻨﺪ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﻀﻮر اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ در ﭘﺸﺖ ﺟﺒﻬﻪ ﭼﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪54‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از روﻧﺪ ﻫﺎي اﻧﺘﻲ ﮔﺮاﺳﻴﻮﻧﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪي ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‬ ‫‪-5‬‬

‫‪ .54‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي‪ ،‬اﻛﻮ‪ ،‬ﺳﻴﻜﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪135‬‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژﻳﺘﻴﻚ و ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻣﻮاﺻﻼﺗﻲ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ آن در‬ ‫‪-6‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﻗﻔﻘﺎز‪ -‬ﻛﺴﭙﻴﻦ و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎاﻟﻘﻮه ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻳﻲ ﺑﺮاي‬ ‫‪-7‬‬
‫‪55‬‬
‫آﻏﺎز اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮل ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎزﻣﺎن آي‪ .‬اس‪ .‬آي و روي ﻛﺎر آوردن ﻳﻚ‬ ‫‪-8‬‬
‫دوﻟﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه درآن ﻛﺸﻮر‪ ،‬و در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺗﺠﺰﺑﻪ آن ﻛﺸﻮر و اﻳﺠﺎد ﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺑﺎز ﻧﻤﻮدن دﻫﻠﻴﺰي از راه ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﻫﺮات ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺮون از ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻔﻮذ اﻋﺮاب‬ ‫‪-9‬‬
‫‪ -10‬ﺳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ راه ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي آن از راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﻠﻴﺞ‬
‫ﻓﺎرس‬
‫‪ -11‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻳﻮراﻧﻴﻮم ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫‪ -12‬اﻳﺠﺎد ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺮاي رس رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫‪ -13‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ اﺳﺘﺨﺒﺎراﺗﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﮔﺴﺘﺮه اروآﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫‪ -14‬روي ﻛﺎر آوردن رژﻳﻢ ﻫﺎي »دﻣﻜﺮات« ﻫﻮادار اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫‪ -15‬دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫‪ -16‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮه ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و راه اﻧﺪازي ﺟﻨﮓ ﺗﺮﻳﺎك در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ‪.‬‬
‫‪...‬و‪...‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺲ از ‪ 2014‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻪ‪:‬‬

‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﻬﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻣﺎ‪ ،‬اداﻣﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺳﺪه ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺳﻴﻄﺮه ﻳﺎﺑﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ و‬
‫ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ اردوﮔﺎه ﻫﺎي ﺗﺎﻻﺳﻮرﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﺗﻴﻠﻮرﻛﺮاﺗﻴﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .55‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﮔﺰارش »راه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺻﻠﺢ و ﺗﻔﺎﻫﻢ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن«‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﺎي روﺳﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﭘﺸﺘﻮ در ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ ‪ www.Idmrr.ru‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر‬
‫ﻳﻮري ﻛﺮوﭘﻨﻒ‪.‬‬
‫‪136‬‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي آن ﻛﺸﻮر‬
‫در ﭘﻬﻨﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﻧﺮو ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻗﺎره اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫و آراﻳﺶ اردوﮔﺎه ﭘﺎن اﻣﺮﻳﻜﻨﻴﺴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬آراﻳﺶ اردوﮔﺎه ﺗﺮاﻧﺲ اﺗﻼﻧﺘﻴﻚ در دو‬
‫ﺳﻮي اﻗﻴﺎﻧﻮس اﺗﻠﺲ و اﻳﺠﺎد ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﺗﻮ از اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب آن‪ ،‬ﭘﻼن ﻣﺎرﺷﺎل را ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺎزي آﻟﻤﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ اوﻟﻮﻳﺖ‬
‫راﻫﺒﺮد اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻮروي ﻛﻪ ﭼﻮﻧﺎن اﺑﺮﻗﺪرت ﭘﻴﺮوز از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮد در اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺧﺎور دور ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺲ از‬
‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﺷﻮروي ﻫﺎ در ﭘﻲ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان و ﻋﺮاق در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺠﺎب ﻋﺎﺟﺰ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﭙﺮ دﻓﺎﻋﻲ ﻣﻴﺎن ﺣﻮزه ﻫﺎي‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد ﺷﺎن و ﺣﻮزه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺎرس زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺴﺎن ﻫﺎ اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻟﻴﺒﻴﺎ و اﻟﺠﺰاﻳﺮ اﻣﺘﺪاد ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻳﺮان ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺣﻮزه درﻳﺎي ﻛﺴﭙﻴﻦ و آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻳﻮراﻧﻴﻮم ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن و ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن را از رﺧﻨﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﺗﻮ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد و از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺧﻮد ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﻴﺰ ﭼﻮن اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺮش از اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺷﻮروي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ ﺣﻮزه ﺷﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﭼﻮن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻛﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺮﻳﻦ و‬
‫اﻣﺎرات را زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺷﻮروي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ و ﺗﺤﻜﻴﻢ روز اﻓﺰون آن‪،‬‬
‫در ﭘﻬﻠﻮي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از راﻫﻴﺎﺑﻲ ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و درﻳﺎي ﻋﻤﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ رﺧﻨﻪ ﺧﻮد را در‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺎرس ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬

‫‪137‬‬
‫ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ را ﺑﺸﻜﻨﺎﻧﺪ و از ﻫﻢ ﺑﮕﺴﻼﻧﺪ و ﺑﺪراﻧﺪ و از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺳﻴﻄﺮه ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﭘﻬﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ و‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ رﺧﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﻫﻤﻮار ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻛﻤﻜﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن دو اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ را در ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻮدﺗﺎي ﺳﺎدات‪ ،‬ﻣﺼﺮ از ﺷﻮروي رو ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ﺷﺼﺖ و‬
‫اواﻳﻞ ﺳﺎل ﻫﺎي ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﭘﻲ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ آراﻳﺶ اردﮔﺎه ﭘﺎن‬
‫اﻳﺮاﻧﺴﺘﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺧﻴﺰي ﺑﺮاي ﭘﺮش ﻫﺎي ﺑﻌﺪي‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ روي دادن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان و ﻛﻮدﺗﺎي‬
‫داوود ﺧﺎن و در ﭘﺲ آن راه اﻓﺘﺎدن ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 27‬اﭘﺮﻳﻞ ‪ 1978‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛ ﺷﻮروي ﻫﺎ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﺮدﺳﺘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻨﺜﻲ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪن رژﻳﻢ‬
‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺟﺪي رو ﺑﻪ رو ﮔﺮدﻳﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﻲ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي واﻗﻊ در ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻣﻲ ﺑﺮآﻳﺪ‪.‬‬

‫در آﺛﺎر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﻴﺎري در‬
‫ﺑﺎره اﻫﺪاف و ﻧﻴﺎت ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎزﺗﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل؛ ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر ﻳﻮري‬
‫ﻛﺮوﭘﻨﻒ در ﮔﺰارش ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ از ﺳﻮي »ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﻣﻮﮔﺮاﻓﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ روﺳﻴﻪ« اراﻳﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫در ﻣﺤﻮرﻫﺎي زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫»آﻧﺎﻟﻴﺰﻫﺎي ﺧﺒﺮﮔﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ روﺷﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻫﺪاف‬
‫راﺳﺘﻴﻦ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﻧﺎﺗﻮ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در راﺳﺘﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻳﻚ ﺗﺨﺘﻪ ﭘﺮش ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺟﻴﻮ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‪ ،‬ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮ اﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ در ﻣﺮﻛﺰ اروآﺳﻴﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻴﺪن ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي‬
‫ﭘﺮﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ در ﮔﺴﺘﺮه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺳﺮاﺳﺮ ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺰم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻳﻲ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺎﻣﺤﺪود‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺟﻨﮕﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺎﺗﻮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪138‬‬
‫ﺷﺎﻟﻮده دﻛﺘﺮﻳﻨﺎل ﺣﻀﻮر در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﭘﺮوژه »ﺧﺎور ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺰرگ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را‬
‫از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻣﺮاﻛﺶ و ﻃﺮح »آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ« ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻜﺮو ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫را از ﺳﺎﻳﺒﺮﻳﺎي روﺳﻴﻪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎل ﻫﻨﺪ در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ زﻳﺮ ﻧﺎم »ﻫﻤﻜﺎري در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن آن« ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر ﻓﺮﻳﺪرﻳﻚ اﺳﺘﺎر در ﺳﺎل ‪ 2005‬ﺑﺎزﺗﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪف‬
‫دﻛﺘﺮﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﻳﻲ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪» :‬اراﻳﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻪ ﺗﺤﻮل‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻫﻤﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ زون اﻣﻨﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ و زﻳﺴﺘﺎري‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﻜﻮﻻر و ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺑﺎز اداره و ارﺟﮕﺰار ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺑﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫داراي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ«‪ .‬در اﻳﻦ دﻛﺘﺮﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺸﻮر ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻳﻲ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﺷﺖ دﻛﺘﺮﻳﻦ اﺳﺘﺎرت‪ ،‬آوردن ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫زﻳﺮ ﭼﺘﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ و اﻳﺮان ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﺠﺎد آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را از زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ‬
‫روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ ﺑﺮﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ در اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﺷﻮد و ﻣﻨﻄﻘﻪ را زﻳﺮ ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ‬
‫ﺧﻮد در ﺑﻴﺎورد و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎو ﺳﺘﺮگ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﺑﺮ زﻣﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﻣﺒﺪل ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺿﺪ ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺮﻛﻮب و ﻧﺎﺑﻮدﺳﺎزي‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي دﻫﺸﺖ اﻓﮕﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻛﻨﺘﺮل ﭘﻬﻦ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﻳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ و ﻧﺎﺗﻮ در ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﻫﺮات ﺷﻴﻨﺪﻧﺪ و ﺑﮕﺮام اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮودﮔﺎه ﻫﺎي‬
‫ﺑﮕﺮام و ﺷﻴﻨﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻫﻮاﻳﻲ ﻳﻮﻧﻮرﺳﺎﻟﻲ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺪه‬
‫ﺑﺎﻧﻲ ﻫﻮاﻳﻲ و ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ ﻣﺠﻬﺰ اﻧﺪ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺳﭙﻬﺮ ﻧﺎوﺑﺮي ﻫﻮاﻳﻲ‪ -‬ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ را ﺑﻴﺨﻲ در‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﭘﻬﻨﻪ اروآﺳﻴﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪139‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺎﺗﻮ از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ در ارو آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ ده ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬
‫از اﻳﻦ ﺑﮋﻳﺰﻧﺴﻜﻲ رﺧﻨﻪ در آن را »ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ« ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﺘﺤﻜﺎم‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪«.‬‬

‫آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﺮﺗﻮ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪن اوﺿﺎع ﺟﻬﺎﻧﻲ‪:‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬روس ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﭼﻴﻨﻲ ﻫﺎ و اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ »آن ﻫﺎ« ﺑﻪ ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي داﻣﮕﺎه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو ﺣﺘﺎ ﻛﻤﻚ ﻫﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اروﭘﺎ ﺑﺎ ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ‪ ،‬در ﭘﻲ ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه و ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺨﺘﻪ ﺧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻳﺮان و و ﭼﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه در آﻏﺎز‪ ،‬از ﺻﺪاﻗﺖ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺣﺘﻤﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻲ ﻃﺮف اﻋﻼم ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ ﻏﺮب در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺸﺎن داد و ﻧﻪ ﺷﺮق‪.‬‬
‫ﻏﺮب ﺗﺸﻨﻪ اﻧﺮژي و ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ ﺑﻮد و اﺳﺖ و ﺷﺮق ﺗﺸﻨﻪ اﻧﺘﻘﺎم و درﮔﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺮﻳﻒ در ﻳﻚ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ درازﻣﺪت و در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ در » ﺑﺎﺗﻼق«‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻏﺮب در ﻣﺴﺎﻟﻪ از روش ﻫﺎ ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻫﻤﺎن اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺷﻮروي ﻫﺎ در زﻣﺎن ﺑﺮژﻧﻒ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﮔﺴﻴﻞ ﻗﻄﻌﺎت ﻳﺎ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬روﺷﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺠﺶ‬
‫درﺳﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬آن ﻫﺎ آﺷﻜﺎرا ﻧﻴﺮوي ﻃﺎﻟﺒﺎن و واﻛﻨﺶ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ را در ﻗﺒﺎل ﺣﻀﻮر‬
‫درازﻣﺪت ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اروﭘﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ آن ﻛﺸﻮر را وادار ﺑﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺴﻴﻞ دﻫﺸﺖ اﻓﮕﻨﺎن ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻣﻜﺎﻧﺎت‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺑﻪ وﻳﮋه اروﭘﺎ در ﻓﺸﺎر آوردن ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﻴﻦ‪ ،‬اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ و ﻧﻴﺰ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻧﻘﺶ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو در‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪140‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﻪ راه در ﭘﻴﺶ‬
‫رو دارد‪ :‬اﻓﺰاﻳﺶ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺣﻀﻮر ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي؛ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ و ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﺎﺗﻮس ﺑﻴﻄﺮﻓﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر؛ و ﻳﺎ ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ ﺳﻪ راه دﺷﻮاري ﻫﺎ و‬
‫ﺗﺒﻌﺎت ﺧﻮد را دارد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﺎدآور ﮔﺮدﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺧﻮد‪،‬‬

‫در ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺪه ﻫﺎي ﻧﺰدﻫﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از راﻫﻴﺎﺑﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎي روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺎرزار )آﻧﭽﻪ ﻛﻪ رادﻳﺎر‬
‫ﻛﻴﭙﻠﻴﻨﮓ– ﺳﺨﻨﻮر اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ آن را ﺑﺎزي ﺑﺰرگ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺑﻮد(‪ ،‬روﻳﺎروﻳﻲ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ رﻗﻴﺐ)در آﻏﺎز روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ و ﺳﭙﺲ ﻫﻢ ﺷﻮروي و اﻣﺮﻳﻜﺎ( و ﻧﻴﺰ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺒﺮ )دﺗﺮﻣﻴﻨﻴﺰم( ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﻮد از »ﺑﺎزي ﺳﺘﺮگ« ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﺑﻌﺎد‬
‫ﺑﺎزي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده و ﭼﻨﺪﭘﻬﻠﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﻤﺎر ﺑﺎزﻳﮕﺮان از دو ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎزﻳﮕﺮ‬
‫اﻓﺮاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺪان ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺎرزار اﻳﻦ ﺑﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﻫﺪاف ﻧﺎﺗﻮ ﻫﻤﺮاﺳﺘﺎ ﺑﺎ اﻫﺪاف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺤﻘﻖ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﻫﺪف‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺮﻓﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ﻫﻤﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ آن ﻛﺸﻮر ﺑﺎ اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‬
‫و اﻳﺮان و ﺣﺘﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ در ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻌﺎرض ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎرزار زروآزﻣﺎﻳﻲ ﻫﺎ و روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﻤﻠﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ رژﻳﻢ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬دو راﻫﻜﺎر وﺟﻮد داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻚ‪ -‬ﻧﺮم اﻓﺰاري‬

‫‪141‬‬
 ‫دو‪ -‬ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري‬
‫راه ﺣﻞ ﻧﺮم اﻓﺰاري در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﭼﻨﺎن ﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻣﻲ ﺑﻮد و اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮازن‪56‬را در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻮازن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اروﭘﺎ‪ ،‬روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎ روي ﻛﺎر آوردن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﺑﻴﻄﺮف و ﻧﺎﻣﺘﻌﻬﺪ‬
‫‪ -2‬ﺗﻮازن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‬
‫‪ -3‬ﺗﻮازن دروﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻴﺎﻧﺘﺒﺎري‪ ،‬ﻣﻴﺎن زﺑﺎﻧﻲ و ﻣﻴﺎن ﻣﺬﻫﺒﻲ را در ﻛﺸﻮر در ﺑﺮ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳﻚ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮازن ﻫﺎﻳﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺎل اﺳﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﻠﺢ ﭘﺎﻳﺪار و ﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺎﺗﻮ راﻫﻜﺎر ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎور‬
‫ﺷﻤﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﻫﻨﮕﺎم راﻫﻴﺎﻓﺖ ﻧﺮم اﻓﺰاري ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺎﺗﻮ وﺟﻮد داﺷﺖ‬
‫و ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰاري ﻳﻚ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﭘﻮﻳﺎي روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ و اﻳﺮان و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺷﻤﺎري از ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻓﺮاﮔﻴﺮ و‬
‫اﻋﻼم ﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻲ ﻃﺮف‪ ،‬ﮔﺮه از ﻛﺎر ﻓﺮوﺑﺴﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻮازن‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﮔﺸﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺿﺮورت ﺑﺮﮔﺰاري ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻲ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻫﺮ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫‪ .56‬اﻳﻦ راﻫﻜﺎر ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺳﻴﻪ روزي ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاﻳﻨﺪ ﮔﺰﻧﺪﻫﺎي‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ زﻳﺮ اﻧﺪ‪:‬‬
‫روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ‬ ‫‪-1‬‬
‫روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺒﻮد اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎزار‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﻮار دروﻧﻲ ﭼﻮن ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻧﻴﺰ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﮔﻲ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ده ﻫﺎ ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫‪142‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﺷﻤﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪57،‬در ﺻﻮرت ﻛﺎرﺑﺮد راﻫﻜﺎر ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﺑﺰرﮔﻲ وارد ﻣﻴﺪان ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺷﻮﺧﻲ ﻛﺮد‪ .‬درس ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ از روش ﻫﺎي ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮو ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻣﺮﮔﺒﺎرﺗﺮﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ‪،‬‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻟﺮزان و ﺳﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺮاﮔﻨﺪه و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن داﺷﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﮔﺴﻴﻞ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻌﺪود و ﻣﺤﺪود‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ آن ﻫﻢ در ﺳﻨﺎرﻳﻮي ﺑﺪﺗﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﮔﺴﻴﻞ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎري ﻫﻢ ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از واردﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺎك ﻫﺎي ﻋﺮاق و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﻫﻤﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺨﺴﺖ اﻳﺮان را ﻛﻪ در آن ﺑﺮﻫﻪ ﻫﻨﻮز ﺗﻮان ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺎر‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬در آن ﺻﻮرت ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و در ﻋﺮاق ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد‪ .‬اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺎده ﻛﺮدن ﻧﻴﺮو در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﺮان را از دو ﺳﻮ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻼف ﮔﻤﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺒﺮدﻫﺎ در ﻋﺮاق و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻴﺶ از آن ﻛﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﺴﺖ‬
‫ﻫﺎ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درازا ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان ﻓﺮﺻﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺪت از‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﺎر آن در اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ آن دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت واﻛﻨﺸﻲ ﻣﻲ ﻳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﻣﺎ ﻣﻐﺎﻳﺮت‬
‫دارد و ﻛﺸﻮر ﻣﺎ را در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﺑﺮﺑﺎدي ﻗﺮار داده و دﺳﺘﺨﻮش ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎي‬
‫وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ .57‬ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‪» :‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻮروي«‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺟﻨﺮال ﻣﺤﻤﻮد ﻗﺎرﻳﻴﻒ‪-‬‬
‫ﻣﺸﺎور ارﺷﺪ ﻧﻈﺎﻣﻲ داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،1998 ،‬ﻓﺮاﻧﻜﻔﻮرت‪ ،‬ص ‪33‬‬
‫‪143‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺎﺗﻮ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬
‫ﮔﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪن آن در ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ دراز ﻣﺪت‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺮه ﺑﻪ ﺳﻮد روﺳﻴﻪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن آوﻧﺪﻫﺎي زﻳﺮ را ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪن دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﭘﻬﻠﻮي ﺧﻄﺮ‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺧﻄﺮ »ﭘﻬﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻃﺮاز اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ« در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻃﺮح »آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ« دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻌﻮﻳﺾ رژﻳﻢ‬
‫ﻫﺎي ﭘﺴﺎ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻴﺘﻲ ﻧﻴﻤﻪ ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎر آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎ راه اﻧﺪازي اﻧﻘﻼﺑﺎت رﻧﮕﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻓﺮاز آﺳﻤﺎن اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺳﺎﻳﻪ اﻓﮕﻦ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﺗﺮس رﺧﻨﻪ‬
‫ﺗﻨﺪروﻳﻲ و ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ و راه اﻓﺘﺎدن اﻧﻘﻼﺑﺎت رﻧﮕﻲ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي روﺳﻴﻪ ﮔﺮاﻳﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺎﻧﺪن در ﮔﺴﺘﺮه ﻧﻔﻮذ روﺳﻴﻪ را ﺑﺮ ﺧﻄﺮ‬
‫ﺗﻨﺪروﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻃﺮاز اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‪،‬‬
‫آن ﻫﻢ در اوﺿﺎع ﺿﻌﻒ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺴﻜﻮ ﭼﻮﻧﺎن ﻋﻄﻴﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬اﻣﻀﺎي ﻗﺮار داد ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎد ﺷﺪن ﺷﺪﻳﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻚ ﻛﺸﻮر درﺑﻨﺪ و ﺗﺨﺘﻪ ﺧﻴﺰ ﭘﺮش ﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻟﻐﺰش اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﺑﻲ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺷﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺰد ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺪاوم وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﮔﻮار ﻛﻨﻮﻧﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮس ﻓﺰاﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﭘﻬﻨﺎﻳﺎﺑﻲ ﺗﻨﺪروي و ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ( از ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎز داﺷﺘﻪ و‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ از دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ داﻣﺎن ﭘﺮ ﻣﻬﺮ روس ﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ و زﻳﺴﺘﻦ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ‬
‫ﭼﺘﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ روﺳﻴﻪ را از اﻓﺘﺎدن ﺑﻪ روز ﺳﻴﺎه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮآﻳﻨﺪ‬

‫‪144‬‬
‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه ﻛﻤﺎﻛﺎن در واﺑﺴﺘﮕﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻣﻨﻴﺘﻲ‬
‫از روﺳﻴﻪ ﺑﺴﺮ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزﭘﺴﮕﻴﺮي ﻣﻮاﺿﻊ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ روﺳﻴﻪ‬
‫در ﭘﻲ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪه و ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﺳﻮد آن ﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺧﻮاﻫﺎن ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺷﺪن‬
‫ﻧﻘﺶ روﺳﻴﻪ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﻐﺰش ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل اﻳﺮان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد روﺳﻴﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺧﻮد در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺤﺘﻮم رو ﺑﻪ رو‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ‬
‫روﺳﻴﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ آن ﺑﭙﺮدازد و از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻨﺶ ﺷﺪن اوﺿﺎع در ﺗﺒﺖ و ﺳﻴﻦ ﻛﻴﺎﻧﻚ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﻴﺎز ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻮاﺿﻊ آن ﻛﺸﻮر را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي ﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻳﻦ ﺣﻀﻮر ﺑﺎﻋﺚ آن ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻓﺘﺎده از ﺳﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫روز اﻓﺰون از ﻏﺮب و ﺑﻪ وﻳﮋه از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد و‬
‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺟﺰﻳﺮه ﻧﻤﺎي ﻋﺮب و ﺣﺘﺎ در اﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ از روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﺮان ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻛﻪ ﺳﻮد‬
‫ﻓﺮاوان و ﺑﺎد آورده ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬روﺳﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺗﻨﺪروان ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ -‬اﻋﻢ از اﻓﻐﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ و اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫از ﺳﻮي ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻨﮓ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدد و ﭼﻮﻧﺎن ﺗﺪاوم‬
‫ﻧﺒﺮدﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻓﻐﺎن در ﺳﺪه ﻫﺎي ﻧﺰدﻫﻢ و ﻧﻴﻤﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﭘﺮداز ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﻴﺮوزي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ روﺳﻴﻪ در رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ آرﻣﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن ﻛﺸﻮر ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ »در دادن ﺟﻨﮓ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ« در ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻛﻨﻮن در ﺳﻴﻤﺎي ﺟﻨﮓ‬
‫‪145‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺗﺒﺎرز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﺑﻤﺒﺎران ﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺮزي ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬آﺗﺶ اﻧﺰﺟﺎر و ﺗﻨﻔﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و‬
‫ﻫﻤﭙﻴﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺷﺎن را ﺗﺎزه ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ آن ﻛﺸﻮر از ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺒﺎرﮔﺮاي ﭘﺸﺘﻮن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻛﻪ ﭘﻴﻜﺮه اﺻﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر )ﺑﻴﺶ از ﺷﺼﺖ درﺻﺪ(‬
‫را ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ رو در رو ﻗﺮار داده و آﻧﺎن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -6‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻳﻚ دوﻟﺖ واﭘﺴﮕﺮا و ﺿﺪ ﻣﻠﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮاخ‬
‫ﺗﺮ ﺷﺪن ﺷﮕﺎف ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﺷﺪن وﺿﻌﻴﺖ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺗﻨﺶ ﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي دروﻧﻲ و دورﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﺮدم از ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه و ﻛﺸﻮر را ﺗﺎ ﻣﺮز اﻧﻔﺠﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﻘﻼب ﺗﻮده ﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻫﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﻔﺮ و اﻧﺰﺟﺎر ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭼﻮﻧﺎن ﺣﺎﻣﻲ‬
‫اﻳﻦ رژﻳﻢ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﺷﺪن ﺷﺎن ﺑﻪ روس ﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎ ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب‪ ،‬در ﻓﺮﺟﺎم‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻮﻧﺎن ﺟﻨﮓ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ اﻋﺮاب و در ﻛﻞ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي‬
‫ﺻﻠﻴﺒﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ دوري اﻋﺮاب از اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﮔﺮاﻳﺶ آن ﻫﺎ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺣﻀﻮر درازﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر روي ﻛﺎر آوردن ﻳﻚ دوﻟﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬در درازﻣﺪت‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ داﻣﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي ﺑﻴﻨﺪازد و ﻳﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﻓﺎﺟﻌﻪ‬
‫روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺗﻨﺪرو ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺟﻨﮓ دراز ﻣﺪت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻚ اﻫﺮم ﻓﺸﺎر دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از‬
‫ﺳﻮي روﺳﻴﻪ و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر درازﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻛﻤﺮﺷﻜﻨﻲ دارد‬ ‫‪-10‬‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد آن ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﻳﻲ رو ﺑﻪ رو ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪146‬‬
‫ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺎﺗﻮ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ ﻣﻴﺎن اروﭘﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ را‬ ‫‪-11‬‬
‫از ﻳﻚ ﺳﻮ و رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎ ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ را از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ژرف ﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ و‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺗﻮ را اﮔﺮ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ رو ﺑﻪ رو ﻧﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺳﺨﺖ‬
‫ﻟﺮزان ﺑﺴﺎزد‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و درﮔﻴﺮ ﺷﺪن آن ﻛﺸﻮر در ﻳﻚ ﺟﻨﮓ‬ ‫‪-12‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ روﺳﻴﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ازاي ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در زﻣﻴﻨﻪ رس رﺳﺎﻧﻲ از راه ﮔﺴﺘﺮه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮد‪ ،‬از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن و‬
‫اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺟﻠﻮ رﺧﻨﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﺑﮕﻴﺮد و در ﺑﺴﺎ‬
‫از ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻫﺮم ﻓﺸﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر درازﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ درد ﺳﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻲ‬ ‫‪-13‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﭘﻬﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﻲ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﻳﻲ رو ﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎري از اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫‪-14‬‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻫﺪاف‪ ،‬آن ﻫﻢ ﭘﺲ از‬
‫ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻮﻧﺎن ﭘﻴﺮوزي روس ﻫﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎزه ﺑﺎزي‬
‫ﺑﺰرگ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫درﮔﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎري زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺎﻧﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ‬ ‫‪-15‬‬
‫در دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ را ﻣﺤﺪود ﮔﺮداﻧﺪ و زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي‬
‫رﺧﻨﻪ روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ در اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺴﺎزد‪.‬‬
‫درﮔﻴﺮ ﺷﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي روس ﻫﺎ و ﭼﻴﻨﻲ ﻫﺎ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫‪-16‬‬
‫ﻣﻲ آورد ﺗﺎ ﻓﺎرﻏﺒﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﻛﻪ ‪ 32‬درﺻﺪ ذﺧﺎﻳﺮ اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن در آن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‬
‫ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ آن را ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮه روﺑﺮو ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ آن ﻛﻪ در ﺑﻌﺪ داﺧﻠﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮه ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮرد‪ ،‬در ﺑﻌﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﺑﺎ آن در ﺗﻌﺎرض واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﺷﻤﺎري از‬

‫‪147‬‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬در ﭘﻲ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺨﺘﻪ ﭘﺮش و ﺧﻴﺰ اﺳﺖ و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫اﻫﺪاف ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازاﻧﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن روﺳﻴﻪ وارث آن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺮار داد‬
‫و ﻣﻌﺎﻫﺪه داﺷﺖ )از زﻣﺎن اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪان( ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺣﻖ‬
‫ﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻮﻣﻲ در ﺧﺎك ﺧﻮد ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻋﻠﻴﻪ آن ﻛﺸﻮر ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻧﺎﻗﺾ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﻌﻬﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺧﻴﺮا ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار داد ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻣﻀﺎء ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻀﻮر دارد و ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه‬
‫درﮔﻴﺮ ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ‪ .‬از ﻗﺮاﻳﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در ﻧﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دو ﻃﺮف ﺗﻮان ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﻧﺪارد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ اوﺑﺎﻣﺎ در ﭘﻲ ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻧﻮي در ﺑﺤﺮان‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﺎزﻧﮕﺮي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺧﻮد در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺸﻴﺪن ﻧﻴﺮوﻫﺎ از‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻤﺎن زد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﭘﻴﺮوزي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي آوردن‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﺳﺖ ﺑﺎزي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺖ ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان را در ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﺎوري آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﻪ ﺳﻮد اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺮﻳﻨﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‪58‬ﺻﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .58‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ و ﻧﻴﺰ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﺑﻪ ﺷﻤﻮل دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﻤﺴﻮد از ﺟﻤﻠﻪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻘﺎره و‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫‪148‬‬
‫ﭘﻴﺮوزي ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺣﻴﺎي ﭘﻬﻦ ﺷﺪن ﻧﻔﻮذ ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب و وﻫﺎﺑﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻞ ﻧﻴﺰ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻧﻮد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻳﺮان)و ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻞ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ( را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و دردﺳﺮﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ‬
‫روﺑﺮو ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮري در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻨﻬﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و ﺣﻠﻘﺎت و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺧﺎﺻﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻃﺎﻟﺒﺎن ذﻳﻨﻔﻊ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻨﺎر آﻣﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب‪ ،‬ﻛﺎﺑﻮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاب ﺷﻴﺮﻳﻦ اﻳﺮان را ﺑﺮﻫﻢ‬
‫ﻣﻲ زﻧﺪ و آن ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪي ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ آن ﻫﻢ ﭘﺲ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺗﻨﺪروان‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اداﻣﻪ وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن و ﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺎدي و ﺗﻠﻔﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ و در ﮔﻴﺮ ﺷﺪن آن ﻫﺎ‬
‫در ﺑﺎﺗﻼق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺗﻠﻔﺎت در ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎن ﻫﺎ ﺗﻨﻔﺮ از اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫در ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎن ﻫﺎ ﺑﻞ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ روز اﻓﺰوﻧﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ و در‬
‫درون اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﻴﺰ در اروﭘﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺮدم را ﺑﺎ »ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزاﻧﻪ« ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﺎور ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺪاوم وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ »ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ«‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻛﺎري را‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ و در ﻛﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﭘﻬﻦ ﺷﺪن ﺗﻨﺪروﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﺎري ﮔﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﺮدن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫اﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻒ آن اﻓﺘﺎدن اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺮ دوش ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﻄﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪149‬‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي ﻛﻨﻮن ﺗﻮان ﻛﺸﻴﺪن ﺑﺎري ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‬
‫را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﺷﻤﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﺑﺎزان‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در ﻛﺠﺎي زﻣﻴﻦ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻫﺎ ﭼﻪ وﻇﺎﻳﻔﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ وﻇﺎﻳﻔﻲ را ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ)ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي و در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ روﺳﻴﻪ و اﻳﺮان از ﺳﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ(‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮد آن ﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اداﻣﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﺪاوم آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺮگ و ﺣﻴﺎت ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ‬
‫روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺎرزار ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻣﺒﺪل‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮب‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬

‫ﻫﺮ ﭼﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺮﻳﺰي ﻧﺪارد و ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮاي وﻓﻖ دادن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫در دراز ﻣﺪت‪ ،‬ﻋﻴﺎر ﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺤﺮان در درازﻣﺪت اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺪه آل‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭼﻪ ﻧﻘﺸﻲ دارد و ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﺪ؟‬
‫‪ -1‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ ﺗﺪاوم ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬
‫‪-2‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻀﻮر درازﻣﺪت آن ﺑﺮاي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺪان روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎي اﺳﺘﺨﺒﺎراﺗﻲ و ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺣﺴﺎس ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺑﻲ دﻓﺎع ﺗﺮﻳﻦ و آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭘﻮﻳﺎ و ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬
‫را ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ آن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻫﺎ و ﺳﻠﻴﻘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ در ﺗﺮاز ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﻫﺎﻟﻪ ﻳﻲ از اﺑﻬﺎم ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺰﻳﺮه ﻳﻲ اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن‬
‫‪150‬‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت آرﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﺒﺮد اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺨﺸﻲ از راﻫﺒﺮد ﻛﻠﻲ آن ﻛﺸﻮر و ﻧﺎﺗﻮ در‬
‫ﻛﻞ در ﻣﻘﻴﺎس ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﮔﻠﻮﺑﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘَﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻔﻴﮕﻮراﺳﻴﻮن ﺟﻬﺎن دو ﻗﻄﺒﻲ ﺷﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﻓﺮو رﻳﺨﺖ و در دﻫﻪ ﻧﻮد ﺷﺎﻫﺪ ﺟﻬﺎن ﻳﻚ‬
‫ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻫﺰاره ﺳﻮم‪ ،‬آراﻳﺶ ﻗﻮا در ﺟﻬﺎن دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ و اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﺑﺮﻗﺪرت ﻫﺎي ﻧﻮﻇﻬﻮر‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺗﺒﺎرز دوﺑﺎره روﺳﻴﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﮔﻠﻮﺑﺎل‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻧﻮ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﻲ ﺷﺪن ﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫در روﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻳﻲ را روﻧﺪﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮاﻳﻲ ﻳﺎ رﻳﮕﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻴﺎره ﻣﺎ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك و ﻣﺤﺪود اﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮﺗﺮ ﺷﺎن‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺮﺷﺎر ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪،‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و روﺳﻴﻪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎ و‬
‫ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮ ﺳﺮ دﺳﺘﺮﺳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود زﻣﻴﻦ و‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ دارﻧﺪه اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﻣﻌﺎدن ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻮﻳﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺖ و درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻮﻳﺖ دارد‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺒﺎر‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﺑﺰار اﻧﺪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف راﻫﺒﺮدي‪.‬‬

‫‪151‬‬
‫ﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮورﻳﺰي ﺷﻤﺎري از ارزش ﻫﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻧﻈﺎم ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻞ و ﻗﻮاﻋﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﺪول ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻳﻚ ﺑﺎم و دو ﻫﻮاي‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺑﺮﺧﻮرد اﺑﺰاري ﺑﺎ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪردﻫﺎي دوﮔﺎﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮﻫﻢ‬
‫رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل؛ ﺑﺮاي ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر ﻣﺎ و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﻪ‬
‫درﺳﺘﻲ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮز ﻣﻴﺎن ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻠﻲ و دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻨﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫از ﻛﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ .‬و اﺻﻼ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﺧﻮاﻧﺪ؟ آﻳﺎ‬
‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺟﻨﺒﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي آزادي ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎن ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮورﻳﺴﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ دوﻟﺖ اﺳﺮاﻳﻴﻞ؟ آﻳﺎ ﻛﺮدﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دادﮔﺮاﻧﻪ ﻣﺪﻧﻲ‬
‫ﺧﻮد اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ دوﻟﺖ ﺗﺮﻛﻴﻪ؟‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ از ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﻮده ﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫از ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﻛﺮدﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻳﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و ﺑﺤﺮﻳﻦ‬
‫و اﺻﻮﻻ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﺪاﻳﻲ ﻃﻠﺐ و ﺳﭙﺮاﺗﻴﺴﺖ ﺧﻄﺎب ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ دﻳﺮوز ﺷﻮرﺷﻴﺎن »ﻣﻴﺪان« ﻛﻴﻴﻒ را رﻫﺮوان آزادي و دﻣﻜﺮاﺳﻲ و‬

‫دادﮔﺮي ﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورد ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻳﻮﻧﻮﻛﻮوﻳﭻ ﺣﻖ ﻧﺪارد آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﺮﻛﻮب ﻛﻨﺪ و اﻣﺮوز رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮق اوﻛﺮاﻳﻴﻦ را ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻫﺎي ﺟﺪاﻳﻲ ﻃﻠﺐ و‬
‫آﺗﺶ اﻓﺮوز ﺧﻄﺎب ﻛﺮد و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮاﻧﻪ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع آن ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ ﻛﺸﻮر ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد؟‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ﺟﺪاﺷﺪن ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق از آن ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﻛﻴﺲ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزان ﻛﺮد ﺗﺮﻛﻴﻪ را ﺟﺪاﻳﻲ ﻃﻠﺐ و ﺗﺮورﻳﺴﺖ و دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻦ ﺳﻠﻔﻲ )وﻫﺎﺑﻲ( ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻋﺶ و اﻟﻨﺼﺮه در ﺳﻮرﻳﻪ ﻣﺒﺎرزان راه آزادي؟‬

‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﮔﻨﮓ و ﻣﺒﻬﻢ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺘﻲ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ و ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ از ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺮورﻳﺴﻢ اراﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ‬

‫‪152‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از دو دﻫﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ داﻟﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ از ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫از دﻳﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ از ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬و در زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎﻧﺴﻨﺴﻮس ﺟﺎﻣﻌﻲ در ﺗﺮاز ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫ﺗﺎ از اﻳﻦ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻫﺎ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮرد آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎري ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ از ﻋﻴﻨﻚ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ و ﻳﺎ ﻫﻢ ﺗﺒﺎري و ﻓﺮﻗﻪ ﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻴﻤﺎري دﻳﺪن ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎ از ﭘﺸﺖ ﻋﻴﻨﻚ ﭘﺸﺘﻮن و ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﺎﺧﺠﺴﺘﻪ و ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن ﻣﺒﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻦ ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر دارم‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ رو ﺑﻪ رو ﺷﺪن ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﺮاي ﺧﻮد‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزم ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮان« اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﺪي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي آﻻﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ اﺑﺰاري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫روﺷﻦ ﺑﺴﺎزﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﺣﻠﻘﺎت وﻳﮋه ﻳﻲ در ﺟﻬﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ ﺑﺮاي اﻏﺮاض و‬
‫ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﻮم ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺬار ﻗﺮار دارﻳﻢ‪ .‬ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﻲ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎزي‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺟﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻨﮕﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻛﺎﻧﻔﻴﮕﻮراﺳﻴﻮن ﻣﺸﺨﺺ و‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ 2017‬ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺮا ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮورﻳﺰي اردوﮔﺎه ﺷﺮق ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺳﺮ ﺟﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﻮن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻧﺎﺗﻮ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎري دﻳﮕﺮي از اﻋﻀﺎي ﻧﺎﺗﻮ ﺗﺎ ‪ 2020‬راه ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫آن ﺑﻴﺮون ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪153‬‬
‫در ﺗﻴﺎﺗﺮ اروﭘﺎﻳﻲ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺮان از ﻣﺮﻛﺰ اروﭘﺎ در آﻟﻤﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻨﻮن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮزﻫﺎي روﺳﻴﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﻮن اوﻛﺮاﻳﻴﻦ در ﺑﺤﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻖ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻓﺮورﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﮔﻮدال ﺟﻨﮓ‬
‫داﺧﻠﻲ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎه ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل روان‬
‫‪ 2014‬ﺑﻪ اوج ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان ﺑﺰرگ را ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻨﻴﺖ اروﭘﺎ و ﺣﺘﺎ ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺟﺪي رو ﺑﻪ رو ﺳﺎزد‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻣﻜﺎن‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻲ رود از ﺳﺮﺗﺎﺳﺮي ﺷﺪن ﺑﺤﺮان در ﻛﻞ اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ راه اﻓﺘﺎدن اﻧﻘﻼب و‬
‫ﺷﻮرش در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر و ﺗﺠﺰﻳﻪ آن ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ و ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدي در اروﭘﺎ و ﻛﻞ ﺟﻬﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي رو ﺑﻪ رو ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻛﻨﻮن ﻣﻴﺰان ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﺑﻪ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ‪ 35‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫ﺑﻪ روﺳﻴﻪ و ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻪ ﭼﻴﻦ‪ .‬روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﺑﺪﻫﻲ‬
‫ﻫﺎ را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﺑﺮاي ﭘﺮ ﻛﺮدن ﻛﺴﺮي ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺧﻮذ ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﻏﺮب از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد در ﺳﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬روﺳﻴﻪ و اروﭘﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ راه ﻫﺎي ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از ﺑﺤﺮان‬
‫ﺧﻮﻧﻴﻦ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز دﻳﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﻨﺪ در ﻏﻴﺮ آن دﻳﺮ ﻳﺎ زود‬
‫ﺑﺎ ‪ 45‬ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻧﺴﺎن ﺑﺤﺮان زده و ﺑﻲ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ در ﻗﻠﺐ اروﭘﺎ ﺳﺮ و ﻛﺎر ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬

‫ﺗﻴﺮه ﺷﺪن ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻴﺎن روﺳﻴﻪ و ﻏﺮب ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺤﺮان اوﻛﺮاﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎه آﻏﺎز ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺤﺮان ﭘﻴﭽﻴﺪه اﻗﺘﺼﺎدي دﻳﮕﺮ ﻗﺮار‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺧﻄﺮ ﻣﺰﻣﻦ ﺷﺪن ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﻨﺶ ﻫﺎ‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن از ﺟﻤﻠﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را در ﭘﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪.‬‬

‫روﺳﻴﻪ ﻛﻨﻮن ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﻮم ﮔﺎز اروﭘﺎ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻴﻖ ﺷﺪن ﺑﺤﺮان اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺲ ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد اروﭘﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻞ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﺟﺎ ﺑﮕﺬارد‪ .‬اوﻛﺮاﻳﻴﻦ‬
‫درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ دﻳﮕﺮي ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎي‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ و درﮔﻴﺮ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪154‬‬
‫و ﺣﺎﻻ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ .‬از دﻳﺪ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ و‬
‫ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﻲ دارﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺟﻨﻮب« ﻳﺎ »ﺣﺠﺎب ﻋﺎﺟﺰ« روﺳﻴﻪ‪.‬‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﻧﺪ و در ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ در ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ وﺟﻮد‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﺪرﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ دﻳﮕﺮي از ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﻬﺎي اﻳﺮان و ﻣﺼﺮ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﻧﺪ و در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮار ﻳﺎ‬
‫ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ از ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻟﻴﺒﻴﺎ‬
‫و‪ ...‬را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻤﺎري از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻴﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﭙﺲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﺑﺰرگ و‬
‫ﺟﻨﮓ ﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻت دراﻣﺎﺗﻴﻚ ﺑﻮده اﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺸﺮده ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ روي اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ درﻧﮓ‬
‫ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ روي اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﻔﻘﺎز و‬
‫ﻛﺴﭙﻴﻦ و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺗﺮﻛﻴﻪ را از ﮔﺴﺘﺮه ﻫﻨﺪ و ﺟﺰﻳﺮه ﻧﻤﺎي ﻋﺮب و ﺣﻮزه ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺎرس ﺟﺪا‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در دو ﺳﻮي اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در ﺷﻤﺎل‪-‬‬
‫ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻛﺴﭙﻴﻦ و در ﺟﻨﻮب ﺟﺰﻳﺮه ﻧﻤﺎي ﻋﺮب و ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺎرس‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‬
‫ﻫﺎ در ﺷﻤﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﺮ روي ﺧﻮد ﻛﻤﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﺧﻮاﺑﻴﺪه اﺳﺖ‪ -‬اﻳﺮان؛ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮ؛ ﻟﻴﺒﻴﺎ و ‪....‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﻜﻲ از ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻊ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دراﻣﺎﺗﻴﻚ ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﻣﻮاﺿﻊ ﺣﺮﻳﻒ را ﺑﺲ ﻟﺮزان ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺣﻮﺿﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺟﻨﻮب را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ و ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮ ﺣﻮﺿﻪ ﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ در ﺣﻴﻄﻪ ﺳﻴﻄﺮه ﺳﻨﺘﻲ روﺳﻴﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻳﺮان ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺗﺴﻠﻂ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺷﻮروي ﻫﺎ‬

‫‪155‬‬
‫ﺑﺮ اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ ،‬ﻟﻴﺒﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺮاق و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﻴﻄﺮه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﭘﻲ اﺗﻘﻼب اﻳﺮان‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر از دﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺷﻮروي ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻬﺎي ﺳﻮرﻳﻪ را‬
‫دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻣﻴﺎن دو ﻓﺮاﻗﺪرت ﻛﻤﺎﻛﺎن در ﺣﺎﻟﻲ اداﻣﻪ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺑﺰرگ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭼﻴﻦ و ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وارد ﻛﺎرزار ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺮان؛ ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺣﺘﺎ ﻗﻄﺮ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ روز اﻓﺰوﻧﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺸﻮر اﺳﺮاﻳﻴﻞ درﺳﺖ در راﺳﺘﺎي ﺗﺎراج ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و اﻋﻤﺎل‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻫﻤﻪ ﺑﺤﺮان ﻫﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ‬
‫دارد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ؛ دو ﻛﺸﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ‪ -‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ؛ و ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫در ﺑﺨﺸﻲ از اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪه ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﭘﺮوژه دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎزي ﻛﺮدن ﻧﻘﺶ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ در ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺒﺮدي ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫در ﻫﻤﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ در ﻣﺤﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز و ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺎﻫﺪ رﺧﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﻳﻢ ‪ .‬ﻛﻨﻮن وﺿﻊ ﺑﺪﺗﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﺒﻴﺎ در آﺳﺘﺎﻧﻪ اﻧﻬﺪام اﺳﺖ و ﺑﻪ آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻮش و ﺧﺮوش آﻣﺎده‬
‫ﮔﺪازﻓﺸﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﻢ آن ﻣﻲ رود ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺗﺎ ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ ﻧﺴﺒﺘﺎ آرام ﺑﻪ ﻳﻚ ﻟﺒﻨﺎن دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺒﺪل ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﻧﺲ و ﻣﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻟﻘﻮه آﺑﺴﺘﻦ روﻳﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻬﺎر ﻋﺮﺑﻲ در ﺳﻴﻤﺎي دﻳﮕﺮي اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬روﻳﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺷﻤﺎر‬
‫ﺑﺴﺒﺎري از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻮل‬
‫دراﻣﺎﺗﻴﻚ اوﺿﺎع را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﺳﺮاﻳﻴﻞ و ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻫﻢ اﻧﻔﺠﺎر آﻣﻴﺰ و آﺑﺴﺘﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺮ ﻳﺎ‬
‫زود ﺷﻌﻠﻪ ﻫﺎي آﺗﺶ ﺑﻪ ﻫﻮا ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻬﺪﻳﺪات رژﻳﻢ اﺳﺮاﻳﻴﻞ را ﺷﻮﺧﻲ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ رﺟﺰﺧﻮاﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﺲ ﺟﺪي اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﮔﺮوﻫﻲ دل ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ‬

‫‪156‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﺎور ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎراﻳﻲ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﻧﺎﻣﻨﻬﺎد ﻧﺪارم‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ و‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي و رﻳﺸﻪ ﻳﻲ اﻧﺪ‪ .‬اوﺿﺎع در ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻤﻦ وﺣﺘﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و ﻗﻄﺮ اﻧﻔﺠﺎر آﻣﻴﺰ اﺳﺖ و ﻫﺮ آن آﻣﺎده ﺟﻮش و ﺧﺮوش‪.‬‬

‫اوﺿﺎع ﺳﻮرﻳﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮدن ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬ﻛﻤﺎﻛﺎن اﻧﻔﺠﺎر آﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ اش ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﮔﺎز ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ اروﭘﺎ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﺎزي‬
‫ﺧﺎور درﻳﺎي ﻣﻴﺎﻧﺰﻣﻴﻨﻲ )ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ( و ﻧﻴﺰ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﻮد ﺳﻮرﻳﻪ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬
‫رﺳﻴﺪن ﮔﺎز اﻳﺮان از راه ﻋﺮاق و و ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﻪ اروﭘﺎ‪ .‬ﻣﺮدم ﺳﻮرﻳﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻤﻜﺶ‬
‫اﻧﺮژﻳﺘﻴﻚ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺮب ﻫﺎ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي اﺳﺪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺷﮕﺮد ﺷﻴﻮخ و ﺗﺮﻛﻴﻪ ‪ 200‬ﻫﺰار ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ و ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ آن زﺧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اوﺿﺎع ﻋﺮاق دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻛﻨﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺸﻮر در ﻋﻤﻞ ﺳﻪ ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﮔﺮوه دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻦ و ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ داﻋﺶ )دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺮاق و ﺷﺎم(‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﺗﺎزه ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ آزﻣﻮن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳﺖ و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ و‬
‫ﺟﻴﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ‪ .‬در آﻏﺎز اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﻋﺮب ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آوردﻧﺪ و‬
‫ﺳﺨﺎورزاﻧﻪ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﭘﺎي آن را در ﻋﺮاق ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اش از آن ﺟﺎ آﻏﺎز‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻋﺮاق اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دارد ﺗﺎ در ﺳﺎل ‪ 2014‬ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﻮد را از ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ در روز اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻬﻢ ﻋﺮاق در ﺳﺒﺪ ﻧﻔﺘﻲ اوﭘﻚ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ در روز ﺑﺎﻻ ﺑﺮود و‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ از ﺳﻬﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي روزاﻧﻪ‬
‫درآﻣﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 200‬ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن‬
‫ﺳﺮ و ﻛﻠﻪ ﺑﻐﺪادي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭘﮋواك ﺑﺎﻧﮓ ﻧﺎﺧﺮاش اﻋﻼم ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎرت و ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫دوﻟﺖ ﻧﺎب اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺮاق و ﺷﺎم در آﺳﻤﺎن ﻃﻨﻴﻦ اﻧﺪاز ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪157‬‬
‫ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻀﺤﻜﻪ ﻫﻴﻮﻻي دﻳﮕﺮي ﺳﺮ ﺑﺮ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫داﻋﺶ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﭼﺎه ﻫﺎ و دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻧﻔﺖ ﻋﺮاﻗﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ‬
‫ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ از ‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 35‬داﻟﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻓﺮوﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 800‬ﻣﻴﻠﻮن داﻟﺮ ﻧﻔﺖ ﻗﺎﭼﺎﻗﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺗﺎراج آﺷﻜﺎر داراي ﻫﺎي ﻋﺎﻣﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻋﻀﻮ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ اﺳﺖ‪ .‬آوازه ﻫﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻔﺖ از راه ﺑﻨﺪر ﺟﻴﻬﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در دراز ﻣﺪت اﮔﺮ ﺟﻠﻮ اﻳﻦ روﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد و ﻧﻔﺖ )روزاﻧﻪ ﺗﺎ ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ( ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺑﻬﺎي دوﻣﭙﻨﮕﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ راه ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ و آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﺎن داﻋﺶ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ‬
‫روﻧﺪ ﺳﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز داﻋﺶ از ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺮآﻣﺪه و ﭼﻮﻧﺎن اﺑﺰاري در دﺳﺘﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻗﻄﺮ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﭘﻬﻠﻮي اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺮدﻫﺎي ﻋﺮاق ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﺿﻌﻒ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻋﺮاق‪ ،‬آﻏﺎز ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮوش ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان آن ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ‪ 200‬ﻫﺰار ﺑﺸﻜﻪ در روز ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ و ﺑﺎ اﻓﺘﺎدن ﻛﺮﻛﻮك ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﺮدﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﺎ ‪ 400‬ﻫﺰار ﺑﺸﻜﻪ در روز ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮود‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﻳﺮان ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ روﺳﻴﻪ و اﻳﺮان ﻋﺰم را ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻋﺮاق ﺟﺰم ﻛﺮده اﻧﺪ و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎرﺗﻲ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﺳﻮ‪ 25 -‬روﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﺷﻮاري در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺷﻤﺎري ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي اف‪ 16 -‬ﺑﻪ ﻋﺮاق ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ .‬ﭘﺴﺎن ﺗﺮ‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺟﻠﻮ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻪ اﻣﻜﺎن آن ﻣﻲ رود ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺣﻤﻠﻪ‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺮاق از اﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺮاﻳﻴﻞ را ﺧﻨﺜﻲ‬
‫ﺑﺴﺎزد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻋﺮاق ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻲ دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻃﻠﺐ و ﺗﻨﺪرو‬

‫‪158‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻋﺮاق آﺑﺴﺘﻦ ﺑﺤﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از آن در‬
‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲ رود‪.‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻗﻔﻘﺎز درﻧﮓ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻴﺮون از ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻋﺮﺻﻪ و ﻛﺎرزار ﻳﻚ ﻧﻮع ﻛﺸﻤﻜﺶ‬
‫ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺴﺎن ﻫﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ و ﺳﭙﺲ‬
‫ﻫﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرزار ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اواﺧﺮ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﭘﻮﺑﺎ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺳﺨﺖ در ﺗﻜﺎﭘﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در اواﺧﺮ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻣﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬﺎﻳﻲ در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ روﻳﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﭼﻨﭽﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺮه ﺑﺎغ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺑﺮﻳﺪن ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن از روﺳﻴﻪ‪ ،‬و در ﭘﻲ آن ﺟﺪا ﺷﺪن آﺑﺨﺎزﻳﺎ و‬
‫اوﺳﺘﻴﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ از ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن‪ ،‬آﻏﺎز ﺻﺤﻨﻪ دراﻣﺎﺗﻴﻚ دﻳﮕﺮي از ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ راﻫﻴﺎﻓﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ و دادﮔﺮاﻧﻪ ﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ داﻳﻤﻲ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﻴﺰ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻗﺮه ﺑﺎغ و ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﭼﭽﻨﺴﺘﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﺮدد و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺎﺗﻮس ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﻛﺴﭙﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﺑﺤﺮان در ﻗﻔﻘﺎز و درﻳﺎي ﻛﺴﭙﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﻧﻮي‬
‫اداﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و اﺻﻠﻲ ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
‫ﮔﺴﺘﺮه دو ﺳﻮي درﻳﺎي ﻛﺴﭙﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﻢ ﺑﺮ ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﻲ ﺑﻮدن اﻣﻨﻴﺖ‬
‫)دﺳﺖ ﻛﻢ داﺷﺘﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن دو ﻣﻨﻄﻘﻪ( در اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان داﺧﻠﻲ‬
‫و ﺧﺎرﺟﻲ در دو ﮔﺴﺘﺮه ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪا از ﻫﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و اروﭘﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ؛ ﻫﻨﺪ و‬
‫ﭼﻴﻦ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺟﺎﭘﺎن و ﻛﻮرﻳﺎ را ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﻗﻔﻘﺎز ﺗﺎﺛﻴﺮي ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪159‬‬
‫در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻤﻜﺶ در ﺗﺮاز ﺟﻴﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻔﻮذ روز اﻓﺰون‬
‫ﭼﻴﻦ در آن ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻔﻮذ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در دراز ﻣﺪت ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ دردﺳﺮ ﺳﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻨﻮن ﭼﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ در ﻋﺮﺻﻪ اﻧﺮژي در ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﺸﻴﺪه و ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻳﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﻦ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دارد‪ ،‬ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺑﺰرگ راه آﻫﻦ و راه ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮاﺻﻼﺗﻲ را در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﭘﻴﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي راه ﺻﺎدرات‬
‫ﻛﺎﻻﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺧﻮد آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و در آﻳﻨﺪه ﻗﻔﻘﺎز ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺎزﻧﺪه ﺑﺎزي ﺟﻴﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺷﻤﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻟﻐﺰش آﻣﻴﺰ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ آن را در اﻗﺘﺼﺎد آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺧﻮد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده‬
‫ﺑﺮ ﺑﺎد ﺑﺮود‪ .‬از دﻳﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ درﺳﺖ از اوﺿﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در دوره‬
‫ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﻟﻐﺰش ﻫﺎي ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ داﺷﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻟﻐﺰش ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان در داﺷﺘﻦ ﺻﺮﻓﺎ ﻧﮕﺎه ﺟﻴﻮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ و ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﻧﺎدﻳﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺟﻴﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﮕﺎه ﭼﻴﻦ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺟﻴﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻫﻢ ﺑﺮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﭼﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ روزاﻓﺰون وزن ﻣﺨﺼﻮص ﭼﻴﻦ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن‬
‫وزن ﻣﺨﺼﻮص روﺳﻴﻪ در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﭘﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺎﭘﺎن‪ ،‬ﻛﻮرﻳﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﻳﺮان را ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫در ﻛﻞ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻮد را ﻧﮕﻬﺪارد‪.‬‬

‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻄﺮ ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ را ﻛﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را از ﺑﻴﺮون ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﺷﺎﻫﺪ ﭘﻮﻳﺎﺗﺮ ﺷﺪن ﺑﺎﻧﺪﻫﺎ ﺗﻨﺪرو و اﻓﺮاﻃﻲ اﺳﻼﻣﻲ در ﮔﺴﺘﺮه‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﻳﻢ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن در ﻣﻌﺮض اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻣﺎ‬

‫‪160‬‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ازﻳﻴﻜﺴﺘﺎن و ﻗﺮﻏﺰﺳﺘﺎن و ﺣﺘﺎ ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن و ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻴﻮع‬
‫ﻃﺎﻋﻮن ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺼﻮون ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﻓﺮاوان دروﻧﻲ دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮم ﺷﺪن ﺳﻴﺎره‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد آب‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻔﻮس‪ ،‬ﺧﺸﻚ ﺷﺪن درﻳﺎﭼﻪ ارال )ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻪ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود(‪ ،‬و ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از دﺷﻮاري ﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮه آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫را آﺑﺴﺘﻦ روﻳﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪي و ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻞ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ از ﮔﺎه و ﺑﻴﮕﺎه ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي و ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻨﻴﺖ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ روي دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺣﻀﻮر در ﻣﺮزﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻨﻮز اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻠﻤﻮﺳﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ‬
‫‪59‬‬
‫ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪«.‬‬

‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﻼح ﺳﺎزي ﺳﺮ ﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﺎﻧﻮن ﻫﺎي‬
‫ﺑﺤﺮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺎرس و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻫﺮ روز از ﺑﺤﺮان آﻓﺮﻳﻨﻲ ﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺳﻮي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﻠﺤﻪ ﭼﺎق ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ . 59‬ﻣﺘﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ در ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر »ﺑﺮرﺳﻲ اوﺿﺎع در ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻘﺶ اﻳﺮان‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ« در اﻧﺴﺘﻴﺘﻮت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮد«‪ .‬در ﻣﺎه ﺟﻮﻻي ﺳﺎل روان ‪ 2014‬در‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﻤﺴﻮد )ﻣﺸﺘﺮك اﻟﻤﻨﺎﻓﻊ(‪ ،‬ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬اﻛﺎدﻣﻴﻜﻲ ﺑﺎ‬
‫اﺷﺘﺮاك ده ﻫﺎ ﺗﻦ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮﮔﺰار ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺨﻨﺮان‬
‫اﺻﻠﻲ و ﻣﻬﻤﺎن وﻳﮋه ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر ﺑﻮدم و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻔﺼﻠﻲ در ﺑﺎره ﺗﺤﻮﻻت ﮔﻠﻮﺑﺎل و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬اوﺿﺎع ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اوﻛﺮاﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺑﻪ وﻳﮋه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﺮاد ﻧﻤﻮدم‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر‪ ،‬ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر ﻳﻔﺴﻲ ﻳﻒ‪ -‬ﻣﺴﻮول ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﻔﻘﺎز در اﻳﻦ اﻧﺴﺘﻴﺘﻮت‪ ،‬ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر دوﻧﺎﻳﻮا‪-‬‬
‫ﻣﺴﻮول ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮان در ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم روﺳﻴﻪ و ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر ﺳﺎژﻳﻦ‪ -‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪161‬‬
‫ﺧﻄﺮ ﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮي را اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻤﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‬
‫و ﺗﻴﻮري ﻧﺎﻣﻨﻬﺎد »ﻧﺮﻛﻮداﻟﺮ« )داﻟﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از درك ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ(‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺮﻛﻮ داﻟﺮ و ﭘﻴﻮﻧﺪ آن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ دﻳﮕﺮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ -‬ﭘﺘﺮوداﻟﺮ )داﻟﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﺪرك ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫آﻳﻨﺪ(‪.‬‬

‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬از دﻳﺮ ﺑﺎز ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ‪-‬ﺣﻔﻆ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﻟﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارز ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﻬﺎن از ﻃﺮﻳﻖ در‬
‫دﺳﺖ داﺷﺘﻦ اﻧﺤﺼﺎري ﻳﮕﺎﻧﻪ ارز ﺑﺎ اﻋﺘﺒﺎر در ﮔﻴﺘﻲ‪ -‬داﻟﺮ ﭘﻬﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﻨﻮن ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻫﺎي ﭼﺎپ داﻟﺮ‪ ،‬ﺷﺐ و روز ﭘﻮل ﭼﺎپ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ را‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬در دﻫﻪ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺗﻼش ورزﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ ارز‬
‫ﻣﻠﻲ ﺷﺎن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﻳﺒﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻲ ﺑﺪﻳﻞ داﻟﺮ را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ‬
‫رو ﺑﻪ رو ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ارز واﺣﺪي را ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﺑﺎ داﻟﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺑﻴﺎورد‪ .‬اﻳﻦ ارز ﻧﻮ ﻳﻮرو اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اواﺧﺮ در ﭼﻬﺎر داﻧﮓ‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﺗﻼش ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون راﻧﺪن داﻟﺮ )ﭼﻮﻧﺎنِ ارز اﻧﺤﺼﺎري و ﻳﻜﻪ ﺗﺎز( از ﻣﻴﺪان روان اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﻳﺎ ﻫﻢ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺮﻳﻜﺲ‬
‫)ﺑﺮازﻳﻞ‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ(‪.‬‬

‫ﻛﻨﻮن اوﺿﺎع ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺲ آﺷﻔﺘﻪ و ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﺷﻮاري ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻣﺮﻳﻜﺎ و در ﻛﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﺲ اﻧﺪاز‪ ،‬ﻛﺴﺮي ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬و ﻛﺴﺮي ﻣﺰﻣﻦ ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ از ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ﺑﺮوز ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﻲ در اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﮔﻮﺷﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬دﺷﻮاري در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان وام ﻫﺎي‬
‫دوﻟﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ‪ 16‬ﺗﺮﻳﻠﻴﻮن داﻟﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺑﻮدﺟﻪ آن ﻛﺸﻮر‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫را ﺑﺮﺧﻲ از اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻫﻤﭽﻮن ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻄﺮ دﻳﻔﻮﻟﺖ داﻟﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬دﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ روزي ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ داﻟﺮ را‬
‫‪162‬‬
‫ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر و ﺑﻲ ارزش اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺷﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﻫﺎي ارزي ﺧﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ‬
‫و ﻣﺘﺤﺪان اروﭘﺎﻳﻲ ﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ داﻟﺮ ﻧﻮ ﻳﺎ ارز ﻧﻮ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ داﻟﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻮﻳﺾ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﻫﺎي داﻟﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺎره ﺑﻲ ارزش ﻣﺒﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻳﻮرو ﺳﺮ وﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ داﻟﺮ و ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﺷﺎن را ﺑﻪ ﻳﻮرو ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻣﺤﺘﻮم داﻟﺮ‪ ،‬از دﻳﺮ ﺑﺎز ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ در اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫آن ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ داﻟﺮ را از ﻃﻼ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪» .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﭘﺘﺮوداﻟﺮ« در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده ﺷﺪ‪.‬‬

‫»‪...‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﭘﺘﺮوداﻟﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﻟﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارز ذﺧﻴﺮه ﺟﻬﺎن ﻳﻜﻲ از‬
‫ارﻛﺎن ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﺮﺗﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﻪ آن اﺟﺎزه‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮد ﻣﺼﺮف و ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ در دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ »ﺑﺮﺗﻮن ودز« ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﻟﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارز ذﺧﻴﺮه‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ داﻟﺮ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺎزوي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و اﻳﺠﺎد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺘﺮوداﻟﺮ‪ ،‬ﺑﺎزار ﻣﺒﺎدﻻت ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎر داﻟﺮ درآورد‪ .‬از آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺘﺮوداﻟﺮ و ﻧﻘﺶ داﻟﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارز اﻧﺤﺼﺎري‬
‫ﻣﺒﺎدﻻت ﺑﺎزار ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﻟﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارز ذﺧﻴﺮه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬاري و اﻧﺠﺎم ﻣﺒﺎدﻻت ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ارزﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ داﻟﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﭘﺘﺮوداﻟﺮ ﺑﺎ اداﻣﻪ ﺿﻌﻒ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري داﻟﺮ ﻃﻲ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺘﺮوداﻟﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮاﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﻮرﻫﺎي ﺛﺎدرﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﻟﺪ ﻳﻮرو در ‪ 1999‬و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻗﻴﺐ و ﻫﻤﺘﺮاز داﻟﺮ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﻴﺘﻦ ﺑﺎر‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ داﻟﺮ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎن ﭘﺎﻳﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎي ﻓﻮق‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺘﺮوداﻟﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ‪ ،‬اﻛﻨﻮن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺎﻣﻴﮕﺮي روي آورده‬
‫‪163‬‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺑﺎزار ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را از اﻧﺤﺼﺎر داﻟﺮ‬
‫ﺧﺎرج ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺣﻤﻠﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﻋﺮاق ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ روﻳﮕﺮد اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫‪60‬‬
‫ﺑﻌﺪي اﻳﺮان را ﻫﺪف ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد‪««.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ‬
‫داﻟﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻴﺮوﻳﻴﻦ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ آن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﻧﺮﻛﻮداﻟﺮﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﻲ‬
‫اﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻲ ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪ دﻳﮕﺮ ﮔﺎز ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و اﺳﺮاﻳﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎز ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻳﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺻﺎدرات ﮔﺎز روﺳﻴﻪ از راه اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ و‬
‫ﺳﻮرﻳﻪ اﺷﻐﺎل ﺷﻮد و ﺟﻠﻮ ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﻳﺮان ﺑﻪ اروﭘﺎ و ﭼﻴﻦ و ﻫﻨﺪ از راه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ دﻫﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اوﻛﺮاﻳﻴﻦ و ﺳﻮرﻳﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﺎي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ‪ -‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﮔﺎز ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻨﺎح راﺳﺖ‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﺗﺮاﻧﺲ اﺗﻼﻧﺘﻴﻜﻲ ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻫﻤﻴﺖ ﺣﻴﺎﺗﻲ دارد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺪون اﺗﺤﺎدﻳﻪ‬
‫اروﭘﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در واﻗﻊ ﻧﻴﻤﻲ از ﺑﺪﻧﻪ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي اروﭘﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه اﻧﺪ و اﻧﺘﻴﮕﺮه‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﺟﺪا ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮدن آن ﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار و ﺣﺘﺎ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺎم‬

‫‪60‬‬
‫‪ .‬ﻫﺎدي زﻣﺎﻧﻲ‪» ،‬ﺑﻮرس ﻧﻔﺖ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﭘﺘﺮوداﻟﺮ«‪ ،‬ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ »ﻧﻴﻤﺮوز« ﭼﺎپ ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫ﭘﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 860‬ﺳﺎل‪.1384‬‬
‫‪164‬‬
‫ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺑﺎﻧﻜﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺻﺎدرات و واردات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮم ﺑﻮدﺟﻪ آﻟﻤﺎن از ﻣﺪرك ﺻﺎدرات ﻣﻮﺗﺮ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ اروﭘﺎ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻳﺎدآور ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻴﻢ و‬
‫آن اﻳﻦ ﻛﻪ اروﭘﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻫﺮ روز از اﻣﺮﻳﻜﺎ دور ﺗﺮ و دورﺗﺮ و ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ و‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻫﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ -‬واﺑﺴﺘﮕﻲ روز اﻓﺰون اروﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻮاد‬
‫ﺧﺎم )ﺑﻪ وﻳﮋه ﮔﺎز( روﺳﻴﻪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎزار ﺑﺰرگ ﻣﺼﺮﻓﻲ روﺳﻴﻪ ﻛﻪ روز ﺗﺎ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫روي ﻓﺮآورده ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺎز ﺗﺮ و ﺑﺎز ﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻛﻨﻮن ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ روﺳﻴﻪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ ‪ 400‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺣﺠﻢ و ﻣﻴﺰان ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ روﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮود‪ ،‬ﺗﻮان‬
‫آن ﻛﺸﻮر در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺑﺎﻻﺑﺮي ﺗﻮان رزﻣﻲ اش ﻫﻢ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود و‬
‫اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ آن را ﺑﺮ ﺑﺘﺎﺑﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ‬
‫ﻫﺮ روز ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺻﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ روﺳﻴﻪ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ رﻗﻴﺐ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ داراي‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﺰرگ ﮔﺎز و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎد روﺳﻴﻪ رو ﺑﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﺗﻮان روﺳﻴﻪ در ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻓﺸﺮده ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﮔﺎزي اروﭘﺎ را از روﺳﻴﻪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮم ﮔﺎز ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز آن را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن روﺳﻴﻪ و اروﭘﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪه‪ ،‬و اﻗﺘﺼﺎد روﺳﻴﻪ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ دﭼﺎر اﻓﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن ﺗﻮان رزﻣﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺧﻮدش را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن درآﻣﺪ ﻫﺎي ﮔﺎزي روﺳﻴﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن ﺗﺮاز زﻧﺪﮔﻲ در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﻣﺮدم آن از دوﻟﺖ ﭘﻮﺗﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ اروﭘﺎ از ﮔﺮوﮔﺎﻧﻲ ﮔﺎزي روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آن رﺳﺎﻧﺪن ﮔﺎز‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ اروﭘﺎ از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرگ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫‪165‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ ﺗﻮان اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ذﻳﻨﻔﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ ﺗﻮان ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﺷﺪه‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻔﻮذ آن در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬دو دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﺤﻮه ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﺮان ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﻮدش ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﮔﺎز ﺧﻮد را ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ‬
‫ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ ﺧﻮد را درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺮﻳﺪار ﮔﺎز اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺧﻮد آن را ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﻨﺘﻔﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪ دوم ﭘﺮوژه ﺗﺮاﻧﺲ ﻛﺴﭙﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ رﺳﺎﻧﺪن ﮔﺎز ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن از راه‬
‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اروﭘﺎ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺮوژه ﻧﺎﺑﻮﻛﻮ‪ .‬دﺷﻮاري ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﭘﺮوژه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن اﺳﺘﺎﺗﻮس ﺣﻘﻮﻗﻲ درﻳﺎي ﻛﺴﭙﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﻣﻴﺎن روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان‪،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮح ﻛﺸﻴﺪن ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﮔﺎز از ﺑﺴﺘﺮ درﻳﺎ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﮔﺰﻳﻨﻪ آﺧﺮي ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺸﻴﺪن ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﮔﺎز از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮ و اﺳﺮاﻳﻴﻞ‬
‫ﺑﻪ اروﭘﺎ از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﺣﺪود ﭼﻬﺎر درﺻﺪ ذﺣﺎﻳﺮ ﮔﺎزي‬
‫ﺟﻬﺎن و ﻗﻄﺮ در ﺣﺪود ﺳﻴﺰده درﺻﺪ ﮔﺎز ﺟﻬﺎن را دارا اﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺑﺴﺘﺮ درﻳﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺰﻣﻴﻨﻲ )ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ( در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﺮاﻧﻪ ﻫﺎي اﺳﺮاﻳﻴﻞ‪ ،‬ﻗﺒﺮس‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن و ﺳﻮرﻳﻪ ﻫﻢ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﮔﺎز ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﺷﻮاري ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﭘﺮوژه ﻗﺮار دارد‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻫﻮادار روﺳﻴﻪ و اﻳﺮان در ﺳﻮرﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ اﺋﺘﻼف ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي اﺳﺪ‬
‫آراﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬اﺳﺮاﻳﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ‪.‬‬

‫روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي اﺳﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺻﺪﻫﺎ ﺗﻦ ﺟﻨﮓ اﻓﺰار ﻫﻢ از ﻟﻴﺒﻴﺎ از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻮرﻳﻪ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ده ﻫﺎ‬

‫‪166‬‬
‫ﻫﺰار ﻧﻔﺮ دﻫﺸﺖ اﻓﮕﻦ ﻫﻢ از ﺑﻴﺶ از ﻫﺸﺘﺎد ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎ از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ وارد ﺳﻮرﻳﻪ ﺷﺪه‬
‫و دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ارﺗﺶ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻮان از ﺳﻮرﻳﻪ دﻓﺎع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ اﻫﺪاف ﺧﻮد را دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ ﺣﻔﻆ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺘﺤﺪ در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب و ﺣﻔﻆ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎه درﻳﺎﻳﻲ در ﺑﻨﺪر ﻃﺮﻃﻮس اﻫﻤﻴﺖ ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ و ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در‬
‫ﺻﻮرت ﺳﻘﻮط اﺳﺪ‪ ،‬و رﺳﻴﺪن ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﮔﺎز ﻗﻄﺮ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ و اروﭘﺎ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺑﺎزار اروﭘﺎ را از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد و ﻫﻢ ﺑﺎزار ﺗﺮﻛﻴﻪ را‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ روﺳﻴﻪ و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫‪ 32‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ آن را ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي اﻳﺮان از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬از دﺳﺖ دادن ﺑﺎزار ﮔﺎزي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬
‫آن ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻴﺪن ﮔﺎز از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺮﻛﻴﻪ را از ﮔﺎز اﻳﺮان ﻫﻢ ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﺴﺎزد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي اﻳﺮان اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط اﺳﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﺮﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻳﺮان در‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﻏﺮﺑﻲ ﻓﺮورﻳﺨﺘﻪ و ﺗﺎ ﻣﺮزﻫﺎي آن ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﻨﻴﺖ ﻋﺮاق ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﺧﻄﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻣﺘﺤﺪان ﻧﻈﺎﻣﻲ آن در ﻣﺮزﻫﺎي اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻤﺎس و ﺣﺰب اﷲ‬
‫در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوﻳﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻘﺮار ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎ و ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻣﻮﺷﻜﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺗﺮﻛﻴﻪ و‬
‫ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﻬﺪﻳﺪ اﺳﺮاﻳﻴﻞ از ﺳﻮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻮﺷﻜﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﺎﻫﺶ داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﻫﻢ ﻧﻈﺮي ﻣﻲ اﻓﻜﻨﻴﻢ ﺑﻪ اوﻛﺮاﻳﻴﻦ‪ .‬اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺗﺮاﻧﺰﻳﺘﻲ ﮔﺎز روﺳﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫اروﭘﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺎري ﺷﻮد ﻛﻪ ﺻﺎدرات ﮔﺎز روﺳﻴﻪ از راه اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺑﺮﻫﻢ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬و‬
‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻓﺮض ﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﺑﺎ رﺳﺎﻧﺪن ﮔﺎز ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻳﺎ ﻗﻄﺮ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬
‫روﺳﻴﻪ در آﺳﺘﺎﻧﻪ رﻛﻮد ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در واﺷﻨﮕﺘﻦ در آرزوي آن اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪167‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻧﻴﺮوﻫﺎي اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ »ﻣﻴﺪان«‪،‬‬
‫ﺟﺰﻳﺮه ﻧﻤﺎي ﻛﺮﻳﻤﺎ از دﺳﺖ ﻧﻴﺮوي درﻳﺎﻳﻲ روﺳﻴﻪ ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا درﺳﺖ ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺸﺘﻲ ﻫﺎ و زﻳﺮدرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ﻃﺮﻃﻮس‬
‫ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺣﻤﻠﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﻮرﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﺘﻲ ﻣﻮﺷﻚ اﻧﺪاز ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﻧﻮاﻣﻮﺳﻜﻮﻓﺴﻚ ﺣﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻓﺮوﻧﺪ ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ را ﺑﺎ ﺧﺎك ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮ ﺑﺎد ﻫﻮا دﻫﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ درﮔﻴﺮ‬
‫ﺷﺪن ﺑﺎ ﻧﺎوﮔﺎن روﺳﻴﻪ در درﻳﺎي ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ ﺷﻮﺧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺟﺰﻳﺮه ﻧﻤﺎي ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎك ﺧﻮد ﻣﻠﺤﻖ ﻛﺮد و‬
‫در واﻗﻊ ﻫﻤﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺧﻨﺜﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﻛﻪ ﺳﺮدﭼﺎر ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻋﻤﻴﻖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و درﮔﻴﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ درد ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬در ﻛﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ دارد‪:‬‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪ آ‪ -‬ﺣﻔﻆ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر آوردن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻗﻮي ﻣﺮﻛﺰي ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه و ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪن و زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن و ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آوردن دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻛﺎذب در آن و‬
‫ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﻳﺘﺮﻳﻨﻲ از آزادي ﻫﺎي ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ زﻳﺮ ﻧﺎم آزادي ﺑﻴﺎن و رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ‬
‫و‪ ...‬ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻗﺘﺪارﮔﺮاي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻳﺮان‪.‬‬

‫در ﭼﻨﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻼن ﺑﺴﻨﺠﺪ‪ .‬در ﭼﻨﺪ‬
‫دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮﺣﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻼﻧﻲ ﻛﺮد و اﻣﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺧﻮرد‪.‬‬

‫‪168‬‬
‫‪ -2‬ﮔﺰﻳﻨﻪ دوم ﻳﺎ ﮔﺰﻳﻨﻪ ب ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮح روﺑﺮت ﺑﻠﻚ ﻓﻮرد‪ -‬ﺳﻔﻴﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻫﻨﺪ‬
‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻃﺮح ﭼﻨﻴﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ راﻫﺒﺮدش‬
‫ﻧﺎﻛﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻧﺸﻴﻦ و ﺷﻤﺎل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻃﺮح‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺳﭙﺮدن اداره اﻣﻮر وﻻﻳﺎت ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻳﻌﻨﻲ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي ﺧﻮد را در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﮕﻬﺪارد و ﻫﻢ از ﺑﺎﺗﻼق ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن در‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﺑﻴﺮون آﻳﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ رﺳﻴﺪه و‬
‫ﺗﻠﻔﺎت ﺟﺎﻧﻲ آن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮاز ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي آن ﻛﺸﻮر ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺧﻮد در راﺳﺘﺎي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻼن اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ در‬
‫دراز ﻣﺪت اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺪراﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :‬در اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﺸﺖ‬
‫زون ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮدﻛﻪ ﭼﻬﺎر زون ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ در دﺳﺘﺮس ﻃﺎﻟﺒﺎن )در واﻗﻊ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن( ﻗﺮار‬
‫داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﭼﻬﺎر زون دﻳﮕﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﻳﻚ زون ﻫﺰاره ﻧﺸﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰي‪،‬‬
‫ﻳﻚ زون ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﻳﺎ ﻫﺮات ﻳﻚ زون ازﺑﻴﻚ ﻧﺸﻴﻦ در ﺷﻤﺎل و ﻳﻚ زون ﺗﺎﺟﻴﻚ از ﻣﺰار‬
‫ﺗﺎ ﺑﺪﺧﺸﺎن و ﭘﺮوان‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دادن ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ زون ﻫﻢ از ﺑﺎﺗﻼق ﺟﻨﮓ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﺑﺮآﻳﺪ و ﻫﻢ ﺣﻀﻮر ﺧﻮد را دراز ﻣﺪت ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﻨﻮن ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ روي دﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﺷﻮاري در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در وﺿﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭼﻨﺎق دﻟﺨﻮاه ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫از ﺳﻮي روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ از ﺳﻮي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻢ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ راه را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻤﺰﻣﺎن روي دو ﻛﺮﺳﻲ ﻛﻪ‬

‫‪169‬‬
‫در دو ﺳﻮي ﻳﻚ ﻣﻴﺰ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻳﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﻪ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎ درﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺎز ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮﻗﺼﺪ و ﻫﻢ راﻫﺒﺮد ﺧﻮد را‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ازاي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺪن ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎﻳﺶ ﻧﺎﮔﺮﻳﺮ اﺳﺖ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ وﻻﻳﺎت‬
‫ﻏﻠﺰاﻳﻲ ﻧﺸﻴﻦ را ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻫﻢ‬
‫در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ و ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻳﺮان و ﺳﺪ ﺷﺪن ﺟﻠﻮ ﻧﻔﻮذ ﭼﻴﻦ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺳﻨﺎرﻳﻮي وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ‬
‫در ﺣﺎل ﭘﻴﺎده ﺷﺪن اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻣﻀﺎي ﻗﺮار داد ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ در واﻗﻊ داﻳﻤﻲ ﺷﺪن داﺷﺘﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﺮﮔﺰاري ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﺴﺨﺮه ﻫﻢ در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺰاري اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻬﺮ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ زدن ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻠﻲ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻛﺮزي ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ دادن اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺪرت را در ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد داﻳﻤﻲ ﺑﺴﺎزد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﻢ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪي ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻳﻲ ﺳﺮ ﺳﺎزش ﺗﻜﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ در اﺻﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺘﭽﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ دوره ﻛﻮﺗﺎه ﻳﺎ از راه اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻘﻠﺒﻲ و ﻳﺎ در ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺰﮔﻪ ﺗﻘﻠﺒﻲ روي ﻛﺎر‬
‫آورده ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي ﻛﺎرزار ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﻫﻲ و ﺻﻠﺢ ﺟﻮﻳﻲ و ﻣﻌﺮﻛﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻜﺮﻣﻪ و دوﺣﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻴﻠﻲ از داﻟﺮ ﻫﺎي ﺑﺎد آورده ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ راه ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و ﺟﺮﮔﻪ ﻫﺎي ﺻﻠﺢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن و ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻫﻢ از ﭘﻴﺶ روﺷﻦ اﺳﺖ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻳﺎ دوﻟﺖ ﺻﻠﺢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آوردن ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق و ﺳﭙﺲ ﺳﭙﺮدن‬
‫ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻳﻚ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺪون ﻧﻜﺘﺎﻳﻲ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻟﻘﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪،‬‬

‫‪170‬‬
‫روﺳﻴﻪ ﻫﻨﺪ و اﻳﺮان ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺮح ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺟﻨﮓ و ﺑﺤﺮان ﺑﺎ ﺷﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﺣﻜﻤﻴﺘﺎر و ﺣﻘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد و ﻫﻢ در ﺷﻤﺎل ﺟﻨﺒﺶ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ راه ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﻮد ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻪ ﻧﻴﻤﻲ از ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد‬
‫ﻛﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮز ﻋﻠﻤﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻫﻨﺪوﻛﺶ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ از ﻧﻴﻤﻪ دوم اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺧﻮد ﻛﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮز اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ آﻣﻮ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺸﻴﺪ و در اﻳﻦ ﻛﺎر ﭼﻴﻦ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آن ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺧﻮد ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن ﭼﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﻮن دﻋﻮاي‬
‫ﻓﺮﻋﻮﻧﻲ ﺳﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﺒﺮد اﺻﻠﻲ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﻛﻨﻮن ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭼﻴﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن روان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﺮي ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ از زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺻﻼ دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻫﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﻣﺎﻧﺪه و درﻣﺎﻧﺪه ﻃﻠﺐ ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻧﺲ ﺑﺮاي ﺷﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ راﻫﺒﺮد ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ داﻣﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻫﻨﺪوﻛﺶ را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎن ﺧﻮد ﻣﺒﺪل ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در آﻳﻨﺪه ﻫﻢ از آﻧﺎن ﺑﺎج ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻫﻢ ﭼﺎره ﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎز‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮﻗﺼﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﻧﺪ در ﻛﺎﺑﻞ ﺑﺨﺸﻲ از ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ .‬در آﻏﺎز‬
‫ﻗﺪرت را در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار واﺑﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﭙﺮد ﻛﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﺗﺎ در‬
‫دو ﺳﺎل آﻳﻨﺪه زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺳﭙﺮدن ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻃﺎﻟﺐ داراي ﻫﻮﻳﺖ روﺣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﺑﺴﺎزد‪ .‬وﻻﻳﺎت ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ را ﻫﻢ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﺎزه‬
‫آﻏﺎز ﺑﺤﺮان دﻳﮕﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻛﺎرت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎزي ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ دل ﭼﻴﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ ﺣﻜﻤﺘﻴﺎر و ﮔﺮوه ﺣﻘﺎﻧﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﺗﺪاوم ﺟﻨﮓ ﺗﺎ ﺑﺮآﻣﺪن ﻫﻤﻪ ﻛﻔﺎر رﻳﺰرف ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻨﺪ و روﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫وﺿﻌﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲ رود زور ﺷﺎن در ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫ﺷﻤﺎل ﭼﺮا‪ .‬ﺷﻤﺎل ﻫﺮﮔﺎه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻜﻮﺷﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي روﺳﻴﻪ را در ﻣﺤﻮر آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬

‫‪171‬‬
‫ﺧﻄﺮ ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬ﻛﺎرزار ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و روﺳﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﺎ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﻋﺮاق و ﻫﻴﻮﻻي داﻋﺶ‪.‬‬

‫اوﺿﺎع ﻋﺮاق دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻛﻨﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺸﻮر در ﻋﻤﻞ ﺳﻪ ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﮔﺮوه دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻦ و ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ داﻋﺶ )دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺮاق و ﺷﺎم(‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﺗﺎزه ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ آزﻣﻮن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن در ﺣﺪود ‪ 700‬ﺷﺒﻜﻪ دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻦ داراي ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﺳﻠﻔﻲ از‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ وﻫﺎﺑﻴﺎن داراي ﺗﻤﺎﻳﻼت و ﺳﻤﺘﮕﻴﺮي ﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺗﻜﺎﭘﻮ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺎن از ﺳﻮي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬اﻣﺎرات‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و‪...‬‬
‫ﺗﻤﻮﻳﻞ و آﻣﻮزش داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎر ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺎي ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﭘﺮور ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺳﺮ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ از وﺟﻮد اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫‪61‬‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮﻳﺒﻲ ﻳﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ . 61‬ﻣﺸﻜﻞ در ﭘﺮﺧﻮارﮔﻲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﺤﺪودي از اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺮوﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻪ ﻳﻲ از اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺒﻮه ﺳﺮوﻛﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﻪ آن ﻫﺎ وﻗﺖ زﻳﺎدي را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﺳﺮﻋﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي‬
‫ﻫﺎي اﭘﺮاﺗﻴﻔﻲ ﺷﺎن را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ آورد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺣﺮﻳﻔﺎن ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه و ﻛﺎذب )دﻳﺰاﻧﻔﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن( را رﺧﻨﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ك‪ .‬گ‪ .‬ب ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ داد ﺑﺎ ﺷﻤﺎر ﻛﻤﺘﺮي از‬
‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن اﻣﺎ داراي ﻛﺮﺳﻲ ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي و ﻣﻄﻠﻊ از اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺖ اول ﺳﺮ وﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻟﺸﻜﺮي‬
‫از ﮔﺰارﺷﮕﺮان ﺑﻲ ﺷﻤﺎر‪.‬‬
‫‪172‬‬
‫ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻟﻐﺮش ﻫﺎي ﭘﻲ در ﭘﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫رودﺑﺎري از ﺧﻮن ﺑﻪ راه ﺑﻴﻔﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻟﻴﺒﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻤﺒﺎران ﻫﺎي ﻫﻮاﻳﻲ ﻧﺎﺗﻮ و راه اﻓﺘﺎدن ﺟﻨﮓ‬
‫داﺧﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ‪ 300‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‪ -‬ده درﺻﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن در ﺟﻨﮓ ﺳﻮرﻳﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ دو ﺻﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎر زﺧﻤﻴﺎن ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺮ ﺑﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ و ﺷﻤﺎر ﺑﻴﺠﺎﺷﺪﮔﺎن در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺳﺮ ﺑﻪ ‪ 9‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻮرﻳﻪ ﻫﻢ ﭼﻨﺪ ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫زﻳﺎن وارد ﺷﺪه و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬و ﺗﺎزه اﻳﻦ آﻏﺎز ﻛﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ از ﺗﻠﻔﺎت ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻫﺰار ﻧﻔﺮي ﻋﺮاق و وﻳﺮاﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در روﻳﺪادﻫﺎي ﭼﻨﺪ‬
‫دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺧﻮب‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﺶ‪ ،‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺗﺮورﻳﺴﻢ را ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﻤﻮﻳﻞ آن را در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺮﭘﻮل ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺨﺸﻜﺎﻧﺪ‪ .‬و اﻻ ﺳﺮ ﺟﺎ ﻧﺸﺎﻧﺪن ﺷﻴﻮخ ﻋﺮب ﻛﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﻳﻲ اﺳﺖ‪ 62.‬ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ داﻋﺶ ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﺑﻮد در ﺳﻮرﻳﻪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ از ﻛﺴﻲ ﺻﺪاﻳﻲ ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﻛﻪ از‬
‫ﮔﺎزﻫﺎي ﺳﻤﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ وارد ﺷﺪه از ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻋﺎدي ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻛﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎزه ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن از ﺧﻮاب ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻴﺪار ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺧﻄﺮي ﺟﻬﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 500‬ﻫﺰار ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻋﺮاﻗﻲ‪،‬‬

‫‪ 62‬ﻣﺜﺎل ﺑﺎرز آن ﺗﻬﺪﻳﺪ ﭘﻮﺗﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎي ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ در ﻓﺮودﮔﺎه داﻣﺎدﻳﺪواي ﻣﺴﻜﻮ و ﻳﻜﻲ از‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﺘﺮوي اﻳﻦ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻨﺎن ﭼﭽﻨﻲ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎزي ﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‬
‫اﻟﻤﭙﻴﺎي ﺳﻮﭼﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ راه ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺗﻴﻦ ﺑﻲ درﻧﮓ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ‪ 120‬ﻓﺮوﻧﺪ‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي ﺑﻤﺐ اﻓﻜﻦ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﻮ‪ 22-‬و ﺗﻮ‪ 60 -‬و ﺳﻮﺧﻮ ‪ 27‬آﻣﺎده ﺑﻤﺒﺎران ﻛﺎخ ﻫﺎي ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و‬
‫ﻗﻄﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﺎه ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي اﺳﻜﻨﺪر را در ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آن ﮔﺎه اﻋﻼم داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي ﻫﺎي اﻟﻤﭙﻴﺎد ﺣﺘﺎ ﻳﻚ ﺑﻤﺐ ﻫﻢ در ﺳﻮﭼﻲ ﻳﺎ ﻛﺪام ﺷﻬﺮ دﻳﮕﺮ روﺳﻴﻪ اﻧﻔﺠﺎر ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫روﺳﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ وﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﻫﺎ دﺳﺘﻮر داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻲ‬
‫درﻧﮓ ﺑﻪ ﺑﻤﺒﺎران ﻛﺎخ ﻫﺎي ﺷﻴﻮخ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ و درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪن ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت ﻧﻔﺘﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﻮخ ﻋﺮب از ﺟﺎ ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮرﻧﺪ و ﺗﺎ اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ در روﺳﻴﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫‪173‬‬
‫‪ 300‬ﻫﺰار ﺳﭙﺎﻫﻲ ﺳﻮري و ‪ 200‬ﻫﺰار ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺎ دﻧﺪان ﻣﺴﻠﺢ اﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪ ﻫﺰار‬
‫ﺟﻨﮕﺠﻮي داﻋﺸﻲ ﻛﻪ ﺗﺎزه ‪ 70‬ﻫﺰار آن در ﺳﻮرﻳﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻛﻞ‪ ،‬ﺷﻤﺎر رزﻣﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻓﻌﺎل آن ﺑﻪ ‪ 30‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺮﻓﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻢ در ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﭼﺮﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲ‬
‫آﻳﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻟﺤﺎف ﻣﻼﻧﺼﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎراج ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﻋﺮاب اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻬﻠﻮي ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺮاﻧﺪازي اﺳﺪ‪،‬‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﮔﺎز ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ از راه ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ و اروﭘﺎ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻫﻤﻴﺖ راﻫﺒﺮدي دارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻫﻢ اروﭘﺎ را از ﮔﺮوﮔﺎﻧﻲ ﮔﺎزي روﺳﻴﻪ و اﻳﺮان ﻧﺠﺎت ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ و اﻳﻦ اﻣﻜﺎن‬
‫را ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اروﭘﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﻓﺎرغ ﺑﺎل ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ اداﻣﻪ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﮔﺎز ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ از راه ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ و اروﭘﺎ رﺳﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ‬
‫ﮔﺎز اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ اﮔﺮ در اﻳﻦ راه ﻣﺮدم ﺳﻮرﻳﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎك؟‬
‫درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺮژﻧﺴﻜﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن و زﺧﻤﻲ ﺷﺪن ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻓﻐﺎن ﺑﻲ‬
‫ﺳﻮاد و دور از ﺗﻤﺪن ﻣﻬﻢ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي!‬

‫ﺣﺎﻻ ﻣﻲ ﮔﺬرﻳﻢ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﻮرﻳﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ روﺳﻴﻪ در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻋﺮب اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﺮاﻓﺘﺎدن اﺳﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن و ﺣﻤﺎس ﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﻪ دور اﻳﺮان ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ راه ﺑﺮاي ﺑﻤﺒﺎران ﺳﻮرﻳﻪ ﻫﻤﻮار ﺷﻮد‪ .‬دﺷﻮاري در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻋﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺣﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر دارد‪ .‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﺣﻠﺐ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻴﺮوﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺳﻮرﻳﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﻤﺒﺎران داﻋﺶ در ﺣﻠﺐ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳﻮري را ﻫﺪف‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺳﻘﻮط اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﭘﻮزﻳﺴﻮن ﺳﻮرﻳﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﺘﺮي ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي اﺳﺪ ﻫﻤﻮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ اﺟﺎزه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داد ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﻜﺎن‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻳﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﺑﺰرگ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﺑﺎ اﺷﺘﺮاك ﺣﺰب اﷲ و ﺣﻤﺎس و ﺣﻤﻠﻪ‬
‫‪174‬‬
‫ﻣﻮﺷﻜﻲ ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﺮ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻣﺒﺪل ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﻠﻮ آن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺳﺪ ﺧﻄﺮ ﺟﺪي ﻳﻲ را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺪه ﻛﺎر را ﺑﺎ‬
‫آﻏﺎز ﺟﻨﮓ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﺟﻨﮓ اﻋﺮاب و‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻔﺎر را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺮدي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﺗﺮورﻳﺴﻢ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻮﺷﻜﺒﺎران ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺎي اﻳﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرزار ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺎﺗﺤﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺗﺎ اﻧﺪازه ﻳﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﮔﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﮔﺎز ﻣﻴﺪان ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﻲ را ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﭼﻴﻦ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﭘﻲ ﻛﺸﻴﺪن ﺧﻂ ﺗﺎﭘﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﮕﺬارﻧﺪ اﻳﺮان ﮔﺎز ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻣﺸﺘﺮك ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫در ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻗﻄﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ده ﺳﺎل ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻫﺎ داﻟﺮ زﻳﺎن دﻳﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻛﺎم اژدﻫﺎي ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪ و آﺗﺸﻲ در آن‬
‫ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ و اوﻛﺮاﻳﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ‬
‫ﺳﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎزي ﺟﻴﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫آن ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﺷﺮق و ﺟﻨﻮب دﻳﺮ ﻳﺎ زود اﺟﺘﻨﺎب‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ روﺳﻴﻪ و ﻧﻪ ﺧﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻧﻪ ﻫﻨﺪ و ﻧﻪ اﻳﺮان و ﻧﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫در اﻓﺘﺎدن ﺷﻤﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن ذﻳﻨﻔﻊ ﻧﻴﺴﺘﺪ و ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎل ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎل ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻣﺪن ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻓﺎﻛﺘﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﻣﺤﺘﻮم ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ‬
‫روش ﻫﺎي ﻧﺮم اﻓﺰاري ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫ﺑﻪ زور ﺧﻮد ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﺳﺨﺖ اﺑﺰاري در آﻳﻨﺪه ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪175‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺣﻀﻮر ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﺷﺮق و ﺟﻨﻮب‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و آن‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ در ﻛﺎﺑﻞ‪ .‬زﻳﺮا ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫وﻻﻳﺎت ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﺴﻨﺪه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬و در ﻛﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ در ﺟﺎﻳﮕﺎه دوم ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ رﻫﺒﺮي دوﻟﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آن‬
‫ﻫﺎ داده ﺷﻮد و در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﻤﺎل در دوﻟﺖ اﺋﺘﻼﻓﻲ در ﺟﺎﻳﮕﺎه دوم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﭼﺎره ﻳﻲ ﺟﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ و ﺑﻪ زﻣﺎن ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ دوره ﻳﻲ ﺗﺎ ‪ 5 -2‬ﺳﺎل را‬
‫در ﺑﺮ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺑﺎ آﻣﺪن ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﺷﺮق و ﺟﻨﻮب و ﻛﺎﺑﻞ ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮوﻛﺶ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﭼﻴﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﭼﺎﻟﺶ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ رو ﺑﻪ رو اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﻮر روزاﻓﺰون ﭼﻴﻦ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺑﻨﺪر ﮔﻮادر ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﻀﻮر راﻫﺒﺮدي‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬دو دﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺨﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و آن اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺗﺪاوم ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮار داد دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻫﻤﻜﺎري‬
‫ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ و دﻓﺎﻋﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬روﺳﻴﻪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﺷﺎﻳﺪ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺷﺒﻜﻪ‬
‫اﻧﺘﻘﺎﻻﺗﻲ ﺷﻤﺎل را ﺑﻴﺨﻲ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل روﺳﻴﻪ ﭘﺎ ﻣﻲ ﻓﺸﺎرد ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﮔﺴﺘﺮه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ آن ﻫﻢ ﭘﺲ از اراﺋﻪ ﮔﺰارش ﻧﺎﺗﻮ از ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ آن ﺳﺎزﻣﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺿﺮورت ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي آﻳﺴﺎف را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭘﺲ از ‪ 2014‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪176‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻗﺮارداد را ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﺑﻞ اﻣﻀﺎء ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ روس ﻫﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي ﺷﺎن ﺑﺎ ﺧﻄﺮ رو ﺑﻪ رو‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﻫﻤﻪ راه ﻫﺎي ﺷﻤﺎل را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ از ﭘﻴﺶ ﻫﻤﻪ راه ﻫﺎي ﻣﻮاﺻﻼﺗﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﺷﻤﺎل‬
‫را ﻧﺎاﻣﻦ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ را در آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺎزد و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮوﮔﺎﻧﺎن ﺧﻮد ﻣﺒﺪل ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﺮ رو‪ ،‬اوﺿﺎع ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن و ﭘﻴﭽﻴﺪه و آﺑﺴﺘﻦ روﻳﺪادﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮار اﺳﺖ و اﻳﻦ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل آﻣﺎدﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬
‫دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻳﺎد آوري ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺎرﻳﻚ ﺗﺮ از ﻣﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻄﻊ ﻧﺎﻣﻪ و ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻀﻮر آن ﻫﺎ ﭘﺲ از ‪ 2014‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﻣﻀﺎي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮار داد دو ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ و دﻓﺎﻋﻲ ﻣﻴﺎن رژﻳﻢ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ اﻗﺘﺪار در ﻛﺸﻮر و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس زد و ﺑﻨﺪ و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﭘﺮده از ﺳﻮي ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭘﺬﻳﺮا ﻧﺒﻮده و ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ و‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻮق ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﺪاوم ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻗﻮﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﺪرت در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﻀﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادي از ﺳﻮي رژﻳﻢ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻛﻪ در اﺛﺮ‬
‫ﺗﻘﻠﺒﺎت ﮔﺴﺘﺮده در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت روي ﻛﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ زﻳﺮ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دو دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﺳﺖ و ﻫﻢ دوره ﻛﺎر آن رو ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫دارد‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻧﺴﻞ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻣﺸﻜﻞ اﺻﻠﻲ در اﻳﻦ ﺟﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ رژﻳﻢ‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮار داد اﻣﻨﻴﺘﻲ را دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﭼﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﺘﻴﺎزات‬
‫ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ و ﺳﻤﺘﻲ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺳﻮﻳﻲ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺟﺎﻧﻜﺎه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻗﺮار دارد ﻛﻪ‬

‫‪177‬‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزد در ازاي داﺷﺘﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻣﺎﻟﻲ درﻳﺎﻓﺖ دارد و‬
‫ﻫﻢ ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ ﻛﺎﺑﻞ را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺎﺑﺘﻲ در دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن و دﻳﮕﺮ ﮔﺮوه ﻫﺎي‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزار آﺷﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺳﻨﺠﺶ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻣﻀﺎي اﻳﻦ ﻗﺮار داد در ﺗﺮاز ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭼﻮﻧﺎن‬
‫ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده اﺑﺰاري از ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻟﻴﺒﻴﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮار‬
‫ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﺳﺮﺑﺎز اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ آن ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در ﺗﺮاز‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﭼﻮﻧﺎن دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﺑﺮاي ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و در ﺗﺮاز داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺛﻴﻘﻪ ﺟﻌﻠﻲ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺮاي ﺗﺪاوم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮزي‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺴﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮار دادﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ .1‬اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﻤﻪ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ روي ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ از ﺳﻮي ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ 150‬ﻫﺰار ﺳﭙﺎﻫﻲ و ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ در ﺣﺪود ‪ 13600‬ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد؟‪.‬‬
‫‪ .3‬دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ دارﻳﻢ‪ .‬ﻫﻨﻮز روي ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﺟﻤﺎﻋﻲ در ﻛﺸﻮر ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﻴﺎن ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﻨﻬﺎ اردوي ﻣﻠﻲ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي ﻣﺪرن و آﻣﻮزش دﻳﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺎﻟﺶ‬
‫ﻫﺎ ﺑﻴﺴﺘﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﺗﻦ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎ‬
‫را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﻪ ارﺗﺶ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮد آن ﻫﺎ آﻣﻮزش ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺟﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن ﻫﺎ در اﻳﻦ ﺳﻴﺰده ﺳﺎل ﭼﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي را ﺑﺮاي ﭼﻪ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﺮدﻧﺪ؟ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ ﮔﻮاه ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣﺠﻬﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺎ‬
‫ﻫﺴﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻳﻲ ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﺟﺪي آن ﻫﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎر ﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ام‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻴﻨﺖ و ﺛﺒﺎت در ﻛﺸﻮر ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون از ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﺎﻟﺶ آﻓﺮﻳﻦ و ﺗﻨﺶ زا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺑﻴﻄﺮﻓﻲ‬

‫‪178‬‬
‫ﻛﺸﻮر از ﺳﻮي ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬وﻳﺮاﻳﺶ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺒﺎت را ﺗﺎ اﻧﺪازه‬
‫ﻳﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫دو ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﺪول ارج ﻣﻲ ﮔﺬارﻳﻢ‬
‫ﻳﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻨﮕﻞ ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫در ﺑﺎره اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﻄﻊ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻲ ﺻﺎدر ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ وارد‬
‫ﻛﺸﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ در ‪ 2014‬ﻣﻴﻌﺎد اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻻزم ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﺶ ﭘﺲ از ‪ 2014‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﮔﺰارﺷﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اراﺋﻪ دﻫﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺣﻀﻮر ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ را‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻻي ﺑﺮدﻳﻮژا ‪ -‬دﺑﻴﺮ ﻛﻞ ﭘﻴﻤﺎن ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻨﻴﺖ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﭼﻴﻦ‪،‬‬
‫روﺳﻴﻪ و ﺷﺨﺺ ﭘﻮﺗﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮب‪ ،‬اﮔﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺎ ﺣﺮﻓﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﺑﺤﺚ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺘﺶ در‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﻠﺒﺎت ﮔﺴﺘﺮده ﭼﻨﺪ ﺑﺎره در ﻫﻤﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ و ﺗﻘﻠﺒﻲ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻧﺎﻣﻨﻬﺎد ﺟﻌﻠﻲ ﺳﺨﺖ زﻳﺮ ﺳﻮال اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﻘﻲ دارد در ﺑﺎره ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﺴﻞ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﻛﺸﻮر‬
‫آن ﻫﻢ در اﺛﺮ زد و ﺑﻨﺪ و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد؟‬

‫ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮ ﺑﺤﺚ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻃﺎﻟﺒﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﭼﻪ ﻛﻨﺪ؟ ﺑﮕﺬارد ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﭼﻴﻦ ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ؟ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺻﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﺎﺑﻞ و رژﻳﻤﺶ اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر و اوﻟﺘﻴﻤﺎﺗﻮم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭼﻪ ﻛﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬در زﻣﻴﻨﻪ وﻓﺎق ﻣﻠﻲ دوﻟﺖ در‬
‫اﻳﻦ ‪ 13‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺎﻻ ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺻﻼ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ و‬
‫وﻓﺎق ﻣﻠﻲ و ‪ ...‬ارزﺷﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺘﻲ روي ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آ ن ﺻﻮرت ﻣﻦ ﺣﺮﻓﻲ ﻧﺪاردم ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ دارم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﺎورد‬
‫اﻳﻦ ﻗﺮار داد ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ اﮔﺮ دﺳﺘﺎورد ﺗﻤﺪﻳﺪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي از‬
‫دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ دﺳﺘﺎورد ﻣﺎ در ﭼﻬﺎر دﻫﻪ اﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫‪179‬‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﻘﻮط ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﻪ روﻳﻜﺮدي ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮار اﻳﻦ ﻗﺮار داد ﻣﻮﻫﻮم‬
‫ﺑﺮوﻳﻢ؟ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر دوﻟﺘﻲ روي ﻛﺎر ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ره آورد ﻫﺎي ﻗﺮار داد از ﭘﻴﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﻫﺮﮔﺰ آن را ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار داد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ و روي ﻛﺎر آﻣﺪن دوﻟﺘﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﮔﺮدد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻫﻤﻪ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬آن ﮔﺎه‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن روي ﻛﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮا وﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ ﻳﻲ ﺳﺮ‬
‫ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﺸﺮوع و ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آراي ﻣﺮدم ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﻣﻴﺎن دو ﻃﺮف اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺮاي اﻣﻀﺎي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ آرﻣﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺿﺪ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻣﻬﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺑﮕﺬارﻳﻢ و ﻣﻌﺎﻣﻼت و‬
‫زد و ﺑﻨﺪ ﻫﺎي ﻳﻚ ﺑﺎﻧﺪ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ و ﺗﺒﺎرﮔﺮا را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﻴﺰ ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺣﻖ دارﻳﻢ ﺻﺪاي ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ زﻳﺮ ﭘﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﺲ ﭼﻪ؟ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺮاي دﻫﻪ ﻫﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﺲ ﭼﻪ؟ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫آورد ﺑﻪ ﻛﺲ ﭼﻪ؟ ﻣﺮدم ﺣﻖ دارﻧﺪ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ ‪ 2014‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ آﻳﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺎ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ؟‬

‫اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار داد اﻣﻀﺎ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﺸﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰي‬
‫ﺑﺮاي از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺣﻀﻮر‬
‫ﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮي ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ دوﻟﺘﻲ روي ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ داراي‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻘﻮق ﻫﻤﻪ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬در آن ﺻﻮرت آن‬
‫دوﻟﺖ ﺣﻖ دارد ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﻣﺮدم در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻠﻲ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﻨﻮن در‬

‫‪180‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎ اﻧﺤﺼﺎري اﺳﺖ و ﺗﺒﺎري و ﺷﺨﺼﻲ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺮدود اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن ﻣﻬﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪:‬‬
‫‪.1‬اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻗﺼﺪ ﻫﻢ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ زودي‬
‫آن را ﺗﺮك ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻮرﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺒﺎﺗﻲ ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ و آن ﭼﻪ در ﻧﻴﻮﻳﻮرك‬
‫ﺗﺎﻳﻤﺰ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻧﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫‪ .2‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮود‪ ،‬اﻓﺘﺎدن وﻻﻳﺎت ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق ﺑﻪ دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻣﺮي‬
‫اﺳﺖ ﻣﺤﺘﻮم‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺣﺪ اﻗﻞ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ داﻣﺎن ﭼﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‬
‫و اﻳﻦ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﺨﺖ در ﺗﻨﮕﻨﺎ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران زﻳﺮك ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﺎﺟﮕﻴﺮي و اﻣﺘﻴﺎزﮔﻴﺮي و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻜﺒﺘﺒﺎر دوﻟﺖ ﻛﺎﺑﻞ و وﺿﻊ ﻧﻮﻣﻴﺪاﻧﻪ آن را درك ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮب ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻞ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎﻧﺪن اﻣﺘﻴﺎزات ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ اﺳﻼم آﺑﺎد ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺘﻴﺎزات را ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺮزي را ﻫﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺪت ﻣﺼﺮﻓﺶ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻬﺮه ﺳﺮ ﺳﺮﭘﺮده ﺗﺮي ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﭼﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ‬
‫واﮔﺬاري اداره وﻻﻳﺎت ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮي آن از ﻫﻠﻤﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻨﺪ و ﺣﺪ اﻗﻠﻲ‬
‫آن ﺷﺎﻣﻞ وﻻﻳﺎﺗﻲ از زاﺑﻞ ﺗﺎ ﻛﻨﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺟﻼل آﺑﺎد و ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﻫﻠﻤﻨﺪ ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ وﻻﻳﺎت دﺳﺖ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮاﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در راس ﻗﺪرت در ﻛﺎﺑﻞ و‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دادن ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﻗﺪرت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻮارﺗﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺎﺑﻞ وﻳﺎﻟﻮن‬
‫ﻧﺨﺴﺖ را ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻨﻮازﻧﺪ‪.‬‬

‫‪181‬‬
‫در ﭘﻬﻠﻮي آن‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﻣﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ درﻳﺎﻓﺖ »ﺗﻪ ﺟﺎﻳﻲ« اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺒﻠﻲ‬
‫‪ 1.2‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ و ﻋﻀﻮﻳﺖ دادن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻮﻳﻞ دادن‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي اف‪ 16-‬و ﻛﺎﻫﺶ ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﻫﻨﺪ ‪ ...‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دو ﺑﺪ ﺑﺨﺶ و واﮔﺬاري ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق را ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن و‬

‫در واﻗﻊ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬روﺳﻴﻪ ﺻﺪ در ﺻﺪ ﻃﺮﻓﺪار اﺑﻘﺎي ﻛﺮزي و ﺧﺎﻧﻮاده او اﺳﺖ و ﺑﺎ‬
‫آن ﻫﺎ ﻗﻮل و ﻗﺮارﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ دارد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻨﺪ و اﻳﺮان ﻫﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ واﮔﺬاري ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﻣﻴﺎن دو ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﻨﺪ؟‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﺲ از ‪ 2014‬ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل روﺳﻴﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي ﻣﺪرن‪ ،‬آن ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺳﻼح ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﺎ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎ را وادار ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻗﺮار داد ﺧﻮد در زﻣﻴﻨﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻫﻠﻴﻜﻮﭘﺘﺮﻫﺎ را‬
‫ﺑﺎ روﺳﻴﻪ ﻓﺴﺦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻮﻗﻒ ﭼﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪ .‬روﺳﻴﻪ ﻫﻮادار‬
‫ﺧﺮوج اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻀﻮر آن ﻫﺎ را ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﻳﺎ اﺗﺨﺎذ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻀﻮر‬
‫ﺷﻔﺎف ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮار داد ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺮار داد ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻔﺎف‬
‫ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ روﺳﻴﻪ اﻣﻀﺎء ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ آن را ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻗﻔﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ دارد و از ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺳﺨﺖ در ﻫﺮاس اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻧﻮ اﻳﺮان ﻛﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ در آن ﺻﻮرت ﺷﺎﻳﺪ در ﻣﻮﻗﻒ ﺧﻮد در ﻗﺒﺎل‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻳﺮاﻳﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪182‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺮزي ﺑﺎرﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از وي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﻤﻮده و ﻫﺮ ﻗﺪر ﺳﻼح ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ و‬
‫ﺗﺎﻧﻚ و ﺗﻮپ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﻛﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫در آﻳﻨﺪه ﺑﺎز ﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﺎزي و راه اﻧﺪازي ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﺴﺨﺮه و ﻣﻀﺤﻚ و ﻏﻴﺮ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺎ ﮔﺮد آوردن ﭼﻨﺪ ﺧﺎن و ﻣﻼي ﺑﻴﺴﻮاد از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي و ﭼﻨﺪ آدم ﺧﻮد ﻓﺮوﺧﺘﻪ و‬
‫آﺑﺮو ﺑﺎﺧﺘﻪ از دﻳﮕﺮ وﻻﻳﺎت ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﻫﺪاف ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺎز ﻫﻢ ﺣﻀﺮت و ﭘﻴﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ آﻳﺖ و ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﺎز ﻫﻢ اﺳﺘﺨﺎره‬
‫و ﺗﺎوﻳﻞ و رﻣﻞ اﻧﺪازي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺮاي اﻣﻀﺎي ﻳﻚ ﻗﺮار داد اﺳﺘﻌﻤﺎري دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﺛﻴﻘﻪ ﺷﺮﻋﻲ‬
‫ﺑﺒﺎﻓﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺮار داد اﻣﻀﺎ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭼﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ از آن دﺳﺖ ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﺳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻟﺒﻴﻚ ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬آن ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭼﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻜﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو از راﻫﺒﺮد ﺧﻮ‬
‫دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬راﻫﻜﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﺑﻞ اﻣﺘﻴﺎز ﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻗﺮار داد را ﺑﺎ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ و از راه ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺟﻨﮓ رواﻧﻲ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎﻟﻲ اﻣﻀﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻃﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻴﺰ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻋﻤﻠﻲ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬آن ﮔﺎه ﻫﻢ ﻗﺮار داد اﻣﻀﺎء ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻫﻢ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﺮام و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬در آن ﺻﻮرت ﭼﻪ؟‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮر و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮدم ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺟﺎي ﺗﻮان ﻧﮕﺬارﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺮزي اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫‪183‬‬
 ‫در ﻛﻞ ‪ ،‬دو ﮔﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪.1‬ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺮوع از ﺳﻮي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﻤﺪﻳﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬و ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ دور زدن آن‪ ،‬ﻫﻢ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻫﻢ‬
‫اﻓﺘﺎدن ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻴﻤﻲ از وﻻﻳﺎت را ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﻮد‪:‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد را ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﭼﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺰﻳﻴﺎت و ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﺘﻴﺎزات ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ روان‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار داد را ﺑﺎ ﻛﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ زور ﻳﺎ رﺿﺎ اﻣﻀﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻓﺮﻳﺐ اذﻫﺎن ﻋﺎﻣﻪ ﻫﻢ‪ ،‬ﻳﻚ دوﻟﺖ در واﻗﻊ اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﺑﺎ روي آوردن ﻳﻚ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻜﺘﺎﻳﻲ‬
‫دار‪ -‬ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﻳﺎ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻗﻼﺑﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ اﺟﻤﺎع ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺣﺎﻛﻢ و ﻳﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﮔﺰاري ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻗﻼﺑﻲ و‪...‬‬
‫روي ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ اﻳﻦ رﻳﻴﺲ ﻧﻮ اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﻳﻚ دوره ﺷﺎﻳﺪ دو‬
‫ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در آﻳﻨﺪه اداره ﺑﺮﺧﻲ از وﻻﻳﺎت ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺳﭙﺮده‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻛﺎﺑﻞ اداره اﺋﺘﻼﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از رﺟﺎل ﺷﻤﺎل ﻫﻢ ﻓﺮﺻﺖ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ در ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺋﺘﻼﻓﻲ در ﻛﺎﺑﻞ‬
‫ﺳﻬﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻋﻤﻞ ﺷﻜﻞ ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن را ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺷﻤﺎل‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ واﺣﺪ ﻓﺪراﻟﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﺧﻮد را‬
‫ﻧﮕﻬﺪارد‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻫﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻤﻲ از ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎﻳﺶ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ ﻣﺮز ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻨﺪوﻛﺶ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﺑﺪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎن ﺧﻮد ﻣﺒﺪل ﺳﺎزد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻴﻦ‪-‬‬

‫‪184‬‬
‫ﻣﺘﺤﺪ راﻫﺒﺮدي اش را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ ﺣﻜﻤﺘﻴﺎر و ﮔﺮوه ﺣﻘﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ اﺷﻐﺎل ﻛﺸﻮر از ﺳﻮي ﻛﻔﺎر ﺑﻪ »ﺟﻬﺎد« اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬در ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب ﻫﻢ وﺿﻊ آن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاب آن را دﻳﺪه اﺳﺖ آراﻣﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﻢ از اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺧﻮد ﻛﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﮔﺴﺘﺮه ﻧﻔﻮذ ﺗﺎ ﻣﺮز اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻫﻨﺪوﻛﺶ اﺳﺖ‪ ،‬از ﭘﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﻠﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﺮﺧﺶ‬
‫اوﺿﺎع را ﮔﺮﻓﺖ؟ ﻣﻮﻗﻒ روﺳﻴﻪ و اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﭘﺮﺳﺸﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار‪.‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﭼﻴﻦ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫ﭼﻴﻦ‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻧﻮد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺑﺮاﺑﺮ رﺷﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺷﮕﻔﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﭼﻴﻦ ﭘﺲ از روﮔﺮداﻧﻲ از اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ دوﻟﺘﻲ و ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﻨﻜﺎﻧﮓ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‬
‫آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﭼﻴﻦ از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻲ‪ .‬دي‪ .‬ﭘﻲ ﻳﺎ درآﻣﺪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از اﺗﺤﺎدﻳﻪ‬
‫اورﭘﺎﻳﻲ و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺳﻮﻣﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻘﺘﺪر ﺟﻬﺎن و در ﻳﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﻦ از دﻳﺪﮔﺎه ذﺧﺎﻳﺮ ارزي ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دو و ﻧﻴﻢ‬
‫ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد )دو و ﻧﻴﻢ ﺗﺮﻳﻠﻴﻮن( داﻟﺮ‪ ،‬ﭘﻮﻟﺪارﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪2006‬‬
‫ﺟﺎﭘﺎن را ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺎل ﻣﺒﺪل ﺷﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ اﺑﺮ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻫﺎ و‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ اراﻳﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﺗﺎ ﺳﺎل‬
‫‪ 2040‬از ﻧﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻳﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻣﻠﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در ﺳﺎل ‪2050‬‬
‫ﻣﻴﺰان ‪ GDP‬آن ﻛﺸﻮر ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد )ده ﺗﺮﻳﻠﻴﻮن( داﻟﺮ از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﻫﺎ ﭼﻴﻦ در ‪ 2015‬ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ‪ 2025‬ﻫﻤﺘﺮاز‬
‫آن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﺎ ‪ 2040‬از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪185‬‬
‫در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﭼﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﺮﻳﺪار ﻓﻠﺰات در ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ارزان ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎزار ﻫﺎي ﺟﻬﺎن را ﻳﻜﻲ ﭘﻲ دﻳﮕﺮي ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در دﻫﻪ ﻧﻮد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺻﻼ ﺻﺎدراﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در‬
‫دﻫﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺲ از ﺳﺎل‪ ، 2000‬ﺻﺎدرات آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺳﺮ ﺑﻪ ده ﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﭼﻴﻦ ﺑﻪ دوﻣﻴﻦ ﺷﺮﻳﻚ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﭘﺲ از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻣﺒﺎدﻻت‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﭼﻴﻦ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺳﺮ ﺑﻪ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ در ﺳﺎل ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺮز ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﻄﺐ در رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﺤﻨﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﭼﻴﻦ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ اﻗﺘﺼﺎدي دروﻧﻲ داﺷﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫اﻛﻨﻮن در دو ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺘﺒﺎرز ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫در ﻋﺮﺻﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي اﻧﺮژي‬ ‫‪-1‬‬
‫در ﻋﺮﺻﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫‪-2‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﻋﺮﺻﻪ اﻧﺮژي ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي روزاﻓﺰون ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻗﺮار داد ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻋﻘﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻳﺎ در دﺳﺖ‬
‫ﻋﻘﺪ دارد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮان در زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺮژي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ دوﺑﺎره ﺗﺎﻳﻮان ﺑﻪ آن ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ آرﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي اﻗﺘﺼﺎدﻳﺶ اﻓﺰوده ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺎﻧﻜﺎﻧﮓ را‬
‫دوﺑﺎره از اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺧﺘﻼف ﺟﺪي ﺳﻴﺎﺳﻲ دارد‪ .‬ﭼﻴﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﻀﻮر ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎ از‬
‫ﺳﻪ اﻫﺮم ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪:‬‬

‫‪186‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻛﻮرﻳﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ دﺳﺖ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در آﺳﺘﺎﻧﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮﺷﻜﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ اﻳﺮان‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻧﻔﻮذ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻔﻮذ‬ ‫‪-3‬‬
‫در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو آن ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود اﻳﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮوﻧﺪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﺑﻲ‬
‫ﺳﺮﻧﺸﻴﻦ ﭼﻴﻦ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺮز اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭼﺮﻳﻚ ﻫﺎي ﺿﺪ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫را از ﻫﻮا ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬رواﺑﻂ ﭼﻴﻦ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و دو ﻛﺸﻮر در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺷﺎﻧﮕﻬﺎي ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎدي دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮاز ﺑﺎزﮔﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ ﻛﻪ درﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ دﺷﻮار ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﻮد ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و در‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود ﺳﺮ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﻫﺎي دو ﻛﺸﻮر در‬
‫ﻗﺒﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ اوﻗﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و‬
‫اﺧﻴﺮا ﻣﺎﻧﻮر ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﻧﻴﺮ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ روﺳﻴﻪ ‪ 1000‬ﻓﺮوﻧﺪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﺴﻞ ﭼﻬﺎرم ﺳﻮ‪ 30 -‬در دﺳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫دارد و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻣﺮﻳﻜﺎ و روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ رزﻣﻨﺎو ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﺮدار ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺖ روﺳﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آب‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ در اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎ در ﺑﺮازﻳﻞ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2040‬ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﻨﺞ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن در آﻳﺪ‪ .‬ﺗﺮاز ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ آن ﺑﺎ‬
‫‪187‬‬
‫اﻓﺮﻳﻘﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺻﺎدرات آن ﺑﻪ اﻓﺮﻳﻘﺎ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ اواﺧﺮ‪ ،‬رواﺑﻂ ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش دارد‪ .‬ﭼــﻴﻦ‪،‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑــﺎ ﻫﻨــﺪ دارد‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳــﻞ اﺳــﺖ ﺑــﺎ ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن ﻛــﻪ ﺑــﺎ ﻫﻨــﺪ‬
‫ﻫﻤﭽﺸﻤﻲﻫﺎي دﻳﺮﻳﻨﻪ دارد‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻤﻮ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﭼﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻤﺐ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ دﺳــﺖ ﻳﺎﻓــﺖ و اﻛﻨــﻮن‬
‫ﻫﻢ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﭼﻴﻦ در دﺳﺖ اﺣﺪاث اﺳــﺖ‪ .‬ﻫﻤــﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧــﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺗﺎﻧﻚ ﺳﺎزي‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺳﺎزي و ﻣﻮﺷـﻚ ﺳــﺎزي ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن و در ﻳــﻚ ﺳــﺨﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒــﺎ ﻫﻤــﻪ‬
‫ﻛﻤﭙﻠﻜﺲ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ -‬ﺻﻨﻌﺘﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﭼﻴﻨﻲ ﺳــﺎﺧﺘﻪ ﺷــﺪه و اﻳــﻦ ﻋﺮﺻــﻪ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻴﻦ درآﻣﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﭼــﻴﻦ ﭼﻨــﺪي ﭘــﻴﺶ ‪ 50‬ﻓﺮوﻧــﺪ ﻫﻮاﭘﻴﻤــﺎي ﭘﻴﺸــﺮﻓﺘﻪ ﺑــﻪ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﺤﻮﻳﻞ داد‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ‪ 80‬ﻓﺮوﻧﺪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ در دﺳﺘﺮس اﻳــﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ اﺳﺖ از راه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﺮﻳﺪوري ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻠﻴﺞ ﻓــﺎرس ﺑﮕﺸــﺎﻳﺪ و‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ از اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺪر ﮔــﻮادر ﺑــﺎ ﻫﺰﻳﻨــﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر‪ -‬ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮي ﺑﻪ ﻳﺎري ﭼﻴﻦ از ﻃﺮح ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛــﻪ رﻗــﺎﺑﺘﻲ را ﻣﻴــﺎن‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭼﻴﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺳﻨﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜــﺎ و ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن را ﺑــﻪ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ و زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭼﻴﻦ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دارد ﺗﺎ در آﻳﻨﺪه ﮔﺎز اﻳــﺮان را از‬
‫راه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣــﺬﻫﺒﻲ ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن از اﻫﻤﻴــﺖ وﻳــﮋه ﻳــﻲ ﺑﺮﺧــﻮردار ﻣــﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آوازه ﻫﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﺣﻠﻘﺎت وﻳﮋه ﻳﻲ در ﭼــﻴﻦ در ﭘــﻲ ﺑﻬــﺮه ﮔﻴــﺮي‬
‫اﺑﺰاري از ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻀﻮر درازﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮ آﻣﺪه اﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺗﻨﺪرو را در ﻧﻮار ﻣﺮزي ﺗﻤﻮﻳﻞ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪188‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎل ﻫــﺎي دﻫــﻪ ﻫــﺎي ﺷﺼــﺖ و ﻫﻔﺘــﺎد ﺳــﺪه ﺑﻴﺴــﺘﻢ‬
‫درﺑﺴﺖ در راﺳﺘﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ در ﻣﻴــﺎن ﺳــﻪ ﻧﻴــﺮو‪ :‬اﻣﺮﻳﻜــﺎ‪،‬‬
‫اﻋﺮاب و ﭼﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺎﻧﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻳــﻦ وﺿــﻊ از ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي‬
‫ﺟﻬﺎد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ اﻋﺮاب و ﭼﻴﻦ را زﻳﺮ ﭼﺘــﺮ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎﻫﻤﻲ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺷﻮروي در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳــﻲ و اﻣﻨﻴﺘــﻲ ﻣﻨﻄﻘــﻪ از ﺟﻤﻠــﻪ در ﺑــﺎزي ﺑــﺎ‬
‫ﻛﺎرت ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ...‬و اﻣـﺎ در ﺑــﺎره ﺳﻴﺎﺳــﺖ ﭼــﻴﻦ در اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‪ :‬ﺳﻴﺎﺳــﺖ ﭼــﻴﻦ در ﻣﺤــﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪+‬ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن‬
‫)اﻓﭙﺎك( در اوﻟﻮﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧــﺎرﺟﻲ آن ﻗــﺮار دارد و ﻣﺘﻮﺟــﻪ ﺑﻴــﺮون راﻧــﺪن اﻣﺮﻳﻜــﺎﻳﻲ ﻫــﺎ و‬
‫ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد ﺷﺎن ﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺑــﺰرگ ارزي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳــﺖ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ زﻣﻴﻦ را در ﺧﺎرج ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺻﺪر ﺧﺮﻳﺪﻫﺎي آن ﻗــﺮار دارد‪ .‬در‬
‫آﻳﻨﺪه راﻫﺒﺮد ﭼﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻣــﻞ ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن‪ ،‬ﺧﺮﻳــﺪ ﻧﻴﺮوﻫــﺎي ﺗﻨــﺪرو ﻣــﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﮔﺴــﺘﺮه اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن را زﻳــﺮ ﻛﻨﺘــﺮل درﺑﻴــﺎورد و ﺑــﺎ ﺳــﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن اﻓﭙﺎك )اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪+‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن( ﺑﻪ ﻣﺮزﻫــﺎي اﻳــﺮان و آﺳــﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧــﻪ دﺳــﺖ ﺑﻴﺎﺑــﺪ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ‪ ،‬ﻛﺸﺎﻛﺶ اﺻﻠﻲ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ در آﻳﻨﺪه ﻣﻴﺎن ﭼﻴﻦ و روﺳــﻴﻪ ﺧﻮاﻫــﺪ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻛﺸﺎﻛﺶ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اروﭘﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪ و اﻳــﺮان در‬
‫ﻛﻨﺎر روﺳﻴﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻨﺪر ﮔﻮادر را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭼﻴﻦ اﻋﻤﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺑﻨﺪر ﺑﻪ ‪ 6-4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ از وام ﭼﻴﻦ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻗﺮار اﺳﺖ ﭼﻴﻦ اداره ﺑﻨﺪر را در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارش‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﭼﻴﻦ در ﻧﻈﺮ دارد ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي زﻳﺮ درﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي اﺗﻤﻲ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس در ﮔﻮادر ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﻗﺮار ﺑﻮد اﻳﻦ ﺑﻨﺪر در ﺳﺎل ‪ 2005‬راه اﻧﺪازي ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻗﺮار‬
‫ﺷﺪ در ﻣﺎه ﺟﻮﻻي ‪ 2006‬ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫‪189‬‬
‫ﭼﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮار دادﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت اﺗﻤﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺷﻚ ﺳﺎزي)ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي ﺷﺎﻫﻴﻦ و ﻏﻮري(‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﺳﺎزي و‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت ﻣﻬﻢ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در دﺳﺖ دارد و ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ وام ﻫﺎي ‪ 60 -30‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫داﻟﺮي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن )از ﺟﻤﻠﻪ وام ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻜﺘﻮر ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻳﻦ واﮔﺰار ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ(‪ ،‬را داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس راه ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ در اﻳﻦ اواﺧﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺷﺪن رواﺑﻂ دو ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﭼﻨﺪ‬
‫ﭘﺮوژه ﭼﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ داﻟﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ در ﺣﺎل ﺗﻌﻠﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﮔﺎﻫﺎن دﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﻴﺰ ﻫﺮاس ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و اﻣﺎرات و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻠﻴﺞ‬
‫ﭘﺎرس از راﻫﻴﺎﺑﻲ ﭼﻴﻦ ﺑﻪ آب ﻫﺎي ﮔﺮم ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﭼﻴﻦ در ﻗﺒﺎل ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﻴﺴــﺖ‪ .‬از ﻫﻤــﻴﻦ رو‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﺎﻓﻞ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤــﻚ ﻫﻨــﺪ و ﺑﺮﺧــﻲ از ﻣﺤﺎﻓــﻞ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻲ در ﭘﻲ ﭘﺮﺗﻨﺶ ﺳﺎﺧﺘﻦ اوﺿﺎع در ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳــﺖ‪.‬ﻛﺎر ﺣﺘــﺎ ﺑــﻪ ﺟــﺎﻳﻲ ﻛﺸــﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﺘﻬﻢ ﺑــﻪ ﺧﺮاﺑﻜــﺎري در اﻳﺎﻟــﺖ ﺑﻠﻮﭼﺴــﺘﺎن ﻧﻤــﻮده اﺳــﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺻﺪد ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر آوردن ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن اﺳــﺖ ﺗــﺎ‬
‫در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭼﻴﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .b‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻗﺎﺑﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫‪-‬ﺗﻬﺪﻳﺪات ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪:‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑُﻌﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از آوان ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺎرزار‬
‫ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ دﻣﻜﻠﻮس)‪ (Damocles‬ﺗﺮﺳﻨﺎك و ﺧﻄﺮ آﻓﺮﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘﺤﺪان‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪190‬‬
‫روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از زﻳﺮ دارﺑﺴﺖ دﺷﻤﻨﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻫﻨﺪ اﻓﮕﻨﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ در روي ﻛﺎر ﺑﻮدن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺗﻨﺪ رو ﭘﺸﺘﻮن در ﻛﺎﺑﻞ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ﻣﺮزي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﺴﺘﺮه ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن ﺑﺎ آن ﻛﺸﻮر‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ذﻳﻨﻔﻊ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﻚ‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻨﺪ رو اﺳﻼﻣﮕﺮاي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد را در ﻛﺎﺑﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻛﻞ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن اﻓﭙﺎك ﺑﺴﺎزد‪ .‬اﻣﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻨﺪ و اﻳﺮان ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻳﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﭼﻴﻦ و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻣﻮاﻓﻖ اﻧﺪ و از آن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﻫﺪاف ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻮل اوﺿﺎع‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪ رو اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﻮد ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ از‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺪ از ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دﻓﺎع ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻫﺎي‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﺎده ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ و از ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺗﻨﺪرو‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﭘﺸﺘﻮن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮد ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫‪63‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﭽﻮ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺮﻋﻜﺲ در ﺗﻘﻮﻳﺖ آن ذﻳﻨﻔﻊ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻳﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻳﻚ دﻳﺪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در روﻳﺎروﻳﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن رﻳﺸﻪ دارد‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺟﺒﻬﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻨﺪ در روﻳﺎروﻳﻲ ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﺷﺪت اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو‬

‫‪ . 63‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ رو وﺣﺪت ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري دارد‪ .‬زﻳﺮا؛ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺑﻮدن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺗﻨﺪ رو ﻣﻠﻴﺖ ﮔﺮاي ﭘﺸﺘﻮن ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ارﺿﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺎ آن ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﻲ ﺣﺪ و ﻣﺮز ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و در ﻧﺘﻴﺠﻪ داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪ رو‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺗﻨﺪ رو ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬ازﺑﻴﻜﻲ و‬
‫ﻫﺰاره ﻳﻲ در درون ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻴﺮازه وﺣﺪت ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮر را درون ﻣﻲ ﮔﺴﻼﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻫﻤﺠﻮاري‪ ،‬دوﺳﺘﻲ و در ﺻﻠﺢ و آراﻣﺶ زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻳﻲ‬
‫ﺳﻨﺠﺶ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دو ﺳﻮم ﺧﺎك آن ادﻋﺎي ارﺿﻲ داﺷﺘﻪ‪،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﺎﺑﻮدي آن ﺑﺎﺷﻴﻢ؟‬
‫‪191‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺟﺒﻬﻪ ﻳﻲ دﻳﮕﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ آن در ﻣﺤﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺸﻮده ﺷﻮد و از دو ﺳﻮ‪ ،‬زﻳﺮ‬
‫‪64‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﮔﺎز اﻧﺒﺮي ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ .64‬ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ داﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﺎﻇﻢ‪ -‬رﺟﻞ دوﻟﺘﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )در ﻳﻚ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺑﺎ آﻗﺎي ﻋﺒﺎﺳﻲ( »در ﻣﻴﺎن دوﻟﺘﻤﺮدان ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﻪ دﻳﺪﮔﺎه در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد‬
‫دارد‪:‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن‪ -‬اﻧﻀﻤﺎم ﻛﺎﻣﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ رود‬ ‫‪-1‬‬
‫آﻣﻮ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻲ آي اي )ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺮال ﺣﻤﻴﺪ ﮔﻞ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ ﺑﺎﺑﺮ‪ ،‬ﻛﺮﻧﻴﻞ اﻣﺎم‪،‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺟﻨﺮال اﺳﺪ دراﻧﻲ و ﻧﻴﺰ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺗﻨﺪ رو ﭘﺸﺘﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻤﺎن و‪ -(....‬روي ﻛﺎر آوردن ﻳﻚ‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻨﺪرو ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ رژﻳﻢ ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺨﺶ ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از‬
‫ﻫﻨﺪوﻛﺶ و اﻟﺤﺎق آن ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران دﻣﻮﻛﺮات و ﻣﻴﺎﻧﻪ رو واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ‪ -‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻳﻚ‬ ‫‪-3‬‬
‫دوﻟﺖ ﺿﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ارﺿﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻫﺮﮔﺎه در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دوﻟﺘﻲ‬
‫روي ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ارﺿﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاﻫﺎن دوﺳﺘﻲ ﺑﺎآن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻛﺮد‪«.‬‬

‫در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه دو ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺟﻨﺮال ﻫﺎي ﭘﻨﺠﺎﺑﻲ و ﺳﻨﺪي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻮﻳﻲ ﺗﺎ ﻣﺮز‬ ‫‪-1‬‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ آﻣﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺟﻨﺮال ﻫﺎ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﭘﻴﺶ ﺑﺮدن‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻣﺮز ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻨﺪوﻛﺶ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﺮال ﻫﺎي ﻓﻮﺟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻫﺪاف ﺑﺰرگ راﻫﺒﺮدي ﻣﺎﻧﻨﺪ راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫اﻳﺮان و روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻨﺪ را در ﺳﺮ ﻣﻲ ﭘﺮوراﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺮال ﻫﺎ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر اﻫﺪاف‬
‫ﻣﺤﺪودﺗﺮي را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن وزن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ‬
‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﻗﻮام ﺑﺎﺷﻨﺪه ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را از دو ﺳﻮ زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل و‬
‫ﻓﺸﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻜﺎن ﻣﺎﻧﻮر دﻫﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در آﻳﻨﺪه ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪192‬‬
‫ﻛﻨﻮن ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن و‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺑﺰرگ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻨﺪروان ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺻﻮرت ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛــﺎر آﻣــﺪن‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻳﻚ دوﻟﺖ اﺳــﻼﻣﮕﺮاي ﺗﻨــﺪرو در ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن ﻛــﻪ اﺣﺘﻤــﺎل آن در ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن ﺑﺴــﻴﺎر اﺳــﺖ و در‬
‫ﺻﻮرت اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬در ﮔﺎم ﻧﺨﺴــﺖ ﻣﻨــﺎﻓﻊ ﺣﻴــﺎﺗﻲ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﺟﺰﻳﺮه ﻧﻤﺎي ﻋﺮب ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻣﺮﮔﺒﺎري روﺑﻪ رو ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻫﻴﺮوﻳﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي آن ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪه و‬ ‫‪-2‬‬
‫آن را ﺑﻲ ﻧﻴﺎز از ﻛﻤﻚ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺮ ﻧﻔﻮذ ﭼﻴﻦ در ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن و اﻓﺘﺎدن آن ﺑﻪ دﺳﺖ آن ﻛﺸﻮر ﻛﻪ راﻫﻴﺎﺑﻲ آن را ﺑــﻪ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺎرس و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺤﺘﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻲ روﻳﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻨــﺪروي و ﺗﺮورﻳــﺰم در ﺳﺮاﺳــﺮ ﺟﻬــﺎن و ﻓــﺮاﻫﻢ ﺷــﺪن‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻋﻤﻖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺮاي ﺗﺮورﻳﺰم ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻣﻜﺎن ﭘﻬﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ در ﺧﺎك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫‪-5‬‬
‫از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻣﻜﺎن ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ‬ ‫‪-6‬‬
‫از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻳﻮراﻧﻴﻮم و ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫‪-7‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬ ‫‪-8‬‬

‫دو دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻧﺎن از ﻧﻔﻮذ روﺳﻴﻪ و اﻳﺮان و ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﺮاس دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا‬
‫در آﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﻓﺮوﭘﺎﺷﺎﻧﺪن ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن‪ ،‬اﻗﻮام ﺷﻤﺎل را در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰﻧﺪ و ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در زﻳﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﮔﺎز اﻧﺒﺮي از دو ﺳﻮ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و درﮔﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﺎﺳﻴﻮن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو و دﻣﻜﺮات ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺮد ورزاﻧﻪ و واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ‬ ‫‪-2‬‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دوﻟﺘﻲ ﻣﻠﻲ روي ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ارﺿﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ و آﺷﺘﻲ ﺑﺎ آن ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎي واﭘﺴﮕﺮا و ﺗﺒﺎرﮔﺮا‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ روي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ارﺿﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺤﺮان ﻓﺮو ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺧﻔﺖ‬
‫ﺑﻞ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺗﺎزه ﻳﻲ داﻣﻨﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪ رو‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎﻟﺒﺎن و ‪ ...‬ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫‪193‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻳﻚ دوﻟــﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨــﺪ اﺳــﻼﻣﻲ ﻛــﻪ ﭼﻮﻧــﺎن ﭘﺸــﺘﻴﺒﺎن ﻛﺸــﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑــﻲ در ﺑﺮاﺑــﺮ‬ ‫‪-9‬‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﺮآﻣﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن ﻃﺮح ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛــﺎﻫﺶ ﺗــﺎﺛﻴﺮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬

‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻏﺮب و اﻋﺮاب و ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ راﻧﺪن ﺷﻮروي ﻫﺎ از‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﺷﻐﺎل آن را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻨﻮن‪ ،‬ﭘﺲ از ﺣﻀﻮر ﻳــﺎﻓﺘﻦ اﻣﺮﻳﻜــﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‪ ،‬ﺑــﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت و ﺣﺘــﺎ ﺑــﺎ ﻫــﻢ ﻣﺘﻀــﺎد و ﻣﺨــﺎﻟﻒ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻋﺮاب و ﭼﻴﻦ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ از اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑــﺪان‬
‫ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻣﻌﺮض ﺗﺠﺎوزات و دﺳﺖ اﻧﺪازي ﻫﺎي دراز ﻣﺪت ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﻦ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧــﻪ از راه ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن‬
‫ﺳﺨﺖ ذﻳﻨﻔﻊ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳــﻦ اﺳــﺘﺮاﺗﻴﮋي ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻴــﺎز ﻣﺒــﺮم ﻣــﺎ ﺑــﻪ ﺧــﺎﻃﺮ دﻓـﺎع از ﻛﺸــﻮر‪،‬‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ وﺣــﺪت و ﻫﻤــﺎﻫﻨﮕﻲ و ﻳﻜﭙــﺎرﭼﮕﻲ اﺳــﺖ‪ .‬اﻳــﻦ در ﺣــﺎﻟﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ دوﻟﺘﻤــﺮدان‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ ﺳﺪه ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﭼﺴﭙﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺴــﺎﻟﻪ ﻛــﺬاﻳﻲ و ﺑﻴﻬــﻮده ﭘﺸﺘﻮﻧﺴــﺘﺎن و‬
‫ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر دودﺳﺘﮕﻲ و ﻧﻔﺎق ﺑﺰرﮔــﻲ اﻳﺠــﺎد ﻧﻤــﻮده‪ ،‬و زﻫﺮﭘﺎﺷــﻲ‬
‫ﻧﻤﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎري از دوﻟﺘﻤﺮدان ﻣﺎ در اﻳــﻦ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﺎم ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان از دﻋﻮي ﺧــﻂ دﻳﻮرﻧــﺪ ﺑــﺮاي ﻓﺸــﺎر ﺑــﺮ ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن ﺑﻬــﺮه‬
‫ﺑﺮداري اﺑﺰاري ﻛﺮد و از آن ﻛﺸﻮر اﻣﺘﻴﺎز ﮔﺮﻓﺖ و آن را وادار ﺑــﻪ ﺗﻤﻜــﻴﻦ در ﺑﺮاﺑــﺮ ﺧﻮاﺳــﺖ‬
‫ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﺷﺎﻧﺴﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮد در اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻧــﺪارﻳﻢ‪ .‬ﺑــﺮﻋﻜﺲ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻦ آن‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﻫﺎي دروﻧﻲ در ﻛﺸﻮر را ﻓﺮاخ ﺗﺮ و ﮔﺴــﺘﺮده ﺗــﺮ ﻣــﻲ ﺳــﺎزد‪ .‬زﻳــﺮا‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎل ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ رﻏﺒﺘﻲ در ﺑﺎزﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻧﻴﻚ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺗﻮازن و ﺗﻌﺎدل ﺗﺒﺎري در ﻛﺸﻮر ﺑــﺮﻫﻢ‬
‫ﺧﻮرده و ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻤﺎن ﻫــﺎ ﺑــﻪ ﻫﻤﺘﺒــﺎران‬
‫‪194‬‬
‫ﺷﺎن ﺑﺎ ﻋﻴﻦ داﻋﻴﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد و اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪي ﻳﻚ روﻧﺪ ﺳﺎده و ﻋﺎدي ﻧﺨﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد‬
‫و ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﻧﺒﺎر و ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺨﺴﺖ رودﺑــﺎري از ﺧــﻮن را در ﺧــﻮد ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن‬
‫روان ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻨﺠﺎﺑﻲ ﻫﺎ و ﺳﻨﺪي ﻫﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺗﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴــﺰي ﻧﺨﻮاﻫﻨــﺪ داد‪ .‬از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ دوﻣﻴﻨﺎﺳﻴﻮن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را ﻧﺨﻮاﻫﻨــﺪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ادﻋﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺘﺒﺎران ﺧﻮد در آﺳــﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧــﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ دﻋﻮاي ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن )ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑــﻪ ﮔﻮﻧــﻪ ﻣﺼــﻨﻮﻋﻲ ﺑــﺮاي اﺷــﻐﺎل‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﺎق ﺷﺪه ﺑﻮد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در آﺗﺶ آن ﻫﻴﻤﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷــﺪ(‪ ،‬در دﻫــﻪ ﻫــﺎي ﮔﺬﺷــﺘﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از اﻧﺮژي ﻣﻠﻲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﺪر داده‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ را از ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻣﺸﻜﻼت اﺻﻠﻲ ﻛﺸــﻮر‬
‫و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﻋﻲ و ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﺳــﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬زﻳــﺎن ﻫــﺎي ﺑﺰرﮔــﻲ ﺑــﻪ ﻛﺸــﻮر‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫از دﻳﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن اﻋﺮاب و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻣــﻮر داﺧﻠــﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‪ ،‬ﻳــﻚ ﺑــﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﻪ ﻣﺠﻬﻮﻟﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1980‬در داﻧﺸﮕﺎه دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﻜﻮ‪ ،‬ﭘﺮوﻓﻴﺴــﻮري ﻛــﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺳﺘﺎدان رﻳﺎﺿﻲ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ )ﻧﺎﻣﺶ ﻛﻨــﻮن دﻳﮕــﺮ ﺑــﻪ ﻳــﺎدم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ( ﺑﻪ ﻣﺎ درس رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻲ داد‪ .‬آن ﭼﻪ از ﻟﻜﭽﺮﻫﺎي ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻦ و آزاردﻫﻨــﺪه او از‬
‫ﺟﻠﺴﺎت درس ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻔﺎﺿﻠﻲ )دﻳﻔﺮﻳﻨﺴﻴﺎل( و اﻧﺘﻴﮕﺮال ﺑﻪ ﻳﺎدم ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او‬
‫ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ »رﻳﺎﺿﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﻢ و دﻗﻴﻖ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ﻫﺮ ﻗــﺪر ﭘﻴﺸــﺮﻓﺖ‬
‫و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻴﻤﺎﺗﻴﺰه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در واﻗﻊ ﺑﻪ رﻳﺎﺿﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در زﻳــﺮ‬
‫ﭼﺘﺮ آن در ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﺮ ﻋﻠﻤﻲ را ﻣﻲ آﻣﻮزﻳﺪ‪ ،‬ﻫــﺮ اﻧﺪﻳﺸــﻪ ﻳــﻲ را ﻛــﻪ ﻣﻄــﺮح ﻣــﻲ‬
‫ﺳﺎزﻳﺪ‪ ،‬در ﻣﺘﻴﻤﺎﺗﻴﺰه ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ‪ .‬رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻣــﺎ ﺑــﺎ اﻳــﻦ‬
‫ﻫﻢ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﻴﺎز ﺑــﻪ دﻗــﺖ ﺑﺴــﻴﺎر ﺑــﺎﻻ و ﺗﻤﺮﻛــﺰ ﻓﻜــﺮي ﻓــﻮق اﻟﻌــﺎده‬
‫دارد‪«.‬‬

‫ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﺗﻴﻮري رﻳﺎﺿﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ را در ﻋﻤﻞ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎده‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﻪ ﻣﺠﻬﻮﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ در ﺳﺎل ‪ 2002‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را‬

‫‪195‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ آن روان اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻛﺘﺎب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲ رود؟‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﻴﻤﺎي ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه را ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺘﻴﻤﺎﺗﻴﺰه ﺑﺴﻴﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ‪X‬‬
‫آن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ اﻧﺪ‪ -‬دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬اﻣﺎرات و‪Y...‬‬
‫آن ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻻﻧﻪ ﻫﺎي دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺪارس و ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻟﺠﺴﺘﻴﻜﻲ‬
‫و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻫﺎي ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻗﺮار دارد و ‪ Z‬ﻫﻢ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻲ ﺣﻜﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﻪ ﻣﺠﻬﻮﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫‪ X‬ﺣﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ‪ Y‬و در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻢ ‪ .Z‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ اﻳﻜﺲ ﺣﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺣﻞ »واي« ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫و ﺗﺎ »واي« ﺣﻞ ﻧﺸﻮد‪» ،‬زﻳﺪ« ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎي ﺗﻤﻮﻳﻞ‬
‫ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻫﺎ ﺧﺸﻜﺎﻧﻴﺪه ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و آب در ﻫﺎون ﻛﻮﺑﻴﺪن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻞ روي ﺷﻴﻮخ ﭘﻮﻟﺪار ﻋﺮب ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﭼﺎه ﻫﺎي ﻧﻔﺖ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺪ‬
‫اﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻻﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺎك ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﻞ روي‬
‫ﺟﻨﺮال ﻫﺎ و ﻛﺮﻧﻴﻞ ﻫﺎي آي اس آي و ﻓﻮج ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﺎزك ﺗﺮ از آن از ﻛﺎر ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫دوﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻي ﭼﺸﻢ ﻫﺎي ﺷﺎن اﺑﺮو اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺸﺮده ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن و دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻨﻲ در ﻣﺮزﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬

‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن آن ﻫﻢ در ﺧﺎك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ آﻗﺎي ﻛﺮزي ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶ‬
‫ﻫﺎي ﺗﺒﺎري و زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﻲ در راه ﺳﺮﻛﻮب دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻨﺎن از ﻛﺎر ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻢ اﻳﻦ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺮﻳﻠﻴﻮن داﻟﺮ‪ ،‬و ﺗﻠﻔﺎت ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﻪ‬

‫‪196‬‬
‫ﻣﺠﻬﻮﻟﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﺗﺮورﻳﺴﻢ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﻛﺴﻲ ﻫﻢ ﻧﻤﻲ‬
‫‪65‬‬
‫داﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‪:‬‬

‫ﭘﺲ از دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ اﻋﺮاب ﺑﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺖ وﮔﺎز‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺑُﻌﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮان آﻏﺎز ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﺎي‬
‫ﻛﻼن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد و ﻧﻮد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و از راه آن ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﺧﻨﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرزار‬

‫‪ . 65‬از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﺑﺎز ﻫﻢ آﻗﺎي اوﺑﺎﻣﺎ ﻋﺰم ﺧﻮد را ﺟﺰم ﻛﺮده ﺗﺎ ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻫﺎي داﻋﺶ را در‬
‫ﻋﺮاق و ﺳﻮرﻳﻪ درﻫﻢ ﺑﻜﻮﺑﺪ‪ .‬ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﻞ ﻣﺠﻬﻮل‬
‫ﻫﺎي »اﻳﻜﺲ« و »واي« ﺑﻪ ﺟﺎن ﻣﺠﻬﻮل »زﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺮاق و ﺳﻮرﻳﻪ ﭼﺴﭙﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﺟﺮﻧﻴﻞ ﻫﺎ و ﻛﺮﻧﻴﻞ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﮔﻞ روي دوﺳﺘﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ اردوﻏﺎن و ﭘﺎدﺷﺎه اردن ﻧﻤﻲ‬
‫ﮔﺬارد ﻛﻪ ﻻﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﭘﺮوري را در ﺗﺮﻛﻴﻪ و اردن ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎزه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻋﻀﻮ ﻧﺎﺗﻮ ﻫﻢ اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎن ﻛﺮي‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺮا ﺗﺮ از ﭘﺎرﺗﻨﺮﺷﭗ راﻫﺒﺮدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﭼﻪ ﻓﺮق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺰاران ﺗﻦ ﺟﻨﮓ اﻓﺰار از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ دﻫﺸﺖ اﻓﻜﻨﺎن‬
‫داﻋﺶ و اﻟﻨﺼﺮه ﺑﺎ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ داده ﺷﺪ و ﻫﺰاران ﺗﻦ از ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻫﺎ در آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫آﻣﻮزش دﻳﺪﻧﺪ و ﺻﺪﻫﺎ ﺗﻦ از زﺧﻤﻴﺎن ﺷﺎن در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺴﺘﺮي ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن ﻫﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺰاران ﺗﻦ از ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ از راه ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﺑﺎ ﭘﺮوازﻫﺎي »ﺗﺮﻛﺶ اﻳﺮ« ﺑﻪ ﺳﻮرﻳﻪ و‬
‫ﻋﺮاق در آﻣﺪ و ﺷﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮل ﻫﺎي داﻋﺶ ﻫﻢ در ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﻗﺪاﻣﻲ ﻫﻢ در ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن ﺣﺴﺎب ﻫﺎي ﺑﺎﻧﻜﻲ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎران ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ آن از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻫﺎ وارﻳﺰ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﺎزه ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺷﻌﺎر داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻫﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ آﺷﻜﺎرا و ﺑﻲ ﭘﺮده‬
‫اﻋﻼم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﺴﺘﺸﺎران ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻏﺮﺑﻲ دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر آﻣﻮزش‬
‫دادن ‪ 5000‬ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﺗﺎزه ﻧﻔﺲ در آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد اﺳﺖ و ﺷﻤﺎر دﻳﮕﺮ ﻫﻢ در ﺗﺮﻛﻴﻪ و اردن‬
‫آﻣﻮزش ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪197‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ 66.‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻢ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ آن را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ از راه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﻳﺎري اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر ﭘﻴﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﺬرﮔﺎه زﻳﺮ ﭘﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪاﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ )و ﺗﺮﻛﻴﻪ( ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪:‬‬

‫از اواﻳﻞ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ‪ ،‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ) اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ(‬ ‫‪-‬‬
‫وﻫﺎﺑﻴﮕﺮي )ﺳﻠﻔﻴﺴﻢ(‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻴﻌﻪ‬ ‫‪-‬‬

‫در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭘﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﮕﺮا‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻏﺮاض و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد ﺑﺮآﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و ﻗﻄﺮ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ رﻫﺒﺮي ﺟﻬﺎن ﻋﺮب و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در ﻛﻞ ﺑﺎ ﻫﻢ در رﻗﺎﺑﺖ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺰاف ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻋﺮﺑﻲ و اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻳﻲ از ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي وﻫﺎﺑﻲ را ﺑﺘﻨﺪ‪ .‬در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﻄﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ رﻫﺒﺮي ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮاﻧﻲ را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺧﻮاﻧﻲ ﻫﺎ ﭘﻮل ﻫﺎي‬
‫ﻛﻼﻧﻲ را ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن اﺧﻮاﻧﻲ ﻫﺎ در ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ارودﻏﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ از ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ و‬
‫ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازي ﻫﺎي ﺧﻮد )ﭘﺮوژه ﻧﺌﻮﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺴﻢ( ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ . 66‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺧﻮاﻧﻲ ﻫﺎي ﺗﺎﺟﻴﻚ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞ‬
‫ﻫﻤﻮاره در ﭘﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻮاﺿﻊ اﺧﻮاﻧﻲ ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ و‪ ...‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اردوﻏﺎن و ﮔﻞ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻣﻮاﺿﻊ اﻳﻦ ﺣﺰب ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﻛﺎﺑﻞ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻗﺘﺪار ﺑﻮد‪،‬‬
‫اردوﻏﺎن و ﮔﻞ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ از ﻣﻮاﺿﻊ آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻌﺎرض آن‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﺟﻨﺒﺶ و ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ‬
‫اﺳﺘﺎد رﺑﺎﻧﻲ از ﺳﻮي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪ و ﻗﺮارداد آن در ﺑﺎﻛﻮ ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺟﺮﻳﺮ و ﺟﻨﺮال ﻣﻠﻚ زﻳﺮ‬
‫ﭘﺎﺗﺮوﻧﺎژ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎء رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪198‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻜﺮي و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب و‬
‫در ﻛﻞ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﭘﺮورﺷﮕﺎه آن ﻣﺼﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي اﺧﻮاﻧﻲ ﻫﺎ در‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از اﻳﻦ ﺣﺰب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺼﺮ روي‬
‫ﻛﺎر آﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﺨﺘﻪ و ﻟﻐﺰش ﻫﺎي ﻓﺮاوان وي در ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻣﻮر ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي‬
‫ﮔﺴﺘﺮده و ﺧﺮاﺑﻲ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي دﺧﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در‬
‫اﻣﻮر ﻣﺼﺮ و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ وي ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻓﺮﺟﺎم ﻫﻢ ﺟﻨﺮال ﺳﻴﺴﻲ ﻗﺪرت را در دﺳﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮاﻓﺘﺎدن ﻣﺮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﺷﻤﻨﻲ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﺧﻮاﻧﻲ ﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﺮ را زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ رﻫﺒﺮان‬
‫اﺧﻮاﻧﻲ را از اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺮاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻛﻨﻮن ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺧﻮاﻧﻲ ﻫﺎ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ رﻫﺒﺮي ﺟﻬﺎن ﻋﺮب و‬
‫در ﻛﻞ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را در دﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﭘﻮل ﺑﻪ ﺑﺎد ﻫﻮا دﻫﺪ‪ .‬دو دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﺷﻤﻨﻲ ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻋﺮب ﻫﺎ و‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﻔﻮذ ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﻣﻴﺎن ﻋﺮب ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ داﻋﻴﻪ رﻫﺒﺮي ﺟﻬﺎن ﻋﺮب و اﺳﻼم را دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﺮان ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﻛﻢ رﻫﺒﺮي‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن را داراﺳﺖ و ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺳﻨﻴﺎن ﻧﻴﺰ از ﻧﻔﻮذ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻤﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻗﻄﺮ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ از‬
‫وزﻧﻪ اﻳﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﻳﻒ ﺳﻮد ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ و ﻣﻘﻄﻌﻲ ﻫﺮ از ﭼﻨﺪ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺎﻫﺪ ﻛﻨﺎرآﻳﻲ ﻫﺎي اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺎ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪» ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺶ از آن ﻛﻪ از ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺪرت‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺧﻮدﻣﺤﻮر »ﺣﻔﻆ رژﻳﻢ« از ﺳﻮي ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺮس ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ از رﻗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از آن ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮازن ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺮس از ﺗﻼش ﻫﺎي ﺑﺮاﻧﺪازاﻧﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي رﻗﻴﺐ در ﻗﺎﻟﺐ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرض )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرﺿﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎن ﻋﺮﺑﻴﺴﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎن‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ ﻳﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺮﻓﻲ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﻨﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم ﺷﻴﻌﻲ و‬
‫‪199‬‬
‫‪ (...‬و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻌﻨﺎ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﻬﺘﺮ‪» ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ« ﺑﻴﺸﺘﺮ از »ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﺪرت« در ﻧﮕﺎه اﻣﻨﻴﺘﻲ دوﻟﺘﻤﺮدان ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﭼﻨﻴﻦ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺮس ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻔﻆ ارزش ﻫﺎي رژﻳﻢ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل رژﻳﻢ‬
‫ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ آل ﺳﻌﻮد در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬آل ﺧﻠﻴﻔﻪ در ﺑﺤﺮﻳﻦ و‪ (...‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺪاوم رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ در اﺷﻜﺎل و در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺎل ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ در‬
‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻋﺮﺑﻲ و ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﻧﻴﺎﺑﺘﻲ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﺳﻴﻠﻲ از داﻟﺮﻫﺎي ﺑﺎدآورده ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻋﺮاب‬
‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺮدن ﻣﺒﺎﻟﻎ ﮔﺰاف‪ ،‬در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ از آﻏﺎز ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻣﻴﻼدي‪،‬‬
‫ﺷﺎﻫﺪ رﺧﻨﻪ روز اﻓﺰون ﻧﻔﻮذ اﻋﺮاب در ﻛﺸﻮر از راه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺎرﻳﻚ ﺗﺮ از ﻣﻮ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﻞ داﻟﺮﻫﺎي اﻋﺮاب ﺳﺮازﻳﺮ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﺮ ﻳﺎ زود در آن رودﺑﺎر دﻳﮕﺮي از ﺧﻮن ﺑﻪ راه ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻋﺮاب ﺑﺎ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﻫﺎي ﻣﺮﮔﺒﺎر ﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺧﻮن و ﻣﺮگ و ﻧﻜﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﭼﻨﺪﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮي اﻋﺮاب در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي راﻧﺪن‬
‫ﺷﻮروي ﻫﺎ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮاﻧﺪازي دوﻟﺖ ﻫﻮادار ﺷﻮروي ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از ﻣﺠﺎﻫﺪان‪،‬‬
‫در ﭘﻲ آن روي ﻛﺎر آوردن ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم در ﻛﻞ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺗﺎزه ﻳﻲ ﭼﻮن‬
‫ﺣﺰب اﻟﺘﺤﺮﻳﺮ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻜﻔﻴﺮي ﻫﺎ و‪ ...‬ﺑﻮده اﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ در ﻛﻞ ﻣﻮج ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫از اﺳﻼﻣﻴﺰاﻳﺴﻴﻮن ﻛﺸﻮر را در ﭘﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻧﻮار ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺮزي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎ ﮔﻠﻮ ﻏﺮق در ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺪروي و ﺟﻬﺎﻟﺖ اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼﻣﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻃﺮاز وﻫﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪200‬‬
‫از دﻳﺪ ﺗﻴﻮرﻳﻚ‪ ،‬اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ از‬
‫دوره ﺳﻴﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻌﺎﺻﺮ آن آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎ ﻋﻴﻦ‬
‫دﻳﺎﻧﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻌﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ و دﻳﺎﻧﺖ را ﺳﺮ ﻣﻲ داد‪) .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﺷﻌﺎر‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﺟﺪاﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ از دﻳﺎﻧﺖ اﺳﺖ‪.‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ ﻳﺎ ﮔﻴﺘﻲ ﮔﺮاﻳﻲ(‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﭘﺸﺖ‬
‫ﺳﺮ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻳﻬﻮدان از ﻛﺎدر رﻫﺒﺮي اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ را ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري در ﺑﺮاﺑﺮ روﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف‬
‫ﺟﺪاﺳﺎزي ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن )ﻣﻨﻈﻮر آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز اﺳﺖ( از روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫آوردﻧﺪ و از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و اﺟﺮاي ﭘﺮوژه آن را ﻫﻢ ﺑﻪ دوش ﺳﻴﺪ‬
‫ﺟﻤﺎل ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و او ﺑﺮاي ﭘﻴﺎده ﻛﺮدن آن ﺑﻪ روﺳﻴﻪ رﻓﺖ ﻣﮕﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺷﺎﮔﺮدان و‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺳﻴﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي وي ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ و‪....‬را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و‪...‬‬

‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع اﺳﻼﻣﮕﺮا داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﺎن ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺮوان ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه ﻣﺠﺪدي‬
‫)ﭘﻴﺮو ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﻳﻪ( و ﭘﻴﺮوان ﭘﻴﺮ ﮔﻴﻼﻧﻲ )ﭘﻴﺮوان ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻗﺎدرﻳﻪ(‬
‫‪ -2‬اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﺎن اﻓﺮاﻃﻲ ﻳﺎ ﺗﻨﺪرو )اﻛﺴﺘﺮﻳﻤﻴﺴﺖ( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﻮﻻﻧﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ ﻣﺤﻤﺪي و ﮔﺮوه ﺣﻘﺎﻧﻲ‬
‫‪ -3‬اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﺎن ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﺰاب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ و‪ ...‬ﻛﻪ ﭘﻴﺮو راه اﺧﻮن اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﻼﻣﻲ وﺿﻌﻴﺖ وﻳﮋه ﻳﻲ داﺷﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﺣﺰب ﻧﻪ ﺑﻞ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺷﺎخ ﻫﺎ و ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد را داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت‬
‫دﻳﮕﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ از دﻳﮕﺮ اﺣﺰاب اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻋﻀﺎي آن را ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎﻧﺎن )ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ(‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺷﻤﺎر اﻧﺪﻛﻲ از ﭘﻴﺮوان اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺿﺎﻟﻪ ﺳﻠﻔﻲ‬
‫)وﻫﺎﺑﻲ(‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت از دﻳﮕﺮ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ و‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﻛﻤﺮﻧﻚ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪201‬‬
‫از دﻳﺪ ﺗﻴﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻚ اﺻﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫ﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻓﺮوﻛﺶ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي رﻧﮓ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎزد‪ ،‬ﺟﺎي آن را ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .‬ﻛﻨﻮن در ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل روﺳﻴﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي رﺳﻤﻲ دوﻟﺘﻲ ﺑﻼ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺷﻌﺎر ﻫﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬در دو دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﻼﻣﻲ دﭼﺎر اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻠﻲ اﺻﻼ در اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻌﺎر اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻌﺎر اﻋﻼي ﻛﻠﻤﻪ اﷲ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬آزادي ﻛﺸﻮر از ﭼﻨﮕﺎل‬
‫رژﻳﻢ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺎده ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ و‪ .....‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻛﺘﮕﻮري ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺷﺒﻜﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺳﻨﺘﻲ‬
‫‪ -‬ﺷﺒﻜﻪ اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﺎن اﺧﻮاﻧﻲ‬
‫‪ -‬ﺷﺒﻜﻪ اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﺎن داراي ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ )ﺗﺒﺎري‪ -‬زﺑﺎﻧﻲ(‬
‫‪ -‬ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﻠﻴﮕﺮاﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﻲ ﺧﻮد را در درﺟﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻠﻴﮕﺮاﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺨﻲ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺪرود ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺳﺮي ارزش ﻫﺎي ﻣﺪرن رو آورده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺟﻨﺎح ﻫﺎي اﺳﻼﻣﮕﺮاي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻟﻘﻮه در ﻳﻚ دوﻟﺖ اﺋﺘﻼﻓﻲ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﻛﺎﺑﻞ ﺷﺮﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻨﺎح‬
‫ﻫﺎي داراي ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﻠﻴﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳﺴﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻤﺎﻳﻼت آﺷﻜﺎرا آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪202‬‬
 ‫‪-‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻫﻨﺪ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬
‫ﻫﻨﺪ ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ 2000‬ﺑﺎ آﻫﻨﮓ رﺷﺪ ﭘﺮﺷﺘﺎﺑﻲ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاﻛﺰ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ‬
‫ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﺪ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺳﺎل ‪ 2040‬از ﻧﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه‬
‫ﺳﻮم را در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻳﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ در ﺷﻤﺎر ﭘﻨﺞ ﻛﺸﻮر ﻧﺨﺴﺖ ﺟﻬﺎن )ﭼﻴﻦ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮازﻳﻞ و ﻫﻨﺪ( ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫در اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺎن داﺷﺘﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﻚ ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻨﺘﻲ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دارد‪ ،‬از ﻧﻔﻮذ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﮕﺮان اﺳﺖ و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﺎي اﻣﻜﺎن ﺟﻠﻮ اﻳﻦ ﻧﻔﻮذ را ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻨﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دوﺳﺘﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در ﭘﻲ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش اﻳﻦ رواﺑﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ و اﺳﺘﻘﺮار ﺛﺒﺎت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻬﺎي ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻗﺎﻳﻞ اﺳﺖ و‬
‫اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺤﺚ ﻣﻬﻤﻲ در ﻛﺎﻧﺘﻜﺴﺖ اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻴﻦ در آﺳﻴﺎ دارد‪ ،‬از رﺧﻨﻪ ﭼﻴﻦ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﮕﺮاﻧﻲ دارد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس اﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ آن‬
‫ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻮﻧﺎن وزﻧﻪء ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻫﻨﺪ و اﻳﺮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﻨﻪ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻧﺮژﻳﺘﻴﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻛﺸﻮر‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ارزش ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ داﻟﺮ ﺑﻪ اﻣﻀﺎء رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻨﺪ از‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺐ اﻣﺮﻳﻜﺎ را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﺪ از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﻤﺮﻧﮓ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي ﭼﻴﻦ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺑﺎ ﭼﻴﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎﻳﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﺮان دوﺳﺖ اﺳﺖ‬

‫‪203‬‬
‫ﺗﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﺮان در اﻧﺤﺼﺎر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﻨﺘﻲ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺰدﻳﻚ روﺳﻴﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ آن ﻛﺸﻮر ﭘﻴﻤﺎن ﻫﺎ و ﺳﺎزﺷﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي دارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻫﻨﺪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻫﻤﻜﺎري در ﻋﺮﺻﻪ‬
‫اﻧﺮژي اﺗﻤﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫روﺳﻴﻪ در ﺣﺪود ‪ 1000‬ﻓﺮوﻧﺪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺳﻮ‪ 30 -‬ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﻮن‬
‫ﭼﻴﻦ در ﺳﻴﻤﺎي ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ ﺟﻬﺎن ﭘﺲ از اﻣﺮﻳﻜﺎ و روﺳﻴﻪ ﺗﺒﺎرز ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺗﻮازن‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻣﻴﺎن ﻫﻨﺪ و ﭼﻴﻦ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در ﭘﻲ ﺟﺬب ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺎ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ آوردن ﺗﺮاز ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﻫﻨﺪ در ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬دو ﻛﺸﻮري اﻧﺪ ﻛﻪ از ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز ﺑﺎ ﻫﻢ در رﻗﺎﺑﺖ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺷﺪت‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ 2000‬رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪20‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ دارد‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺣﺪود ‪7-6‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ اﺳﺖ ) ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ روﺳﻴﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ‪ ،‬ﭼﻴﻦ ‪160‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ و اﻳﺮان ‪ 7-4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ در ﺳﺎل اﺳﺖ(‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ داﻟﺮ ﺟﻨﮓ اﻓﺰار از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺸﺘﻲ ﻫﺎي ﻣﻮﺷﻚ اﻧﺪاز )ﺑﺎ ﺳﻜﻮﻫﺎي ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻮﺷﻚ‬
‫ﻫﺎي ﺑﺎﻟﺴﺘﻴﻚ و ﻗﺎره ﭘﻴﻤﺎ(‪ ،‬زﻳﺮ درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﺑﻤﺐ اﻓﮕﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ از ﻧﻮع ﺳﻮ‪ 27 -‬و‬
‫ﺳﻮ‪ 30-‬و ﻫﻮﭘﻴﻤﺎي ﺟﻨﮕﻨﺪه از ﻧﻮع ﻣﻴﮓ‪ 29 -‬و ﻣﻴﮓ‪ 31 -‬از روﺳﻴﻪ ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي ﻫﻨﺪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ از اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻳﺮان در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫‪204‬‬
‫اﻳﺮان ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﺑﺎ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻪ از دﻳﺪ وزﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ آن ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻦ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺟﺪا از اﻳﻦ‪ ،‬دوازده درﺻﺪ ﻧﻔﺖ ﺟﻬﺎن‪،‬‬
‫ﺷﺎﻧﺰده‪ -‬ﺑﻴﺴﺖ درﺻﺪ ﮔﺎز ﺟﻬﺎن و ﭘﻨﺞ درﺻﺪ ﻣﺲ ﺟﻬﺎن در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ ذﺧﺎﻳﺮ ﻋﻈﻴﻢ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﺳﺮﻳﻌﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎر از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬اﻳﺮان در دﻫﻪ دوم ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‬
‫در ﺷﻤﺎر ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺮﺗﺮ ﺟﻬﺎن درﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫اﻳﺮان در ﺳﺎل ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ از ‪ 16‬داﻟﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺎ ‪100‬‬
‫داﻟﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ راه‬
‫آﻫﻦ ﺑﺎﻓﻖ‪ -‬ﺑﻨﺪر ﻋﺒﺎس را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫﺪ و ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﻛﻠﻴﺪي را در‬
‫ﻛﺮﻳﺪور ﺷﻤﺎل – ﺟﻨﻮب ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻠﻴﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه‬
‫ﺟﻨﻮب ﺷﺮق آﺳﻴﺎ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز‬
‫از راه ﺗﺮاﻧﺰﻳﺘﻲ اﻳﺮان ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﻢ راه آﻫﻦ اﻳﺮان‪-‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‪-‬ﻗﺰاﻓﺴﺘﺎن‪-‬‬
‫روﺳﻴﻪ در آﺳﺘﺎﻧﻪ راه اﻧﺪازي اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻧﮕﺎه ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‪ ،‬اﻳﺮان در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﺷﻤﻨﻲ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ دارد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﺎ ﭼﻴﻦ و روﺳﻴﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺰرگ‬
‫ﺳﻼح ﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﻣﻴﮓ‪ 29 -‬و ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻫﻮاﻳﻲ از‬
‫روﺳﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﺒﺮد‬
‫ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﻪ درﻳﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻮا‪ ،‬ﻫﻮا ﺑﻪ زﻣﻴﻦ و ﭘﻬﺒﺎدﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺪﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي ﻛﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬آوزه ﻫﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﺸﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻴﺎر ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﺮد ‪ 2500‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ را از ﻛﻮرﻳﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺮان در‬
‫ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﻤﺎر زﻳﺎد ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ درﻳﺎ‪ -‬ﺳﺎﺧﺖ روﺳﻴﻪ را درﻳﺎﻓﺖ‬

‫‪205‬‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اﻧﺒﻮده اﻧﻮاع ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻮﺷﻜﻲ را دارد‪.‬‬

‫اﻳﺮان‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ روﺳﻴﻪ ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﺗﻤﻲ ﺑﻮﺷﻬﺮ و ﻧﻴﺰ ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﻧﻈﻨﺰ اﺻﻔﻬﺎن و اراك را در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻗﺮار داده اﺳﺖ و در ﭘﻲ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﺮاس دارد اﻳﺮان ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ از ﻳﻮراﻧﻴﻮم ﻏﻨﻲ ﺷﺪه در ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻼﻫﻚ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻳﻲ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬اﺳﺮاﻳﻴﻞ‪ -‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺘﺤﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪﻳﻲ روﺑﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮاﻧﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺳﻮدي‬
‫ﻧﺒﺨﺸﻴﺪه و ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﺷﺎن ﺻﻠﺢ آﻣﻴﺰ اﺳﺖ و اﻳﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اروﭘﺎ ﺣﻖ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﺻﻠﺢ آﻣﻴﺰ از‬
‫اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ را دارد و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣﻖ آن را ﻧﺪارد اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را از ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آن‬
‫ﻣﺤﺮوم ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﻠﺘﻲ در ﺳﺪه ‪ 21‬از دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و‬
‫داﻧﺶ ﻣﺤﺮوم ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻣﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ ﻣﺸﻜﻮك اﻧﺪ‪ ،‬در آﻏﺎز در ﭘﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺎزات ﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ارﺟﺎع ﭘﺮوﻧﺪه ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪،‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﺮان از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﺧﻮد دﺳﺖ ﻧﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺨﺖ ﺗﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻛﺸﻮر ﻣﺒﺎدرت ورزد‪.‬‬

‫در ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﺗﻤﻲ ﺑﻮﺷﻬﺮ‪ -‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن و ﻛﺎرﮔﺮان ﻓﻨﻲ روﺳﻲ ﻛﺎر ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﺰارش ﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻚ واﺣﺪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻫﻮاﻳﻲ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﺎ ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎ و‬
‫رادار ﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ روﺳﻴﻪ ﺷﺒﺎروز آﺳﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن روﺳﻲ‪ ،‬ﻛﺎراﻳﻲ ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ )ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻓﺮاوان‬
‫ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي اس‪ ،(300-‬ﺑﺎرﻫﺎ از ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي ﻫﻤﺘﺎي ﭘﺎﺗﺮوﻳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي آن را دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺣﻤﻠﻪ ﻫﻮاﻳﻲ‪ ،‬از ﻫﺮ ‪ 20‬ﻓﺮوﻧﺪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺣﺮﻳﻒ‪ 15 ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎي آن را )ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺮاﻛﺰ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻏﺮﺑﻲ ‪ 12‬ﻓﺮوﻧﺪ آن‬
‫‪206‬‬
‫را( ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻫﻮاﻳﻲ از ﺳﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻳﺎ اﺳﺮاﻳﻴﻞ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻔﺲ ﺣﻀﻮر روس ﻫﺎ در ﺑﻮﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﻠﻪ از ﺳﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻳﺎ‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ را ﺑﺮ ﺑﻮﺷﻬﺮ ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺣﻜﻢ ﺧﻮدﻛﺸﻲ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻫﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﺎﺗﻘﺪم‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻓﺮوﻧﺪ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﻧﺴﻞ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ اف‪ 22-‬را ﺑﻪ دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎاﻟﻘﻮه ﺑﻪ آن ﻛﺸﻮر‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺣﻤﻠﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺮ اﻳﺮان را ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان در ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬
‫ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اس‪ 300-‬ﺳﺎﺧﺖ روﺳﻴﻪ ﻛﻪ از ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ زدن ﻫﺮ ﻫﺪﻓﻲ را در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 150‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي و ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺑﺎﻻ دارد‪ ،‬ﺷﺘﺎب داﺷﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد داري ورزﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ در وﺿﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان در ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﺮان ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و آن را‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ‬
‫ﺗﻨﺪرو اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ و اﻓﻐﺎﻧﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن از اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﮕﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﮔﺎﻫﺎن ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺗﻌﻬﺪات ﺟﺪي از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺧﺎك ﺧﻮد ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ ﻳﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻠﻴﻪ آن ﻛﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد و ﻳﺎ آن ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ روﺑﺮو ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬اﻳﺮان در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ دارد‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‬
‫ﻧﻔﻮذ اﻗﺘﺼﺎدي آن ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻤﺎن زد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪن اﻳﺮان‬
‫از ﻧﮕﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﻔﻮذ اﻗﺘﺼﺎدي آن ﻛﺸﻮر در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪207‬‬
‫روﻳﺎروﻳﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺲ ﻣﻨﻔﻲ ﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دارد‪ .‬در ﺑﺤﺮان ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ رو ﺑﻪ رو ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ اﻳﺮان‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ در ﭘﻬﻠﻮي ﺟﻨﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻨﮓ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﻼم ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدﻳﺪه و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪ .‬داﻣﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺮاق‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬و ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ داﻣﻨﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﺰﻳﺮه ﻧﻤﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﻤﻼﺗﻲ‬
‫ﺑﺮ ﭼﺎه ﻫﺎ و ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻨﮕﻪ ﻫﺮﻣﺰ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﻧﻔﺖ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺮورﻳﺰم ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ‬
‫دﺷﻮاري ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري روﺑﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را از ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺑﺎز ﻣﻲ دارد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪن اﻳﺮان‬
‫ﺟﻨﮓ زده‪ ،‬آن ﻛﺸﻮر را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ داﻣﺎن روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﮕﻨﺪ و دﺷﻤﻨﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﻴﺎر داﻣﻦ ﺧﻮاﻫﺪ زد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮاي ﻣﺎﻟﻴﻪ‬
‫دﻫﻨﺪﮔﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻪ ده ﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﺳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ زد ﻛﻪ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي و‬
‫ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪي آﻧﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﭘﺮ داﻣﻨﻪ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻬﺎي‬
‫ﻧﻔﺖ را در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮد روﺳﻴﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪن‬
‫ﺗﻮان ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ راه ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ‪ ،‬اﻳﺮان ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺒﺮان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﺑﺎر دﻳﮕﺮ از روﺳﻴﻪ ﺧﺮﻳﺪﻫﺎي ﻛﻼن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺳﻮد اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ روﺳﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را درﮔﻴﺮ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان‬
‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﺢ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ‪29‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻮاي ﺗﻮر‪ -‬ام را ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ زدن ﻫﺮ ﻧﻮع‬
‫‪208‬‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 12‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي و در ارﺗﻔﺎع ‪ 6‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ‪ 700‬ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮان ﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن روﺳﻴﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ درﻳﺎ را ﺑﻪ اﻳﺮان داده ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺷﻚ ﻫﺎ در ﻛﺮاﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و ﺟﺰاﻳﺮ اﻳﺮاﻧﻲ در ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ را اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ وﻳﺮان ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻳﻲ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻣﻮﺳﻢ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺟﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬دو دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﺮان ﺑﺮاي زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭘﻨﺎﻫﮕﺰﻳﻦ اﻓﻐﺎن‬
‫را در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻴﺮون ﺑﺮاﻧﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻴﺨﺎﻧﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻲ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻲ روزﮔﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دردﺳﺮﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﺘﺤﺪان ﻏﺮﺑﻲ‬
‫آن ﺑﻪ وﻳﮋه اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ و در دراز ﻣﺪت اوﺿﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را از ﻧﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻲ ﺛﺒﺎت‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺧﻄﺮ اﻳﻦ ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ ﻳﻚ اﻧﻘﻼب اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‬
‫روﺑﺮو ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺻﻮرت درﮔﻴﺮي ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺣﻤﻼت ﻣﻮﺷﻜﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﻳﻲ از ﺳﻮي‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﮕﺮام‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﺷﻴﻨﺪﻧﺪ )اﺳﻔﺰار( و ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ زﻣﻴﻨﻲ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻌﺎد ﻣﺪاﺧﻠﻪ‬
‫اﻳﺮان در ﺑﻲ ﺛﺒﺎت ﺳﺎزي اوﺿﺎع در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ رواﺑﻂ اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺲ از ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن ﭘﻨﺎﻫﮕﺰﻳﻨﺎن اﻓﻐﺎن از ﺧﺎك ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﺳﻤﺎ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺗﻨﻬﺎ در راﺳﺘﺎي ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ و ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮر ﺳﻮﻣﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﭘﻨﺎﻫﮕﺰﻳﻨﺎن اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪﻳﻲ روﺑﺮو‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻳﺮان در ﺳﺎل ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي آن‬
‫ﻛﺸﻮر از ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺧﺎك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮم ﺑﻮده و رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻴﺎت‬
‫‪209‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺎزدﻳﺪﻫﺎﻳﻲ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﻳﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻛﺸﻮر ﻋﻀﻮ اﻛﻮ اﻧﺪ‪ .‬رواﺑﻂ‬
‫دو ﻛﺸﻮر در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻛﻮ ﻧﻴﺰ رو ﺑﻪ ﮔﺴﺮش دارد‪ .‬در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺗﻮﻛﻴﻮ‪ ،‬اﻳﺮان ﺗﻌﻬﺪ ﺳﭙﺮد ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان ‪ 560‬ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ رواﺑﻂ ﺧﻮد ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﻲ اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺘﺒﺎر‪ ،‬ﻫﻤﻔﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻤﺴﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻧﻴﻚ ﺣﺴﻦ ﻫﻤﺠﻮاري اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر رواﺑﻂ ﺧﻮب اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺠﺎري و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دارد‪ .‬در ﻋﺮف رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬رواﺑﻂ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺣﺴﻨﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ ﻣﻴﺎن ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻊ رواﺑﻂ ﺧﻮب اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺎ اﻳﺮان ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ رواﺑﻂ ﺧﻮب ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻳﺮان و‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي ﻳﻲ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻧﺴﺎزد‪.‬‬

‫‪-‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ– در ﻫﻨﮕﺎم اوج ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﺤﺪان ﺟﺪي اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﺎﺗﻮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي‪ ،‬در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﺗﺎزه‬
‫ﻳﻲ آﻏﺎز ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻧﻤﻮد‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮق‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻳﻲ ﻫﻮادار ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ اروﭘﺎ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎري از ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻳﻲ ﻫﺎ‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻫﻮاداران ﺳﻨﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﺮﻛﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت در ﺗﺮﻛﻴﻪ ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻮادار اﻧﺘﻴﮕﺮﻳﺸﻦ ﻳﺎ ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺰﺑﺎن در ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و آراﻳﺶ‬
‫ﻳﻚ ﮔﺴﺘﺮه ﺑﺰرگ ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ اﻧﺪ‪ .‬در ﭘﻬﻠﻮي آن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي روزاﻓﺰون ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز‪ ،‬ﭼﻮب‪ ،‬زﻏﺎﻟﺴﻨﮓ و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ روﺳﻴﻪ رو ﺑﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬روﺳﻴﻪ و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮد از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻳﻲ‬
‫‪210‬‬
‫اﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ و اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 2008‬روﺳﻴﻪ ﺣﺘﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎﻳﻲ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺎزﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻛﻨﻮن ﺣﺠﻢ ﻣﺒﺎدﻻت دو ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﺮز ﭼﻬﻞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ اﻓﺰود‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ آراﻳﺶ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺗﺮﻛﻴﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده اﻧﺪ و ﻫﻮادار ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﺮﺑﻲ اﻧﺪ‪.‬‬

‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﮔﺮاﻳﺶ ﺳﺮﮔﺮدان اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﮔﻴﺮ و دار‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺮف آﺧﺮ را ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ از آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺧﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دوﻳﺪﻧﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺴﻴﺎري دارد‪ .‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎر ﺗﺮك ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه داﻳﻤﻲ آﻟﻤﺎن ﺳﺮ ﺑﻪ ‪2.5‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﺰارش ﻫﺎ ﺷﻤﺎر واﻗﻌﻲ ﺗﺮك ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪه آﻟﻤﺎن را ﺗﺎ ﭼﻬﺎر‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮاز ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ از ﮔﺰارش ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫‪ 260‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ آن را ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ– ﺑﻪ ﺧﺼﻮص آﻟﻤﺎن‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺮك ﻫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﻮل ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺗﺮﻛﻴﻪ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫از ﺳﻮي اﻟﻴﮕﺎرﺷﻲ ﻣﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر دو ﺑﺎره ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺑﺮده ﺷﺪه و ﻗﺮض ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮدم ﺗﺮﻛﻴﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻲ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮ از ﻧﺎﺣﻴﻪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدي درآﻣﺪ دارد ﻛﻪ ﻗﻠﻢ درﺷﺘﻲ را در ﺳﺎﺧﺘﺎر درآﻣﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺳﻮد ﻳﺎ رﺑﺢ ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از درآﻣﺪ ﻫﺎي ارزي ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻳﻲ ﻫﺎ اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از اﻳﻦ ﺑﺪﻫﻲ ﻫﺎ از ﺳﻮي اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﺑﺨﺸﻮده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪211‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ اﻧﺮژﻳﺘﻴﻚ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ دارد‪ .‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺗﺮﻛﻴﻪ از‬
‫روﺳﻴﻪ زﻏﺎﻟﺴﻨﮓ‪ ،‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻲ ﺧﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن روﺳﻴﻪ و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮد ﺑﺎزار‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺗﺮﻛﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻳﻲ ﻫﺎ در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ در‬
‫ﭘﻲ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ارزان و دﻳﮕﺮ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺟﺎي اﻣﻜﺎن از روﻳﺪاد ﻫﺎي اﺧﻴﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﻘﺸﻲ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ در زﻣﺎن ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﻛﻨﺎر ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸﻮر رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش دارد و ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎزﺳﺎزي آن ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬از ﻣﺤﻮرﻫﺎي‬
‫اﺻﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪي در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ‬
‫ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻏﺮﺑﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺧﻨﻪ و ﺻﺪور ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﺎﻧﻪ در ﺷﻤﺎل‬
‫ﻛﺸﻮر داﻣﻦ زده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﻮﻟﻦ– ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﻣﻴﻠﻴﺎردر ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫ﻳﻲ ﻛﻪ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل اﺳﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ را ﺑﺮاي اﺷﺎﻋﻪ ﭘﺎن‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ ﺻﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ در آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اوﺿﺎع را در ﺷﻤﺎل ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎ رو در‬
‫رو ﻗﺮار دادن ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ و ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ ﺑﻲ ﺛﺒﺎت ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺲ ﭘﺮﺗﻨﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪي ﻣﺮاﻗﺐ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺧﺮاﺑﻜﺎراﻧﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎن ﺗﺮﻛﻴﺴﺖ در ﮔﺴﺘﺮه ﺷﻤﺎل ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪:‬‬

‫اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را در ﺗﺮاز‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از رﻗﺎﺑﺖ و دوﺳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ اﺋﺘﻼف و ﺗﻮازن در درون ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻮق ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪212‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻧﻴﻤﻘﺎره ﻗﺎره دارد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺮان و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺸﻮري ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در واﻗﻊ ﺑﻲ‬
‫دﻓﺎع ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﮕﺮش اﻣﻨﻴﺘﻲ داﺧﻠﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﮕﺮش ﺧﺎرﺟﻲ در اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ در ﺗﺮاز داﺧﻠﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ دوﻟﺖ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ و ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ و ﭘﻴﺸﺒﺮد دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺷﺪن ﺟﺎﻣﻌﻪ و دوﻟﺖ را در ﺑﺮ دارد و در‬
‫ﺗﺮاز ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻜﺎري در ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺮزﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺗﺮورﻳﺴﻢ و‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺸﺖ و ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮادﻣﺨﺪر و ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل اﻧﺮژي و‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺑﺎزﺳﺎزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻳﺠﺎد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪:‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﺎدآور ﮔﺮدﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺟﻴﻮاﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺧﻮد‪،‬‬
‫در ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺪه ﻫﺎي ﻧﺰدﻫﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از راﻫﻴﺎﺑﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎي روس ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺎرزار )آﻧﭽﻪ ﻛﻪ رادﻳﺎر‬
‫ﻛﻴﭙﻠﻴﻨﮓ– ﺳﺨﻨﻮر اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ آن را ﺑﺎزي ﺑﺰرگ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺑﻮد(‪ ،‬روﻳﺎروﻳﻲ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ رﻗﻴﺐ )در آﻏﺎز روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ و ﺳﭙﺲ ﻫﻢ ﺷﻮروي و اﻣﺮﻳﻜﺎ( و ﻧﻴﺰ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺒﺮ )دﺗﺮﻣﻴﻨﻴﺰم( ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﻮد از »ﺑﺎزي ﺳﺘﺮگ« ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﺑﻌﺎد‬
‫ﺑﺎزي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده و ﭼﻨﺪﭘﻬﻠﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﻤﺎر ﺑﺎزﻳﮕﺮان از دو ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎزﻳﮕﺮ‬
‫اﻓﺮاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺪان ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺎرزار اﻳﻦ ﺑﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪213‬‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺣﺴﺎس ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺑﻲ دﻓﺎع ﺗﺮﻳﻦ و آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭘﻮﻳﺎ و ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬
‫را ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ آن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻫﺎ و ﺳﻠﻴﻘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ در ﺗﺮاز ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﻫﺎﻟﻪ ﻳﻲ از اﺑﻬﺎم ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺰﻳﺮه ﻳﻲ اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت آرﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ درك روﺷﻨﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺎ اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دارد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎآراﻣﻲ و ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ در ﻧﻮار ﻣﺮزي ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻳﻚ داﺳﺘﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪ دار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫زودي ﻫﺎ ﭘﺎﻳﺎن آن ﭘﻴﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺑﺎﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﻲ‬
‫در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ذﻳﻌﻼﻗﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ داﻟﺮ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﻴﺪن راه‬
‫آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﭘﺮوژه ﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﺮق و دﻳﮕﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬاري ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﮔﺴﺘﺮده اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ در ﺷﻤﺎل ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﭘﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪه و ﺧﻮد در ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ آن ذﻳﻨﻔﻊ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت در ﻧﻮار ﺷﻤﺎل ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎن‪ ،‬اﻳﺮان در ﻗﺒﺎل روﻳﺪادﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي‬
‫اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ و واﻛﻨﺸﻲ داﺷﺘﻪ و ﺗﻤﺎم ﻧﮕﺮاﻧﻲ و دﻟﻬﺮه آن ﻛﺸﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺤﺮان از ﻣﺮزﻫﺎي‬
‫ﺧﺎوري آن ﺑﻪ درون آن ﻛﺸﻮر ﺳﺮازﻳﺮ ﻧﺸﻮد و از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺑﻪ ﻛﺸﻴﺪن ﻳﻚ ﻧﻮار ﺑﺎ ﺛﺒﺎت‬
‫در اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﻫﻢ ﻣﺮز ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ذﻳﻨﻔﻊ ﺑﻮده و ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟﺮ ﺑﺮاي‬

‫‪214‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﺛﺒﺎت در اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻫﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ي ﻛﻨﺪ‪ .‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﺳﻮﮔﻤﻨﺪاﻧﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ و ﺳﻨﮓ اﻧﺪازي ﻫﺎي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻧﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ رو ﺑﻪ رو ﺑﻮده اﻳﻢ‪.‬‬

‫روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﺎ اﻳﺮان و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﻤﺴﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻴﺮﮔﻲ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﻋﻘﺪه ﻳﻲ و اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮ ﺧﺮدورزي و ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﻴﺰم در دﺳﺘﮕﺎه‬
‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ ﻣﺎ و داﺷﺘﻦ آﺟﻨﺪاﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ و ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎر‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻞ ﻋﻤﺪا در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺳﻨﮓ اﻧﺪازي و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ ﺷﺪه‬
‫و ﺑﺎ آن ﺑﺎ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻮوﻻﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي ﻃﻼﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آوردن ﺛﺒﺎت دﺳﺖ ﻛﻢ در ﺑﺨﺶ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺸﻮر ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻪ و ﻣﻲ رود‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎرداﻛﺲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺟﺪي ﺟﻠﻮ ﮔﺴﺘﺮش ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﭘﻮﻳﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را در ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻮ ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ -‬ﻛﺎرزار ﺟﻨﮓ ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب و اﻣﺮﻳﻜﺎ ‪:‬‬

‫ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺪا از ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﻴﻦ و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ‬
‫از ﻧﻔﺖ اﻋﺮاب دارد‪ .‬از ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻧﻔﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‬
‫و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ آن ﻫﺎ ﻧﻔﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺤﺮان اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﺮال ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ از ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﻀﻮر ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﺮورﻳﺰم ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن زﻣﻴﻦ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻋﺮاب ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه‬
‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮآن اﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻛﺸﻮر‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ در ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﺷﺪن ﻧﻔﺖ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﮔﻤﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﺑﻪ ﺗﻪ ﻛﺸﻴﺪن ﻧﻔﺖ اﻋﺮاب‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ آن ﻛﺸﻮر و ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﮔﺰاف ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﺎرد داﻟﺮي در ﺳﺎل دﻳﺪه ﻧﺸﺪه و از ﻧﻘﺸﻪ ﮔﻴﺘﻲ ﺳﺘﺮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪215‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﭘﻮل و ﻗﺪرت ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ– ﮔﺴﺘﺮش‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻨﮕﻲ ﺑﻪ آب اﻓﮕﻨﺪه ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﻮاج آن داﻳﺮه ﮔﻮن ﭘﻬﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ آﻏﺎز ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻮﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫و ﺑﺎوري ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﻴﻊ در اﻳﺮان و ﺷﻤﺎري دﻳﮕﺮ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﻋﺮاب‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﭘﻮل ﻫﺎ را در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺗﺮﻛﻴﻪ‪67‬و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن دو ﭼﻴﺰ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻮل اﻋﺮاب در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺮاﻳﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻮل ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻮد ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر رود و اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﺒﺪل ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ اﻋﺮاب ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ رﻓﺘﻪ و ﻣﺎزاد ﺷﺎﻳﺎن‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻄﺮﺳﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻪ ﺑﻜﺸﻨﺪ و‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺎزﻫﺎي دروﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﺻﺎدر ﻛﺮدن ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮد ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺷﺎن را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬از واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ رﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻗﺘﺼﺎد آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﻛﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺸﺘﺮي ﻫﺎي ﺧﺮﭘﻮل آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .67‬در ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬اﻋﺮاب ﺑﻪ رﻏﻢ ﺧﺮج ﭘﻮل ﻫﺎي ﮔﺰاف‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻻﻳﻴﺴﻢ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر و‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺑﺎ ﻏﺮب‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺷﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺤﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻧﻮع ﺗﻮازن ﻣﻴﺎن‬
‫ﺳﻨﺖ و ﺗﺠﺪد )در ﺑﻌﺪ داﺧﻠﻲ( ﮔﺮدﻳﺪ و در ﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ ﮔﺮاﻳﺶ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮازن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫آورد )‪ -1‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎﻳﻲ‪ -2 ،‬ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺗﻮرﻛﻲ زﺑﺎن در ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫و ‪ -3‬ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم( و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻮﺟﺐ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻳﻚ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﮕﺮاي ﻣﺪرن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪216‬‬
‫درﺳﺖ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭘﻮل ﻫﺎ ﺣﻴﻒ و ﻣﻴﻞ ﮔﺮدد و در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻨﺪروﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺳﻴﻦ زﻳﺎﻧﮓ‬
‫ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش وﻫﺎﺑﻴﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﺰاف در ﺳﺮاﺳﺮ ﮔﻴﺘﻲ‪،‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻘﻮق و ﻣﻌﺎش ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺎن و ﭘﻴﺶ ﻧﻤﺎزان و از اﻳﻦ ﻣﺠﺮا ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺒﺎﺷﺮ ﭘﺮوري و‬
‫ﭘﻬﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي اﺑﺰاري و ‪ ....‬ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﺎه وﻳﻞ‪ -‬ﺟﻨﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻮار ﻣﺮزي ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي‬
‫ﺻﺮف اﻳﻦ ﭘﻮل ﻫﺎي ﺑﺎد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻮل ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺧﻮاب ﺧﻮﺷﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻣﺮوز ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﻮل ﻫﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻫﺎي آن ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﭘﺮﻳﺸﺎن و آﺷﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ اﻋﺮاب ﺑﻪ ﺗﻪ ﻧﻜﺸﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﻋﺮب‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﭘﻮل ﻫﺎي ﺑﺎدآورده ﻧﻔﺘﻲ را ﺑﻪ دﺳﺘﺮس ﺗﻨﺪروان در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮآﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻚ ﺑﺤﺮان دراز ﻣﺪت اﺳﺖ و ﻣﺒﺎرزه در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫آن ﻫﻢ زﻣﺎﻧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎرض ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﭘﺎرادﻛﺲ ﻫﺎي ﺟﻨﮓ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺮورﻳﺰم ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر از‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ دارد‪ -‬اﺗﺤﺎدي ﻛﻪ اﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻒ ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ راه ﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﺑﻪ روي ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬راه دﻳﮕﺮي‬
‫ﺟﺰ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ 68‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ .68‬ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﻮاﻳﻲ ﺧﺎن آﺑﺎد ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن )ﭘﺲ از روﻳﺪادﻫﺎي ﺧﻮﻧﺒﺎر اﻧﺪﻳﺠﺎن(‬
‫ﺑﻪ روي ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﻮاﻳﻲ ﻣﺎﻧﺎس ﻗﺮﻏﻴﺰﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن اﺟﺎزه ﮔﺸﺎﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎﻳﻲ را در ﺧﺎك آن ﻛﺸﻮر ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪ .‬از‬
‫ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﻛﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻫﻮاﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺘﺮس اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﺎ ﺑﮕﺬارد ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎزه ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﻧﺎﺗﻮ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮاز ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن‬
‫ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي‬
‫‪217‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ در ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻌﺎرض و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺎﻫﻤﻮاري در ﻣﺤﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﺗﻌﺎرض و‬
‫ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ +‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻴﺎن ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﺤﺮان‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ و ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬
‫اﻳﺮان و ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻳﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ دوﻟﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺴﻠﻂ آن ﻛﺸﻮر ﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮآﻣﺪ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺟﻨﺮال ﺿﻴﺎء اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻲ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﺮال ﻳﻮﺳﻒ در ﻛﺘﺎب »ﺗﻠﻪ ﺧﺮس« اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﻨﺮال ﺿﻴﺎء را‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺮداز ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﻣﺎﻣﻮران ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺮال ﺿﻴﺎء ﺧﻮاب ﻳﻚ‬
‫اردوﮔﺎه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻳﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در ﺳﺮ ﻣﻲ ﭘﺮوراﻧﻴﺪ ﻛﻪ در‬
‫آﻳﻨﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺷﻮروي را ﻧﻴﺰ ﺿﻢ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺰد وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺳﻴﻊ ﺑﻪ روي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داراي رﻧﮓ ﺳﺮخ ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﺘﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺑﺴﻴﺎري از آﮔﺎﻫﺎن و ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮان‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﺘﻲ از رﻳﺸﻪ ﭘﻨﺪارﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ آن ﻫﻢ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ رﻫﺮو‪ ،‬ﺷﻤﺎري از اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻨﺮال ﻧﺼﺮ اﷲ ﺑﺎﺑﺮ‪-‬‬
‫وزﻳﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﺸﻮر و ﺟﻨﺮال ﺣﻤﻴﺪﮔﻞ‪ -‬رﻳﻴﺲ ﭘﻴﺸﻴﻦ آي اس آي‪ ،‬در ﭘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬

‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺎﺗﻮ اﺟﺎزه ﭘﺮواز از ﻓﺮاز ﺧﺎك ﺧﻮد را ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ دﺷﻮاري ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ رو ﺑﻪ رو‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ را در‬
‫دﺳﺘﺮس اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫‪218‬‬
‫ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪+‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ روي ﻛﺎر آوردن ﻳﻚ دوﻟﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻳﻦ ﻃﺮح اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺰرگ از ﻳﻚ ﺳﻮ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺘﺮاز اﻳﺴﺘﺎد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻪ ﭘﺮش‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺖ و از ﺳﻮﻳﻲ ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ ﺑﻪ »ﭼﻬﺮه‬
‫آراﻳﻲ« دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮازن اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻜﻲ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﺮاي‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﭘﺬﻳﺮا ﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﻋﺮاب و ﻏﺮب ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﺮان‬
‫وﺳﻮﺳﻪ اﻧﮕﻴﺰ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻋﺮاب و ﻏﺮب را در دادن ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن راﻫﻴﺎﺑﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﻳﻮراﻧﻴﻮم و‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي در واﻗﻊ ﺳﺮ آﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﻲ ﺗﺎزه ﻳﻲ در‬
‫ﺳﻤﺘﮕﻴﺮي ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ‪» ،‬دﺧﺎﻟﺖ ارﺗﺶ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻚ ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪-‬‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ داراي‬
‫ﻧﻘﺸﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪان دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺪ از ﺿﻌﻒ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫آن را »ﻓﻘﺪان ﻋﻤﻖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮد و اﺳﺘﻘﺮار ﻳﻚ دوﻟﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه‬
‫در ﻛﺎﺑﻞ و در واﻗﻊ اﺷﻐﺎل ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ رﻓﻊ ﻧﺴﺒﻲ اﻳﻦ ﺿﻌﻒ ﻛﻤﻚ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺿﻌﻒ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ از آن ﺟﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ارﺗﺶ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻓﺰون ﺑﺮ ﺿﻌﻒ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻲ‬
‫و اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ارﺗﺶ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ داراي ﻳﻚ ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﻮده و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﺎ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ و ﻣﺮزﻫﺎ رو ﺑﻪ رو اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺮزﻫﺎي آﺑﻲ و درﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪت در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﺧﻮد آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﺮزﻫﺎي‬

‫‪219‬‬
‫ﺧﺎوري ﺧﻮد ﻧﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺪ از ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺎﻣﻲ رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﻋﻤﻖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﺷﻐﺎل ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﺳﺘﻘﺮار ﻳﻚ دوﻟﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه‬
‫در ﻛﺎﺑﻞ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪودي اﻳﻦ ﻧﻘﻴﺼﻪ را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮده و ﺑﻪ ارﺗﺶ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ﻳﻚ ﺟﻨﮓ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻫﻨﺪ از ﻣﺰاﻳﺎي اﺳﺘﻘﺮار ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻬﺮه‬
‫ﺟﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ ﺗﺤﺖ اﻟﺤﻤﺎﻳﻪ در ﻛﺎﺑﻞ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻋﻤﻖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺪ در ﻛﻨﺎر ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﺪف ﻋﻤﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻗﺒﺎل‬
‫‪69‬‬
‫ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود«‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازاﻧﻪ در درازﻣﺪت و در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ در اﺛﺮ واﻛﻨﺶ‬
‫روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺪ و اﻳﺮان‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫و ﻧﺎﺑﻮدي اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻌﺎﻣﻞ زﻧﺠﻴﺮه ﻳﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺮﺳﻨﺎك اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﺎﺻﺮه درﻳﺎﻳﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﻗﺪرت اﺗﻤﻲ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر را ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ؟ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺗﺤﺎد‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﭼﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﻚ دوﻟﺖ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﻫﺎي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻟﺮزان ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺘﻦ ﺗﻨﺪروﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﭘﺎﮔﻴﺮي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺸﺘﻮن و ﺑﻠﻮچ در دو دﻫﻪ آﻳﻨﺪه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن‬

‫‪ .69‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲ رود؟ و ﻧﻴﺰ داﻛﺘﺮ‬
‫ﻣﺪﻳﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﭼﻲ‪» ،‬در ﻣﻴﺎﻧﻪ آﺳﻴﺎ«‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.1388 ،‬‬
‫‪220‬‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻼت زﻧﺠﻴﺮه ﻳﻲ ﺑﺲ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﻤﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ را از رﻳﺸﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده و ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬

‫روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از زﻳﺮ دارﺑﺴﺖ دﺷﻤﻨﻲ آن ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻫﻨﺪ اﻓﮕﻨﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻨﺪروان ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ‪ -‬اﻋﻢ از ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ آن ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻨﺪوﻫﺎ ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ و ﺑﺮادر ﺧﻮد دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲ ورزد و ﺑﺮ ﺳﻪ‬
‫ﭼﻬﺎرم ﻳﺎ دو ﺳﻮم ﺧﺎك آن ادﻋﺎي ﺑﻲ ﺟﺎي ارﺿﻲ دارد و در ﭘﻲ ﻧﺎﺑﻮدي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻤﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ و آﺑﺮوي ﺧﻮد را در ﮔﺮو‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪ و در ﻛﻞ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﺑﺎ ﺧﻄﺮات ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺎري رو ﺑﻪ رو ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎري‪ ،‬اﺑﺮ ﻗﺪرت ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺷﻮروي را ﺑﻪ ﺟﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن آورد ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ دادن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻫﺎ و‬
‫ﺗﻘﺒﻞ رﻧﺞ ﻫﺎي ﻓﺮاوان ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي آن را ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ رو ﺑﻪ رو ﺳﺎزد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن‪،‬‬
‫ﻛﺸﻮر ﺧﻮد را در راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﺮاب »ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ« وﻳﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن از ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ داده و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻳﮕﺮ را‬
‫زﺧﻤﻲ و ﻣﻌﻠﻮل و ﻣﻌﻴﻮب و ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن و ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ را آواره و در ﺑﻪ در ﮔﺮداﻧﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺧﺒﻂ اﻓﻐﺎن ﻫﺎ را ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ دوش ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ ...‬و اﻳﻦ ﺑﺎر ﻫﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﺳﺮاﻳﻴﻞ را ﺑﺎ ﻋﻴﻦ ﻫﺪف ﺷﻮم آورده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن راه دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻮان و ﻧﻴﺮو و اﻣﻜﺎﻧﺎت از ﺧﻮد دﻓﺎع‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ و ﭘﺎﻳﺪاري و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﺸﺖ ﭘﺮده اﻳﻦ ﻃﺮز دﻳﺪ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺗﻨﺪ رو ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ آن ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ‬
‫ﺗﻠﺨﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻫﺪاف ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ و دﻳﺪه دراﻳﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ آﺷﻜﺎرا دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪221‬‬
‫اﻳﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺘﻤﺮدان ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻧﺎ آﮔﺎه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در دﺳﺖ ﻛﻢ ﺷﺶ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‬
‫آﻟﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻮروي‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﻋﺮاب و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻫﻢ اﺳﺮاﻳﻴﻞ‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از در دﺷﻤﻨﻲ و ﻫﻤﭽﺸﻤﻲ ﺑﻲ ﺟﺎ و ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آن ﻛﺸﻮر ﺑﻬﺎﻧﻪ و دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ رﻫﺒﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻤﺤﻪ ﻳﻲ از ﻣﺪاﺧﻠﻪ و‬
‫دﺳﺖ اﻧﺪازي در اﻣﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻛﺎر در راﺳﺘﺎي ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﺻﻮﺑﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻫﺪاف ﺷﻮم ﺧﻮد‪ ،‬از ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رو ﮔﺮداﻧﻲ‬
‫ﻧﻨﻤﻮده و ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﮔﻨﺎه ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر رخ داده اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﺮ دوش‬
‫ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎرادﻛﺲ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻛﺎرت ﻃﺎﻟﺒﺎن‪:‬‬

‫در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺎره ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﺘﺎب ﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺴﻴﺎري‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ درﻧﮓ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪:‬‬

‫ﺷﻤﺎري ﭘﺲ از ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪن ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﺳﭙﻬﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮرو راه اﻓﺘﺎدن ﻓﺘﻨﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫واﻧﻤﻮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي »ﺧﻮدﺟﻮش« ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎ ﻧﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ در زﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﺠﺎﻫﺪان در اواﻳﻞ ﺳﺎل‬
‫‪ 1994‬ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪70.‬ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﻟﻴﻮر روا‪ -‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺷﻨﺎس ﻧﺎﻣﺒﺮدار ﻓﺮاﻧﺴﻮي در دوﻣﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ 71‬ﻛﻪ از ﺳﻮي دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬

‫‪ .70‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1995‬ﺑﺎ ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ »ﻣﻘﺎوﻣﺖ« )ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻣﺘﻮاﺗﺮ در ﺷﻬﺮ ﻣﻮﻧﺸﻦ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﻓﺪرال آﻟﻤﺎن ﭼﺎپ ﻣﻲ ﺷﺪ(‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﭘﺪﻳﺪه ﻃﺎﻟﺒﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدم‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﻣﺎه‬
‫ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﻗﻨﺪﻫﺎر ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ »ﻓﺘﻨﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن« آﻏﺎز ﻳﻚ ﺗﻮﻃﻴﻪ ﺑﺰرگ و ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز‬
‫‪222‬‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺮان ﺳﺎل ﻫﺎ ﭘﻴﺶ از ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪن ﻓﺘﻨﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن در زﻣﺎن ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬
‫داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﻛﺘﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻔﮕﻨﻴﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه دﻳﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ »ﺟﻨﺒﺶ« ﻃﻠﺒﻪ ﻫﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ دﻫﻪ ﻳﻲ ﭘﻴﺶ از ‪ 1994‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 1984‬دارد‪:‬‬
‫»ﻇﻬﻮر وﻫﺎﺑﻴﮕﺮي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ از ﺳﺎل ‪ 1984‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﻴﻞ روز‬
‫اﻓﺰون اﻋﺮاب داوﻃﻠﺐ ﺑﻪ داﺧﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و دﻳﮕﺮ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ در ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻃﻠﺒﻪ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻃﻠﺒﻪ ﻫﺎ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪«....‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺪارس ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﺘﻴﻢ ﻣﺠﺎﻫﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﻫﺎ ﺑﺎ ارﺗﺶ ﺷﻮروي و‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ)ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر(‪ ،‬آﻣﻮزش ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ ﻳﻲ از‬
‫ﻣﺪارس در ﻧﻮار ﻣﺮزي در ﺧﺎك ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﺰاران ﻛﻮدك ﭘﺸﺘﻮن زﻳﺮ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻼﻫﺎي وﻫﺎﺑﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ آﻣﻮزش ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﻛﺸﻴﺪن ﻳﻚ ﻧﻮار‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ در اﻣﺘﺪاد ﻣﺮز ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﭘﻴﺮوز ﺷﺪن ﺷﻮروي ﻫﺎ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻚ دﻳﻮار ﺧﺎردار و ﺑﻪ ﺳﺎن ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي داراي اﻧﮕﻴﺰه ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺗﺸﻨﻪ اﻧﺘﻘﺎم‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ رﺧﻨﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺷﻮروي در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻮروي از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و واژﮔﻮﻧﻲ رژﻳﻢ داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻋﺮاب ﺑﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻳﻚ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺑﺎژﮔﻮﻧﻪ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ از اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي اﺑﺰاري ﺗﺎزه در ﻋﺮﺻﻪ ﻛﺸﺎﻛﺶ‬
‫ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ آن ﺳﺎل ﻫﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﻮزاﻧﻴﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ‬
‫»ﺧﻮد ﺟﻮش« ﻣﺮدﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﭘﺮده آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺳﺨﺖ در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .71‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت دوﻣﻴﻦ ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1370 ،‬ص‬
‫‪ ، 233‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﻟﻴﻮر روا‪.‬‬
‫‪223‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﺷﻤﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪان در ﭘﻬﻨﻪ ﺑﺎزي ﺑﺰرگ ﻣﻬﺮه ﻫﺎي اﺑﺰاري‬
‫ﻣﻮﻗﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻏﺮب در ﺑﺮاﺑﺮ رﺧﻨﻪ ﺷﻮروي و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در‬
‫دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن‬
‫ﺷﻮروي از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و واژﮔﻮﻧﻲ رژﻳﻢ داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ‪ ،‬دﻳﮕﺮ وﻇﻴﻔﻪ آﻧﺎن از دﻳﺪﮔﺎه ﻏﺮب ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﻴﺮوي ﺑﺰرﮔﻲ در دﺳﺘﺮس داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻨﺪي درﮔﻴﺮ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﺸﻤﻲ ﻫﺎي‬
‫دروﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻤﭽﻮن اﺧﺘﻼﻓﺎت زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺎري و آﻳﻴﻨﻲ و ﺳﻤﺘﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در دﻫﻪ ﻧﻮد ﺷﺎﻫﺪ ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺳﻬﻤﮕﻴﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺨﺎﺻﻢ‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮان آن ﻫﺎ ﺑﻴﺨﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﺮاي آﺳﺎﻧﻲ ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺮوي ﺗﺎزه ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آورده ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺎزي و‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﻣﺠﺎﻫﺪان از ﺳﺮ راه و ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻣﻮاﻧﻊ و ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎ را ﺟﻤﻊ آوري و راه آﻣﺪن ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را ﻫﻤﻮار ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي آﻣﺎده ﻳﻲ دم دﺳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺘﺨﺒﺎرات ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻮ ﻃﺎﻟﺒﺎن دﺳﺖ‬
‫ﭘﺮورده ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ وﻫﺎﺑﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در آﻏﺎز‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﻼﻫﺎي وﻫﺎﺑﻲ در ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن آﻣﻮزش‬
‫دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻴﺮ ﭘﺸﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺠﺎﻫﺪان در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن ﻃﺎﻟﺒﺎن از‬
‫ﺳﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺎﻟﺒﺎن اﺟﻴﺮ ﻛﻪ در ﻧﺒﺮدﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ »ﻛﻔﺎر ﺷﻤﺎل« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﭘﻮل اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻨﻮن ﻃﺎﻟﺒﺎن را در ﮔﺮوه ﻫﺎي زﻳﺮ رده ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺳﻴﺎه ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ دﺳﺖ ﭘﺮورده ﻣﻼﻫﺎي وﻫﺎﺑﻲ در ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ اﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﺷﻴﺎداﻧﻲ از دﻳﮕﺮ‬

‫‪224‬‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻨﮕﻠﻪ دﻳﺶ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻳﺎﻟﺖ‬
‫ﺳﻴﻦ زﻳﺎﻧﮓ ﭼﻴﻦ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن دﺳﺘﻪ از ﻃﺎﻟﺒﺎن دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﮔﺮوه از‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺷﺎﺧﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻲ اﻟﻘﺎﻋﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﺣﻠﻘﺎت ﻣﻌﻠﻮم اﻟﺤﺎل ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﮔﺮوه ﻫﺎي‬ ‫‪-‬‬
‫وﻫﺎﺑﻲ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻓﺎروﻗﻲ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﺟﻨﮕﻮي و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺗﻴﺮ ﭘﺸﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر ﭘﻴﻜﺎر و‬
‫ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻲ ﺛﺒﺎت ﺳﺎزي ﻛﺸﻮر و ﻣﻨﻄﻘﻪ و راه اﻧﺪازي اﻋﻤﺎل‬
‫دﻫﺸﺖ اﻓﮕﻨﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دوﻟﺘﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ و اﻫﺪاف ﺷﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺎوري‬
‫)اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ( و آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺎي ﺟﺎن ﺑﺮزﻣﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺎﻟﺒﺎن در‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﮔﺴﺘﺮده دﺳﺖ دارﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﻣﻌﺘﺎدان‬
‫ﻧﮕﻮﻧﺒﺨﺘﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ راﻫﻲ ﺟﺰ ار رزﻣﻴﺪن ﺗﺎ ﭘﺎي ﺟﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي‪ :‬اﻳﻦ ﻃﺎﻟﺐ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﺎﻟﺐ ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ اﻓﻐﺎﻧﻲ و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪان‬
‫ﺟﻨﮓ ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺎي ﺳﺎل ﻫﺎي ﻫﺸﺘﺎد و ﻧﻮد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ )ﺑﻴﺸﺘﺮ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺣﺰاب‬
‫اﺳﻼﻣﮕﺮاي ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر ﻣﺠﺎﻫﺪان( اﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﻪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻨﮓ و ﻧﺎن ﺧﻮردن از‬
‫ﻣﻴﻠﻪ ﻛﻼﺷﻨﻴﻜﻒ ﭘﻴﺸﻪ و ﺣﺮﻓﻪ ﺷﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن دﺳﺘﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻳﻲ زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺎوري ﻃﺎﻟﺐ ﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬دﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﺖ و ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و اﻋﺘﻴﺎد در ﭘﻬﻠﻮي ﭘﻮل ﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﻛﻪ از‬
‫اﻋﺮاب ﺗﻨﺪ رو ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬از دﻻﻳﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ از زﻳﺮ ﺑﺎر ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺳﻔﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻃﺎﻟﺐ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﮕﻮﻧﺒﺨﺖ ﺑﻮﻣﻲ اﻓﻐﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ از ﺗﺮس ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ و زﻳﺮ ﻓﺸﺎر و ﺗﺨﻮﻳﻒ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ زور وادار ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﻤﺒﺎران ﻫﺎي ﻛﻮر و‬

‫‪225‬‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت رزﻣﻲ ﻧﺎﺳﻨﺠﻴﺪه ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف و ﻧﻴﺮوﻫﺎي دوﻟﺘﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دام ﻃﺎﻟﺒﺎن دو‬
‫دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ اﻓﺘﺎده اﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻮﻧﺪ آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺟﺴﺘﻪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ و ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫‪72‬‬
‫دﺳﺘﻪ دوم ﻧﻴﺰ ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻣﻘﻄﻌﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .72‬ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ رده ﺑﻨﺪي ﻣﺘﻌﺎرف ﺗﺮ‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه »ﺗﻨﺪ رو« و »ﻣﻴﺎﻧﻪ رو«‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻧﻘﺶ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در رﺷﺪ ﺗﺮورﻳﺰم و دﺳﻴﺴﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎن«‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ رادﻣﺮد‬
‫دوﺷﻲ ﭼﻲ در ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ »اﺻﺎﻟﺖ« ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رده ﺑﻨﺪي ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ اﻳﻦ ﺳﺌﻮاﻟﻲ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ در ﺑﺤﺒﻮﺣﻪ راﻳﺰﻧﻲ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ 1380‬از ﺳﻮي ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻧﻴﺎز‬
‫داﺷﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ ﻛﺎﻣﻼً واﻗﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم آﺑﺎد ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ دﻫﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ زﻳﺎدي ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﺑﻪ ازاﻳﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﺳﻼم آﺑﺎد ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺗﻌﺪادي از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آزﻣﺎﻳﺶ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر وﺿﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻐﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻫﻴﺄت ﺣﺎﻛﻤﻪ ﺟﺪﻳﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را وادار ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳﻼم آﺑﺎد رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪-3‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻃﺮﻓﺪار اﺳﻼم آﺑﺎد را در ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻬﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﺨﺴﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮاي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﻼم آﺑﺎد ﺑﻴﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اول اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻜﺎري اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺨﺸﻲ از ﻫﻤﻜﺎري اﻣﻨﻴﺘﻲ دو ﻛﺸﻮر ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي و در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو واﺷﻨﮕﺘﻦ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﺮف ﻫﻤﻜﺎري ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬دوم اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺣﻴﺎﺗﻲ دارد و اﮔﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن از ﺑﻴﻦ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻼم آﺑﺎد ﺑﻪ ﺷﺪت ﭘﺎﻓﺸﺎري‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ازاي ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻗﻀﻴﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در داﺧﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪226‬‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪ دوم ﻫﻢ ﺑﺮاي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺨﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻳﺮا در آن ﻫﻨﮕﺎم دو ﮔﺮوه ﻗﺪرت را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺒﻀﻪ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻗﻀﺎ ﻫﺮ دو ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ اﺋﺘﻼف ﺷﻤﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫را ﺣﺎﻣﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن و دﺷﻤﻦ ﺧﻮد ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬ﮔﺮوه دوم ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن رم و اﻓﻐﺎن‬
‫ﻣﻠﺘﻲ ﻫﺎ ﺧﻮد را ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻂ »دﻳﻮرﻧﺪ« ادﻋﺎي ارﺿﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻧﻴﺮو )ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻃﺎﻟﺒﺎن( ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺘﺎ اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ در‬
‫ﭘﺸﺖ ﻣﺎﺟﺮا ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺨﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺳﻮم‬
‫ﺑﻮد‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﻮر ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي وﻓﺎدار ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي وﻓﺎدار ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﺪﺗ ًﺎ در ﻣﻴﺎن ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺗﻨﻬﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻧﻪ ﻣﻠﻲ ﮔﺮا‪.‬‬

‫ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺧﻮاﻫﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮﺣﺪي و ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻴﻮن ﻳﻌﻨﻲ آن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﻟﺬا اﺻﻼً ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺮز ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ آي‪ .‬اس‪ .‬آي‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻨﻴﺖ و اﻃﻼﻋﺎت ارﺗﺶ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻌﻲ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻄﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ از ﻳﻚ ﺳﻮ ادﻋﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻓﻐﺎن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺎرد و از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻻزم را ﺑﺮاي ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﻖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮد و ﻟﺬا واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎ اﺳﻼم آﺑﺎد وارد‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ :‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي وﻓﺎدار ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن وارد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي؟ از اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺤﺚ »ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو«‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي وﻓﺎدار ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وارد ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو وارد ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ‬
‫دو اﺑﺘﻜﺎر ﻣﻬﻢ را ﺻﻮرت دادﻧﺪ‪.‬‬

‫اول اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ و آن ﻫﺎ را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻨﺪرو و ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دوم اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم آﺑﺎد ﺑﺎ‬
‫اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﻃﺎﻟﺒﺎن دﻓﺎع ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﺳﺨﻦ ﻣﻲ راﻧﻴﻢ‪ ،‬آن ﺑﺨﺶ‬
‫از ﻧﻴﺮوﻫﺎي وﻓﺎدار ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺴﺒﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺸﻲ ازا ﻗﻮام دو ﻃﺮف ﺧﻂ‬
‫دﻳﻮرﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻮده و از اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬

‫‪227‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو و ﺗﻨﺪ رو ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺟﺰ آن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺮان اﺻﻠﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﺜﻞ ﻣﻼﻋﻤﺮ را از رأس اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺣﺬف ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ رﻏﻢ ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ دارد‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو‬
‫وارد ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ در ﻗﺒﺎل درﻳﺎﻓﺖ اﻣﺘﻴﺎزات زﻳﺎدي از ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻠﺐ ﻫﻤﻜﺎري ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب ﺑﻘﺎﻳﺎي اﻟﻘﺎﻋﺪه‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺘﻴﺎزات ﺑﻌﺪي‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ در ازاي ورود ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻗﺪرت در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ :‬اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺳﻼح ﻫﺎي‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺑﻪ دﺳﺘﺮس اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﻻدن را دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻳﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ دﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ را ﻛﻪ در اﺳﺎرت ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آزاد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻛﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ آﺛﺎري از ﺗﺤﺮك ﻧﻈﺎﻣﻲ آن ﻫﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺷﺮط‬
‫ﻫﺎ ﺗﻦ داده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ آي‪ .‬اس‪ .‬آي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﻪ ﮔﺮوه را ﻓﺮﻳﺐ داده اﺳﺖ و ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻫﺮﺳﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آي اس آي ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﻴﺰان ﻧﻴﺰ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ و رﻫﺒﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت درﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن از ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد آي‪ .‬اس‪ .‬آي اﺳﺖ‪.‬‬

‫دوﻣﻴﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﺮدم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌﺎً ﻣﺮدم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﻛﺸﻮرﺷﺎن‬
‫ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ و ﭼﺮا ارﺗﺶ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﻮد و ﭼﺮا ﻧﺎﻣﻮس ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻼح ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ دوﻟﺖ ﺷﺎن‬
‫در ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﭼﻪ ﺳﺮ و ﺳﺮي ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ ﻫﺎ دارد و ‪...‬‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺎدي در ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ وﻟﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻨﻴﺖ و اﻃﻼﻋﺎت ارﺗﺶ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻘﺶ را در ﻓﻼﻛﺖ و ﺳﻴﻪ روزي اﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎزي ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻠﻮه ﻫﺎ و ﻧﻤﻮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻓﻮق در ﻗﻀﻴﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻤﻮد ﺳﻴﺎﺳﺖ آي‪ .‬اس‪.‬‬
‫آي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﻌﻲ ﻧﻤﻮده‬
‫ﺑﺎ راﻳﺰﻧﻲ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ و ﺣﺘﺎ ﻓﺮﻳﺐ دوﻟﺖ ﻛﺎﺑﻞ آن ﻫﺎ را وارد ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪228‬‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ وﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ و وﻫﺎﺑﻴﺴﻢ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻧﺸﻴﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ را در ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دوﻟﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ) ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺸﻤﻴﺮ را اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ( در ﺳﻪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﻬﺎرت ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻫﺎي ﺷﻮم را زﻳﺮ ﻛﻨﻨﺘﺮل ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺬارد ﺗﺎ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﭘﻬﻦ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﻨﺪرو ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﺢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ و ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺰ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ و ﺣﺘﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ ،‬آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن وادار ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮوي اﺻﻠﻲ ﺑﺎ اﻫﺪاف‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺮان‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﻛﺮزي‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻬﻤﻲ از ﻗﺪرت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ‬
‫آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮي ﺧﻮد و ﺗﺜﺒﻴﺖ اوﺿﺎع در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺎﻣﺪ ﻛﺮزي ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺷﻜﺎف در ﻣﻴﺎن اﻗﻮام و‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻌﺪي رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺮان ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻏﻠﺰاﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ رﻗﻴﺐ ﻫﻢ ﻗﻮﻣﻲ ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ دراﻧﻲ ﻫﺎ‪.‬‬

‫اﮔﺮ دﻗﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮوي ﻳﺎد ﺷﺪه ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﺪرت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺎ ورود ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﻫﺮ ﺷﻜﻠﻲ از آن ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ ﻫﺎ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫رﺧﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺴﺖ؟ ﺟﻨﺮال ﺿﻴﺎء در ﻳﻜﻲ از ﺟﻤﻼت ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬دﻳﮓ ﺟﻮﺷﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻮاره در درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ«‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻣﻴﺪ داﺷﺖ اوﺿﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮو ﺳﺎﻣﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻈﻠﻮم اﻳﻦ ﻛﺸﻮر روي آراﻣﺶ ﺑﺒﻴﻨﺪ؟‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﻼش ﻫﺎي دوﻟﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﺳﻬﻢ ﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﭘﺮوﺳﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬
‫آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن در ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‪،‬آﻧﺎن ﺳﻼح ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و ﻫﺮ‬
‫روز ﺑﻪ ﺣﻤﻼت ﺷﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ و در زﻳﺮ ﭼﺘﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺗﺸﻮﻳﺶ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ« ‪.‬‬

‫ﺟﺪا از اﻳﻦ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﻀﺎي ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ از رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺑﺮﻳﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در رده ﻫﺎي ﺑﺎﻻﻳﻲ دوﻟﺖ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛﺮﺳﻲ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ را در دﺳﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دادن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻫﻮادار ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬

‫‪229‬‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻲ روﻳﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻨﺪروﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ -‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎه و ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺎوري ﻃﺎﻟﺒﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫ﺳﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮي ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﭘﻴﻮﻧﺪ دارﻧﺪ و از ﺳﻮي‬
‫‪73‬‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺑﺰاري ﻫﺴﺘﻨﺪ در دﺳﺖ ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎ و ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺳﻴﺎﺳﺘﺒﺎز آن ﻛﺸﻮر‪.‬‬

‫»در ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪى ﻛﻠﻰ و ﻋﻤﻮﻣﻰ‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮان ﺳﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮى اﺳﻼﻣﻰ ﻋﻤﺪه را در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر )ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن(‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮدﻛﻪ ﻣﻨﺸﺎ اوﻟﻴﻪ ﻫﻤﻪ آن ﻫﺎ‪ ،‬در ﺗﻔﻜﺮ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﺑﺰرگ )ﭘﻴﺶ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و‬
‫ﺑﻨﮕﻼدش( ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺟﺮﻳﺎن اول‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻰ اﻓﺮاﻃﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎى ﺷﺎه وﻟﻰ اﷲ دﻫﻠﻮى )‪1703‬‬
‫‪ (1762 -‬دارد‪.‬‬

‫ﻧﻬﻀﺖ ﺷﺎه وﻟﻰ اﷲ‪ ،‬در آﻏﺎز ﻳﻚ ﻧﻬﻀﺖ ﻓﻜﺮى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺻﻼح اﻓﻜﺎر دﻳﻨﻰ و ﺧﺮاﻓﺎت زداﻳﻰ را‬
‫از زﻧﺪﮔﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻰ ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪» .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از او‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﺷﺎه ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‬
‫)‪ (1824 - 1746‬و ﻧﻮه اش‪ -‬ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ )‪ ،(1831 -1781‬آن را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﻴﺎﺳﻰ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده و ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻠﻄﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ «.‬در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻋﻠﻤﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﭘﻴﺮو‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﺷﺎه وﻟﻰ اﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﻧﺎﻧﻮﺗﻮى در ﺳﺎل ‪ 1284‬ﻫﺠﺮي )‪1867‬م( ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻌﺮوف‬
‫»دﻳﻮﺑﻨﺪ« را در روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم‪ ،‬در اﻳﺎﻟﺖ اﺗﺎر ﭘﺮادﻳﺶ ﻫﻨﺪ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬارى ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺪرﺳﻪ »دﻳﻮﺑﻨﺪى« ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮى وﻳﮋه ﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده‬
‫در آن ﺟﺎ و ﻳﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ آن ﻋﻨﻮان »دﻳﻮﺑﻨﺪى« اﻃﻼق ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاران اﻳﻦ ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﺣﻨﻔﻲ‬
‫ﻫﺎي ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ و دﻗﻴﻖ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻣﺒﺎدى ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺟﺰم اﻧﺪﻳﺸﻰ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻣﺬاﻫﺐ ﻛﻼﻣﻰ اﺷﻌﺮﻳﻪ و ﻣﺎﺗﺮﻳﺪﻳﻪ‬
‫ﻣﺸﻰ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ....‬ﻣﺪرﺳﻪ آن ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت ﻋﻠﻮم ﻛﻼﻣﻰ در ﻫﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن را وﺟﻬﻪ »ﻫﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫داد و داﻧﺶ ﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪ را از ﻣﻮاد درﺳﻰ ﺧﻮد ﺣﺬف ﻛﺮد‪«.‬‬

‫ﻣﻜﺘﺐ دﻳﻮﺑﻨﺪى ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ رﻧﮓ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎى واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎرى ﺗﻌﺪادى از‬
‫ﻋﻠﻤﺎى واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺎح ﻫﺎى دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﺮوه »ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻌﻠﻤﺎى ﻫﻨﺪ« را در ﺳﺎل ‪ 1919‬ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻫﻨﺪ و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ اﻧﺸﻌﺎﺑﻰ آن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺟﻤﻌﻴﺔ اﻟﻌﻠﻤﺎى اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻫﺎى ﺧﻮدرا در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ اداﻣﻪ داد‪» .‬ﺟﻤﻌﻴﺔ اﻟﻌﻠﻤﺎى اﺳﻼم« ﺑﻪ رﻫﺒﺮى ﻣﺆﺳﺲ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد‪ -‬ﻣﻮﻻﻧﺎ‬
‫ﺑﺸﻴﺮ اﺣﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻣﺬﻫﺒﻰ دﻳﻮﺑﻨﺪى ﻫﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪230‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺰب‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﻪ دو ﮔﺮوه اﻛﺜﺮﻳﺖ و اﻗﻠﻴﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﻫﺒﺮى ﺟﻨﺎح اﻛﺜﺮﻳﺖ را ﻣﻮﻻﻧﺎ‬
‫ﻓﻀﻞاﻟﺮﺣﻤﺎن و رﻫﺒﺮى ﺟﻨﺎح اﻗﻠﻴﺖ را ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺳﻤﻴﻊ اﻟﺤﻖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪.‬اﻳﻦ دو رﻫﺒﺮ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﻟﺤﺎظ ﻓﻜﺮى‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪاران ﺳﺮﺳﺨﺖ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و ﺳﻴﺮه ﺧﻠﻔﺎ و ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت‬
‫ﻋﻠﻤﺎى ﺳﻠﻒ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﺟﺘﻬﺎد و ﺗﺠﺪد ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ روﻧﺪ‪ .‬رواﺑﻂ اﻳﻦ دو رﻫﺒﺮ»ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر دﻳﻮﺑﻨﺪى« ﺑﺎ‬
‫ﮔﺮوه ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻖ و رﻳﺸﻪ دار اﺳﺖ‪.‬‬

‫دوﻣﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮى در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮ اﻻﻋﻠﻰ ﻣﻮدودى )‪ (1979 - 1903‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺪك‬
‫ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻣﻰ ﺗﻮان آن را ﺟﺮﻳﺎن »اﺧﻮاﻧﻰ« در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﻮدودى ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻰ ﺑﻨﻴﺎد‬
‫ﮔﺮا و ﺗﺎ ﺣﺪودى ﻣﺘﺎﺛﺮ از اﻓﻜﺎر اﺻﻼﺣﻰ ﺷﺎه وﻟﻰ اﷲ دﻫﻠﻮى در ﺳﺪه ﻫﮋدﻫﻢ ﻣﻴﻼدى اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ و روش ﺳﻴﺎﺳﻰ او ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺔ اﻟﻌﻠﻤﺎى اﺳﻼم ﺗﻔﺎوت زﻳﺎدى ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮدودى ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻘﺎداﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪر اﺳﻼم ﺑﻮده و در ﺑﺎره ﻧﻮع ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬از »ﺟﻤﻬﻮرى اﻟﻬﻰ«‬
‫)ﺗﺌﻮﻛﺮاﺳﻰ ﺟﻤﻬﻮرى( ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮدودى در ﻛﻨﺎر ﺗﻔﻜﺮ ﺳﻠﻔﻰ ﮔﺮى‪ ،‬از ﻧﻮﻋﻰ ﭘﺬﻳﺮش روش ﻫﺎى‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﭼﻨﺪ ﺣﺰﺑﻰ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد اﻋﺘﻘﺎد ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ و اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﺷﻴﻮهﻫﺎى دوﻟﺖدارى ﻣﺪرن را در ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻳﻨﻰ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد و ﻣﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺸﺨﻴﺺ دادن اﻓﺮاد‬
‫ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ آن راﻫﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اوﻟﻴﻪ اﺳﻼم ﻣﻰ ﭘﻴﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد…‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت زﻣﺎنﺧﻮد‪ ،‬راه ﻫﺎﻳﻰ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮﻳﻢ‪ «...‬ﻣﻮدودى در ﺳﺎل ‪ 1941‬ﻣﻴﻼدىﮔﺮوه‬
‫»ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن« را ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬارى ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺰب‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻰ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻰ آﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از وي رﻫﺒﺮى »ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﻰ« ﺑﻪ ﻗﺎﺿﻰ ﺣﺴﻴﻦ اﺣﻤﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺿﻰ ﺣﺴﻴﻦ اﺣﻤﺪ ﻃﺮﻓﺪار وﺣﺪت اﺳﻼﻣﻰ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﻰ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ روش ﻣﺒﺎرزاﺗﻰ او‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ و ﻏﻴﺮ اﻧﻘﻼﺑﻰ ﺑﻮده و ﺗﺤﻮل ﻓﻜﺮى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ را ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺤﻮﻟﻰ در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻰ‪،‬‬
‫ﻻزم و ﺿﺮورى ﻣﻰ ﺷﻤﺮد‪» .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﻰ« در دوران ﺟﻬﺎد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﻼﻣﻲ و ﺣﺰب‬
‫اﺳﻼﻣﻰ ﺣﻜﻤﺘﻴﺎر ﻗﻮﻳﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎن اﺳﻼﻣﻰ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺮ ﺳﻴﺪ اﺣﻤﺪﺧﺎن )‪ (1898 -1817‬اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺪ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن‬
‫اﻟﮕﻮى ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻟﻴﺒﺮال در ﻣﺤﺎﻓﻞ روﺷﻨﻔﻜﺮى ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﺪون‬
‫واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻳﻦ ﺑﻮده و ﻧﻘﺶ »ﺳﻨﺖ« و »اﺟﻤﺎع« را در ﻣﻨﺒﻊ ﺷﻨﺎﺳﻰ دﻳﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﻣﻰ داد‪ .‬ﺳﻴﺪ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻜﺘﺐ ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻰ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ اروﭘﺎ‬
‫ﻗﺮارداﺷﺖ و ﻗﺮآن را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻰ در ﺗﻔﻜﺮ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ او ﺑﻪ ﻧﻮﮔﺮاﻳﻰ‬
‫ﻏﺮب ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻏﺮﺑﻰ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺳﻴﺪ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﺖﮔﺮا ﺑﺎ او ﮔﺮدﻳﺪ و‬
‫‪231‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ارﺗﺪاد و اﻧﺤﺮاف از دﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روﺷﻨﻔﻜﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ و ﺗﺎ ﺣﺪودى »ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﻟﻴﮓ« )اﮔﺮ آنرا ﻳﻚ ﺣﺰب ﺻﺮﻓﺎ ﻣﻠﻰ ﻧﺪاﻧﻴﻢ( از ﻫﻮاداران ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻮم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰروﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮى‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﻛﻪ اﺷﺎره ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى رﻳﺸﻪ در اﻓﻜﺎر ﻋﻠﻤﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻨﺪ‬
‫در دوران ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﺷﺎه وﻟﻰ اﷲ ﺑﺮ ﻣﻰ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎى اﺻﻼﺣﻰ‬
‫ﺷﺎه وﻟﻰ اﷲ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻧﻴﻤﻘﺎره ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﭘﺎﻳﻪ واﻗﻌﻰ اﻧﺪﻳﺸﻪ دﻳﻨﻰ‬
‫ﺷﺎه وﻟﻰ اﷲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰداد‪ ،‬ﺳﻠﻔﻰ ﮔﺮى ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺮاﻳﻰ از ﻧﻮع ﻣﺸﺎﺑﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دوﻟﺖ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرى ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ او را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻞ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻋﻤﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در ﺑﺮ ﻣﻰ ﮔﻴﺮﻧﺪ و از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺻﻨﻔﻰ‪ ،‬در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﺻﻨﺎف ﺣﻮزوى‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ و ﺑﺎزارى ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪى ﺳﻪ‬
‫ﮔﺎﻧﻪ از ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎى ﻓﻜﺮى اﺳﻼﻣﻰ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪى دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ وﺟﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪارس دﻳﻨﻰ و ﻋﻠﻤﺎ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺷﻬﺮت و رﺳﻤﻴﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪى دوم در‬
‫ﺧﺼﻮص ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺣﻮزوى و ﻣﺬﻫﺒﻰ‪،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪى اﺧﻴﺮ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﻣﺪارس و ﻋﻠﻤﺎى دﻳﻨﻰ ﺳﻨﺘﻰ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎى ﻛﻼﻣﻰ و ﻓﻘﻬﻰ ﺑﻪ دو‬
‫ﮔﺮوه ﻋﻤﺪه و ﻣﻬﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوه »دﻳﻮﺑﻨﺪى« و ﮔﺮوه» ﺑﺮﻳﻠﻮى«‪ .‬اﻳﻦ دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه دو ﻧﻮع ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﻛﻼﻣﻰ و ﻓﻘﻬﻰ )در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﻰ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ داراى ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻰﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﻧﻴﺰ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬دﻳﻮﺑﻨﺪي ﻫﺎ از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﻘﺎدى‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻛﻠﻰ ﺑﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﻫﺎﺑﻴﺖ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ زﻳﺎدى ﻧﺸﺎن داده و از »ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺷﺮك«ﺗﻔﺴﻴﺮ وﻳﮋه ﻳﻰ اراﺋﻪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ; اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮﻳﻠﻮي ﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى ﺑﻴﺸﺘﺮى داﺷﺘﻪ و از »ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺷﺮك« ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪ و ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر اراﺋﻪ ﻧﻤﻰ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻳﻠﻮي ﻫﺎ ﺗﺎ ﺣﺪودى‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎى ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ دارﻧﺪ و در اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »اوﻟﻴﺎء اﷲ«‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻛﻼم ﺷﻴﻌﻰ ﻣﻰ اﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺬار ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺮﻳﻠﻮى‪ ،‬ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺣﻤﺪ رﺿﺎﺧﺎن ﺑﺮﻳﻠﻮى )‪ (1921 - 1856‬ﺑﻮد‪» .‬ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺮﻳﻠﻮى‬
‫در واﻛﻨﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب و در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﻨﻰ ﺷﺎه وﻟﻰ اﷲ‪ ،‬ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و‬
‫ﻋﻠﻤﺎى دﻳﻮﺑﻨﺪى ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺳﻴﺎﺳﻰ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮔﺮوه »ﺟﻤﻌﻴﺔ اﻟﻌﻠﻤﺎى ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن« ﺑﻪ‬
‫رﻫﺒﺮى ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺷﺎه اﺣﻤﺪ ﻧﻮراﻧﻰ و ﻋﺒﺪاﻟﺴﺘﺎر ﻧﻴﺎزى ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻜﺘﺐ »دﻳﻮﺑﻨﺪى« در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‬
‫»دﻳﻦ رﺳﻤﻰ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰآﻳﺪ و داراى اﻛﺜﺮﻳﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺮﻓﺪاران دﻳﻮﺑﻨﺪى در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه در دو دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬رﺷﺪ‬
‫دﻳﻮﺑﻨﺪي ﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﺷﺪ ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺮاﻳﻰ اﺳﻼﻣﻰ در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارى ﻫﺎى وﺳﻴﻊ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫‪232‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﺎى دوﻟﺖ از آن ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮى ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎى واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ دﻳﻮﺑﻨﺪى‬
‫در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫»ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻌﻠﻤﺎى اﺳﻼم«‪» ،‬ﺳﭙﺎه ﺻﺤﺎﺑﻪ« و ﺟﻤﻌﻴﺖ »اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ«‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﻨﺎح‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ دﻳﻮﺑﻨﺪى‬
‫و داراى ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﺷﻌﺎرﻫﺎى ﻳﻜﺴﺎن و ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺧﺎرﺟﻰ واﺣﺪى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﻨﺎح در‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺟﻤﻌﻴﺔ اﻟﻌﻠﻤﺎى اﺳﻼم« ﺑﻪ رﻫﺒﺮى ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻤﺎن و ﺳﻤﻴﻊ اﻟﺤﻖ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﻚ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻰ‬
‫وارد ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰﻛﻪ »ﺳﭙﺎه ﺻﺤﺎﺑﻪ« و »اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ« ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎى‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻰ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ رو آورده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ داﺧﻠﻰ اﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﺮوه در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺎ ﻫﺮ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻧﺎﻣﺒﺮده ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻰ دارد و از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﺎى ﻣﻌﻨﻮى و ﻣﺎدى و ﺣﺘﺎ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﻫﻤﻪ آن ﻫﺎ در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ »ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻌﻠﻤﺎى اﺳﻼم« ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻰ و ﺗﺒﺎري و ﻧﻴﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﻰ در ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺶ از دو ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻤﺎن و ﺳﻤﻴﻊ اﻟﺤﻖ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﭘﺸﺘﻮنﺗﺒﺎر ﺑﻮده و در اﻳﺎﻟﺖ ﻫﺎى ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن و ﺳﺮﺣﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻃﻦ‬
‫اﺻﻠﻰ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎى ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ آﻳﺪ‪ ،‬داراى ﻧﻔﻮذ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﻼب ﻋﻠﻮم دﻳﻨﻰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻰ دﻳﺮﻳﻨﻪ اى ﺑﺎ ﻣﺪارس دﻳﻮﺑﻨﺪى در ﻧﻴﻤﻘﺎره ﻫﻨﺪ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺶ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻫﻨﺪ و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻛﺸﻮرى ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ ،1947‬اﻛﺜﺮ ﻃﻼب اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫اﻓﻌﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاى اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﺪارس دﻳﻮﺑﻨﺪﻳﻪ در ﻫﻨﺪ ﻣﻰ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺰﻳﺰ اﺣﻤﺪ ﻫﻨﺪى در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻫﻨﺪ و از ﺟﻨﻮب اﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻻﻳﺎ‪ ،‬آﺳﻴﺎى ﻣﺮﻛﺰى و اﻳﺮان ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺤﺼﻼﻧﻰ‬
‫ﺑﻪ دﻳﻮﺑﻨﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ «.‬در دوران ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﺤﻤﻮد اﻟﺤﺴﻦ )‪ (1921 1850‬ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻋﻠﻤﺎى ﻧﺴﻞ دوم ﻣﻜﺘﺐ‬
‫دﻳﻮﺑﻨﺪى ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺪارس دﻳﻨﻰ زﻳﺎدى ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ دﻳﻮﺑﻨﺪى در اﻳﺎﻟﺖ ﺳﺮﺣﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﻣﺪارس ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ )ﺟﻨﺎح دﻳﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﻳﻮﺑﻨﺪ( ﻧﻴﺰ در اﻳﺎﻟﺖ ﺳﺮﺣﺪ‬
‫ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻰ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎى ﺧﻮد اﻓﺰودﻧﺪ »و ﻣﺪارﺳﻰ را در اﺗﺮك‪ ،‬اﻛﻮره و در دره ﻛﻨﺮ …اﻳﺠﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻃﻼب اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد را از ﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﺎﻟﺖ‬
‫ﺳﺮﺣﺪ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻰ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ‪ .‬اﻳﺎﻟﺖ ﻫﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ و ﺷﺮﻗﻰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺪارس اﻳﺎﻟﺖ‬
‫ﺳﺮﺣﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎنارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ وﻻﻳﺎت ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻰ و ﻏﺮﺑﻰ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻣﺪارس اﻳﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻔﻮذ ﻣﺪارس ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪233‬‬
‫آﺛﺎر ﻋﻠﻤﺎى ﺑﺰرگ دﻳﻮﺑﻨﺪى از ﻋﺮﺑﻰ و اردو ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﭼﺎپ و ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺨﺶ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺰﻳﺰاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻴﻔﻰ از ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﻣﻌﺮوف آﺛﺎر ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﺪوى و ﺷﺒﻠﻰﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻰ در اﻳﻦ اﻣﺮ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎى او در دﻫﻪ ‪1340‬و ‪ 1350‬اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫رﮔﻪ ﻫﺎى ﺗﻔﻜﺮ دﻳﻮﺑﻨﺪى از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻰ آن ﺑﺎ دﻳﻦ رﺳﻤﻰ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ آن در ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﻣﻰ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻟﻴﻮر روا ‪-‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫در ﺑﺎره ﻧﻔﻮذ ﺗﻔﻜﺮ دﻳﻮﺑﻨﺪى در ﻛﺸﻮر در ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻫﻨﺪ در ﺳﺎل‬
‫‪ ،1947‬ﺑﺴﻴﺎرى از ﻃﻼب اﻓﻐﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﺪارﺳﻰ ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻚ آن ﻫﺎ در اﻳﺎﻟﺖ ﺳﺮﺣﺪ ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻰ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﭘﺸﺘﻮن و ﺑﻌﻀﺎ ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻰ و ﺑﺪﺧﺸﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﺪﻳﻮﻟﻮژى اﻫﻞ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﮔﺮوﻳﺪﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮف و ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﻰ ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼ زﻳﺎرت ﻫﺎى ﻣﺤﻠﻰ را وﻳﺮان ﻣﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻨﻔﻲ ﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ آن ﻫﺎ را »وﻫﺎﺑﻰ« ﻣﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻜﻦ آن ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺧﻮد را ﺳﻠﻔﻰ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ «.‬ارﺗﺒﺎط ﻓﻜﺮى ﺑﻴﻦ ﻃﻼب و ﻋﻠﻤﺎى اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻣﺪارس ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ دﻳﻮﺑﻨﺪى در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻃﻮل دﻫﻪ ﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از دوران ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻰ و آراﻣﻰ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎﭘﺲ از آﻏﺎز ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه‬
‫و روﻧﺪ ﺷﺘﺎب آﻟﻮدى ﺑﻪ ﺧﻮدﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺘﺎب اﻳﻦ روﻧﺪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺤﺴﻮس ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺣﻤﺎﻳﺖ از‬
‫اﺣﺰاب ﻣﻴﺎﻧﻪ رو اﺳﻼﻣﻰ در ﻗﻀﻴﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬از اﺣﺰاب ﺗﻨﺪرو اﺳﻼﻣﻰ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻌﻠﻤﺎىاﺳﻼم و اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻣﺎﻟﻰ و ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻗﻮى‪ ،‬ﻃﺮح ﻫﺎى‬
‫ﺑﻨﻴﺎدى و درازﻣﺪﺗﻰ را ﺑﺮاى ﻣﻬﺎﺟﺮان و ﻣﺠﺎﻫﺪان اﻓﻐﺎﻧﻰ روى دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻣﻨﺪى ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫اﺟﺮاى ﻛﺎﻣﻞ آن وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪» .‬اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ« ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﺎى ﻣﺎﻟﻰ و ﻓﻜﺮى ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺧﻴﺮﻳﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎى آﻣﻮزﺷﻰ ﺧﻮد در داﺧﻞ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬و در وﻻﻳﺖ ﻫﺎى ﺷﺮﻗﻰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ وارد‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻮاداران اﻓﻐﺎﻧﻰ اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ در وﻻﻳﺖ ﻫﺎى ﻛﻨﺮ و ﺑﺪﺧﺸﺎن و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻮرﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎﻟﻰ‪» ،‬اﻣﺎرت ﻫﺎﻳﻰ« ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﻚ دوﻟﺖ وﻫﺎﺑﻰ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻮى اﻓﻀﻞ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا در دﻳﻮﺑﻨﺪ و ﺳﭙﺲ در اﻛﻮره )اﻳﺎﻟﺖ‬
‫ﺳﺮﺣﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن( ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺻﻠﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺳﻮق‬
‫داد‪.‬‬

‫‪234‬‬
 ‫ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن داردﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻛﻨﻮن ﻣﻄﺮح‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮕﺮ‪،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻮﻗﻒ آن در ﻗﺒﺎل ﻣﻮﺿﻮع ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻟﻐﺰش دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ آوازه ﻫﺎي ﭘﺨﺶ‬
‫ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺧﺎص ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎر داﺧﻠﻲ‪74‬ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن دﻳﮕﺮ در‬

‫ﻳﻜﻰ از ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻮﻟﻮى اﻓﻀﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻮﻟﻮى ﺷﺮﻳﻘﻰ )‪ (shariqi‬اﻣﺎرت وﻫﺎﺑﻰ ﺧﻮد را در ﺑﺪﺧﺸﺎن اﻳﺠﺎد‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬و در ﻛﻨﺮ ﻣﻮﻟﻮى ﺟﻤﻴﻞ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺗﺤﺼﻴﻞﻛﺮده ﻣﺪرﺳﻪ ﺛﻠﺜﻴﻦ ﭘﻴﺸﺎور‪ ،‬دوﻟﺖ وﻫﺎﺑﻰ« را در دره ﭘﻴﭻ‬
‫ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎى ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و ﺗﺒﻠﻴﻐﻰ ﻧﻴﺰ اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎىﺳﻴﺎﺳﻰ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻣﺤﻠﻰ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺣﺰاب دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎل زﻳﺎدى ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻮي ﻫﺎ ﻧﺪاده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم دو ﻧﻔﺮ اﺧﻴﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫»ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻌﻠﻤﺎى اﺳﻼم«ﺷﺎﺧﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻧﻴﺰ در ﻃﻮل دوره ﺟﻬﺎد و دﻫﻪ ﭘﺲ از آن‪ ،‬دام ﻫﺎى ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻳﻲ را در اﻳﺎﻟﺖ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن و ﺳﺮﺣﺪ ﺑﺮاى ﺷﻜﺎر ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﻣﻬﺎﺟﺮان ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻌﻠﻤﺎى اﺳﻼم‬
‫در ﻃﻮل ﺳﺎل ﻫﺎى ﺟﻬﺎد‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﺑﺎ ﻣﺠﺎﻫﺪان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ »اﺻﺎﻟﺖ«‪ ،‬از ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻧﻘﺶ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در رﺷﺪ ﺗﺮورﻳﺰم و دﺳﻴﺴﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎن«‪،‬‬
‫دوﺷﻲ ﭼﻲ(‬

‫‪... .74‬و ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎري از ﺷﺎرﻟﺘﺎن ﻫﺎي ﺟﺎه ﻃﻠﺐ و ﺧﻮد ﺧﻮاه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻧﺎم ﻛﺎرﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮ ﺑﺎ آﺟﻨﺪاﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺪف رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﻻﻳﻲ دوﻟﺘﻲ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺎن و آﺑﻲ را در ﺳﺮ‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮوراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻮق و ﻛﺮﻧﺎﻫﺎي ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺷﺐ و روز از راه ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ و ﺻﺪاي اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻧﻴﺰ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﭘﻬﻦ ﺷﺪه در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬داد و ﺑﻴﺪاد راه‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﻛﺸﻮر ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻧﺎرواي ﺗﻔﻨﮕﺴﺎﻻران اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻛﻨﺎر زدن آﻧﺎن‬
‫دﻧﻴﺎ ﮔﻞ و ﮔﻠﺰار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪235‬‬
‫اﺛﺮ ﺑﻤﺒﺎران ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ب‪ 52 -‬ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪه و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه اﻧﺪ و دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ب‪ 52 -‬ﻫﺎ ﺑﺮ ﻓﺮاز آﺳﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮواز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫و ﻫﻤﭙﻴﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﺮاي دوﻟﺖ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺠﺎﻫﺪان اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺛﺒﺎت‪ ،‬دوﻟﺖ ﺳﺎزي و دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ رﻫﺎﻳﻲ ﺑﻲ روﻳﻪ ﻫﺰاران ﻃﺎﻟﺐ درﺑﻨﺪ در زﻧﺪان ﻫﺎي ﺷﻤﺎل)ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف‬
‫ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وزﻧﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻛﺎرﺑﺮد اﺑﺰاري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ( ﺑﻲ آن ﻛﻪ ﻣﻐﺰﺷﻮﻳﻲ‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎزﭘﺮوري ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﻛﺎر رواﻧﻲ و ﺑﺎوري ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﮔﺮﻳﺰ ده ﻫﺎ ﺗﻦ از رﻫﺒﺮان ﻃﺎﻟﺒﺎن از زﻧﺪان ﻗﻨﺪﻫﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن ﻫﻢ اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﮔﺮﻳﺰ ﻫﺰاران ﻃﺎﻟﺐ از زﻧﺪان ﻗﻨﺪﻫﺎر ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﺨﺘﻪ و ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ دوﻟﺖ در ﻗﺒﺎل ﻣﺠﺎﻫﺪان و ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ -‬دو ﻧﻴﺮوي اﺻﻠﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آن ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت در ﺟﺒﻬﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻣﺠﺎﻫﺪان و در ﺟﺒﻬﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن درﮔﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ درازﻣﺪت و‬
‫ﺳﺎﻳﻨﺪه ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻧﻴﺮوي رزﻣﻲ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﭼﻮﻧﺎن دﻳﻮاري ﺳﺘﺒﺮ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ 75.‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ روﻳﺎرو ﻗﺮار دادن ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﻣﺠﺎﻫﺪان در ﻣﻴﺪان ﻫﺎي رزم‪ ،‬ﻣﻲ‬

‫ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ از واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﻠﺦ را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬دادﮔﺮاﻧﻪ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻫﺮﮔﺎه ﮔﻨﺎه ﻫﻤﻪ دﺷﻮاري ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺗﻔﻨﮕﺴﺎﻻران اﻓﮕﻨﺪه ﺷﻮد و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﻛﺸﻮر ﻧﺎﺷﻲ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎرواي آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺮ آن ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻧﺎروا و ﻧﺎﺳﺨﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺰاري اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﺳﻮدﺟﻮﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف وﻳﮋه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .75‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ راه ﺣﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺜﻼ زﻳﺮ ﻧﺎم »ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران ﺟﻬﺎد« ﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ اردو‪ ،‬در اﻳﺮان ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪارن و در‬
‫‪236‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻓﻀﺎي ﺑﺎزي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺎزي‪ ،‬دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي در ﭘﺸﺖ ﺟﺒﻬﻪ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ 76.‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ راﻧﺪن ﻣﺠﺎﻫﺪان در ﻛﻨﺎر اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از دوﻟﺖ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ از‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺠﺎﻫﺪان راﻧﺪه ﺷﺪه از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ وارد دﺳﺘﮕﺎه‬
‫اداري دوﻟﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬دردﺳﺮﻫﺎ و دﺷﻮاري ﻫﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري در اداره آﻓﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎري ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺪام راه دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﻣﺮار ﻣﻌﺎش‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺸﺖ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر رو و رﻫﮕﻴﺮي و ‪...‬آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﺷﮕﺮد در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪان راﻧﺪه ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﺑﻪ داﻣﺎن ﭘﺮﻣﻬﺮ و آﻏﻮش ﺑﺎز ﻃﺎﻟﺒﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﺳﻼح ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد را در ﺟﻨﮓ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آن ﻫﻢ‬
‫در ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن درﮔﻴﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺑﮕﺬارد و ﺗﻨﻬﺎ از آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻟﻮژﺳﺘﻴﻜﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺎل ﻫﺎ‪ ،‬روﻫﺮا ﺑﺎﻛﺮ ﺑﺎ اﻧﺪوه ﻣﻲ ﻧﮕﺎرد‪» :‬ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از‬
‫ﺗﺼﻮر ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻤﺎل آﻏﺎز ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺸﻜﻼت از اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻨﺸﺎء ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺘﺤﺪ را ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻫﺎي »ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ«‬
‫را ﻣﺴﻠﺢ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﻪ در ﻣﺮز ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺴﻠﺢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬

‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻠﻴﺸﻪ )ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن( ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ و ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .76‬ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻧﻴﺰ ﺑﻲ ﻣﻴﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻛﻨﻮن ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺧﻮد‬
‫را ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن را دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ آﻗﺎي‬
‫ﺳﻴﺎف ﮔﻔﺖ ﻛﻪ »ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪان ﭘﺪر ﻛﺲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ« ﺟﻠﻮ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪237‬‬
 ‫ﺑﺠﻨﮕﺎﻧﻨﺪ«‪77.‬ﭘﺲ از ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﻫﺎي ﺷﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫اﻳﺠﺎد دوﻟﺖ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ در ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﺴﺖ ﻛﻪ درﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﻪ اﻓﻐﺎن ﻫﺎ و ﻧﻪ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ در ﻃﻮل ﺳﺪه ﻫﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫‪78‬‬
‫ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺴﺎزﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻛﺸﻴﺪن دﻳﻮار اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در دو ﺳﻮي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي‪:‬‬

‫‪ .77‬داﻧﺎ روﻫﺮا ﺑﺎﻛﺮ‪» ،‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻧﺎﻛﺎم دوﻟﺖ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن«‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺗﺎﻳﻤﺰ‪ 3،‬ﻣﺎرچ ‪، 2009‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮدان از‪ :‬ﻫﺎرون اﻣﻴﺮزاده‪ ،‬ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ »ﺧﺎوران«‪.‬‬

‫‪ .78‬در آﻏﺎز ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﺗﺮك ﻫﺎ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول و ﺳﭙﺲ روس ﻫﺎ در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ اول و دوم در ﭘﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺑﺰاري از درﮔﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﺮ آن ﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاوﻳﻦ‪ -‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻔﻴﺮ ﺷﻮروي در ﻛﺎﺑﻞ در ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ روﺳﻴﻪ ﺷﻮروي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﻴﺰش ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺿﺪ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ »آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮ در ﺗﺮﻛﺶ« ﺑﻠﺸﻮﻳﻚ ﻫﺎ در ﺧﺎور ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬روس ﻫﺎ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﺢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آن ﻫﺎ زﻣﻴﻨﻪ را‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻮرش و ﺳﭙﺲ اﻧﻘﻼب در ﻫﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از ﻫﻨﺪ‬
‫در ﻓﺮداي ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و آزادي ﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻋﺮاب ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﺮازﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ رودﺑﺎري از‬
‫داﻟﺮﻫﺎي ﺑﺎدآورده ﻧﻔﺘﻲ اﻋﺮاب و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي اﺧﻮاﻧﻴﺴﻢ و وﻫﺎﺑﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻧﻮار ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﺎ راه اﻧﺪازي ﺟﻬﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺷﻮروي را درﮔﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﺧﻮﻧﻴﻦ و ﻣﺮﮔﺒﺎر‬
‫ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮد را از روس ﻫﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻮﺑﺖ روس ﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮداﻧﻴﺪن دام ﺑﺰرگ در ﮔﺴﺘﺮه ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ را درﮔﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ »ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن« ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ‪» :‬ﻧﺒﺮد اﻓﻐﺎﻧﻲ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ :‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ‬

‫‪238‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺳﺮازﻳﺮي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﻨﺪرواﻧﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ از آن ﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎ‪ ،‬در دوره ﺣﻀﻮر ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪79‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫روان ﺑﻮدن ﺟﻨﮓ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﺷﻮروي ﻫﺎ و دوﻟﺖ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺮازﻳﺮي اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ از آن ﺳﻮي ﺧﻂ‪ ،‬در ﭘﻲ ﮔﺴﺘﺮش اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ در ﻧﻮار ﻣﺮزي ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻠﻮ ﺷﻴﻮع آن را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر در‬
‫اﻳﻦ راﺳﺘﺎ و ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻮروي‪ ،‬داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ در ﭘﻲ آن ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺰم ﭘﺸﺘﻮن‬

‫در ﻧﻮار ﻣﺮزي و ﻛﺸﻴﺪن ﻳﻚ دﻳﻮار اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در اﻣﺘﺪاد اﻳﻦ ﻧﻮار‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻄﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ روﻳﺎروﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺠﻴﺐ ﺑﻪ رﻏﻢ درﺳﺖ ﺑﻮدن‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ اﻳﻦ دﻛﺘﺮﻳﻦ‪ ،‬در آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي و ﻧﻮار‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﻴﺎده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﺴﺮه در ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﻧﺒﺎﻳﺪ داﻣﻨﻪ آن ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻞ و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺮون ﺷﺪ و ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺎژﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد و‬

‫‪ .79‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﭘﺎرادﻛﺲ ﻫﺎي ﺟﻨﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺑﻪ ﺷﺪن‬
‫ﺧﻄﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﻳﺮان در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻋﺮاب‬
‫وﻫﺎﺑﻲ و ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬دو ﻧﻴﺮوﻳﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺮان‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد اﺑﺰاري ﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﺳﻮﻳﻲ ﻋﻤﻼ در ﻧﺒﺮد ﺑﻲ اﻣﺎن ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن )ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺗﺎزه آن ﻛﺸﻮر ﺑﻤﺒﺎران ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻮار ﻣﺮزي ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻮد‬
‫و ﺑﺎش ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ دﺷﻤﻨﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﻮد ﭘﺮ داﻣﻨﻪ ﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻪ روزه آوازه ﻫﺎﻳﻲ دال ﺑﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ و روﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻠﻔﺎت در ﻣﻴﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﭘﺸﺘﻮن ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺴﻜﻮ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬در رواﺑﻂ ﺧﻮد ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻲ روﻳﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﭘﺸﺘﻮن )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﻜﻮت و اﻋﻼم ﻧﺎﺷﺪه(‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺗﻨﺪرو ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬ازﺑﻴﻚ و ﻫﺰاره اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺴﻢ) ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﺗﻨﺪرو ﭘﺸﺘﻮن( ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪239‬‬
‫»ﭘﺴﻠﮕﺪ« آن ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬ازﺑﻴﻜﻲ و ﻫﺰاره ﻳﻲ‬
‫در ﺷﻤﺎل ﮔﺮدﻳﺪ و زﻣﻴﻨﻪ واژﮔﻮﻧﻲ و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ دوﻟﺖ او را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي در راﺳﺘﺎي ﺑﺎ ﺳﻮاد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﺮدم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺤﺮوم ﻣﺮزي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫زﺑﺎن ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬راه اﻧﺪازي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي وﻳﮋه ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻫﺮ دو ﺳﻮي ﻧﻮار‬
‫ﻣﺮزي‪ ،‬ﻛﺸﻴﺪن راه ﻫﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﺷﻮار ﮔﺬر‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻫﺎ و درﻣﺎﻧﮕﺎه ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫ﺑﻴﻨﻮا و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎي ﺑﺮق و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﻛﺎﺑﻞ و ﺳﺮاﻳﺖ ﺑﻲ روﻳﻪ و ﺗﺎ ﺟﺎي‬
‫ﻫﻢ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻧﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﭽﺸﻤﻲ‬
‫ﻫﺎي ﺑﻴﻬﻮده و زﻳﺎﻧﺒﺎر زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺎري و آﻳﻴﻨﻲ در ﻛﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪه و اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي را ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪.80.‬‬

‫‪ .80‬درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺷﺘﺒﺎه از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮدن ﻛﺎر در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي و ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ دﻳﻮار ﭘﺪاﻓﻨﺪي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ در اﻣﺘﺪاد ﻧﻮار‬
‫ﻣﺮزي‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ آن در ﻛﺎﺑﻞ و ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﺳﻮﮔﻮاراﻧﻪ در ﻫﻴﭻ ﺑﺮﻫﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮر ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﻫﺎي ﻧﺎرواي زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺎري و ﺳﻤﺘﻲ و‬
‫آﻳﻴﻨﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻮازن ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه در ﺳﺎل ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ روﻳﻜﺎر‬
‫آﻣﺪن دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮازه وﺣﺪت ﻣﻠﻲ ﭼﻨﺎن در آﺳﺘﺎﻧﻪ از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ و ﺷﺎرﻳﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺷﻮار‬
‫اﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن آن را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد و ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺪﺑﻴﺮﻫﺎي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺧﺮدورزاﻧﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ روي‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد و ﺗﻌﺎدل و ﺗﻮازن ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﭘﺬﻳﺮا ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬
‫ﺧﻮﻧﺒﺎر و ﺑﻲ درﻧﮓ ﻛﺸﻮر ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ و آﻳﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﭼﺘﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺑﺮوﻧﺮوي اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر در ﻣﻴﺎن ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و‬
‫ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻳﺎري ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫و در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺧﺎص ﺗﺒﺎري ﻳﺎزده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ داﻣﺘﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ روﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻳﻜﺴﺮه اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫و در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪.‬‬

‫‪240‬‬
‫ﺳﺮاﻳﺖ ﺳﻴﻨﺪرم »ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪي ﺗﺒﺎري« از دﻳﻮرﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮارود و ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬
‫ﻛﺸﻮر‪:‬‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي زﻣﻴﻨﻪ ﭘﻴﺪاﻳﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري و زﺑﺎﻧﻲ را در ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آورد و اﻣﺮوز ﺷﻤﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ازﺑﻴﻚ ﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻦ‬
‫ﻧﺸﻴﻦ و ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻧﺸﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن و در واﻗﻊ ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻧﺘﻮﻧﻲ ﻫﺎﻳﻤﻦ در ﻣﻘﺎﻟﻪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻲ ﻧﮕﺎرد‪:‬‬

‫»ﭼﺮﺧﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺟﻨﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻇﺎﻫﺮي آن اﻣﻴﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺎن‬
‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﺷﺎن ﻳﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺘﺒﺎران ﺷﺎن در وﻻﻳﺎت ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺟﻨﺮال ﻣﺤﻤﻮد ﻗﺎرﻳﻴﻒ– ﻣﺸﺎور ارﺷﺪ ﻧﻈﺎﻣﻲ داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ در ﻛﺘﺎب »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺶ از‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻮروي« ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﻼش ﻫﺎي ﻫﺮ ﺣﺰب ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻬﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬دﺷﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬دﻳﺮ ﻳﺎ زود‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي درﮔﻴﺮ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ راه ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﭙﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺗﻮازن ﭘﺬﻳﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ و ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻲ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﻮده و اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﺪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي و اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺴﺒﻲ اﻗﻮام و ﻗﺒﺎﻳﻞ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻘﻮل در ﺑﺮ ﮔﻴﺮد«‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺰوﻧﺨﻮاﻫﻲ و ﺗﻨﺪروي در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻮد داري ﮔﺮدﻳﺪه و ﺟﻠﻮ روﻧﺪﻫﺎي »ﻫﺎر«‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و دﺳﺖ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎن ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﮔﺮده اﻳﻦ ﻛﺎررواﻳﻲ ﻫﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري‬
‫ﻫﺎ در ﻛﺸﻮر ﻛﻮﺗﺎه ﺷﻮد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﮔﺮاﻳﻲ در زﻣﻴﻨﻪ از ﺳﻮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﻳﻚ ﮔﺮوه‬
‫ﺑﺎ واﻛﻨﺶ ﺗﻨﺪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺗﻨﺪرو ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوه ﻫﺎ روﺑﺮو ﺷﺪه و در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮﺻﺖ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت زﻧﺠﻴﺮه ﻳﻲ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻳﺎ اﺻﻼ آرزوي ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را‬
‫دارد ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬

‫‪241‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ »ﺳﻴﻨﺪرم ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دراﻣﺎﺗﻴﻜﻲ ﺑﺎژﮔﻮﻧﻪ از دﻳﻮرﻧﺪ ﺑﻪ آﻣﻮ ﺳﺮاﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن )ﻛﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳﻚ اﻣﻜﺎن آن ﻣﻲ رود‬
‫ﻣﮕﺮ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ و در ﮔﺎم‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ 81‬و ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻨﺪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ( و ﭼﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد‬
‫ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن ﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن )ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮد ﻫﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﺴﺖ(‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي دو ﺳﻮي ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎد دوﻟﺖ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن و ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ و ازﺑﻴﻚ ﻫﺎي‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺘﺒﺎران ﺷﺎن در آن ﺳﻮي رود آﻣﻮ اﻣﺮي اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﻣﺤﺘﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي دو ﺳﻮي ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل و ﺗﻮازن ﻧﺴﺒﻲ ﺗﺒﺎري در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫را ﺑﺮ ﻫﻢ زده و زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﺲ ﺧﻮﻧﺒﺎر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﺒﺎزان ﺑﺤﺚ ﺗﻠﺦ و ﻧﺎﮔﻮار ﺧﻂ اﺳﺘﻌﻤﺎري دﻳﻮرﻧﺪ و »ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ« را ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺤﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‬
‫و در اوﺿﺎع ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﺳﺪه ﻧﺰدﻫﻢ ﻛﻪ از رﻳﺸﻪ از واﻗﻌﻴﺎت ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻔﺎوت‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺮ دادن ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺗﺠﺰﻳﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻳﺠﺎد »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺰرگ« را‬
‫ﻛﻪ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ اﻣﺮوز ﺑﺴﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪه و اﺑﻌﺎد ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال آﺷﻔﺘﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻧﻤﻮده و ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺮاي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ 82‬واﮔﺬار ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي رﻓﺘﺎرﻫﺎي‬

‫‪ .81‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ در داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻣﺘﺤﺪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ در ﺳﻴﻤﺎي ﻳﻚ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫واﺣﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼﻲ و ﺳﻨﺪي‪ -‬ﭘﻨﺠﺎﺑﻲ‪.‬‬
‫‪ .82‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن راﺳﺘﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﭘﻴﮕﻴﺮ و ﮔﺴﺘﺮده ﻳﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ‬
‫ﻛﺸﻮر و ﻣﻨﻄﻘﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺻﺪﻫﺎ »ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮ«‪» ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس« و »ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ« ي ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﻪ و ﻧﺎﮔﻪ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪ‬
‫و ﻧﺎداﻧﺴﺘﻪ در ﭘﺮده ﻫﺎي ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ و دﻳﮕﺮ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ درﻓﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪242‬‬
‫ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﻴﻚ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و دﻳﮕﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻳﻲ‬
‫‪83‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺗﻨﺪرو ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪاﺧﻼت آﺷﻜﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮﭼــﻪ ﺑﺎﺷــﺪ‪ ،‬از دﻳــﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳــﻚ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺮاﻳــﻲ اﻗﺘﺼــﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕــﻲ و ﺳــﭙﺲ ﻫﻤــﻮﻳﻲ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز روﻧﺪ ﻫﻤﭙﻴﻮﻧــﺪي ﮔﺴــﺘﺮده‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ راه ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎي ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺷﺎه ﻛﻠﻴــﺪ ﮔﺸــﺎﻳﺶ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻗﻔﻞ ﻫﺎي ﻣﻌﻀﻼت ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ و زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻞ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
‫ﻳﻲ ﭼﻮن ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ و ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ از روز ازل ﺑﺮ روي ﺳﻴﺎره ﻣﺎ ﺣﻚ ﻧﺸﺪه اﻧــﺪ و‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ اﺑﺪي ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻗﺎره اروﭘــﺎ اﻣــﺮوزه ﻣﻔﻬــﻮم ﻣﺮزﻫــﺎ از‬
‫ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﻃﺮح ﻫﺎي ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﻛــﻪ ﺑﺴــﻴﺎر زﻣــﺎن ﺑــﺮ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻫﻪ را در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮ اﻧﺠــﺎم در ﺳــﺮزﻣﻴﻦ ﻫــﺎي ﻣــﺎ ﻧﻴــﺰ ﻫﻤــﻴﻦ راه‬
‫ﭘﻴﻤﻮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮزﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻂ ﻛﺸﻲ اﺳــﺘﻌﻤﺎري ﻛــﻪ ﺧــﻂ دﻳﻮرﻧــﺪ‬
‫ﻳﻜﻲ از آن ﻫﺎ اﺳﺖ‪ ، ،‬ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﻮن زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر ﻣﻴﺎن ﺳــﻪ ﻛﺸــﻮر اﻳــﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ)ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﺖ ﮔﻴﺮي ﻣﺘﻔﺎوت در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧــﺎرﺟﻲ‬
‫دارﻧﺪ‪ :‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻮي روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن؛ ﻣﻲ ﺷــﻮد ﮔﻔــﺖ ﺑــﻪ‬

‫‪ .83‬ﻳﻜﻲ از ﺷﮕﺮدﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي ﻓﺮاﻣﺮزي و‬
‫»ﺳﺎزﺷﻨﺎﻣﻪ« دﻳﻮرﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﺪه ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ ﻣﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﺪون و ﻣﻮﻗﻒ ﻣﺸﺨﺺ و روﺷﻨﻲ در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ رﻏﻢ ﺑﻪ‬
‫رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺧﻮاﻫﺎن ﭼﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ و ﺣﺘﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻗﻴﻘﻲ از اﻳﻦ ﺳﺎزﺷﻨﺎﻣﻪ در دﺳﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﺴﻲ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻣﻨﻈﻮر دوﻟﺖ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را از دوﻟﺖ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺷﻌﺎر ﮔﻨﮓ و ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻛﻨﻨﺪه »اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﺣﻘﻪ ﺑﺮادران ﭘﺸﺘﻮن و ﺑﻠﻮچ« را ﺳﺮ ﻣﻲ دادﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ ﺑﺎري‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ آن ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ادﻋﺎي ارﺿﻲ ﻧﻤﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻲ درﻧﮓ ﺣﺮف ﺧﻮد را ﭘﺲ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫‪243‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ روز اﻓﺰون ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﻴﻦ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ(‪ ،‬ﻣﮕﺮ؛ در آﻳﻨﺪه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑــﻪ روﻧــﺪ ﺗﻜــﺎﻣﻠﻲ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻓﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن ﻫﺎي »ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ« ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮه ﻳــﻲ ﻳــﻲ‬
‫ﭼﻮن »ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻗﺎره« ﭘﻴﺶ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﻤﺴﻮد‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎ و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻓﺎرﻣﺎﺳــﻴﻮن‬
‫ﻫﺎي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻳﻲ ﻣﺤﺘﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺗﻜﺮار آن ﺧﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮم ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎور ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ؛‬
‫در ﮔﺰارش ﺟﺪﻳﺪ اﻧﺴﺘﻴﺘﻮت اﺗﻨﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ روﺳﻴﻪ زﻳﺮ ﻧﺎم »راه ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺻﻠﺢ و ﺗﻔﺎﻫﻢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﺗﺮاز روﻳﺎروﻳﻲ ﺗﺒﺎري در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوزي ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻔﻆ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن واﺣﺪ ﻋﻤﻼ‬
‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ...84‬در ﺻﻮرت ﺗﻀﻌﻴﻒ آﺗﻴﻪ دوﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬

‫ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﭘﻬﻠﻮي ﺳﺎﻳﺮ دﻻﻳﻞ زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺎري‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺟﺪي‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﺤﺘﻮم رو ﺑﻪ رو ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در وﻻﻳﺎت ﺧﺎوري و ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻫﻢ ﻣﺮز ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫)در ﻧﻮار ﭘﺸﺘﻮن ﻧﺸﻴﻦ( در اﺛﺮ ﺳﻪ دﻫﻪ آزﮔﺎر ﻛﺎررواﻳﻲ ﻫﺎي ﺳﺎﻣﺎﻧﻤﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﮕﻴﺮ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮع ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺸﻦ »اﺳﻼم ﺗﻨﺪ رو« ﺣﺎﻛﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ آن داﻣﻦ زده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه واﺑﺴﺘﮕﻲ درﺑﺴﺖ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﺨﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮر اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻮادار ﻳﻚ »اﺳﻼم ﻣﻌﺘﺪل« و ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﮕﺮدﻧﺪ زﻳﺮ ﺑﺎر ﺗﻨﺪروان و ﺳﻠﻄﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب ﺑﺮوﻧﺪ‪.‬‬

‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ دو ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬دو ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺘﻀﺎد از اﺳﻼم‪ ،‬دو ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ و دو‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و دو ﺳﻤﺘﮕﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺷﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ را در ﻛﺸﻮر اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺮ ﻛﺮدن آن ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪244‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دو ﻛﺸﻮر ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ را در ﻣﺮزﻫﺎي ﺑﻮد و ﺑﺎش ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺒﺎري در‬
‫‪85‬‬
‫ﻧﻈﺮ داﺷﺖ«‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻘﺸﻪ ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻳﻨﺪه ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ« راﻟﻒ ﭘﻴﺘﺮس‪ -‬داﻧﺸﻤﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺻﻠﻲ راﻟﻒ ﭘﻴﺘﺮﺳﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺎي ﻫﻤﻪ ﺗﻨﺶ‬
‫ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ را در ﺧﻂ ﻛﺸﻲ ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري و واﺣﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ در آن اﻗﻮام و‬
‫اﺗﻨﻴﻚ ﻫﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﺪه و در ﭼﻬﺎﭼﻮب ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ آن ﺑﺎزﻧﮕﺮي در ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ و اﻳﺠﺎد واﺣﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺪﻳﺪ را ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻫﻤﭙﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺗﺒﺎري و آﻳﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻪ او درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮي در ﻣﺮزﻫﺎ ﻛﺎر ﺑﺲ دﺷﻮار و ﺧﻄﺮﻧﺎك و آﺑﺴﺘﻦ روﻳﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ دﺷﻮار اﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪي ﺑﻮدن اﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮو ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ از ﺗﺤﻮل دراﻣﺎﺗﻴﻚ اوﺿﺎع در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﻨﻴﻢ و ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪن دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮر داراي دو ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻛﺎدرﻫﺎي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از رژﻳﻢ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‬
‫‪ -2‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از ﻣﺠﺎﻫﺪان‬

‫روﺷﻦ ﺑﻮد ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﺟﺪﻳــﺪ ﻣــﺎ ﺑﺎﻳــﺪ‬
‫از ﻫﻤﻴﻦ دو ﻧﻴﺮو ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣــﻲ ﮔﺮدﻳــﺪ و درﺳــﺖ ﻫﻤــﻴﻦ دو ﻧﻴــﺮو ﺑﺎﻳــﺪ ﺗﻴــﺮ ﭘﺸــﺖ اردو را ﻣــﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬دو ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﺒﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن را داﺷــﺘﻨﺪ و ﻫــﻢ ﺗﺠﺮﺑــﻪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫــﺪان ﺗﺠﺮﺑــﻪ‬

‫‪ .85‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﮔﺰارش »راه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺻﻠﺢ و ﺗﻔﺎﻫﻢ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن«‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﺎي روﺳﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﭘﺸﺘﻮ در ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ ‪ www.Idmrr.ru‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر‬
‫ﻳﻮري ﻛﺮوﭘﻨﻒ‪ ،‬ص ‪.10‬‬
‫‪245‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ از ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﭼﺮﻳﻜﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑــﻴﺶ از دو دﻫــﻪ در ﻛــﺎرزار ﺟﻨــﮓ ﻫــﺎي ﺳــﻬﻤﮕﻴﻦ‬
‫رزﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺎزه ﺟﺰ ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺸﻪ دﻳﮕــﺮي ﻧﺪاﺷــﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﺴــﺮان ﻛــﺎدري اردو ﺗﺠــﺎرب ﺑﺴــﻴﺎر‬
‫ﺑﺰرگ رزﻣﻲ و ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻧﻴﺮوﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ دو ﻧﻴﺮو ﺑــﻮد‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ‪ ،‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ذﻫﻨﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔــﻲ از اﻳــﻦ دو ﻧﻴــﺮوي ﺑــﺰرگ ﺑــﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺑــﻪ ﺑﻬﺎﻧــﻪ اﻳــﻦ ﻛــﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎد ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﺸﺖ ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑــﺮود‪ .‬اﻓﺴـﺮان اردوي ﮔﺬﺷــﺘﻪ ﺑــﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﻨﻘﻴﺺ در ﺗﺸﻜﻴﻼت!‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎر آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺑــﻪ دوش اﻓﺴــﺮان ﭘﻴﺸــﻴﻦ و‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻜﻨﻮﻛﺮات ﻫﺎي آﻣــﺪه از ﻏــﺮب ﺧــﻮد ﺑــﻪ‬
‫ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن دادن ﺑﻪ اﻣﻮر دوﻟﺘﻲ و ﻛﺸﻮري ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑــﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠــﻪ آن ﺷــﺪ ﻛــﻪ اﻣــﺮوز‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻳﻲ دارﻳﻢ اﺟﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻲ اﻧﮕﻴــﺰه و ﺑــﺎ ﺗــﺮاز ﭘــﺎﻳﻴﻦ ﺗﺠﻬﻴــﺰات ﻛــﻪ ﺑﻴﺸــﺘﺮ ﺷــﺎن از‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻧﻮار ﻣﺮزي اﻧﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ در ﺟﻨﮓ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ اردوﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺑﺮآﻣﺪن ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑــﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠــﻲ از ﻛﺸــﻮر درﺳــﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ زﻣﺎن داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ ﺑﻲ درﻧﮓ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺎر دﻳﮕــﺮ ﺗﺠﺮﺑــﻪ ﺗﻠــﺦ‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اردوي ﻣﺎ ﺗﻜﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ داﻟﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﺑﺎد ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺎﺑﻮس ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻲ روﻳﺎﻫﺎي ﺧﻮش ﺷﻤﺎري را ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ :‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم‪ ،‬روزي ﻓﺮا ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺎر و ﺑﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺮج و ﻣﺮج و وﺣﺸﺖ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﺗﻨﺪروان ﻋﺮب ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و رودﺑﺎري از ﺧﻮن روان‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!‪.‬‬

‫‪246‬‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﻳﻦ روزﮔﺎر ﺳﻴﻪ و‬
‫ﻧﻜﺒﺘﺒﺎر؛ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ اراﻳﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ در ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ وﺟﻬﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ‪ :‬اداﻣﻪ وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻛﺸﻮر و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺎﺟﻌﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬راه ﺣﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺳﺎﻟﻢ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺑﺎ رﻫﺒﺮي ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎم ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻜﺮار ﺷﻮد‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻛﺎرد ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ! ﻣﮕﺮ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﻳﻦ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و در ﻛﻞ ﺗﺎب و ﺗﻮان آن‬
‫را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل آزﮔﺎر رژﻳﻤﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﮔﻨﺎه از دﺳﺖ‬
‫دادن ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي ﻃﻼﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺎزي‪ ،‬دوﻟﺖ ﺳﺎزي و ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﻦ ﻳﺎري‬
‫ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را در ﺳﻴﺰده ﺳﺎل و اﻧﺪي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ؟‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺳﺎﻟﻢ و ﻓﺮا ﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ رﻫﺒﺮي‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ آﻏﺎز ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﭘﺎﻳﺎن آن‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺖ ﺳﺎﻟﻢ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻫﺎﻳﻲ رو ﺑﻪ رو ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ آن دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ‬
‫و ﺑﺤﺮان ﻫﺎ رﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدد‪.‬ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ روﺑﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻤﺎري از اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻫﺎ ﻣﻴﺮاث ﺷﻮم ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎري ﻫﻢ ﺑﺮآﻳﻨﺪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ و ﻧﺎﺳﺨﺘﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﻢ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ درﮔﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ »ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن« ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻚ ﺑﺤﺮان ﻟﻐﺰﻧﺪه و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر در ﭘﻬﻠﻮي دﻻﻳﻞ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬دﻻﻳﻞ داﺧﻠﻲ ﻫﻢ دارد ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﺿﻌﻒ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫دوﻟﺖ و داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﻓﺴﺎد در ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و دوﻟﺖ‬

‫‪247‬‬
‫آﻳﻨﺪه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺷﺎن ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺟﺪي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺷﺎﻧﺲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬
‫وﻗﻮع ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ -‬ﮔﺮوﮔﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﺑﺎزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫ﭘﻴﺶ از ﺳﺎل ﻫﺎي ﺟﻬﺎد‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻫﻢ اﺳﺮاﻳﻴﻞ‪ -‬ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﻔﻮذ ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در دوران ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و ﺣﺘﺎ‬
‫روﺳﻴﻪ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺰاب ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻛﻞ زﻳﺮ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻋﺮاب رﻓﺘﻨﺪ و ﺻﻨﺎﻳﻊ دﻓﺎﻋﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺎﻳﻊ اﺗﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺷﻜﺴﺎزي‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﺳﺎزي و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﭼﻴﻦ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻛﻨﻮن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪،‬‬
‫اﻋﺮاب‪ ،‬اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ در ﻣﺎﻧﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎري‪،‬ﮔﺮوﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﻪ وﻳﮋه در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در زﻳﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ دﻻﻳﻞ را ﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬داﺷﺘﻦ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري ﭼﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺑﺮﺧﻮرد ﻫﺴﺘﻪ ﻣﻴﺎن ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫‪ -3‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻼح ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ از ﺳﻮي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫‪ -4‬ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻨﺪروان اﺳﻼﻣﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن آن ﻫﺎ‬
‫‪ -5‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﺪون ﻫﻤﻜﺎري ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺗﻨﺪروان اﺳﻼﻣﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و رﻫﺒﺮان ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ :‬ﻣﻼ‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﻣﻼ داد اﷲ و ﻣﻼ ﻋﻤﺮ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺰ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫‪ -7‬ﺣﻀﻮر در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺴﺎس اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺮزﻫﺎي ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫و اﻳﺮان‬

‫‪248‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﺰارش ﻫﺎ‪،‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ورود ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ در رﻫﺒﺮي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ) ﻫﻢ ﻧﻈﺎﻣﻲ و‬
‫ﻫﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ( و ﺑﺪﻧﻪ دوﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ وارد ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‪ ،‬در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ -‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻫﺒﺮي و در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ -‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪﻧﻪ ﻗﺪرت ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو‬
‫در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻮده و ﻣﻲ ﺷﻮد ﮔﻔﺖ در واﻗﻊ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺗﺮ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻮاﺿﻊ دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻞ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻣﻮﻗﻒ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن و ﺗﻨﺪ روان ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎرداﻛﺲ ﻗﺪرت در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬از اﻣﺮﻳﻜﺎ در ازاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از آن‬
‫ﻛﺸﻮر در ﻗﺒﺎل ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺰم و ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺰد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون‬
‫راﻧﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﺎن از ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎج‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﻧﺤﺼﺎر ﺑﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻫﻴﺮوﻳﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮدن ﻋﻤﻖ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺷﻐﺎل ﺣﺪ اﻗﻞ ﻧﻴﻤﻲ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دارد و اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو از آن‪ ،‬روﮔﺮدان ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬در آﻳﻨﺪه‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻛﻪ ﻫﻨﺪ دارد‪ ،‬در دراز‬
‫ﻣﺪت ﺑﺎ آن ﻛﺸﻮر رﻗﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻫﻤﻜﺎري ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‬
‫ﺑﺎ ﭼﻴﻦ و اﻳﺮان و ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ و ﺟﻬﺎن ﻋﺮب‪ ،‬ﺿﻌﻒ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻳﺎري ﻫﺎي ﺑﻲ درﻳﻎ ﭼﻴﻦ‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻧﺪ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪249‬‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺮون رود ﺗﺎ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﻴﺮوﻳﻴﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻨﺪار آﻧﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺪ را ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻠﻘﺎت ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻠﻴﺪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎ را در دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪن روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ و ﭼﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻴﺰ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻲ آن ﻛﺸﻮر را ﺑﺮآورده ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎل ﻫﺎي دﻫﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ 90 -50‬دﺳﺘﻨﮕﺮ و ﻣﺤﺘﺎج اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻴﺎز ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ آن ﻛﺸﻮر اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ درك ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺸﺎر ﻣﻲ آورد ﺗﺎ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺮون ﺷﺪه‬
‫و اﻣﻮر اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻠﻘﺎت ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل درآورد و اﻣﻨﻴﺖ را در آن ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫آن ﻫﺎ دوره ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﻣﺜﺎل ﻣﻲ آورﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺮ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺎﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻣﻨﻴﺖ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻟﺰام ﻣﻲ آورﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﺎورد ﻫﻤﻪ‬
‫زﺣﻤﺎت و ﺗﻼش ﻫﺎ و ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﻲ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻳﻜﺴﺮه در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮﺑﺎد داده و ﻛﺸﻮري‬
‫را ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ رام ﺳﺎﺧﺘﻪ و در آن ﻧﻈﻢ آﻫﻨﻴﻨﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺑﻮد و در آن ﺑﺮگ از ﺑﺮگ‬
‫ﺗﻜﺎن ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ »ﺑﻲ ﻣﻮرد« ﺧﻮد درﻫﻢ و ﺑﺮﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﺸﺪار ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ آن ﻛﺸﻮر ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻨﺘﺮل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﻀﻮر دراز ﻣﺪت اﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻮده و از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ‬
‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺎم ﺷﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺗﻠﻔﺎت ﺳﻨﮕﻴﻦ آن ﻛﺸﻮر ﻳﺎدآوري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﺸﻴﺪن دﻳﻮاري از ﺳﻴﻢ ﺧﺎردار را در اﻣﺘﺪاد ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺮز دو ﻛﺸﻮر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫»دﻳﻮارﺳﺎزي« ﺑﻪ ﺷﺪت از ﺳﻮي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رد ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﺎﻓﻞ اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫دﻳﻮارﺳﺎزي را ﺗﻼﺷﻲ از ﺳﻮي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻂ دﻳﻮرﻧﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪250‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟﺮ از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﺑﺖ ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﻲ از ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﭘﻮل ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ده ﻫﺎ ﻫﺰار ﻧﻴﺮو در ﻣﺮزﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫در ﻧﻈﺮ دارد ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﺒﺮدﻫﺎ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺗﻨﺪروان ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻧﻮار ﻣﺮزي ﺑﻴﺶ از ﺻﺪﻫﺎﺗﻦ از ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮﺧﻲ از آﮔﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻧﺒﺮد ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻨﺪروان ﻣﺬﻫﺒﻲ را‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺧﻮاﻧﺪه و آن را ﭼﻮﻧﺎن »ﺟﻨﮓ زرﮔﺮي« ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از آﮔﺎﻫﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻣﺮ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﺻﺎدق ﻧﻴﺴﺖ و ﻋﻤﻼ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮاي‬
‫درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪن ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻟﻴﮕﻮن ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ و اﻛﻤﺎﻻﺗﻲ آن اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﻌﻴﻦ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺳﺘﺨﺒﺎراﺗﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي وﻫﺎﺑﻲ ﻫﻤﻜﺎري ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫آﮔﺎﻫﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎي ﺗﺮورﻳﺴﻢ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺧﺸﻜﺎﻧﻴﺪه ﻧﺸﻮد‪،‬‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ ﺑﺘﻮان در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ آن ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻨﺪار آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎي‬
‫دﻫﺸﺖ اﻓﮕﻦ در درون ﺧﺎك ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎن آوازه ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲ رﺳﺪﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻳﺮان در ﻗﺒﺎل‬
‫ﺑﻴﺮون راﻧﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دو ﻛﺸﻮر ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﺎت اﻋﻼم ﻧﺎﺷﺪه ﻳﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﻤﺴﻮﺳﺎزي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺪف ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﮔﺎز ارزان از اﻳﺮان و ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻛﺸﻴﺪن ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺎز از اﻳﺮان ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از ﺳﻮي آن ﻛﺸﻮر در ازاي راﻧﺪن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ از‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از رﺳﻴﺪن ﮔﺎز اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن از رﺳﻴﺪن ﮔﺎز‬
‫ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ آن ﻛﺸﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ رﻓﺘﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻧﻴﻤﻲ از‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻴﻔﺘﺪ و اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺪ از ﻋﻤﻖ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﺮﮔﺰ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ راﻫﻜﺎر ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‬

‫‪251‬‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ آراﻳﺶ اردوﮔﺎه ﭘﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺴﺘﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻳﺠﺎد‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﻓﺮاﺧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎﻧﻮر در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﺗﻼش ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻳﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ‬
‫آن ﻛﺸﻮر در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲ رود‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺪام ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻳﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻧﻮاز ﺷﺮﻳﻒ را ﻛﻪ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬از‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻟﻨﺪن و از آن ﺟﺎ ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد وي ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻢ ﺑﻴﻨﻈﻴﺮ‬
‫ﺑﻮﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻮ ﺑﻮﺗﻮ را ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر راﻫﻲ ﺑﻪ دﻫﻲ ﻧﺒﺮد و ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺎﻧﻮ ﺑﻮﺗﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﺸﺖ اﻓﮕﻨﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎري‬
‫از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺮگ ﺑﻮﺗﻮ را ﭼﻮﻧﺎن ﻣﺮگ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن ﺑﻮﺗﻮ‪ ،‬ﺷﻮﻫﺮ وي زرداري ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن او از‬
‫ﻗﺪرت واﻗﻌﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻗﺪرت اﺻﻠﻲ در دﺳﺖ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن و اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻧﻮاز‬
‫ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎن آي‪.‬‬
‫اس‪ .‬آي‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺎورد‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﻴﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﺗﻨﺪرو اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬آوازه ﻫﺎﻳﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻧﻈﺮ دارد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن و ﺳﻨﺪ را از ﭘﻴﻜﺮ آن ﻛﺸﻮر ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﺎوﮔﺎن‬
‫درﻳﺎﻳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻧﻈﺮ دارد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻧﻴﺮوﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ ﻫﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻛﻤﺎﻧﺪوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻤﺎﻧﺪوﻫﺎي ﻫﻨﺪي ﺑﺎﻳﺪ در ﻳﻚ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮق آﺳﺎ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺗﻤﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺧﻨﺜﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن آوازه ﻫﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺣﻤﻼت‪ ،‬ﻗﺮار اﺳﺖ ﺷﻤﺎري از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻫﻨﺪي ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﭘﻲ اﻳﻦ آوازه ﻫﺎ‪ ،‬دو ﺗﻦ از ﺗﻨﺪروان‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ :‬ﻗﺎﺿﻲ ﺣﺴﻴﻦ اﺣﻤﺪ– رﻫﺒﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﻮﻟﻮي ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ -‬رﻫﺒﺮ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻌﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺻﺎدر ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻼم ﺟﻬﺎد در‬
‫‪252‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺮوﻳﺰ ﻣﺸﺮف ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻫﻮاﻳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در ﻣﺮزﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ را‬
‫ﭘﺨﺶ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻛﻔﺎر )ﻫﻨﺪوان و ﻳﻬﻮدان و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﺎن( آﻣﺎده ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻮذ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و دﻳﮕﺮ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺲ ﻳﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﻻﻧﺎ‬
‫ﻓﻀﻞ اﻟﺮﺣﻤﺎن زﻳﺮ ﻧﻔﻮذ ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﻌﻴﻦ ﻋﺮب ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن دوﻟﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ارﺗﺶ آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﺪت زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ و ﻧﻔﻮذ اﻋﺮاب‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎري از آﮔﺎﻫﺎن ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﭼﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و داﻧﺶ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻲ را‬
‫ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬در ازاي ﭘﻮل ﮔﺰاﻓﻲ اﻳﻦ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻚ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫ﺷﺪه و ﻣﻨﻈﻢ دارد و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو از آن رو ﮔﺮدان ﻧﻴﺴﺖ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺗﺼﺮف ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﻛﺸﻮر و دﺳﺖ ﻛﻢ اﻳﺎﻻت ﺧﺎوري و ﺟﻨﻮﺑﻲ آن و روي ﻛﺎر آوردن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺗﻨﺪرو ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه در ﻛﺎﺑﻞ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺟﻨﮓ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ و رواﻧﻲ درازﻣﺪت ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﺮود‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻠﻔﺎت ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺋﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﺮود‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ ﺟﻨﮓ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻫﺪف اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در درازﻣﺪت ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺪه‪،‬‬

‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را وادار ﺑﻪ ﺗﺮك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺧﻮد ﺑﺎ اﺷﻐﺎل دﺳﺖ ﻛﻢ ﻧﻴﻤﻲ از اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻤﻖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ آرﻣﺎﻧﻲ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر دﺳﺖ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺑﺎزي ﻣﻮش و ﮔﺮﺑﻪ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪:‬‬

‫‪253‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎور ﺑﺮﺧﻲ از آﮔﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺗﻼش دارﻧﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ را‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺟﻨﮓ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ وﻳﺘﺮﻳﻦ دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬روس ﻫﺎ دو ﺑﺎره ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ و‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮد و ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺎرورد ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﺎ روش ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي روس ﻫﺎ ﻛﺎري را ﭘﻴﺶ ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻲ آورﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻫﺮ روز ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﺎي اﻳﻦ‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي‪ ،‬ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﺳﺮاﻳﻴﻞ در ﻋﺮاق و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دردﺳﺮﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺧﻮاﻫﺪ آﻓﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه ﻧﻔﻮذ آن ﻛﺸﻮر روز ﺗﺎ روز در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﻓﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﺑﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﻨﮓ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ آﻧﺎن وارد ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ و ﻣﺬاﻛﺮه ﮔﺮدد و ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻛﺮات و ﻏﺮﺑﮕﺮاي ﺿﺪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ) ﺑﻪ وﻳﮋه ﻏﻴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را( را از دوﻟﺖ راﻧﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫آﻧﺎن ﺑﺨﺸﻲ از ﻃﺎﻟﺒﺎن را زﻳﺮ ﻧﺎم ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ رو و ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ از ﻫﻮاداران ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ و‬
‫دﻳﮕﺮ اﺣﺰاب ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر ﻣﺠﺎﻫﺪان را در ﻗﺪرت ﻣﺸﺎرﻛﺖ داد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺳﻨﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ دادن اﻣﺘﻴﺎزات دو ﺑﺎره وارد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده وﻫﺎﺑﻴﺖ و اﺧﻮاﻧﻴﺖ ﻳﻚ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺳﻨﻲ را روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻋﺮب ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫اﻳﺮان آراﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﺮان را از ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﺎوري اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي روﺑﺮو‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي آن ﻛﺸﻮر را در ﻗﺒﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻨﺜﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳﻚ ﺷﮕﺎف ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن رواﺑﻂ اﻣﺮﻳﻜﺎ و‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ را ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ رو ﺑﻪ ﻓﺮاخ ﺷﺪن دارد‪ ،‬دو ﺑﺎره ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﺳﺘﻴﺰي و ﺷﻴﻌﻪ ﺳﺘﻴﺰي ﭘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬
‫ﺛﺒﺎت در ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻳﺎﻟﺖ ﺳﻴﻦ زﻳﺎﻧﮓ ﭼﻴﻦ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه و در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﻔﻮذ روس ﻫﺎ در ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪254‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﻮوﻻن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻧﺎﺗﻮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻨﺘﺮل وﻻﻳﺎت ﻣﺮزي ﺑﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﻨﻴﺖ اﻳﻦ‬
‫وﻻﻳﺎت ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن واﮔﺬار ﮔﺮدد و ﺣﺘﺎ واﻟﻴﺎن اﻳﻦ وﻻﻳﺎت از ﺳﻮي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد!‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺮح ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آﺑﺮوي دﻣﻜﺮاﺳﻲ در ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫رﻳﺨﺖ و ﻫﻤﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ آزادي ﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ از ﺟﻤﻠﻪ آزادي ﺑﻴﺎن و ‪ ...‬در‬
‫ﺳﺎل ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺑﺎد ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ روﺷﻨﻔﻜﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻞ ﻧﻴﺰ روﺷﻨﻔﻜﺮان‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎور ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ و اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻃﺮح ﻫﺎي آن ﻛﺸﻮر ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﺎده‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻣﻜﺮاﺳﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﻳﻜﺴﺮه از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻛﺸﻮر را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ درﮔﻴﺮ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر اﻳﺮان و روﺳﻴﻪ را ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﮕﻴﺨﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از روي ﻛﺎر‬
‫آﻣﺪن ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺗﻨﺪرو واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻋﺮاب ﺗﻨﺪرو در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﻏﺮب و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ زد و ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺳﺮاﺳﺮي ﺷﺪن ﺟﻨﮓ در ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻲ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ در ﺟﻨﻮب آن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﺣﺰاب ﺗﻨﺪرو‬
‫ﭘﺸﺘﻮن و در ﺷﻤﺎل آن اﺋﺘﻼﻓﻲ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺗﺒﺎر‪ ،‬اﺣﺰاب ﺗﺸﻴﻊ ﻫﺰاره ﺗﺒﺎر و ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ‬
‫ازﺑﻴﻚ ﺗﺒﺎر ﺣﺎﻛﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫دﺷﻮار ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﻦ ﻛﺎرزار آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺑﻬﺎﻧﻪ اﺻﻠﻲ ﺣﻀﻮر در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ در ﻛﺸﻮر ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه و‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻨﺪرو دﻫﺸﺖ اﻓﮕﻦ ﻣﺤﺮوم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و از اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺷﺪﻳﺪ روﺳﻴﻪ و‬
‫ﭼﻴﻦ و ﻧﻴﺰ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺑﻌﺪ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي دروﻧﻲ‪:‬‬

‫‪255‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ در ﭘﻬﻠﻮي ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻓﺮاوان ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي دروﻧﻲ ﻫﻢ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر‬
‫را ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎه ﻧﺎﺑﻮدي و ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺑﻪ ﺷﺪن ﺗﻨﺪروي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺗﻨﺶ‬
‫ﻫﺎي ﺗﺒﺎري و زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺪل ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﺎداري و ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ‬
‫ﻫﺎي دورﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و‪.....‬‬

‫وﺳﺘﺮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻛﺸﻮر‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺨﺎﻃﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﺳﺘﺮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﻮﺟﺐ راه اﻓﺘﺎدن‬
‫»اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ« در ﻛﺸﻮر ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ اﻧﻘﻼب واﻛﻨﺸﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺳﻴﻤﺎي اﻧﻘﻼب ﻫﺎي‬
‫ﻧﺎرﻧﺠﻲ و رﻧﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﻪ راه ﺑﻴﻔﺘﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎن ﺑﻬﻤﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﻓﺮور رﻳﺰد‪ .‬ﺑﻲ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻫﺎ و ارزش ﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻓﺮوزان ﺳﺎﺧﺘﻦ آﺗﺶ‬
‫ﻫﺎي زﻳﺮ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﻨﻮن رژﻳﻢ ﻛﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدي از واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﺎرﺟﻲ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد و ارﺗﺠﺎع داﺧﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻣﺎ ﺑﺮده ﻫﺎي ﻣﺪرن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺮدم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬روزي در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ رژﻳﻤﻲ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و آن را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ ﺳﻨﺖ و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﺣﺎل ﮔﺬار از ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ از ﮔﺮاﻳﺶ‬
‫ﻫﺎي ﺗﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ و ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺳﻨﺖ ﻫﺎ ﺳﺨﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي ﺑﺎرﻳﻜﻲ ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﺧﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ دﻳﻜﺘﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻨﺖ ﻫﺎي‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺣﻔﻆ ﻛﺮد و ﺗﻨﻬﺎ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺗﻤﺪن ﻏﺮب و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫آن ﻫﻢ ﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دوﻣﭙﻨﮕﻲ و رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ﺑﺮوز رادﻳﻜﺎﻟﻴﺴﻢ در ﻣﻴﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن ﻫﻮﻳﺪا‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪256‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮن در وﺿﻊ ﺑﺴﻴﺎر آﺷﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﺳﺮ درﮔﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻗﺮار دارد و در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ آﺑﺴﺘﻦ روﻳﺪادﻫﺎي دراﻣﺎﺗﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪﻳﻲ ﺑﻪ اوﺿﺎع اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺗﺎ دﻳﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺬول دارد‪.‬‬
‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺗﻴﺮﮔﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت روﺳﻴﻪ و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺤﺮان اوﻛﺮاﻳﻴﻦ و ﻣﺰﻣﻦ ﺷﺪن ﺑﺤﺮان ﺳﻮرﻳﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر درﻧﺎك و دﻳﺮﭘﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در درازﻣﺪت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از دﻳﺮ ﺑﺎز ﻣﻴﺪان ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻛﺎرزار زور آزﻣﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗﺠﺎﻋﻲ دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻴﺮوﻧﻲ و اﺳﺘﺒﺪاد و ارﺗﺠﺎع داﺧﻠﻲ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪه‬
‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ را ﮔﺮوﮔﺎن ﺑﺎزي ﻫﺎي آزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺮﺳﺎم‬
‫آور و ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻧﻴﺰ ﻣﻀﺎف ﺑﺮ ﻋﻠﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻛﻨﻮن در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺶ از ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﻴﺮوﻳﻴﻨﻲ دارﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ 3.5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﻴﺮوﻳﻴﻨﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ‪ 2.5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﻣﻌﺘﺎد اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﺮ اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﻓﺎﺟﻌﻪ اﻋﺘﻴﺎد ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ رو ﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﻣﺎ دﺳﺘﺨﺸﻮش ﺟﻨﮓ ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر ﺗﺮﻳﺎك ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻣﺎر‪ ،‬ﻫﻴﺮوﻳﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﻧﻔﺮ در روﺳﻴﻪ و اروﭘﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ‪ 30‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ در روﺳﻴﻪ‪ .‬از دﻳﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﺒﺎرزه ﺳﺎﻣﺎﻧﻤﻨﺪ و ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﺪه‬
‫ﻳﻲ در ﺗﺮاز ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺷﻮم ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آراﻳﺶ ﻧﺒﺮوﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻛﺸﻮر‪:‬‬

‫ﻛﻨﻮن در ﻛﺸﻮر دو ﻧﻴﺮوي اﺻﻠﻲ در روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪:‬‬

‫آ‪-‬اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن‪:‬‬
‫ﮔﺮوه ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﻣﺘﺤﺪان و ﻫﻤﭙﻴﻤﺎﻧﺎن و ﻫﻤﺴﻨﮕﺮان آن‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﺧﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺣﺰب‬ ‫‪-1‬‬
‫اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ ﺣﻘﺎﻧﻲ و اﻟﻘﺎﻋﺪه و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوه ﻫﺎي وﻫﺎﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰب اﻟﺘﺤﺮﻳﺮ و ﺗﻜﻔﻴﺮي ﻫﺎ و‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ و‪...‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد را دارﻧﺪ و از ﺳﻮي ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ‪ ...‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ در ﻳﻚ راﺳﺘﺎ در ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫‪257‬‬
‫ﻫﻢ در راﺳﺘﺎي ﺻﺪور ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ رو دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ در ﻣﺤﻮر ﺷﻤﺎل ﺧﺎوري )در اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ ،‬ﻛﻨﺮ‪ ،‬ﺗﺨﺎر و ﻛﻨﺪز(‪ -‬در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ و ﻧﻴﺰ در ﻣﺤﻮر ﺷﻤﺎل ﺑﺎﺧﺘﺮي )ﻓﺎرﻳﺎب‪ ،‬ﺑﺎدﻏﻴﺲ‪ ،‬ﻫﺮات و ﻏﻮر( در ﻣﻴﺎن ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ‬
‫و ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ آﺷﻜﺎر در ﺗﻜﺎﭘﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ از ﺳﻮي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮب ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﺣﺘﺎ ﭼﻴﻦ ﺗﻤﻮﻳﻞ و ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف‬
‫اﺻﻠﻲ ﻫﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ -‬اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮد ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻳﺮان و ﺻﺪور ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ ﺑﻪ‬
‫آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺣﺎﺿﺮ در ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‪:‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ را در ﻛﻞ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﻣﻮﻧﺎرﺷﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ روﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎ )ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺒﺎن( اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻳﺎ ﺷﻮوﻧﻴﺴﺖ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﻗﺎي ﻛﺮزي ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ داﻋﻴﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي دراﻧﻲ ﻗﻨﺪﻫﺎري را ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮاﻳﻲ در ﻗﺪرت و داﻳﻤﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ در ﺧﺎﻧﺪان‬
‫ﻛﺮزي‪ ،‬ﻣﺎدام اﻟﻌﻤﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺮاي ﻛﺮزي و اﺑﻘﺎي وي در ارگ رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﺻﺪد ﻛﻨﺎر زدن ﻛﺮزي اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ او آﺷﻜﺎرا در ﭘﻲ‬
‫اﺑﻘﺎي ﺧﻮد در دراز ﻣﺪات اﺳﺖ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺎري ﺧﻮاﻫﺪ زد ﺗﺎ دو ﺑﺎره ﺑﺮﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاﻫﺎن ﻏﻠﺰاﻳﻲ اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﺴﻴﺖ ﻳﺎ ﺷﻮوﻧﻴﺴﺖ ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﻛﻨﻮن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي‬ ‫‪-2‬‬
‫اﺷﺮف ﻏﻨﻲ اﺣﻤﺪ زي ﻛﻪ از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دارﻧﺪ ﺗﺎ او را‬
‫ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﻳﻨﺪه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ در ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺮﻗﻲ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ از ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺮﺳﺪ ﺗﺎ اﺣﺘﻤﺎل اﻓﺘﺎدن اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ را ﺷﻮروي ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در‬
‫ﺳﻨﺠﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮔﺰﻳﻨﺶ داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ ﻏﻠﺰاﻳﻲ ﻫﻢ روي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻴﻢ اﺻﻼﺣﺎت و ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي داﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ و‬ ‫‪-3‬‬
‫ﻫﺰاره ﻫﺎ و ﺷﻤﺎري از ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺷﻬﺮي ﺟﻤﻬﻮرﻳﺨﻮاه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪258‬‬
‫ﻛﻨﻮن واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮ آن ﭘﺎ ﻣﻲ ﻓﺸﺎرد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮزي ﺑﺮود و ﻗﺪرت ﺑﻪ اﺋﺘﻼف ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫دوﻟﺖ »وﺣﺪت ﻣﻠﻲ« ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﺷﻮاري در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ دوﻟﺖ‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﻗﺎﻋﺪه وﺳﻴﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺮزي از ﭘﻴﺶ ﻫﻤﻪ راه ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫داﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻫﻮاداراﻧﺶ ﺧﻮاﺳﺘﺎر وﻳﺮاﻳﺶ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم از رﻳﺎﺳﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺷﺮف ﻏﻨﻲ از ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون رﻓﺖ از ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دو ﻃﺮف )زﻳﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ( ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﺨﺘﻠﻂ رﻳﺎﺳﺘﻲ‪ -‬ﺻﺪراﺗﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف‬
‫از ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﻮز روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ آﻳﻨﺪه ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﻣﻮل ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎه ﻫﺎ‬
‫را در ﺑﺮ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎزوﻛﺎري ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪي ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ را ﻓﺮو ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻛﺸﻮر در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻮرش‪ ،‬آﺷﻮب و ﻧﻮﻋﻲ اﻧﻘﻼب رﻧﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻧﻘﻼب آﺑﻲ«‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﺴﻴﺎر واﻗﻌﻲ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ رﻳﺲ ﺟﻤﻬﻮر اوﺑﺎﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﺷﺨﺼﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻨﺪ و دو ﻃﺮف را ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﺪاري‬
‫و آراﻣﺶ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬در اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﻃﺮف ﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﺑﺤﺮان اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ اﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﻧﺪارد و‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﻨﺎر ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻤﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز روﺷﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺮزي در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ دﺳﺘﻪ ﮔﻞ ﻫﺎﻳﻲ ﺗﺎزه ﻳﻲ ﺑﻪ آب ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺮون رﻓﺖ از ﺑﺤﺮان‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﺮﮔﺰار و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ دوره داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﻮد و ﻧﻈﺎم‪ -‬ﻧﻈﺎم ﻣﺨﺘﻠﻂ رﻳﺎﺳﺘﻲ‪-‬‬
‫ﺻﺪراﺗﻲ ﺷﻮد و ارﮔﺎن ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺪرت ﻫﻢ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ و ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻫﺸﺖ زون ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدد و‬

‫‪259‬‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻫﻢ ﺑﻮﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﻛﺸﻮر وارد ﮔﻮد ژرﻓﻲ از ﺑﺤﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﻜﺮار‬
‫روﻳﺪادﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ دﻫﻪ ﻧﻮد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ دور از اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﮔﺴﺘﺮه ﺷﺮق ﻛﺸﻮر ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ در ﺻﻮرت ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻮل اوﺿﺎع‪ ،‬روﺳﻴﻪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﺸﻴﺪن ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻳﻲ زﻳﺮ ﻧﺎم ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺣﺎﻳﻞ ﺷﻤﺎل ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮔﺮي ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻳﺮ ﺷﻌﺎر اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ‪:‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑٌﻌﺪ داﺧﻠﻲ آﺑﺴﺘﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪن ﻓﺮﻫﻨﮓ داد و ﺳﺘﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و زد و ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﺰﻫﻜﺎراﻧﻪ و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺎراج ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬
‫ﻗﺪرت زﻳﺮ ﺷﻌﺎر »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻳﻜﻲ از اﺷﻜﺎل دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ وﻓﺎق ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﺟﻤﺎع‬
‫ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر ﻣﺎ‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‪ .‬و اﮔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ راﻫﻜﺎري ﻣﺼﻠﺤﺖ آﻣﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻳﻜﻲ دو ﺑﺎر ﺑﺮاي ﺑﻴﺮوﻧﺮﻓﺖ از ﺑﺤﺮان ﻛﺎرﺳﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﺳﻮدﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻧﺎروا از ﺳﻮي ﺗﻴﻜﻪ داران ﻗﺪرت ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬

‫ﻳﻌﻘﻮب اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮده و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺎب اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﮕﺎرد‪:‬‬

‫»‪...‬ﮔﻔﺘﻤﺎن »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮوف »دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ اﺟﻤﺎﻋﻲ‪/‬ﺗﻮاﻓﻘﻲ ])ﺗﻔﺎﻫﻤﻲ([‪ 86‬رﻳﺸﻪ‬

‫دارد؛ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي آرﻧﺪ ﻟﻴﭙﺎرد )‪ (Arend A. Lijphard‬و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ در ﻣﻮرد‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل او ﺑﺎ ﺑﻦﺑﺴﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻣﻮاﺟﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫وي ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺑﻌﺎد ﻧﻈﺮي و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« در ﭼﺎرﭼﻮب دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﻮاﻓﻘﻲ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﺮدم ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮال اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻳﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰمﻫﺎي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اراده ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ آن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه؛ ﭼﺮا ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ راهﺣﻞﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت‬

‫‪86‬‬
‫‪.Consociational/Consensual Democracy‬‬
‫‪260‬‬
‫و »ﺑﺪﻳﻞ«ﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﺷﺪه در ﺳﭙﻬﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻋﺎم ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ روشﻫﺎي »ﺑﺪﻳﻞ« ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪدﻟﻴﻞ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻦﺑﺴﺖ و ﺑﺮاي ﺧﺮوج از ﺑﺤﺮان ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ واﻗﻌﺎ اﻳﻦ روشﻫﺎي‬
‫ﻇﺎﻫﺮا ﺑﺪﻳﻞ ﺑﺮاي ﺧﺮوج از ﺑﺤﺮان و ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻣﻮﺛﺮ و ﻛﺎﻓﻲاﻧﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت در‬
‫ﻻﺑﻪﻻي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫•اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ‪:‬‬
‫آرﻧﺪ ﻟﻴﭙﺎرد ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﻫﺎﻟﻨﺪي‪ -‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ اﺟﻤﺎﻋﻲ‪ /‬ﺗﻮاﻓﻘﻲ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ رﻗﺎﺑﺘﻲ )اﻛﺜﺮﻳﺘﻲ‪ -‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ( ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ و‬
‫ﻣﺘﻜﺜﺮ ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﻳﺪﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪﺟﺎي‬
‫»رﻗﺎﺑﺖ« ﺑﻪ »اﺟﻤﺎع« روي ﺑﻴﺎورﻧﺪ )آرﻧﺪ ﻟﻴﭙﺎرد‪ 216็ :1969 (.‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻟﻴﭙﺎرد از »ﺗﻴﻮري‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻬﺎﻣﻲ)‪ (economic corporatism‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ در اروﭘﺎ ﻃﺮحرﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ )اﻧﻴﻚﻫﺎﺳﻞ( ‪ 281 :2006‬و‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎي اوﻟﻴﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ آن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﺎﻟﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﺠﻴﻢ و ﺳﻮﻳﺲ ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ »ﻣﺪل دوﻟﺖداري« ﻛﻪ ﻋﻤﻼ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﺑﺎر در ﻫﺎﻟﻨﺪ در ﺳﺎل ‪1917‬‬
‫اﺟﺮا و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1967‬دوام آورد‪ ،‬ﭘﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻴﭙﺎرد و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺪﻳﻞ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﻫﻢﭼﻨﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻨﮕﺰده )ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ( ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺪل ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻟﻴﭙﺎرد در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺷﺮط ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻫﻤﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮش ﻳﻚدﻳﮕﺮ را داﺷﺘﻪ و ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 2‬رﻫﺒﺮان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻮﺛﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ وﻟﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي رﻗﻴﺐ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪261‬‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﺮﻳﻚ در ﻗﺪرت ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪاتﺷﺎن ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺛﺒﺎت و ﺑﻬﺒﻮد ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫رﻫﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ دراﻳﺖ درك رﻳﺸﻪﻫﺎي ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﮕﻲ و ﺗﻜﺜﺮ را داﺷﺘﻪ و ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻀﺎدﻫﺎي رﻳﺸﻪ ﻳﻲ ‪-‬وﻟﻮ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺧﻮﻳﺶ‪ -‬ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻟﻴﭙﺎرد( ‪:1969‬‬
‫็‪216‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ . 1‬ﻳﻚ دوﻟﺖ اﻳﺘﻼﻓﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‪ -‬ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 2‬اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ ﺧﻮﻳﺶ آزاد اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ . 3‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺳﺘﺨﺪام در ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺳﻬﻢ اﻗﻮام و ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﺷﺎﻣﻞ در ﻗﺪرت ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﻲﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬از ﺣﻖ وﻳﺘﻮ ﺑﺮﺧﻮرداراﻧﺪ‬ ‫‪.4‬‬
‫)ﻟﻴﭙﺎرد( ‪258็ :1996‬‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮﻣﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﺪل ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫آن را ﺑﺮآورده ﺳﺎزﻧﺪ؛ ﻧﺎﻛﺎم و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ از آن ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﺎﻛﺎم‪،‬‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻗﺒﺮس‪ ،‬ﻧﺎﻳﺠﺮﻳﺎ و اروﮔﻮﻳﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ از ﭘﻴﺮوي ﻣﺪل ﺳﻮﻳﺴﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻈﺎم‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪﻧﺪ )ﻟﻴﭙﺎرد( ‪216 :1969‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر در ﻟﺒﻨﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آن اذﻋﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻇﻬﻮر‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺗﻨﺪرو و ﺗﺮوﻳﺞ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﺳﺎس ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻬﺎﻣﻲ ﻗﺪرت در آن‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺨﺎﻟﻒاﻧﺪ‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﺒﻨﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬرﻳﻢ از اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺪل در‬
‫ﻟﺒﻨﺎن ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1975-1943‬ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﺘﺎ ﻧﺎﻛﺎراﻳﻲ آن‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را وارد‬
‫ﻳﻚ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ ﭘﺎﻧﺰدهﺳﺎﻟﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻗﺪرت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﻮاﻓﻘﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺑﺤﺚ »ﺷﻜﺴﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ« ﻫﻤﺮاه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪262‬‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎوراﻧﺪ ﻛﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و دوﻟﺖ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻳﺎ »اﺟﻤﺎع« ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎزوﻛﺎر‬
‫ﻣﻮﺛﺮي ﺑﺮاي ﺧﺮوج از ﺑﺤﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ رويﻫﻢرﻓﺘﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺤﻘﻖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬
‫اﺟﻤﺎﻋﻲ‪/‬ﺗﻮاﻓﻘﻲ‪ ،‬ﺳﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﮔﺮوهﻫﺎ و رﻫﺒﺮان ﻣﻨﺎدي ﮔﻔﺘﻤﺎن‬
‫»اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮآوردن اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را دارﻧﺪ؟‬

‫اﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال را ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻗﻮف ﻛﺎﻣﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻮﺟﺰﺗﺮي ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺷﻮاﻫﺪ اوﻟﻴﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ رﻫﺒﺮان و‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎ اﺻﻼ ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﻴﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﺑﺤﺜﻲ ﻛﻪ اراﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ آن ﻧﻴﺰ‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺪف از اﻳﺠﺎد »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ اﻧﺤﺼﺎر و ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ رﻫﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻗﻮام و ﺗﻜﻨﻮﻛﺮاتﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ده‬
‫ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺛﺮوت و ﻗﺪرت ﻓﺮاواﻧﻲ اﻧﺪوﺧﺘﻪ و در ﺗﻼشاﻧﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را در درازﻣﺪت ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﻮاﻓﻘﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ را از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫ﻣﺎﻓﻮق ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﺳﺎزﺷﻜﺎري ﻛﻪ در ﻋﻘﺐ درﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬رﻫﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در ﻳﻚ روﻧﺪ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ‬
‫ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲﺷﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪» ،‬اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ »ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ« و از ﻃﺮﻳﻖ آن اﻧﺤﺼﺎر دواﻣﺪار‬
‫ﻗﺪرت و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻴﺎﺳﻴﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﺗﻌﻴﻴﻦ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم‬
‫»رﻫﺒﺮي« ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻴﺰيﻛﻪ »ﻟﺒﻨﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن« آن را در در ﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪ ﻟﺒﻨﺎن »ﺗﻠﻚ اﺟﻤﺎعﺑﺎوري« ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ )ﺳﻤﻴﺮ‬

‫ﻣﻘﺪﻳﺴﻲ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻴﺮوت‪ .(2008 ،‬ﻧﺎﻛﺎراﻳﻲ اﻳﻦ ﻣﺪل‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﺪاري در اﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﻴﺮﻏﺮﺑﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺣﺎل ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺪي ﺟﺰ ﺿﻴﺎع وﻗﺖ‪،‬‬
‫اﻳﺠﺎد اﺑﻬﺎم‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻦﺑﺴﺖ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﻴﺮي ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ رﻫﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻏﻴﺮدﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﺑﺮ اﺳﺎس رواﺑﻂ ﺗﺒﺎري‪ -‬ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ و در ﺣﺎل ﮔﺬار‬

‫‪263‬‬
‫ﺑﻴﻨﺪازﻳﻢ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ دوﻟﺘﺪاري و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺑﺎﺛﺒﺎت ﻣﺤﺼﻮل ﻳﻚ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ رﻗﺎﺑﺘﻲ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻴﺒﻴﺎ‪ ،‬ﻣﻮزاﻣﺒﻴﻖ‪ ،‬ﺑﻮﺗﺴﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﻓﻴﺠﻲ و اﻟﺴﻠﻮادور ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬

‫ﻣﻮﻓﻘﻲ از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ‪ -‬اﻛﺜﺮﻳﺘﻲاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﺎﻣﻴﺎن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﻮاﻓﻘﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮي از »اﺟﻤﺎع« را در ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ دﺧﻴﻞ ﻣﻲداﻧﻨﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫ﺗﺠﺎرب ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﺻﻼﺣﺎت‬
‫دواﻣﺪار در ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت ﻧﻈﺎم اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺳﺎﻳﺮ اﺻﻼﺣﺎت ﻋﻤﻴﻖ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ )ﻫﺮوﻳﺘﺰ‪ (22็ :1997 ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ روشﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت‬
‫اﻧﺤﺼﺎر و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺪرت‪.‬‬

‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس »اﺟﻤﺎع«‬
‫ﻃﺮفﻫﺎي ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﺎل آﺷﻜﺎري از ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي ﮔﻔﺘﻤﺎن‬
‫ﻣﺬﻛﻮر در ﻛﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺟﻤﺎع رﻫﺒﺮان ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﺟﻨﮓ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﻮﻣﻴﺖ را ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ در دهﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪه و‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و رﻗﺎﺑﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ را ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺤﺪود ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫•ﺧﻄﺮ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺷﺪن »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ‪:‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺣﻞ ﻳﻚ ﺑﺤﺮان ﺑﺰرگ از ﻃﺮﻳﻖ اﺻﻼﺣﺎت ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺎﺧﺖوﺳﺎزﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي‬
‫ﺧﻮد ﻧﻬﺎدﻫﺎ را ﻓﺮﺳﻮده و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻏﻮا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻋﻤﺎل اﻳﻦ روشﻫﺎ در واﻗﻊ‬
‫ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺗﺴﻠﻴﻢﺳﺎزي ﻣﺮدم ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﮔﺬاران ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ذﻳﻨﻔﻊ و ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﻗﺪرت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮوهﻫﺎ و اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ در دهﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ درﺟﺎت ﺑﺎﻻي ﻗﺪرت و‬
‫ﺛﺮوت دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﺮدم را ﮔﺮوﮔﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺴﺨﻪ »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« در ﭘﻲ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺳﺎزي درازﻣﺪت ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﻗﺪرتاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪264‬‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻃﺮح »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد اﻧﺤﺼﺎر و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻗﺪرت از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﺪودﺳﺎزي زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺳﻬﻤﮕﻴﺮي اﺣﺰاب و ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﺗﺎزهﻧﻔﺲ و ﺣﺬف‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان از روﻧﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮاﻳﻨﺪ »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫»ﻧﻬﺎد« اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ«‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺎﻧﺒﺮ ﻣﻮﺛﺮي‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺮوج از ﺑﻦﺑﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ »ﻧﻬﺎد«ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ آن ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن آنﻫﺎ دﺷﻮار و در ﻣﻮاردي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ اواﺧﺮ در رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺘﺎري )‪ (life sciences‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ژﻧﺘﻴﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ و اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎراﻧﻪ و ﻋﺎﻃﻔﻲ اﺳﺖ؛ ﭼﻴﺰيﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ آنﻫﺎ را ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ دﺷﻮار ﻣﻲﺳﺎزد‬
‫)ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ ‪ .(78-76 :2011‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻳﺎ راهﺣﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫»ﻧﻬﺎد« اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ آن ﻧﻬﺎد ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﺗﻐﻴﻴﺮ اوﺿﺎع ﺑﻪﺳﺎدﮔﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻬﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻮﻳﻪﺟﺮﮔﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﭘﻴﺸﺎ‪-‬‬
‫ﻣﺪرن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻓﻌﻼ ﺣﺘﺎ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻐﻴﻴﺮ آن اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬روي آوردن ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت در ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ ﺣﺰب ﺑﺰرگ )‪ (Grand Parti‬در ﺳﺎل‬
‫‪ 1557‬ﻣﺮدم را دﺳﺖﺑﺴﺘﻪ در اﺳﺎرت ﮔﺮوﮔﺬاران و ﮔﺮوهﻫﺎي ذﻳﻨﻔﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻫﻞ‬
‫ﺛﺮوت و ﻗﺪرت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار داد‪ .‬وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ دﺷﻮاري ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮي ﻛﻪ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﺑﻪﻋﻨﻮان راهﺣﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ دوام‬
‫ﻛﺮد )ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ ‪ .(28 :2011‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﮔﻔﺘﻤﺎن »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻳﻨﺪه دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﺮدم را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻳﻚ‬
‫ﻣﺪت ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺑﺴﺎزد‪.‬‬

‫• ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪:‬‬

‫‪265‬‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻋﻤﻠﻲ دوﻟﺖﻫﺎ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ و ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺷﻜﺴﺖ اﻳﺪه دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺑﻦﺑﺴﺖ رﺳﻴﺪه )ﺧﺎﻧﻪ آزادي ‪(2011‬؛ اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ دوﻟﺖ‬
‫اوﻛﺮاﻳﻴﻦ در ﺗﺤﻘﻖ وﻋﺪهﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم در ﺟﺮﻳﺎن اﻧﻘﻼب ﻧﺎرﻧﺠﻲ داده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﺪه دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ اﻗﺘﺪارﻃﻠﺒﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪدﻧﺒﺎل دوﻟﺖ اﺻﻼحﻃﻠﺐ وﻳﻜﺘﻮر ﻳﻮﺷﭽﻨﻜﻮ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻬﺮ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﺪﻫﻨﺪه ﺷﻜﺴﺖ ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﻧﻈﺮي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اوﻛﺮاﻳﻴﻦ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮﻳﺶ دﺧﻴﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ و ﻛﺎرآﻣﺪ داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ دوﻟﺖ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ و‬
‫اراﻳﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ وﻗﺖ و ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﺷﻮار ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺴﻲ را ﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ دوﻟﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﺼﺎﻳﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺮدم ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش اﻳﺪه دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺪون روي دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ روﻧﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻣﺤﻨﺖﺑﺎر‬
‫ﻧﻬﺎدﺳﺎزي ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﺷﻜﺴﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﺮف زده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺻﻼ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻘﺎﻧﻪ از ﻋﻬﺪه آن‬
‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻪ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻓﺮﺳﺎﻳﻨﺪه ﻳﻲ اﺣﺘﻴﺎج داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺠﺎرب اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﺪاوم‪ -‬وﻟﻮ ﺟﺎﻧﻜﺎه‪ -‬در ﺟﻬﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﭘﺎﻳﺪار‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺳﺎزي ﻣﻜﺎﻧﻴﺰمﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻪﺣﻴﺚ ارزشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﻛﺎراﻳﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮي دارد‪.‬‬

‫ﻣﻌﻴﺎر اﺻﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻋﺪه ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن اراده ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻓﺎﻋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ در آﺧﺮﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰيﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻃﻲ آن‬
‫‪266‬‬
‫رﻫﺒﺮان و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎزﺷﻜﺎر در ﻋﻘﺐ درﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﺎ روشﻫﺎي ﻏﻴﺮدﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان در آن ﻧﺎﻇﺮ ﻣﻄﻠﻖاﻧﺪ‪ ،‬از اﺳﺎس ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪:‬‬
‫ﺗﺮوﻳﺞ ﮔﻔﺘﻤﺎن »اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺸﺎﻧﺪﻫﻨﺪه ﮔﺮاﻳﺶ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻲ و از ﻃﺮﻳﻖ آن اﻧﺤﺼﺎر و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﺑﻦﺑﺴﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎﺷﻔﺎف در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ راهﺣﻞ و‬
‫ﺑﺪﻳﻞ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑﺮاي وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺮوﻳﺞ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻳﻚ »ﻧﻬﺎد«‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از ﺟﻨﮓ ﻛﻪ اﻛﺜﺮا‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‪ -‬ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪» .‬ﻧﻬﺎد اﺟﻤﺎع ﻣﻠﻲ« ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺘﻌﺪاد‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﻗﺪرت را دارا ﺑﻮده و در درازﻣﺪت ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت ﺑﻪﻃﻮر »ﻣﻮروﺛﻲ« ﺑﻪ »ﺷﻬﺰاده«ﻫﺎي ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪي را ﻧﻴﺰ دارا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﺟﺎ اﻓﺘﺎدن اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن و اﻣﻜﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﺎن‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ‪-‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺪل دوﻟﺘﺪاري ﺑﻪﺟﺰ در ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﺎص در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻧﺪاده و در ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ و ﺟﻨﮕﺰده ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻳﺎ اﺑﻬﺎم اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ و ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ »ﻏﻴﺮﺗﻮاﻓﻘﻲ« ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺤﺚ اﺟﻤﺎع ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻴﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺬﻳﺮش ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺒﻬﻢ و ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت »اﺟﻤﺎع رﻫﺒﺮان«‪،‬‬
‫در ﺑﺎره اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ روي ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ارزشﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﻨﺠﻤﺪ ﻛﺸﻮر ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪ -‬ﭼﻴﺰيﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم در دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺑﺎ ﺛﺒﺎت‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪«.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻛﺸﻮر‪:‬‬

‫‪267‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﺎرﻳﻮي ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﺪن آن ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﺣﺎل ﭘﻴﺎده ﺷﺪن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﺰرگ )»ﻟﻮﻳﻪ ﻗﻨﺪﻫﺎر«( ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﻫﻠﻤﻨﺪ‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺎن ﻫﺎي ﺑﺰرگ دراﻧﻲ ﻫﻤﭙﻴﻤﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟﺮ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎي ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﺣﻮزه ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر اﺳﺘﻮاري دارﻧﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ در ﭘﺎﻳﮕﺎه‬
‫ﻫﻮاﻳﻲ ﺷﻴﻨﺪﻧﺪ )اﻓﺰار( ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻛﻞ ﺣﻮزه ﻗﻨﺪﻫﺎر– ﻫﺮات در ﻣﺮز اﻳﺮان ﻛﻪ ﻛﺮﻳﺪوري‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‬
‫و در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﺪارﻧﺪ از اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻓﺘﺎدن اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ در آﻳﻨﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ راﻫﻴﺎﺑﻲ ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان و ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ آن‬
‫را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﺮان ﺣﺮﻳﻒ ﺳﺮﺳﺨﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻋﺮاب و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﺗﻜﺎﭘﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭘﻮل ﻫﺎي ﻛﻼﻧﻲ را ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫راﻫﺒﺮد اﺻﻠﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻫﻠﻴﺰي را از ﮔﺴﺘﺮه ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﺰرگ و‬
‫ﻫﺮات ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻮدوﺑﺎش ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻏﻠﺰاﻳﻲ‪ -‬از زاﺑﻞ ﺗﺎ ﻛﻨﺮ‪ -‬ﻛﺎرزار ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﻗﺪرت اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻔﻮذ را ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮔﺮوه ﻫﺎي رزﻣﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ‬
‫و ﺷﺒﻜﻪ ﺣﻘﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻓﻌﺎل اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ روس ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻨﻮز در ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ‬
‫ﻏﻠﺰاﻳﻲ از ﻧﻔﻮذ ﺑﺎﻻ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺴﺮان ﺧﻠﻘﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ و اوﻟﺘﺮاﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻓﻌﺎل اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪268‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻫﻢ در ﭘﻲ آن اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ روي ﻛﺎر آوردن اﺷﺮف ﻏﻨﻲ اﺣﻤﺪ زي ﻏﻠﺰاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد‬
‫را در اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﻳﻚ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻋﺮاب‬
‫و ﭼﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎزي در ﮔﺴﺘﺮه ﻏﻠﺰاﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺮ از ‪ 2015‬ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻃﺎﻟﺒﺎن در اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در ‪ 2017-2016‬ﺑﻪ اوج ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫در آﻳﻨﺪه ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺰاره ﻫﺎ ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻣﻴﺎن ﻛﻮﭼﻲ ﻫﺎ و‬
‫ﻫﺰاره ﻫﺎ ﮔﺮدد‪ .‬زﻳﺮا اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي اﺷﻐﺎل ﻛﺎﻣﻞ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﮔﺎم‬
‫ﻧﺨﺴﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻫﻨﺪوﻛﺶ )ﻣﺮز ﻋﻠﻤﻲ( را ﻫﺪف ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺷﻤﺎل روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺗﺒﺎر ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ در آﻳﻨﺪه رﻗﺎﺑﺖ ﺷﺪﻳﺪي ﻣﻴﺎن روﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻋﺮاب در‬
‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﭼﻴﻦ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ )در دراز ﻣﺪت( ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻤﺎل در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺤﺮان از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﺷﻤﺎل در ﺣﺎل ﻟﻐﺰﻳﺪن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ازﺑﻴﻚ ﻫﺎ در ﺑﺨﺸﻲ از ﺷﻤﺎل ﺣﻀﻮر ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻞ ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻢ ازﺑﻴﻜﺴﺘﺎن و ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﻣﻴﺎن ﺗﻮرﻛﻲ زﺑﺎﻧﺎن ﺷﻤﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪت ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻫﻮادار ﺧﻮد را ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻛﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻛﻤﺎﻛﺎن دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي اﺋﺘﻼﻓﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﺣﺎﻛﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﻮر را در ﻋﺮﺻﻪ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻛﺎﺑﻞ ﻛﻨﻮن ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫و روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺋﺘﻼف ﺷﻜﻨﻨﺪه و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻣﺮﻛﺐ از ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺘﺠﺎﻧﺲ رﻧﮕﺎرﻧﮓ زﻳﺮ‬
‫ﭼﺘﺮ ﻓﺸﺎر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ ارگ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ راﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎل ﻧﻴﺰ آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرزار ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮه ﮔﺮوه ﻫﺎي وﻫﺎﺑﻲ در اﻳﻦ‬
‫‪269‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك اﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﻛﻨﻮن ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ آژﻳﺮ )ﺳﻨﮕﺎل( ﻫﺎي ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ ﺻﺪا در ﻣﻲ‬
‫آورﻳﻢ و در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺎره آﻳﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم در ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬

‫آ‪.‬ﺳﻨﺎرﻳﻮي ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﺑﻲ درﻧﮓ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﺮﮔﺰار و ﻧﻈﺎم ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎ اﻳﺠﺎدﻛﺮﺳﻲ ﺻﺪارت و اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺷﺪن ارﮔﺎن ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺪرت و ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﻳﺎ ﻫﺸﺖ زون و ﺑﻮﻣﻲ ﺳﺎزي اﻣﻨﻴﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻳﺸﻪ ﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم‪ ،‬اﻳﺠﺎد دوﻟﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ راﺳﺘﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ارﮔﺎﻧﻴﻚ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن را‬
‫در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺗﺎﻣﻴﻦ و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬روي ﻛﺎر آوردن رﻫﺒﺮي ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻮﻣﻲ ﺳﺎزي‬
‫اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ارﮔﺎن ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺪرت و ﺳﭙﺮدن اﻣﻮر وﻻﻳﺎت ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮون رﻓﺖ از ﺑﺤﺮان‪ ،‬در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺳﻨﺎرﻳﻮي ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‪:‬‬

‫در ﺻﻮرت ﺗﺪاوم اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮاﻳﻲ در ﻗﺪرت و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ ﻛﻨﻮﻧﻲ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺗﺤﻮل اوﺿﺎع‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﻛﺸﻮر وارد ﮔﻮد ﺑﺤﺮان ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺷﺪه‪ ،‬در ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در آﻳﻨﺪه ﻛﺎﻧﻔﺪرال )ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن( ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﻴﻤﺎي‬
‫دو اداره ﻳﺎ ﺑﺎﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﻮدﮔﺮدان داﺧﻠﻲ‪» :‬اﻣﺎرت اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن« در ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ در ﻗﻨﺪﻫﺎر و »اداره اﺳﻼﻣﻲ ﺧﺮاﺳﺎن« ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ -‬ﻫﺰاره ﻳﻲ‪ -‬ازﺑﻴﻜﻲ ﻣﺠﺎﻫﺪان در‬
‫ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ در ﻣﺰار ﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻣﺮﻛﺰي‪ -‬ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬در دﺳﺖ‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻴﺎن زﻳﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮﻳﺖ دو دوﻟﺖ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﻛﺸﻮر را ﻣﺪت ﻫﺎ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دو‪-‬‬

‫‪270‬‬
‫ﻓﺎﻛﺘﻮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ زﻳﺮ ﻧﺎم ﻳﻚ ﻛﺸﻮر واﺣﺪ‪ -‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ اداره ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫اﺳﻼﻣﮕﺮاﻳﺎن ﺷﻤﺎل ﺑﺎ ﭘﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻗﻄﺮ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻇﺎﻫﺮي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﻄﻌﻲ اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺻﻠﺤﻲ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ ﺿﺮس ﻗﺎﻃﻊ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻤﺎن زد ﻛﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ‬
‫اداﻣﻪ دراﻣﻪ ﻣﻀﺤﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺑﻴﻬﻮده و ﺳﺮ در ﮔﻢ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﭼﻬﺎر داﻧﮓ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺳﻨﺎرﻳﻮي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در اﺳﻼم آﺑﺎد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺷﻴﺎد ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﺳﺘﻮري ﺑﺎ ﻛﺎررواﻳﻲ ﻫﺎي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن وارد ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬

‫ﻛﺸﻤﻜﺶ اﺻﻠﻲ راﻫﺒﺮدي ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در دوره ﭘﺲ از ‪ 2014‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻴﺎن ﭼﻴﻦ و‬ ‫‪-3‬‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺳﭙﺲ ﻫﻢ ﻣﻴﺎن ﭼﻴﻦ و روﺳﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ د‪-‬‬
‫ﻓﺎﻛﺘﻮي ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭼﻴﻦ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ روز اﻓﺰون ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ ﺣﻘﺎﻧﻲ و ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬
‫ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻛﺎرت ﭘﺸﺘﻮن در ﻛﺸﻮر ﭘﻴﺶ رو ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬آوردن ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻚ اﻣﺮ‬ ‫‪-5‬‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﭘﺲ از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻛﻪ اﻣﺮ‬
‫ﻣﺤﺘﻮﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺣﺘﺎ ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ وزن ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﻤﺎل‪ ،‬وادار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم رﻳﺎﺳﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوره داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ و‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ اﻛﺮاه ﻧﻈﺎم ﻧﺎﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻳﺎ ﻣﺨﺘﻠﻂ را روي ﻛﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ )ﺑﮕﺬار ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﻣﺤﺪود( ﺳﻘﻮط ﺷﻤﺎري از وﻻﻳﺎت ‪ ،‬ﺑﻲ‬
‫آﺑﺮوﻳﻲ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﺮاي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬

‫‪271‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد روس ﻫﺎ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺧﻮد ﺳﺎل ﻫﺎ ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎدن‬ ‫‪-6‬‬
‫ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و در واﻗﻊ ﭼﻴﻦ را ﻛﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آﺳﻴﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﺮ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺪ؛ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻴﮕﻤﺎن از ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ روﺷﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ روﺳﻴﻪ‬
‫در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ و در ﻣﺤﻮر اﻳﺮان از دﻳﺪﮔﺎه راﻫﺒﺮدي ﺧﻄﺮ آﻓﺮﻳﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺮي را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ درﻧﮓ از اﺑﺰارﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮاي زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﺑﺴﺘﻦ راه ﻫﺎي ﺷﻤﺎل و راه اﻧﺪازي ﺟﻨﮓ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ ﻳﺎري اﻳﺮان و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲ رود ﻛﻪ ﭼﻴﻦ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ رﻏﻢ راه اﻧﺪازي ﺟﻨﮓ ﻫﺎي‬ ‫‪-7‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ دراز ﻣﺪت و ﺧﻮﻧﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻏﺮب دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺎرات و ﻗﻄﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ‬ ‫‪-8‬‬
‫ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻳﺮان از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺳﻴﻄﺮه ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﺑﺮﺑﺎد دادن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭼﻴﺰي دﺳﺘﻴﺎب اﻳﺸﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺟﺎي اﻣﻜﺎن از اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬
‫اﺧﺎذي و ﺑﺎﺟﮕﻴﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻤﺎن ﺑﺮد ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎم در ﻛﺸﻮر در ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫‪-9‬‬
‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﻨﻔﺪرال ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ -‬ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :‬در ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫و در ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب ﻣﺠﺎﻫﺪان‪.‬‬

‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﻮﻻت دراﻣﺎﺗﻴﻚ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آزﻣﻮن ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد و در واﻗﻊ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ دوراﻫﻲ ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺑﺮﻫﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ از ﺧﻮد‬
‫دراﻳﺖ و ﺧﺮدﻣﻨﺪي و از ﺧﻮدﮔﺬري ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان از ﺑﺮوز ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي دوﻟﺖ ﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪:‬‬

‫‪272‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در ﻛﺸﻮر ﺷﻌﺎر داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ »دوﻟﺖ‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي« اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪء ﻋﺸﻴﺮه ﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪء‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود و ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻴﺮازه ﻫﺎي آن از ﻫﻢ‬
‫ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ؛ آﻧﮕﺎه ﻣﻠﻚ اﻟﻄﻮاﻳﻔﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻛﺸﻮر در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ واﺣﺪ از ﻫﻢ‬
‫ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮو ﻣﻲ ﭘﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺸﻴﺮه ﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻗﺒﺎﻳﻞ و رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﻲ از ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي‪،‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﺗﺒﺎﻫﻜﻨﻲ اﺳﺖ و ﺑﺪ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺑﺎﻻ ﻧﻴﺰ روﺷﻨﻔﻜﺮان و‬
‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ و وادار ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي اﺻﻼﺣﺎت و‬
‫ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻫﺎ‪ ،‬در ﭘﻲ ﺑﺮاﻧﺪازي و واژﮔﻮﻧﻲ آن ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬دوﻟﺖ از دو ﺳﻮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫از ﭘﺎﻳﻴﻦ از ﺳﻮي ﻋﺸﺎﻳﺮ و روﺣﺎﻧﻴﻮن و از ﺑﺎﻻ از ﺳﻮي اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﺗﻜﻨﻮﻛﺮات و ﻻﻳﻪ ﻫﺎي‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮ‪ ،‬زﻳﺮ ﻓﺸﺎر وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و در ﺑﺴﺎ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻟﺒﻪء ﭘﺮﺗﮕﺎه واژﮔﻮﻧﻲ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﺎن اﻧﻔﺠﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﺎوردي ﺟﺰ وﻳﺮاﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺎﺑﻮدي و ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ اﻓﺰود‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ از ﺳﻮي روﺣﺎﻧﻴﻮن و رﻫﺒﺮان ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ -‬دو ﺳﺘﻮن اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺘﻲ‪ 87‬ﻛﺸﻮر و از ﺑﺎﻻ از‬

‫‪ .87‬ﻳﻜﻲ از واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺸﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺷﮕﺮﻓﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬
‫ﺑﻮﻣﻲ ﻗﺪرت روﻧﻤﺎ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و ﭘﺪﻳﺪه ﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺑﻮﻣﻲ« )ﻗﻮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ( ﻛﻪ ﺷﻤﺎري‬
‫آﻧﺎن را»ﺟﻨﮓ ﺳﺎﻻران« ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺎن ﻫﺎ و ﻣﻼﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ در‬
‫ﻫﺮ دو ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﻬﻮده ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪل ﺳﻨﺘﻲ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن‬
‫ﺑﻮﻣﻲ را از ﺳﺮ راه ﺑﺮدارد ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻗﺪرت ﻣﻬﺮه ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ )ﺧﺎن ﻫﺎ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﻮﻣﻲ(‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ رﻏﻢ ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاوان‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ آن ﻫﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻬﺮه ﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﻗﺪرت در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ از ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎ و ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪273‬‬
‫ﺳﻮي روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻧﺪاﺷﺘﻦ درك درﺳﺖ از اوﺿﺎع در ﭘﻲ ﺑﺮاﻧﺪازي‬
‫دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ و از دو ﺟﺎﻧﺐ‪ -‬از ﺳﻮي اﺑﺮ ﻗﺪرتﻫﺎ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ روﺑﺮو ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻐﺰش ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎره در ﭘﻲ‬
‫ﺑﺮاﻧﺪازي ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪون آن ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺳﻘﻮط ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺘﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺘﻲ و‬
‫ﻋﺸﻴﺮه ﻳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ‪ ،‬اﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻒ آن– ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ و از ﮔﺴﻴﺨﺘﻦ ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻛﺸﻮر و ﺗﺠﺰﻳﻪ آن‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎزوارهﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ و درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺎري)ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﺮ رﻫﺒﺮ ﺑﻮﻣﻲ در راس ﻳﻚ زﻳﺮﮔﺮوه ﺗﺒﺎري ﻗﺮار دارد(‬ ‫‪-1‬‬

‫ﻣﺬﻫﺒﻲ )ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﻬﺎد و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮروي ﻫﺎ و ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻳﻨﻚ ﻇﺎﻫﺮا در‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫ﻣﺎﻟﻲ )ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﺳﺖ داﺷﺘﻦ در ﻓﺮوش اﺳﻠﺤﻪ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر(‬ ‫‪-3‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ )داﺷﺘﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎي رزﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ‪ 1800‬ﻣﻲ‬ ‫‪-4‬‬
‫رﺳﺪ(‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ(‬ ‫‪-5‬‬

‫اﺷﺘﺒﺎه اﺻﻠﻲ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و دﺳﺘﺎورد اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻣﺮوز ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻃﺮﻓﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺴﻠﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ آن ﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﺬف آﻧﺎن‪ ،‬در ﺑﻌﺪ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ از ﻧﻴﺮوي ﺷﺎن در روﻧﺪ دوﻟﺖ‬
‫ﺳﺎزي و ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﮕﻴﺮد و ﺑﺸﻮراﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬در ﺑﻌﺪ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ دوﻟﺖ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﭘﺪﻳﺪ آﻳﻲ ﻧﺤﺒﮕﺎن ﻓﻜﺮي و‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻛﻬﻦ‪.‬‬

‫‪274‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻮﻟﻲ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺸﻴﺮه ﻳﻲ ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮاﻓﺘﺎدن دوﻟﺖ و واژﮔﻮﻧﻲ آن ﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺳﺎزوارهﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزآراﻳﻲ آن ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺰاﻓﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﺎﻟﺖ راﺳﺘﻴﻦ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺎ در اﻳﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ و ﭘﻲ رﻳﺰي‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﭘﻴﺮوز ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز »ﺑﺮاﻧﺪازي« و واژﮔﻮﻧﺴﺎزي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫اﺻﻼﺣﻲ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و دوﻟﺖﻫﺎ را وادار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲﻫﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﻪ اﻣﺮوز در وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻤﻨﺪاﻧﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻮل ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﻠﻲ‬
‫ﮔﺮد ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﻮر اﻳﺪﻳﻮﻟﻮژيﻫﺎ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺪﻳﻮﻟﻮژيﻫﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫وارداﺗﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ارزشﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ روﺑﺮو‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و دﺳﺘﺎوردي ﺟﺰ ﺑﺮﺑﺎدي و ﻧﺎﺑﻮدي و ورﺷﻜﺴﺘﻲ و از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ اﺷﺎره ﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﺧﻄﺮات ﻣﺪﻫﺸﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫روﺑﺮو ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻲ ﭘﺮواﻳﻲ و ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ آنﻫﺎ واژﮔﻮن ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن دوﻟﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ روﺑﺮو ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ ﭘﺮده ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﺸﻜﻞ اﺻﻠﻲ ﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﭘﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻘﻄﻌﻲ ﻳﻚ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ و ﻳﻚ دار‬
‫و دﺳﺘﻪ ﺧﺎص در درون ﻛﺸﻮر ﺑﻮده اﻧﺪ و ﻣﻮﻓﻖ ﻫﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ در ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪت ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﻫﺪف‬
‫ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻴﺎﺳﺖ از ﭘﻴﺶ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر ﭘﺲ از ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺷﺪن‪ -‬ﻣﻴﺮاثﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮم و ﻣﺼﺎﻳﺐ ﻋﻈﻴﻤﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻴﻨﻮاي ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ ﺑﺎژﮔﻮﻧﻲ‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪275‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﺧﺮدورزاﻧﻪ )ﻧﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ و رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﺷﺪه( را ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ از ﺑﻦ ﺑﺴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ رژﻳﻢﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ و اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺛﺒﺎت و ﺑﻘﺎي دوﻟﺘﻲ را ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺳﺎلﻫﺎ ﺗﻴﺮه روزي و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﺎري ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻳﻢ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس زد و ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ -‬ﺷﺎﺳﻴﺘﻪ ﺳﺎﻻري ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﻮاره ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪ -‬ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﻌﻴﻦ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪ -‬ﺗﺨﺼﺺ و ﻛﺎرداﻧﻲ و آﮔﺎﻫﻲ‪.‬‬

‫دوﻟﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻤﻪ در ﺗﺤﻘﻖ ﻳﻚ آرﻣﺎن ﻧﺎﻛﺎم ﺑﻮده اﻧﺪ‪ -‬اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎم‪ .‬روﺷﻦ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ -‬ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﺑﻮدن دوﻟﺖﻫﺎ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺣﺴﻦ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب رﻫﺒﺮان از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬در ﻛﺸﻮر ﻫﻤﻮاره ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي اﺑﺰاري و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮده اﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي و ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و‬
‫ﻧﺎﺑﺮﺧﻮرداري از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻟﻴﺪرﺷﭙﻲ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺎر و ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻨﻬﺎ آﻧﮕﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺟﺎل داراي ﺗﻔﻜﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار از‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺟﻠﺐ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻣﺪرن‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬
‫ادﻣﻨﺴﺘﺮاﺳﻴﻮن و ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬دﻟﻴﺮ و ﻓﺪاﻛﺎر و ﻧﻮﮔﺮا‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻘﻮا و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر و‬
‫ﺧﻮﺷﻨﺎم ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري در راس ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎم در ﻛﺸﻮر‪ -‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دادن ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﮔﺬرا ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎي راﻫﺒﺮدي و ﻣﻠﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎددﻫﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ رژﻳﻤﻲ از ﻣﺼﻮوﻧﻴﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎ و‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮار وﻗﺎﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲ از‬
‫ﺳﻮي ﻛﺸﻮرداران ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺤﺮانﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺑﺮوز‬
‫‪276‬‬
‫ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ را در ﭘﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮوز اﻳﻦ ﺑﺤﺮانﻫﺎ ﺣﺘﺎ در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ از ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬
‫ﺻﻼﺑﺖ و اﺳﺘﺤﻜﺎم دروﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﺑﻲ ﺛﺒﺎت و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و‬
‫آﺑﺴﺘﻦ ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺧﻄﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دوﻟﺖﻫﺎ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ روﺑﺮو ﮔﺮداﻧﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻬﻤﺎك دوﻟﺘﺪاران ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺑﻲ ﭘﺮواﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻮن ﻫﻤﺎره واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻔﺲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﻲ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺟﺎوداﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ﺧﻮد اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ درﺳﺖ از ﺗﻮان واﻗﻌﻲ ﻗﺪرتﻫﺎي دﻳﮕﺮ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ دﮔﺮدﻳﺴﻲﻫﺎ‬
‫در ﭘﻬﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻛﻢ ﺑﻬﺎ دادن ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم در روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺧﻄﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺤﺮانﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺸﻮر را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﻧﺪ و در ﻓﺮﺟﺎم‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ روي ﻛﺎر آﻣﺪه )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻃﺎﻟﺒﺎن( از ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي اﺻﻼﺣﺎت ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ دو ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺰرگ روﺑﺮو ﺑﻮده اﻳﻢ‪ .‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬دوﻟﺘﺪاران‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي اﺻﻼﺣﺎت ﺷﻴﻮه ﻳﻲ را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ارزشﻫﺎ و‬
‫ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮدم و روح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺨﺮﻳﺶ آﻧﺎن ﻧﮕﺮدد‪ .‬دو دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ روﺷﻦ ﻛﻪ از درون زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎري ﺧﺎرج ﭘﻴﺎده‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺻﻼﺣﺎت از ﺑﺎﻻ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎري ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺮدم ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﻳﺎريﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﻪ ﺗﺎراج ﺑﺮده و ﭘﻮﻟﺪار ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ و اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺮدم ﺑﻲ آن ﻛﻪ ﺑﻬﺮه ﻳﻲ از اﻳﻦ ﻛﻤﻚﻫﺎ ﺑﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺎﻛﺎن در زﻳﺮ‬
‫ﺧﻂ ﻓﻘﺮ ﻣﺎﻧﺪه و ﺣﺘﺎ ﻧﺎدارﺗﺮ ﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬روﻧﺪ اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ دو ﻗﻄﺒﻲ‬
‫ﺷﺪن ﺳﺮﻳﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آوردن دو ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ اﻧﻔﺠﺎر‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪277‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﺎرادﻛﺲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻠﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺳﻴﻄﺮه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺘﻲ ﻋﺸﻴﺮه ﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﭼﻨﺪﻻﻳﻪ ﻳﻲ ﺑﻮدن ﺑﺎﻓﺘﺎر‬
‫ﺗﺒﺎري‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ و ﺑﺴﺎ ﻋﻮاﻣﻞ دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ اﻳﺠﺎد و اﺳﺘﺤﻜﺎم‬
‫ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ داﺧﻠﻲ را ﻧﺪارد و از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﺎري ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼﺷﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﺧﺎرج‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺗﻠﺦ اﻣﻴﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن‪ ،‬اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن‪ ،‬ﻧﺎدر‬
‫ﺧﺎن‪ ،‬داوود ﺧﺎن و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺣﺰب دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖ و ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﮔﻮاه ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﻧﺎﮔﻮار اﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﻣﻮﻟﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎري ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫ﻓﺮاﭼﻨﮓ ﺑﻴﺎورد؟ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ .‬ﭼﻪ در‬
‫ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺎري ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻪ ﺧﺮج داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪ دوﻟﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﻧﻴﺰ ﺑﻲ درﻧﮓ دﺳﺖ ﺑﻪ واﻛﻨﺶ ﻳﺎزﻳﺪه و ﭘﻮﻳﺎ ﺗﺮ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ و اﻳﻦ‪ ،‬در‬
‫اوﺿﺎع ﻫﻤﭽﺸﻤﻲ ﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﺳﻨﺘﻲ دروﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺟﺪﻳﻲ در ﭘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺮ ﺷﻜﻨﻲ دارد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﻳﺎري ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﻠﻌﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ روﻧﺪ ﺑﺎزﺳﺎزي و‬
‫ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ ﻛﺸﻮر را ﻛﻨﺪ ﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﺑﻪ درﺳﺘﻲ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎري را در دراز ﻣﺪت ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺗﻠﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه رژﻳﻢ داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ روﻧﺪ ارزاﻧﻲ ﻛﻤﻚ ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﻄﻊ ﮔﺮدد؛ ﻧﻈﺎم اﺗﻮرﻳﺘﺎر ﺑﻲ درﻧﮓ از ﭘﺎ درﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و ﻫﻤﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﺮﺑﺎد ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺬار از ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻣﻜﺮاﺳﻲ‪،‬‬
‫در ﻧﺒﻮد ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ اﺗﻮرﻳﺘﺎرﻳﺴﻢ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫در ﻗﺮﻳﻨﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي دو ﺑﺎزوي ﻧﻈﺎﻣﻲ و اداري ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ در‬
‫اوﺿﺎع ﻧﺒﻮد ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ(‪ ،‬در اوﺿﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻧﺪارد و روﻧﺪ‬
‫‪278‬‬
‫ﺗﺸﻜﻞ ﻣﻠﺖ ﻗﻮام ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻗﺪرت ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ رﻫﺒﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در اﺳﺘﺎن ﻫﺎ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻧﺸﺪه‬
‫اﺳﺖ؛ ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎزوي ﻧﻈﺎﻣﻲ آن در ﺻﻮرت ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻟﺮزه ﻫﺎ و ﺗﻨﺶ‬
‫ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺤﺘﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ آﻟﻪء ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮ ﻣﺒﺪل ﻧﮕﺮدد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﻪ در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ آن‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ)ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ( در ﭘﻲ ﺑﺮاﻧﺪازي آن ﺑﺮ آﻳﻨﺪ و اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزواره ﻫﺎي ﺗﺒﺎري‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و اﻓﺘﺎدن ﺟﻨﮓ اﻓﺰار ﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻲ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ‪ ،‬در ﭘﻲ ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻲ ارﺗﺶ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ رژﻳﻢ داﻛﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ‬
‫ﻧﺸﺎن داد‪ -‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺗﺎزه ﭘﻴﺶ ﺑﺮود‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ اﻳﻦ ﻫﻢ ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﺎزوي ﭘﺮ ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﺑﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬در اوﺿﺎع‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻪ ادارﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ آن روﺑﺮو اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺴﺎد‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﺑﺰﻧﺪ و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در راﺳﺘﺎي اﺻﻼح ﺳﺎﺧﺘﺎر اداري‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ راﻫﺒﺮد ﻛﻮﭼﻚ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه دوﻟﺖ را در دﺳﺘﻮر روز ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎرادﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ در‬
‫ﻗﺮﻳﻨﺔ ﻛﺸﻮر ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري دوﻟﺘﻲ را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ– ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮري‬
‫دﺳﺘﺎورد ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺗﻮرم ﭘﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري و ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺴﺎد از‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ذاﺗﻲ آن اﺳﺖ‪ -‬و اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﻧﻈﺎم و ﻣﺸﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺗﻌﺎرض‬
‫ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺳﺮازﻳﺮي ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ و ﺗﻤﺮﻛﺰ آن در ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪء ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﻫﺎ از ﺳﻮي اﻟﻴﮕﺎرﺷﻲ ﻣﺎﻟﻲ دروﻧﻲ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎ ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح از ﮔﺎو‬
‫ﻏﺪود ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻤﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﻫﺎ در ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﻣﻴﺎن ﻣﺮﻛﺰ و اﺳﺘﺎن ﻫﺎ را‬
‫ﻓﺮاﺧﺘﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺑﺮآﻣﺪ دو ﮔﺮوه ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻮﻟﺪار و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎدار‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫‪279‬‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﻘﻄﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪء ﺧﻮد‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪن ﺷﻜﺎف ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در‬
‫ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫»ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﭼﻮﻧﺎﻧﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬
‫درآﻳﺪ و ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي در ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ از ﻧﺰدﻳﻚ در ﺑﺴﻴﺎري از از ﻣﻮارد ﺑﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ درﮔﻴﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﮔﺎه در ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺘﻜﺮ آﻏﺎز ﮔﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و ﮔﺎه ﺧﻮد‬
‫آﻣﺎج ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺻﻼﺣﮕﺮاﻧﻪ ﻳﺎ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد داﺧﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺳﻮﻣﻲ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ روﻳﺎرو ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻣﺎ ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ دوﻟﺘﻲ ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آزاد ﺷﺪه در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﺎد ﺷﺪه را زﻳﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ )ﻗﺪرت ﻫﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺣﺎﻣﻲ آن( ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ راه را ﺑﺮاي ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ ﻫﻤﻮار ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻴﻨﻲ )ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮﻧﺪ(‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻃﻠﺒﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ از ﺗﻮان و‬
‫ﺣﺪت ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ در ﺻﻮرت ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬راه را ﺑﺮاي ﭘﻴﺪاﻳﺶ و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮ ﻫﻤﻮار ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد دوﻣﻴﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺤﻮل ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را اﻳﺠﺎد‬
‫‪88‬‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از آﮔﺎﻫﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻼش ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻮﻫﻮم‪ ،‬ﺑﺎ ارﺗﺶ ﭘﺮ ﺷﺎخ و‬
‫ﺑﺮگ و دﺳﺘﮕﺎه اداري ﻋﺮﻳﺾ و ﻃﻮﻳﻞ‪ ،‬در ﭘﻲ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ادارهء ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه در ﺳﺎﻳﻪء ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ– اﻣﻨﻴﺘﻲ درﺧﻮر ﻧﻴﺎز ﻫﺎي راﺳﺘﻴﻦ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ در‬
‫ﻛﺸﻮر ﮔﺮدد؟‬

‫‪ .88‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﺟﺎن ﻓﻮران »ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ«‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺪﻳﻦ؛ ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‬
‫‪280‬‬
‫ﺟﺪاي از اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﺷﻤﺎري از آﮔﺎﻫﺎن‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﺶ راه ﺳﻮﻣﻲ در ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ ﻳﻮﻧﻴﺘﺎر ﻣﺮﻛﺰي و‬
‫ﻓﺪراﻟﻴﺴﻢ ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻳﻚ ﻧﻮع رﻳﮕﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫دروﻧﻲ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪء ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺣﻮزهء اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻮزه‬
‫ﻫﺎ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ و در ﻫﺮ ﺣﻮزه ﻳﻲ ﻳﻚ اﺳﺘﺎن ﺑﺰرگ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺟﻼل آﺑﺎد‪ ،‬ﻏﺰﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﻫﺮات‪ ،‬ﻣﺰار ﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻛﻨﺪز و‬
‫ﺑﺎﻣﻴﺎن‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ ﻧﺨﺒﻪ ﺳﺎﻻر‪:‬‬

‫»در ﭼﺎرﭼﻮب واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬دو رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر و اﺟﺮا اﺳﺖ‪:‬‬
‫آ‪ -‬رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﻮر‬
‫ب‪ -‬رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﺤﻮر‬
‫در رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻴﺎﺳﻲ دارد و آﮔﺎﻫﻲ ﻳﻲ ﻛﻪ آﺣﺎد ﻣﺮدم‬
‫در ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻫﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺑﺤﺚ ﻋﻤﻮﻣﻲ و آزاد را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده و از راه ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﺰﺑﻲ‪،‬‬
‫رﻗﺎﺑﺘﻲ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد‪ ،‬دوﻟﺘﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻤﺎرﻧﺪ و ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﻧﻘﺪ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪء ﺗﺪرﻳﺠﻲ اﻧﺘﻈﺎرات ﺧﻮد را ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻧﻈﺎم ﺣﺰﺑﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮده و رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ از دوﻟﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪء‬
‫ﺗﺸﻜﻞ ﻫﺎي ﺣﺰﺑﻲ‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺮ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ء ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬
‫ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺪار ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ در دوران ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺳﻮﻣﻲ‪» ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﻮر« ﺑﻮده و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر و دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪء‬
‫دوﻣﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬

‫رﻫﻴﺎﻓﺖ دوم‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻳﺎ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺟﺎﻣﻊ‪،‬‬
‫ﻛﺎرآﻣﺪ و ﻋﻤﻠﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﻛﺸﻮرﻫﺎي رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ و ﺗﺸﻜﻞ ﺣﺰﺑﻲ ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫‪281‬‬
‫ﻓﺮدي ﻣﺜﺒﺖ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﻘﻼل راي و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ( در اﺑﺘﺪاي ﺧﻮد ﻗﺮار دارد و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺟﺎزه درﻧﮓ و ﺳﻜﻮن ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ را ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻧﺨﺒﮕﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ)ﻳﺎ اﺑﺰاري( ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﻜﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻣﺆﻗﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬رﻫﻴﺎﻓﺖ دوم در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺣﺎل ﻗﻮام‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ و رﺷﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻧﺨﺒﻪ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺨﺒﻪ ﺳﺎﻻري ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ورود ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺳﻮادﺗﺮﻳﻦ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻮزهء ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﺑﺮاي ادارهء ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺒﻪ ﮔﺮاﻳﻲ‬
‫ﻋﻴﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري اﺳﺖ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد را ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ روش و ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﭼﺎرﭼﻮب رﻫﻴﺎﻓﺘﻲ )و ﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻲ( ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ‬
‫‪89‬‬
‫ﭘﺮدازد‪«.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﺤﺜﻲ اﺳﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺒﻪ ﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻛﻪ در راس ﻫﺮم ﻗﺮار دارﻧﺪ‬ ‫‪-1‬‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻣﺮدم«‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﻛﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺨﺒﮕﺎن اﺑﺰاري ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﻜﺮي در راس ﻫﺮم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎي آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﭘﺎرادﻛﺲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﺎر واروﻧﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه در ﻛﺸﻮر ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻر و ﺗﻜﻨﻮﻛﺮات‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي‪ ،‬آﻳﺎ ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي اﺑﺰاري ﻣﺤﺬوف ﻗﺮار‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ؟ و آﻳﺎ در ﺻﻮرت ﻣﺤﺬوف ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﭘﺎﻳﮕﺎه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و ﺛﺮوت زﻳﺎد‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬
‫آورد؟‬

‫‪ .89‬داﻛﺘﺮ ﺳﺮﻳﻊ اﻟﻘﻠﻢ‪» ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ و آﻳﻨﺪه ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ در اﻳﺮان«‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬

‫‪282‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻨﻲ دارﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه واﻗﻌﺒﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬راﻫﻴﺎﻓﺖ ﺧﺮدورزاﻧﻪ و‬
‫ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﻴﻜﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻣﺤﺬوف ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎر در‬
‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ دﻳﻬﻴﻢ ﺷﺎﻫﻲ ﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در آن ﮔﻮﻫﺮﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎ‬
‫اوﺳﺘﺎدي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺗﺎج در آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻫﺮ در ﺟﺎي ﺧﻮدش ﻧﺸﺎﻧﻴﺪه‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ داﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮدش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ -‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ در ﺷﺎﻫﻮار و ﺷﺎﻫﻨﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺎرك‬
‫ﺗﺎج‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﻳﺎ ﻛﻨﺎر آن ﻧﺸﺎﻧﻴﺪه ﺷﻮد‪ -‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺗﺎج زﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه در ﻗﺮﻳﻨﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي اﺑﺰاري ﻛﻪ در دو دﻫﻪ و ﻧﻴﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻠﻞ ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺒﺎرز ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﻠﺦ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ آنﻫﺎ‬
‫اﻣﻜﺎن دارد و ﻧﻪ ﺣﺬف ﺷﺎن از ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر و ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﻪ درﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮﻳﻲ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺮدن ﻛﺎرﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ درﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲ آورد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺮاﻳﻲ دوﻟﺖ آورده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﺷﻤﺎري از آﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺷﻤﺎر دﻳﮕﺮي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻨﺎ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫از ﻳﻚ ﺳﻮ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻳﻚ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ در آﻣﺪه اﻧﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﻣﺒﺪل‬
‫ﮔﺮدﻳﺪن آنﻫﺎ در ﺻﻮرت ﻣﺤﺬوف ﺷﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن وﻳﺮاﻧﮕﺮ و ﺑﺮاﻧﺪاز ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر زﻣﻴﻨﻪ ﻳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫دﻫﺪ ﻛﺎرا و ﻛﺎردان‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﺎرا ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﺘﺨﺎب رﻫﺒﺮان دارد‪ -‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﺣﺴﺎس دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ در اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬در ﮔﺎم‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻣﻨﻴﺠﺮﻫﺎ و ادﻣﻨﻴﺴﺘﺮاﺗﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﻛﻦ و ﭘﺮ‬

‫‪283‬‬
‫اﻧﺮژي آورده ﺷﻮد ﺗﺎ ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮرﻫﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻛﺎدﻣﻴﻚ ﺳﺎﻟﺨﻮرده و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر‪ .‬روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺷﺨﺎص اﻛﺎدﻣﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ﺗﺎ دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ‪.‬‬

‫دﺷﻮارﻳﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻛﺸﻮر ﺑﺎ آن روﺑﺮو اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ از دو ﺑﺨﺶ ﻣﺘﺸﻜﻞ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه و در واﻗﻊ ﻳﻚ دوﻟﺖ اﺋﺘﻼﻓﻲ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﺶ وزﻳﺮان در اﻳﻦ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪء ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري‪ .‬واﻗﻌﺎ اوﺿﺎع ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﺑﻮد‬
‫و اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺎﻓﺘﺎر دﻳﮕﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮآن اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن در دﺳﺖ رﻫﺒﺮان ﺑﻮد ﺗﺎ ﮔﺰﻳﻨﻪ‬
‫)اﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ( ﺑﻬﺘﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از دﺷﻮارﻳﻲ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﻧﺨﺒﻪ ﻫﺎي اﺑﺰاري در دوﻟﺖ‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﺷﻮاري در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺨﺒﻪ ﻫﺎي اﺑﺰاري‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ در دوﻟﺘﺪاري و‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻋﺪم ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ و اﻧﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ از ﺧﻮد‬
‫ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻫﻜﺎر اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ در دوﻟﺖ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺨﺒﻪ ﻫﺎي اﺑﺰاري در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ« )ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻴﺎن( ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮔﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ در ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺷﻮراي ﺧﺒﺮﮔﺎن« ﻳﺎ »ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻠﻲ« ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺷﺎن در دوﻟﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ آﻳﻨﺪه ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺬوف ﻗﺮار‬
‫ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ‪90‬و زﻣﻴﻨﻪ روآوري ﺷﺎن ﺑﻪ اردوﮔﺎه اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﮔﺮدد‪ .‬وزﻳﺮان ﻣﺸﺎور و وزﻳﺮان‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺟﺎي اﻣﻜﺎن ﺗﻜﻨﻮﻛﺮات و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﻜﺮي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﻫﺎي وزارت ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺟﺰ از ﭼﻨﺪ وزارت‬
‫ﻛﻠﻴﺪي ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و‬

‫‪ .90‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رواﻧﺪاﺧﺘﻦ ﮔﺮوﻫﻲ در ﻳﻚ زﺑﺎﻟﻪ داﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮدش در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﺨﺒﻪ ﻫﺎي اﺑﺰاري ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺟﻨﮓ و ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﻲ ﻣﻬﺮي ﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺗﺒﺎرز ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن از ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺣﺮف ﺧﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ »ﺟﺎي ﻣﺸﺮان در ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪284‬‬
‫ﻛﺎرزار ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺎي ﺗﺨﺼﺺ را در ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻼﺣﻈﻪ و در ﺑﺴﺎ ﻣﻮارد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻓﺘﺎر‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻧﺎﻣﺘﺠﺎﻧﺲ داﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺤﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را در ﭘﻲ دارد‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي رﻫﺒﺮان و ﻧﺒﻮد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي راﺳﻴﻮﻧﺎل‪:‬‬
‫»ﻧﻈﺎم ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از روش ﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻴﺮوي‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ آﻣﻮزش دﻳﺪه‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﻠﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ ﺟﺎي اﻣﻜﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ و ﺻﻨﻔﻲ را از ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﺑﺰداﻳﺪ‪ .‬آﻟﻮدﮔﻲ ﺟﻮ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي و‬
‫اﺟﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺻﻨﻔﻲ و ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬روﻧﺪ اﻣﻮر را ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬رﻧﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ و از اﻫﻤﻴﺖ اﺟﻤﺎع ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﺿﺮورت اﻧﺠﺎم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫آﻣﻴﺰ ﻫﺮ ﻃﺮح و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻛﺎﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎي ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎل اﻓﺮاد‪ ،‬ﻃﺮح‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ روﻧﺪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺸﻜﻼت‪ ،‬ﻃﺮح ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آن ﻫﺎ و ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻃﺮح ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎي‬
‫‪91‬‬
‫اﻣﻜﺎن ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻴﻨﻲ و از ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺮاﻳﻲ ﺑﻪ دور ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي در ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻚ روﻧﺪ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‪،‬‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ داده ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺶ وارﻳﺎﻧﺖ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﺴﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﺟﻤﺎع ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺷﺎن در ﻣﻮارد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﺗﺎﻧﻲ و ﺑﺪون ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺆول و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و ﺗﻜﺮوي و ﻳﻜﻪ ﺗﺎزي در ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي از ﺳﻮي رﻫﺒﺮان و ﻧﺨﺒﮕﺎن‬
‫اﺑﺰاري ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮرﺑﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻧﻪ از ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻣﻨﺎﺳﺐ و راﺳﻴﻮﻧﺎل و ﻣﺸﺮوع ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﺧﺒﺮي اﺳﺖ‬
‫و ﻧﻪ از ﻣﻜﺎﻧﻴﺰمﻫﺎي ﺑﺎزدارﻧﺪه و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﮕﺮ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ رﻫﺒﺮان در ﺑﻴﺸﺘﺮ‬

‫‪ .91‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎه ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ »ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي«‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ‪ 122-121‬و ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ‪ ،196-195‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1383‬و ﻧﻴﺰ داﻛﺘﺮ ﺳﺮﻳﻊ اﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ و آﻳﻨﺪه ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫‪285‬‬
‫ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‪ ،‬ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫در ﻧﺒﻮدِ ﻣﺸﺎوران و راﻳﺰﻧﺎن و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﺨﺼﺼﻲ‪ ،‬راﻫﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺠﺎ آﺑﺎد ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻣﺠﺎل آن ﻧﻴﺴﺖ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن‬
‫و ﻧﺎﺧﺠﺴﺘﻪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ و ﻧﻴﺎزي ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن و ﭘﻮﺳﺖ و اﺳﺘﺨﻮان ﺧﻮد آن را اﺣﺴﺎس ﻛﺮده و ﺑﻬﺎي ﺑﺲ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺪاﻧﻢ ﻛﺎريﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺸﺮوع‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻛﻪ داراي ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻦ از ﭘﻴﺶ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰمﻫﺎي ﺑﺎزدارﻧﺪه و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ و ﻣﺴﻮوﻻن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮيﻫﺎي ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﺎﻓﺘﺎري دوﻟﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ -‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ‬
‫آن ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﮕﺎه ﺑﺎﻓﺘﺎري– ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﻣﺎ دوﻟﺖ داري ﺳﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻳﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺳﺎز‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻳﺎ اﺟﺮاﻳﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ و ﺑﺎزدارﻧﺪه‬ ‫‪-‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻣﺎ از داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺗﻴﻢ ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺣﺮﻓﻪ‬
‫ﻳﻲ ﻛﻪ داراي ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺣﺮﻓﻪ ﻳﻲ و ﺗﺨﺼﺼﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻛﺎﻧﺴﺎﻟﺘﻴﻨﮓ) ﻣﺸﻮره دﻫﻲ( و‬
‫ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺎر در ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﺑﻮده اﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﺸﺎوران‬
‫رﻫﺒﺮان ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن اﻃﻼﻋﺎت و ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
‫ﺷﺪن و ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪﻳﻲ ﺷﺪن ﺳﺮﺳﺎم آور ﻣﺴﺎﻳﻞ‪ ،‬ﮔﺮدآوري‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت و اﻧﺠﺎم‬
‫ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ از اﻧﺒﻮه اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺖ داﺷﺘﻪ و ﮔﺬاﺷﺘﻦ آن در دﺳﺘﺮس دوﻟﺘﻤﺮدان و‬
‫رﻫﺒﺮان ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛﻪ در ﺳﻤﺖ دﻫﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻛﺘﺮﻳﻦ و اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﻠﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﺧﺎرﺟﻲ و ﻧﻴﺰ دﻓﺎﻋﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺲ ارزﻧﺪه اﺳﺖ؛ ﻛﺎري اﺳﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺨﺼﺼﻲ و ﻓﻨﻲ‪.‬‬
‫‪286‬‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺘﻲ ﻧﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻧﻪ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎﻓﺘﺎري ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺎﻧﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ و ﭘﻴﺮوزي دارد؟‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن اﻃﻼﻋﺎت و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪن و ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪﻳﻲ ﺷﺪن ﺳﺮﺳﺎم آور ﻣﺴﺎﻳﻞ‪ ،‬ﮔﺮد‬
‫آوري‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت و اﻧﺠﺎم ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ از اﻧﺒﻮه اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺖ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ آن در دﺳﺘﺮس دوﻟﺘﻤﺮدان و رﻫﺒﺮان ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺳﻤﺖ دﻫﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻛﺘﺮﻳﻦ و اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﻠﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و ﻧﻴﺰ دﻓﺎﻋﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺲ ارزﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺸﻮره دﻫﻲ‪ -‬ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻓﻨﻲ اﺳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدآوري‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ و‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦ آﭘﺴﻴﻮنﻫﺎ و وارﻳﺎﻧﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﺮرﺳﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻت و اراﻳﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﺑﺮاي رﻫﺒﺮان و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎ و‬
‫اراﻳﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ .‬در ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺸﻮرﺗﻲ‪،‬‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ آن ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ وﻳﮋه در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺨﺶ اﻧﻔﻮرﻣﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ دهﻫﺎ ﺑﺎﻧﻚ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي اﻧﺘﺮﻧﺖ وﺻﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺗﻤﺎس ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻴﻢﻫﺎي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮان‪ ،‬ﻫﻤﺎره ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از روشﻫﺎ و‬
‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي وﻳﮋه ﻋﻠﻤﻲ– اﻛﺎدﻣﻴﻚ‪ ،‬دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎر ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺠﺶ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و وارﻳﺎﻧﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ و رﻫﺒﺮان‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬در روﺷﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺮار دارﻧﺪ و از‬
‫ﺳﻮي ﻣﺸﺎوران ورزﻳﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دﻗﻴﻖ ﺗﺮﻳﻦ دادهﻫﺎ و روﺷﻦ ﺗﺮﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎ‬
‫و راﻫﻜﺎرﻫﺎ ارزاﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﻫﺒﺮان ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻴﻢﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺸﺎوران‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﮔﺮدآورده ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اراﻳﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮيﻫﺎي درﺳﺖ و ﺧﺮدورزاﻧﻪ و ﺳﺎزﻧﺪه رﻫﺒﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪287‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺸﺮوع‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻛﻪ داراي ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻦ از ﭘﻴﺶ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰمﻫﺎي ﺑﺎزدارﻧﺪه و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ و ﻣﺴﻮوﻻن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮيﻫﺎي ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺎزﺗﺎﺑﺪﻫﻲ واﻗﻌﺒﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﺪ‬
‫ﻛﺮﻳﺘﻴﻚ و دورﻧﮕﺮ‪ ،‬از زواﻳﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ– از ﺟﻤﻠﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫داوريﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎر ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬اﻛﺎدﻣﻴﻚ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر روﺷﻨﻲ اﻓﮕﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد‪.‬‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺎﻓﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻋﺸﻴﺮهﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻨﺪ‬
‫و ﮔﻴﺮ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻛﺮﺳﻲﻫﺎي ﻟﺸﻜﺮي و ﻛﺸﻮري‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر دردﻣﻨﺪاﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ وﻳﮋه ﺧﻮدش ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺟﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ راﺳﺘﻴﻦ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎرادﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ رﻫﺒﺮان ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﻧﺪ و ﻫﻢ ﻣﺸﺎوران‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو‪ ،‬در ردهﻫﺎي ﺑﺎﻻﻳﻲ‪ ،‬روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺸﻮر در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﺻﺪارت‬
‫ﻫﻢ ﺳﺎلﻫﺎي ﺳﺎل از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در دﺳﺖ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺳﺮﮔﺮم دﻳﺪ و ﺑﺎز دﻳﺪ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرج‪ ،‬دﻳﺪارﻫﺎي ﭘﻴﻬﻢ ﺑﺎ رﻫﺒﺮان ﻣﺤﻠﻲ و روﺣﺎﻧﻴﻮن و‬
‫ﺳﺮان اﻗﻮام و ﻗﺒﺎﻳﻞ از ﭼﻬﺎر ﮔﻮﺷﻪ ﻛﺸﻮر و اﺷﺘﺮاك در ﻣﺮاﺳﻢ و آﻳﻴﻦﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ اﻧﺪ و‬
‫ﻛﻤﺘﺮ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻛﺸﻮر دارﻧﺪ و ﻣﺸﺎوران ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﺰ از ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد اﺷﺨﺎص‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وزﻳﺮان‪ ،‬واﻟﻴﺎن و دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻟﺸﻜﺮي و ﻛﺸﻮري ﻧﻴﺰ ﻧﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري‪ ،‬ﺑﻞ ﻣﺼﻠﺤﺖ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‪ ،‬ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪288‬‬
‫ﻛﻨﻮن ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ آرام آرام ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را از اﻳﻦ دام ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺑﺮﻫﺎﻧﻴﻢ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري و ﻣﺸﺎرﻛﺖ راﺳﺘﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﺮدارﻳﻢ‪ .‬آن ﭼﻪ در اﻳﻦ رﻫﺮو ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻬﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎدري دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﻫﻤﻮاري ﻫﺎ‪ ،‬در اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮﮔﺬاﺷﺘﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر‪ ،‬در اوﺿﺎع ﺑﺲ ﻣﺴﺎﻋﺪ و اﻣﻴﺪ ﺑﺨﺸﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد و در ﻫﻴﭻ ﺑﺮﻫﻪﻳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از اﻳﻦ اوﺿﺎع ﻣﺴﺎﻋﺪ و ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺷﺎﻧﺲ ﻃﻼﻳﻲ در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺧﻮدﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي و دوﻟﺖ ﺳﺎزي ﺑﻬﺮه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺮاه ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ‬
‫و ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫را ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺤﺮان ﻟﻐﺰﻧﺪهﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎﺧﺖ و اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎريﻫﺎي دﻳﮕﺮي دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﺑﻌﺎد آن دﺷﻮار اﺳﺖ‪ -‬ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎد!‬

‫از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﺳﺮ دوراﻫﻲ ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ و‬
‫آﺑﺎداﻧﻲ و ﺑﻬﺮوزي و ﺑﺤﺮان و ﺗﻨﺶ و ﺳﻴﻪ روزي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺪﺑﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﻮد‬
‫وﻛﺴﺎﻧﻲ در راس ﻛﺎرﻫﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺑﺎﻻي ﺟﺬب ﻳﺎريﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و‬
‫اﻳﺠﺎد ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ از ﻳﺎريﻫﺎي ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ و اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻛﺎرا و ﭘﺬﻳﺮا اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﻛﺸﻮر را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﺶ ﻛﻤﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺎﻳﻪ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮي‬
‫درﺳﺘﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻛﺸﻮر ﺗﻨﻬﺎ از‬
‫درﻳﭽﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ و از دﮔﺮدﻳﺴﻲﻫﺎ و روﻧﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﻜﺴﺮه ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻲﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺲ وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﺑﻮده و دﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن‪ ،‬در ﺑﺴﻲ از ﻣﻮارد‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺎﺟﻌﻪﻫﺎي دردﻧﺎﻛﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻌﺎد آن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮده‬

‫‪289‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺎز اﻧﺪﻳﺸﻲ در ﺑﺎرة دوﻟﺖ و دﻣﻜﺮاﺳﻲ‪:‬‬

‫»در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪة ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ -‬در آﺳﺘﺎﻧﻪء ﺳﺪة ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬دوﻟﺖ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﺤﻮر ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ ﻓﺸﺮده ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و آزادي ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻛﻪ ﻫﺴﺘﺔ ﻣﺮﻛﺰي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﻴﺮ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ راه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﺎ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﺪاول آن در ﺑﺎﺧﺘﺮ ﻳﻜﺴﺮه ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪ از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬اﺻﻮل‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻜﺜﺮﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ و اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن رﻗﺎﺑﺖ و اﻋﺘﺮاض‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر زده ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺗﻮده ﻳﻲ‪ -‬اﺷﺘﺮاﻛﻲ‬
‫ﻳﺎ ﺟﻤﻌﻲ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ از زﺑﺎن ﻳﻚ ﺣﺰب و ﻳﺎ ﻳﻚ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح ﺑﻮد‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ در ﻛﺸﻮر ﻫﺎي ﻧﻮﻇﻬﻮر ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺟﻤﻊ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻣﻜﺎن‬
‫ﻣﻲ داد ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﺟﻤﻊ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻳﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي او را‬
‫دﻳﻜﺘﻪ ﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺪﻧﻲ را ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد درآورد؛ و اﻳﻦ درﺳﺖ ﺧﻼف آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﻏﺮب رخ داده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬در ﻧﮕﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي‬
‫ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ ،‬ارزﺷﻲ ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻓﺮد را از ﻣﺠﺮاي دوﻟﺖ دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ وﺟﻮد دارد ﻳﺎ اﻣﻜﺎن ﺗﺤﻘﻖ آن‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﻛﻢ اﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎن ﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪-‬ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺪﻧﻲ‬
‫‪-‬اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺻﻨﻔﻲ(‬
‫‪-‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ) ﺣﻖ راي و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت(‬
‫‪-‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫‪-‬اﻧﻮاع آزادي ﻫﺎ ) آزادي ﺑﻴﺎن‪ ،‬آزادي ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت و‪(...‬‬
‫‪290‬‬
 ‫‪-‬ﻛﺜﺮﺗﮕﺮاﻳﻲ‬
‫‪-‬ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻋﻤﺪه در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﻲ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫از راه آﻣﻮزش ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻲ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺗﺠﺮﺑﺔ آزادي ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻗﺪرت‬
‫و ﻧﻘﺪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺗﻨﺪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ آن رخ ﻣﻲ دﻫﺪ و‬
‫ﺑﻮروﻛﺮاﺳﻲ ﺳﺮﺳﭙﺮده ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻟﻮدة اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ وﺟﻮد ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ در ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻓﺎﻗﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻧﺪارد‪ «.‬از اﻳﻦ رو ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺎ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬

‫ﺑﻲ ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي ﺷﻬﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ »اﻧﺴﺎن ﻣﺪﻧﻲ« ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در داﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬آزادي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺴﺘﺔ اﺻﻠﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ‬
‫اﮔﺮ در ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻏﻴﺮ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬آزادي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮدي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻧﺪارد؛‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آزادي ﻳﻲ ﻫﺮ دم ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺿﺪ ﺧﻮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫»ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺪي ﺑﻮدن ﻣﻔﻬﻮم دوﻟﺖ‪ ،‬در ﻋﻠﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻮل در اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬آﺛﺎري‬
‫در اﺷﻜﺎل و روش ﻫﺎي ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر دارد‪ .‬اﮔﺮ دوﻟﺖ را ﺗﻼش ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻳﻜﻲ از آرﻣﺎن ﻫﺎ و آرزوﻫﺎي اﺻﻴﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻛﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫اﻟﻮﻳﻦ ﺗﺎﻓﻠﺮ در ﻛﺘﺎب »ﻣﻮج ﺳﻮم«‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﻪ اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎي ﻓﺮدا‪،‬‬
‫ﺿﺮورت ارﺗﺒﺎط دوﻟﺖ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ در‬
‫ﻣﻮج ﺳﻮم را ﻗﺪرت اﻗﻠﻴﺖ ) در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻨﻈﻮر از اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺒﺎري و ﻣﺬﻫﺒﻲ و زﺑﺎﻧﻲ و‪...‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻞ اﻗﻠﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ادارة ﺟﺎﻣﻌﻪ را در دﺳﺖ دارﻧﺪ( ﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد و اﺻﻞ دﻣﻮ ﻛﺮاﺳﻲ‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﻴﻦ اﺻﻞ ﻣﻲ اﻧﮕﺎرد ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﺮدا ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪء آن ﺑﻨﺎ‬

‫‪291‬‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﺳﻮﻣﻴﻦ اﺻﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻓﺮدا را از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي‬
‫و واﮔﺬار ﺷﺪن آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮدم ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﺗﺎﻓﻠﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺪن ﻣﻮج ﺳﻮﻣﻲ ﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻧﻈﻢ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﭘﺎﻳﺔ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﺷﻜﺎل دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻫﻤﺔ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات‪ ،‬ﺳﺎز و ﻛﺎر ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ دوﻟﺖ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﺮاﻛﺰ ﻗﺪرت را ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در ﮔﻔﺘﺎر ﺗﺎﻓﻠﺮ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺸﺎر روز اﻓﺰون اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﻪء ﻋﺮﺻﻪ‬
‫ﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه دوﻟﺖ و ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﺎي آن را دﭼﺎر ﺗﺤﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺳﺎﻣﻮﻳﻞ ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن راﺑﻄﻪء دوﻟﺖ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را در آﺳﺘﺎﻧﺔ ﺳﺪة ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وي در ﻣﻮج ﺳﻮم دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﻮج ﺗﺎزه‬
‫ﻳﻲ از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪ .‬او در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮد ﺑﺎ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1990‬ﻫﻤﺼﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ » در ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‬
‫و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺻﻼﺣﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﻣﺴﺆوﻻن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮدم و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش ﺑﺪﻫﻴﻢ« ؛ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﻨﻮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ دارد ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺪ از ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﺪن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﻣﻲ دﻫﺪ‪ » :‬آﻧﭽﻪ را ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﻳﺎ ﮔﺬﺷﺖ‬
‫ﻳﻚ دوران ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤﺔ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻘﻄﺔ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺸﺮ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻜﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺎ«‪.‬‬

‫در ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ‪ ،‬دﻳﻮﻳﺪ ﻫﻠﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻃﺮح »دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮداﺷﺘﻲ از رواﺑﻂ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺮﻛﺐ از ﻣﻠﺖ ﻫﺎي درﮔﻴﺮ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ و‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺳﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺗﺎﻓﻠﺮ‪ ،‬ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن‪ ،‬ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ و ﻫﻠﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﻳﻮرﮔﻦ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪ ،‬راﺑﺮت ﻧﻮزﻳﻚ‪،‬‬
‫اي‪ .‬اف‪ .‬ﺷﻮﻣﺎﺧﺮ‪ ،‬رﻳﭽﺎرد روزﻛﺮاﻧﺲ‪ ،‬ﻛﺎرل ﭘﻮﭘﺮ و دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﺧﺒﺮ از ﺗﺤﻮﻟﻲ ﺟﺪﻳﺪ داده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎزه ﻳﻲ از دوﻟﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ »دوﻟﺖ ﺣﺪ اﻗﻞ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫‪292‬‬
‫ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻴﻮه و روال ﻛﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و دﻳﻮﻳﺪ‬
‫ﻫﻠﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺤﺪود ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ادﻋﺎي ﻣﺮﺷﺎﻳﻤﺮ را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﺟﻬﺎن ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﻣﻴﺎن دو‬
‫اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑﻪ وﺿﻊ ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1930‬ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ «.‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1930‬و ﭘﻴﺶ از‬
‫آن دورة ﺗﻔﻮق دوﻟﺖ ﻣﺤﺪود ﻟﻴﺒﺮال ﺑﻮده و دوﻟﺖ از دﺧﺎﻟﺖ در ﺑﺴﻴﺎري اﻣﻮر ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎل در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺳﺪة ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺤﺪود‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﺎر در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻈﺮﻳﻪء‬
‫دوﻟﺖ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬دوﻟﺖ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺗﻮﺳﻂ راﺑﺮت ﻧﻮزﻳﻚ در ﻛﺘﺎب آﻧﺎرﺷﻲ ‪،‬‬
‫دوﻟﺖ و اﺗﻮﭘﻴﺎ ﺗﺌﻮرﻳﺰه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬او ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﻧﻘﺶ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ اﻣﻮري ﭼﻮن‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻗﺮار دادﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻔﻆ آزادي ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از‬
‫داراﻳﻲ ﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺪاري از اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ و ‪ ...‬اﻣﻜﺎن ﺗﺤﻘﻖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺷﻴﻮة ﻛﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺴﺮ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻮﻣﺎﺧﺮ ﻧﻴﺰ در ﻛﺘﺎب »ﻛﻮﭼﻚ زﻳﺒﺎﺳﺖ« ﺑﻪ ﻃﺮح دوﻟﺖ ﺣﺪاﻗﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از‬
‫ﺷﻮﻣﺎﺧﺮ و ﻧﻮزﻳﻚ‪ ،‬رﻳﭽﺎردروز ﻛﺮاﻧﺲ در ﻛﺘﺎب ﻇﻬﻮر دوﻟﺖ ﻣﺠﺎزي )‪ ،(1999‬در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ دوﻟﺖ ﻣﺠﺎزي اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﻣﻲ ﭘﺮوراﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺠﺎري و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ ‪ ،‬دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺪرن رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دوﻟﺖ ﻣﺠﺎزي در ﻣﻲ آﻳﺪ؛ ﻗﺪرت ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ و ﺑﺮﺗﺮي ﻧﻈﺎﻣﻲ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻲ رود و در ﻋﻮض ﺑﺮاي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺎزار در اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ روز ﻛﺮاﻧﺲ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ذﻫﻨﻲ و ﻣﺠﺎزي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮم اﻓﺰار و ﻃﺮح ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﻗﺪﻳﻤﻲ دوﻟﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺮم اﻓﺰار و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬داراﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ دوﻟﺖ ﻣﺠﺎزي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠﺖ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زودﺗﺮ وارد ﻋﺮﺻﻪء اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ »ﺳﺮ« و دﻳﮕﺮان ﻧﻘﺶ »ﺑﺪن« را‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ روز ﻛﺮاﻧﺲ ﺧﻮد اﺷﺎره ﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺘﻦ ﻛﺎر وﻳﮋه ﻫﺎي دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺪرن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻧﻈﺎم اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪة ﻧﻈﺮﻳﺔ »دوﻟﺖ ﺣﺪ‬
‫اﻗﻞ« ﻧﻮزﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎﻳﻚ و ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ورود ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﺎﻳﺒﺮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻪ وﻳﮋه دوﻟﺖ و ارﻛﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن را رﻗﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪293‬‬
‫»ﻇﻬﻮر دوﻟﺖ ﻣﺪرن ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻳﻚ زﻣﻴﻨﺔ ﺟﺪﻳﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻋﺎوي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ را ﻣﺠﺴﻢ و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬درك ﺳﻨﺘﻲ از ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع و ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫‪92‬‬
‫را از ﻧﻮ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ در آﻳﻨﺪه ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻳﻚ دوﻟﺖ اﻟﻴﮕﺎرﺷﻲ‬
‫)دوﻟﺖ ﮔﺮوﻫﻲ اﻧﺪﻛﻲ از ﻧﺨﺒﮕﺎن(‪ ،‬در راه اﻳﺠﺎد ﻳﻚ دوﻟﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺪرن ﺣﺪ اﻗﻞ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻣﻜﺮاﺳﻲ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺳﺎزي و زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻧﻴﺎز‬
‫دارﻳﻢ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬دﺷﻮار‬
‫اﺳﺖ ﻛﺎري در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﺷﻤﺮدن اﻧﻮاع دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻛﺪام ﻧﻮع دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺳﺖ‪ .‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ رو دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭼﻨﺪ ﺗﺎﻳﻲ )ﭘﻮﻟﻲ آرﺷﻲ‪ : ( polyarchy‬اﻳﻦ ﻧﻮع دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﺔ‬ ‫أ‪-‬‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺮﭘﺎﻳﺔ اﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﭘﻲ رﻳﺰي ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻛﺮدن‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ را در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي در ﺑﺎرة ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻓﺮاد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬در ﻧﻈﺮ دارد‪.‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﺜﺮت ﮔﺮا )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﺘﻲ( ‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ب‪-‬‬
‫در آن اﻓﺮاد ﻧﻘﺶ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ را در زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ– اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﮔﺮوه ﻫﺎ ﻛﻪ ﻃﺒﻌﺎ داراي ﺳﺎزﻣﺎن و‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻼت وﺳﻴﻊ و ﻣﻨﺴﺠﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .92‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎه ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ »ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي«‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ‪ 122-121‬و ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ‪ ،196-195‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1383‬و ﻧﻴﺰ داﻛﺘﺮ ﺳﺮﻳﻊ اﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ و آﻳﻨﺪه ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬

‫‪294‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ‪ :‬ﻫﻮاداران دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﺮ‬ ‫ت‪-‬‬
‫ﭼﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﻣﺮدم و وﺻﻮل ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻬﻴﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬راه و روش ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت)‬
‫‪ ، (Decentralisation‬ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﻛﺮدن ﻗﺪرت ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺪرت ) ‪Disposal of‬‬
‫‪ ،(Power‬ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺪراﻟﻴﺴﻢ و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد ﻣﺤﻠﻲ‬
‫)‪ ( Localism – community Central‬را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﺮدﻣﮕﺮا ) ‪ : ( populism Democracy‬در اﻳﻦ ﻧﻮع دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ث‪-‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻮادار ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻳﻚ رﻫﺒﺮ ﻛﺎرﻳﺰﻣﺎﺗﻴﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﺿﺮورت ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رژﻳﻢ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﮕﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‬
‫ﻛﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﻣﺮدم‪ ،‬در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري و ﻧﻴﺮو ﻫﺎي ﻫﻮادار رژﻳﻢ‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻳﻲ از‬
‫ﭘﻠﻮراﻟﻴﺰم ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺰم ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻣﻴﺎن ﮔﺮوه ﻫﺎ و‬
‫دﺳﺘﻪ ﻫﺎ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﺶ ﻫﺎ‬
‫ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رژﻳﻢ ﻣﺮدﻣﮕﺮا در ﺳﻤﺖ و ﺟﻬﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﮕﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭼﻨﺪ ﻗﻮﻣﻲ‪ :‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭼﻨﺪ ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬ ‫ج‪-‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻬﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارﻧﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻋﻤﺪه در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداري آن ﮔﺮوه ﻫﺎ از ﻣﻴﺰان ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎري ﻳﺎ ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻲ‬ ‫‪-2‬‬
‫داﺧﻠﻲ‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ اﻫﻤﻴﺖ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‬ ‫‪-3‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻴﻚ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از ﺳﺎﻳﺮ دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻫﺎ ﭘﺬﻳﺮا ﺗﺮ و واﻗﻌﺒﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪295‬‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺟﺪي ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫روﭘﻮﺷﻲ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮريﻫﺎي ﻓﺮدي‪ ،‬ﺣﺰﺑﻲ و ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺮدم در ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺻﺮف‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ اﺻﻮل را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ دﺳﺘﻜﺎري و ﻣﺴﺦ ﻧﻤﻮده و ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺻﻠﻲ آن را‬
‫ﺧﺪﺷﻪ دار ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر و دﺳﭙﻠﻴﻦ ﻧﻴﻤﺒﻨﺪي ﻛﻪ در ﻃﻲ رژﻳﻢ ﺷﺎﻫﻲ ﻗﻮام ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫اﺳﺘﻤﺮار اﻳﻦ دﺳﭙﻠﻴﻦ ﻇﺎﻫﺮا ﻳﻚ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮدن‬
‫داﻋﻴﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و دﻳﻤﺎﮔﻮژي ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ و ﻓﺎﻗﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﺳﺘﺨﻮش ﺑﺎزيﻫﺎي ﻋﻮام ﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻗﺪرت ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ذات ﺧﻮد‬
‫ﻣﻠﻌﺒﻪ ﻳﻲ ﺷﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻄﻠﻘﻪ”‪.93‬‬

‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :94‬دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻧﺠﻤﻨﻲ ﻳﺎ دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻫﻤﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ؟‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ اﻋﻤﺎر ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻧﻘﺸﻪ ﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﻛﺸﻴﺪه و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ دﻗﻴﻘﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ‬

‫‪ .93‬ﻫﻤﺎن ﺟﺎ‪ ،‬ص ‪58‬‬

‫در ﺳﺎل ﻫﺎي ﻛﺎر در ﻛﺮﺳﻲ رﻳﻴﺲ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺖ ﻳﺎرم ﺑﻮده ﺗﺎ‬
‫ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻛﺎري ﺑﺎ ﺷﻤﺎري از رﻳﻴﺴﺎن ﻣﺮاﻛﺰ ﻫﻤﺘﺎ و ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻴﺪﻫﺎي ﻣﻔﺼﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﺎب داﻛﺘﺮ ﻣﻮﺳﻮي– ﻣﺪﻳﺮ ﻛﻞ دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺮان ﻛﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻛﻢ ده ﺑﺎر ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺸﻮر و ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬در ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺗﻬﺮان و دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺒﺎدل‬
‫اﻓﻜﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻪ ام‪ .‬اﻳﺸﺎن از اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﺳﺎﻣﺎﻧﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ داﻧﺴﺘﻢ ﻓﺸﺮده ﻳﻲ از ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻴﻮرﻳﻜﻲ را ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﻘﺎﻟﻪ »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﺳﺘﻘﺮار ﺳﺎزوﻛﺎر و ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ«‬
‫آورده اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻜﺶ ﺣﻀﻮر ﺗﺎن ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬

‫‪296‬‬
‫از اﻋﻤﺎر آن ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻣﺴﺘﺎن دﺳﺖ‬
‫ﻛﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺪون ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻏﻠﺐ‬
‫درﮔﻴﺮي ﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﻃﺮ ﻳﻖ ﺳﻠﻄﻪ اﻗﺘﺪار ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻳﺎ ﮔﺮوه ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ )ﻛﻨﺘﺮل( ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻴﻮه اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اداره ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﺮﺻﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﻮاﻣﻊ اﻗﻠﻴﺖ)و ﻳﺎ در ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﺎﻻت اﻛﺜﺮﻳﺖ( ﺑﺮ‬
‫ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻄﻴﻊ ﺳﺎزي‪ ،‬اﺧﺮاج اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎ و‬
‫ﻧﺴﻞ ﻛﺸﻲ از ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ روﻳﻜﺮد ﺳﻠﻄﻪ ﻃﻠﺒﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن و‬
‫ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫داﺷﺘﻦ ﻗﻮاي ﻗﻬﺮﻳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﺑﺰاري اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺟﻮاﻣﻊ ﻗﺮار داد و ﺑﺪﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎ‬
‫ﻗﺪرت ﺳﺮﻛﻮب ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺷﻴﻮه ﺳﻠﻄﻪ اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ را ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن ﻗﺪرت ﺳﺮﻛﻮب‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ دﭼﺎر ﺑﺤﺮان و ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در ﻛﻨﺎر روﻳﻜﺮ اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬روﻳﻜﺮد دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي اداره ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻔﺮق و ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن‬
‫])ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﻪ([ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آن ﻫﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻌﻀﻲ اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺗﻮازن ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام ﻳﺎ ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻳﺎ در ﻗﺪرت ﺳﻬﻴﻢ ﺳﺎزد و ﻳﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺎرﺿﺎت و اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در روﻳﻜﺮد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺳﻠﻄﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺣﻀﻮر ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ دارﻧﺪه ﻗﺪرت‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺎ واﮔﺬاري ﭘﺎره ﻳﻲ اﻣﺘﻴﺎزات و ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ دﻳﮕﺮ اﻗﻮام )و ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از اﻗﻮام‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ( ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺪارﮔﺮا ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻗﺪرت اﺑﺰار ﺳﺮﻛﻮب ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﻨﺎن ﭼﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻮازن ﺑﺨﺶ و ﺳﺮﻛﻮب‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫‪297‬‬
‫و ﻛﺸﻮر دﭼﺎر ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪه و ﺟﻮاﻣﻊ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﺷﻮروي و ﻳﻮﮔﻮﺳﻼوي از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ روﻳﻜﺮد ﺳﻠﻄﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن؛ روﻳﻜﺮد دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬روﻳﻜﺮد دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ روش ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در روﻳﻜﺮد دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ‬
‫ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﻗﻮاي ﻗﻬﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ .‬در اﻳﻦ روﻳﻜﺮد‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﺳﻂ راي ﺧﻮد اﻣﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را اداره ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺧﻮد در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻗﺪرت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر را دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫روﻳﻜﺮد دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ در ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺧﻮد دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اداره‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي راي اﻛﺜﺮﻳﺖ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻫﻤﮕﻮن ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﻳﻲ از ﻣﺸﻜﻼت آن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺣﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺮط‬
‫ﺗﺤﻘﻖ دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد »اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﺤﺪ« اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻮاﻣﻊ ﻫﻤﮕﻮن وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻔﺮق و ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﭼﻨﺪ ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﺤﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اﺟﺮاي‬
‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﻢ و آراﻣﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻮاﻣﻊ‪،‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻋﻤﺎل دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﺤﻤﻴﻞ و ﺳﻠﻄﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺷﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮ دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري و‬
‫راي ﺧﻮد را ﻣﻮاﻓﻖ راي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺎره ﻣﺰاﻳﺎي دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﻈﺮ و راي دﻳﮕﺮي دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫از ﻗﺒﻮل راي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻃﻔﺮه ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻫﻤﮕﻮن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎز وﻛﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‬
‫ﺑﺮاي اداره ﻛﺸﻮر و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن و ﻣﺘﻔﺮق و ﭼﻨﺪ ﻗﻮﻣﻲ اﻋﻤﺎل‬
‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﮔﺮدد و در اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ‬
‫‪298‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺤﺚ »ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ« و ﻧﻈﺰﻳﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺪرت‪ 95‬در ﻗﺎﻟﺐ روﻳﻜﺮدﻫﺎي »دﻣﻜﺮاﺳﻲ‬
‫اﻧﺠﻤﻨﻲ« و ﻳﺎ »دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﺋﺘﻼﻓﻲ« ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻔﺮق‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫روي را در ﻣﻘﻮﻻت ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﮕﻴﺰ ﻗﻮﻣﻲ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎزد‪ .‬ﺗﻤﺎﻳﻼت وﻳﺮاﻧﮕﺮ را ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻓﺎﻳﻖ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺠﻤﻮع ﮔﺴﺘﺮده ﻳﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻔﺮق و ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اداري و ﺳﻴﺎﺳﻲ آن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻗﻮﻣﻲ و داﺧﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻧﺠﻤﻨﻲ‪:‬‬
‫روﻳﻜﺮد دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻧﺠﻤﻨﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻴﺞ ﻓﺎرت ﻃﺮح و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﻴﺶ از‬
‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺨﺼﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮﻓﻖ درﮔﻴﺮي در ﺟﻮاﻣﻊ‬
‫ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن و ﻣﺘﻔﺮق ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ ﮔﺮاﻳﺎن اﻇﻬﺎر ﻣﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ اﮔﺮ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آرام ﻛﺮدن درﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري ﻫﻤﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺷﺮط ﻻزم و ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻳﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺶ‬
‫درﮔﻴﺮي را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻗﺎدرﻧﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻗﺎدرﻧﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ د ر ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫از اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺶ درﮔﻴﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .95‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اداره ‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻗﺪرت ﻣﻴﺎن ﻧﺨﺒﻪ ﻫﺎي اﺑﺰاري ﻧﮕﺮدﻳﺪه و ﻣﻔﻬﻮم اداره ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺸﻮد‪ ،‬راﻫﻲ ﺑﻪ دﻫﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪299‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﮔﺮاﻳﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﻳﺎ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻫﻤﮕﺮا را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻫﻤﻴﺖ و اﻧﻌﻄﺎف‬
‫ﭘﺬﻳﺮي ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ ﻳﻚ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺸﻜﻮك ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ وﻓﺎداري‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ و ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﻳﻚ ﺣﺲ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻛﺎري ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار و‬
‫ﺣﺘﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻟﻴﺞ ﻓﺎرت اﻧﺠﻤﻦ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر اﺻﻞ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻴﺎت اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ اﺋﺘﻼف‬
‫ﺑﺰرگ ﻧﺨﺒﮕﺎن‪ ،‬ﺣﻖ وﺗﻮي اﻗﻠﻴﺖ و ﺗﺼﻤﻴﮕﻴﺮي ﺑﺮ اﺳﺎس اﺟﻤﺎع و ﺗﻨﺎﺳﺐ در ﺗﺨﺼﺺ ﭘﺴﺖ‬
‫ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﮔﺮوﻫﻲ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ ﮔﺮاﻳﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﺴﺖ ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻗﻠﻴﺖ ﻫﻤﻮاره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﻮد در دوﻟﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺣﺴﺎس‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﻨﺪ و وﻳﺘﻮي اﻗﻠﻴﺖ ﻳﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﺑﺮ اﺳﺎس اﺟﻤﺎع ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ اﻗﻠﻴﺖ ﻫﻤﻮاره‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه آﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد و در‬
‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﮔﺮوﻫﻲ اﺣﺴﺎس ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮد در ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻛﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻫﻤﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ‪:‬‬
‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ روﻳﻜﺮد اﻧﺠﻤﻦ ﮔﺮاﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻘﺎط اﺷﺘﺮاك‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ از ﻧﻈﺮ ﻃﺮﻓﺪاري ﻫﺮ دو از ﻓﺪراﻟﻴﺰم و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و‬
‫ﺗﻮازن ﻗﻮﻣﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻮرو وﻳﺘﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮداز دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻄﺮح‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ درﮔﻴﺮي ﻗﻮﻣﻲ اﺑﺘﺪا ﭼﻨﺪ راﻫﻜﺎر اراﻳﻪ داده و ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد را در ﺑﺎره‬
‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮاﮔﻨﺪﮔﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻗﺪرت ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻓﺸﺎر از ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻨﻔﺮد‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ زداﻳﻲ ﻗﺪرت و واﮔﺬاري ﭘﺴﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻘﺎ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ دروﻧﻲ ﻗﻮﻣﻲ و در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﻲ‬
‫ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﺳﺎزي ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺻﻨﻔﻲ و‪(...‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‬
‫‪300‬‬
 ‫ﻛﺎﻫﺶ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪-4‬‬

‫ﻫﻮرو وﻳﺘﺰ ﺑﺎ ﻧﻘﺪ ﻧﻘﺶ ﻧﺨﺒﮕﺎن در دﻣﻜﺮاﺳﻲ اﻧﺠﻤﻨﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ درﮔﻴﺮي و ﻧﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ آن اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد و دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬آن اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻧﺤﻤﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺗﻜﺎي ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺸﻮق ﻣﻴﺎﻧﻪ روي ﺑﺮ اﻫﺮم ﻫﺎي ﻓﺸﺎر ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﻓﺮاﻃﻲ ﻣﺜﻞ ﺣﻖ وﻳﺘﻮي اﻗﻠﻴﺖ ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫»اﮔﺮ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ و دوﻟﺘﻤﺮدان آﻳﻨﺪه ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﻲ رﻳﺰي و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ و‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎد وﺣﺪت ﻣﻠﻲ دﺳﺖ ﺑﻴﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺸﻪ ﻫﺎ و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻨﺶ ﻫﺎ و ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺣﺰاب‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻳﻦ آﺳﻴﺐ ﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اراﻳﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع راﻫﻜﺎر ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻜﻠﺪﻫﻲ وﺣﺪت ﻣﻠﻲ و وﻓﺎق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪«.‬‬

‫»در اوﺿﺎع ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎ در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮاي رﻳﺸﻪ‬
‫ﻛﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻣﻠﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬راه ﺣﻞ ﻣﻄﻤﻴﻦ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺻﻞ ﺑﺮاي ﺗﻮاﻓﻖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻏﺮض ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻠﻲ‬
‫در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ‪ .‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي رﻓﺘﺎري ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ را ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ و ﻫﻤﻮاره از راه‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ])رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﺳﺨﺖ اﺑﺰاري([ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ‬

‫‪ .96‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪-1‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲ رود؟‬
‫‪ -2‬داي ﻓﻮﻻدي‪» ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﻠﻤﺮو اﺳﺘﺒﺪاد«‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻓﺪراﺳﻴﻮن آزاد ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫‪-3‬ﻧﺴﺒﺖ دﻳﻦ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪،1378‬‬

‫‪301‬‬
‫ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ‪ ،‬از ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ زﻧﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﻧﻮع ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻮده ﻳﺎ ﻛﻮﺑﻴﺪن‬
‫ﻛﻮر ﺑﻮده ﻳﺎ دﻓﺎع ﻛﺮدن ﻛﻮر و از ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮي ﻧﻴﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺟﻮاﻣﻊ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد و ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻬﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه و از ﻃﺮﻳﻖ ﻏﺎرت ﺟﻮاﻣﻊ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ آن ﻛﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺷﻴﻮه ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻨﻄﻘﻲ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮدن ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮاﺳﺖ و اراده اﻓﺮاد‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و در ﭼﻮﻛﺎت ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺪﻳﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺘﺒﺪاد در ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﮕﺎﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻜﻤﺮواﻳﻲ ﺑﻞ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ آﻧﭽﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬راﺑﻄﻪ اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﻴﺎﺳﻲ را اﮔﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ راﺑﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺳﻴﺎﺳﺖ را‬
‫از ﻣﺘﻦ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺮون ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي ﻣﺴﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را‬
‫ﻛﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮده اﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﻮاﻣﻊ را ﻧﻴﺰ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﻜﻞ ﻋﻤﺪه ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺪم ﺗﺤﻠﻴﻞ راﺑﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻞ ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮي از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻴﺮاث ﮔﺬﺷﺘﻪ زﻳﺮ‬
‫ﺑﻨﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﺮوز را ﻧﻴﺰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪302‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ )آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ و ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد( ﺳﻪ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻧﺪ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮ و ﺗﺎﺛﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ دﻳﻦ‪97‬در زﻳﺮ ﺑﻨﺎي ﻫﻤﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻫﺮ ﭘﻨﺪار و‬
‫ﻛﺮدار ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺎ رﻧﮓ دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻳﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻮﻧﺎن وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﺮاي اﻫﺪاف زﻣﺎﻣﺪاران ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﭼﻴﺰي‬
‫رﻧﮓ و ﺑﻮي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎوري ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد و ﻳﺎ از ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻋﺘﻘﺎدي اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدد‪.‬‬

‫دو ﻧﻮع ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ دارﻳﻢ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﺑﻄﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﺮوط ﻛﻨﻨﺪه‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ آن ﻫﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ رﻳﺸﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﻲ‬
‫ﺧﺸﻜﺎﻧﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﻃﻐﻴﺎن از ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺦ و ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ را وﻳﺮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻋﻴﺎر ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﺮورش‬
‫دﻫﻨﺪه ﺗﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬ﭼﻮﻧﺎن ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر روﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺑﻴﺮون ﺷﺪه از رواﺑﻂ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺴﺘﺎ و ﻋﻘﺒﮕﺮا از داﺷﺘﻦ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺗﺤﺪﻳﺪ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ زﻣﺎﻧﺪار ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫وﻗﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﺧﻮد ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻬﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺘﺒﺪادي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻠﻲ ﭼﻮن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺮدن اراده اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺗﺮاز‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 97‬در اﻳﻦ ﺟﺎ و در آﻳﻨﺪه ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از دﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪي ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻞ‬
‫ﻛﻪ از دﻳﻦ آﻟﻮده ﺑﺎ ﺧﺮاﻓﺎت ﺳﻨﺘﻲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺳﻼم راﺳﺘﻴﻦ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﻫﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪303‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﻤﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﺒﺪاد و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺿﺪ اﺳﺘﺒﺪادي از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺤﺮوم ﮔﺮدﻳﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ رﻗﻴﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ زﻣﺎﻣﺪاران ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺮگ‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻫﻤﺎن روزي ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺪون ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ )دﻳﻨﻲ( در ﺑﺮاﺑﺮ رﻫﺒﺮان ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ارزش ﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ﻓﻜﺮي ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻬﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﻮﻓﻘﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪-‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻮﻋﻲ در درون ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺑﺎروري ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ وﺟﻮد‬

‫دارد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺮاﻓﺎت از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪه و داﻣﻦ زده ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﻤﺎم رواﺑﻂ ﻣﻠﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻠﺖ ﺑﺮ‬
‫زﻳﺮﺑﻨﺎي ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻬﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺟﻬﺎﻟﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‬
‫ﻓﻜﺮي ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺧﺮاﻓﺎت ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﻬﺎد دﻳﻨﻲ ﺷﺪه و ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻳﻮن آن ﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬از‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ اﺳﺘﺒﺪادي ﻛﻪ ﻧﻬﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را در اﻧﺤﺼﺎر‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬دو واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ و در ﻳﻚ‬
‫ﺳﺪه اﺧﻴﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻠﻴﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺳﻨﺘﻲ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻘﻆ ﺗﻤﺎم ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ‬
‫در درون ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻣﻴﻨﻪ رﺷﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺟﻨﺒﺶ روﺷﻨﮕﺮاﻧﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ را در درون ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺸﺮ ﺳﻨﺖ ﮔﺮاي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮓ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻳﻚ ﺳﺪه ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮده و ﺗﻤﺎم ﺗﺮاژدي ﻣﻠﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪304‬‬
‫ﻫﺮ ﺑﺎري ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻓﻜﺮي اﻣﻜﺎن رﺷﺪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون درك از ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ‬
‫ﻳﻲ و ﺑﺪون داﺷﺘﻦ روش و ﺑﻴﻨﺶ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻬﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ«‬

‫»ﻣﺎ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮر ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺷﺎﻫﺪ ﺳﻴﻜﻞ ﺑﺴﺘﻪ و ﺗﻜﺮار‬
‫ﺷﻮﻧﺪه ﻳﻲ از ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ ﻓﺮدي ﺑﻮده اﻳﻢ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻫﺎي ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﻧﻮﻋﻲ ﻫﺮج و‬
‫ﻣﺮج و ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮﺧﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ داﻳﻢ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو وﺿﻌﻴﺖ‬
‫در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن اﺳﺘﺒﺪاد و ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻳﻚ راﺑﻄﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ و دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﻪ اوج ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬از دروﻧﺶ ﻫﺮج و ﻣﺮج زاﻳﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻫﺮج و‬
‫ﻣﺮج ﺑﻪ اوج ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬از دروﻧﺶ اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮر اﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ‬
‫ﺗﻜﺮاري و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اوﺟﮕﻴﺮي اﺳﺘﺒﺪاد و ﻫﺮج و ﻣﺮج را ﻣﻜﺮر ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻪ در دوران ﭘﻴﺶ از‬
‫اﺳﻼم و ﭼﻪ ﭘﺲ از آن‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎري ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﻳﺎ ﻧﻴﺮوي ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﺪرت ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮ ﺧﻮد ﻛﺎﻣﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫واﻛﻨﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﺒﺪاد ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ و ﺳﺮﻛﻮب ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي و اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮان ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ؛ ﺳﺮان ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎي اﺷﺮاﻓﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻨﺪاران ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻀﺎد و ﺗﻌﺎرض ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻣﺮﻛﺰي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه )رﻫﺒﺮ( ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﺑﺤﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ در ﮔﻮﺷﻪ و‬
‫ﮔﻨﺎر درﻓﺶ ﺟﺪاﻳﻲ ﻳﺎ اﺳﺘﻘﻼل را ﺑﺮ ﻣﻲ اﻓﺮازﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮر وارد دوره ﻳﻲ از ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺘﻴﺰ داﺧﻠﻲ و ﻣﺒﺎرزه ﻫﺎي ﺷﺒﻪ ﻓﺌﻮداﻟﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺘﻴﺰه ﻫﺎي دروﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت و‬
‫ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﺣﻤﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﺪاوم ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ و وﻳﺮاﻧﻲ روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ‬
‫در ﻣﻲ آورد ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻌﺎدل ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺨﺎﺻﻢ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪305‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎﻋﻲ‪ ،‬دو ﺑﺎره زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻔﻮق ﮔﺮوﻫﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺷﻮدﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ را ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮ و ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺘﺒﺪادي‪ ،‬ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت را در‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ داﻳﻢ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻃﻲ دوﺻﺪ ﺳﺎل‬
‫اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺎ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو وﺿﻊ را داﺷﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺒﺪادي ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎرش اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺞ اﻧﻘﻼب ﻳﺎ ﺷﻮرش‬
‫ﺑﻮده و ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﻴﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬آزادي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻫﺎ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم‬
‫اﺳﺘﺒﺪادي ﻣﺨﺎﻟﻒ آزادي ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺒﺪادي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﺤﺘﻮم و ﻣﻘﺪرش اﺳﺖ‪.«.‬‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ از اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺤﺘﻮم و ﻣﻘﺪر ﺗﺎرﻳﺨﻲ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﻓﺮد و دوﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﺣﺮاﺳﺖ از آزادي ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬
‫ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ و در واﻗﻊ ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اﻗﺘﺪار اﺳﺘﺒﺪادي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﺳﺎزو ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ‬
‫از ﻧﻈﺮ و آزادي ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢ داراي دوﻟﺖ ﺑﺎﺛﺒﺎت و ﻣﻘﺘﺪر ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﺮده‪ ،‬در ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد را ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻜﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺒﺪادي ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﻧﺎاﻣﻨﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﺮورت ﻃﺮح و ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ رﻳﺸﻪ در اﻋﻤﺎق‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮر دارد‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ آن وﺿﻊ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﭘﺬﻳﺮاو ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ آزادي را در ﻛﻨﺎر ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺪار‬
‫دوﻟﺖ را در ﻛﻨﺎر ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ در ﮔﺮو ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻄﻤﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻫﺪ روﻳﺪادﻫﺎي ﺧﻮﻧﺒﺎر‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪306‬‬
‫در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت در ﻣﻌﺮض ﻛﻮدﺗﺎ اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺮد و دوﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه ﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت ﺣﺎﻛﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد و دوﻟﺖ اﻳﻦ‬
‫اﻣﻜﺎن را دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اراده ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺮدم ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫»ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ از اﻓﺮاد ﻣﺘﻔﺮق‪ ،‬ﭘﺮاﮔﻨﺪه و ﻓﺎﻗﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻓﺮادي ﻛﻪ در‬
‫ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪاده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوه ﻛﻮﭼﻜﻲ از‬
‫ﻣﺰدوران اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن واﺑﺴﺘﻪ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺧﻮد ﻓﺮوﺧﺘﻪ از ﭘﺎ در ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺒﺪاد و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ از ﺧﺸﻮﻧﺖ‪،‬‬
‫از ﺗﺮاﻛﻢ و اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﻫﺎﻳﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﻓﻌﺎل و در واﻗﻊ ﭼﺎﺷﻨﻲ ﻫﺎي‬
‫اﻧﻔﺠﺎري ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي را ﺑﺮاي اﻧﻘﻼب ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻮروش ﻫﺎ و ﻧﺎ آراﻣﻲ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺠﺎد‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﻨﺶ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﻨﺸﮕﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ آزادي ﺑﺎ ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﺟﻤﻊ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس آزادي ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ در راه اﻋﺎده ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﺪ و در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل اﺣﺴﺎس ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ و ﻣﻴﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺧﺮد ورزاﻧﻪ‬
‫و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﺷﻮد و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﻪ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻜﻮﻳﻦ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻳﻚ ﻧﻴﺎز ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮر اﻳﻦ ﻧﻴﺎز را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و آﻳﻨﺪه‬
‫ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺳﻴﺲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻪ ﻣﺪﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روش و ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم اﺻﻠﻲ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺮﻓﺘﺎرش ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ«‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮر ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ؛ در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ در ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﻔﺘﮕﻮ و‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ‬

‫‪307‬‬
‫ﺧﺼﻮص ﻓﺸﺎر اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﮔﻲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻫﻢ داده اﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺗﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬

‫ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺎآن رو ﺑﺮو اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻮﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺳﺮ‬
‫درﮔﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ و‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﻨﺎوب در ﺑﺮﻫﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﻓﺎﺟﻌﻪ ﮔﺮدﻳﺪه و ﻛﺸﻮر‬
‫را ﺑﺮاي ﭼﻨﺪي در ﻛﺎم ﺳﻴﻪ روزي و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻓﺮو ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻓﺮوﻛﺶ ﺗﻮﻓﺎن‬
‫ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬دو ﺑﺎره ﺳﺮ ﺑﺮ ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮرﺑﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﺎ در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫دور و ﺗﺴﻠﺴﻞ ﺑﺎﻃﻠﻲ ﺳﺮﮔﺮدان ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺮاﮔﻨﺪﮔﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آن در دره ﻫﺎي ﺗﻨﮓ و دراز و‬
‫ﮔﺬرﮔﺎه ﻫﺎي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ دﺷﻮار ﮔﺬار و دور اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ‬
‫دروﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم آن را دﺷﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮاﮔﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﺸﻮر را از ﻫﻢ دور‬
‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺮورش ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺸﻮر را از ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ دور ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﻤﻪ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ‬
‫را ﻣﺤﺪود ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻛﺸﻮر ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ– ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ دور اﻓﺘﺎده واﻗﻊ در ﻗﻠﺐ ﻗﺎره آﺳﻴﺎ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺑﺎ روﻧﺪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻫﻢ ﺑﻮده ﻛﻪ‬
‫اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺎر ﺳﺎده ﻳﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﻛﺸﻮر ﮔﺸﺎﻳﺎن و ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎري را از ﭘﺎ در آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻪ در درازاي ﺳﺪه ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪه ﻓﺮاواﻧﻲ در آن‬
‫روي ﻫﻢ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه و ﭘﺸﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ از ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﺎ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر درﮔﻴﺮ ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻮن ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ‪،‬‬

‫‪308‬‬
‫ﺑﺤﺮان ﺑﻲ ﺑﺎوري) ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد(‪ ،‬و‪ ....‬ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻧﺒﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﺑﺤﺮان ﻫﺎ‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان دوﻟﺘﺪاري‪:‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳﻚ »ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﺑﺤﺮان دوﻟﺘﻲ دارﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺑﺤﺮان ﺳﻠﻄﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺤﺮان ﻛﺎرآﻣﺪي )ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ(‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻧﺨﺒﮕﺎن«‬ ‫‪-‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪:‬‬
‫»دﻳﻮﻳﺪ اﻳﺴﺘﻮن از ﺗﻴﻮري ﭘﺮدازان ﺑﻨﺎم ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ را ﺑﺮاي رژﻳﻢ ﻫﺎ‬
‫ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎري‬ ‫‪.2‬‬
‫‪98‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻤﺜﻞ ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺪف ﻫﺎ و‬
‫آرﻣﺎن ﻫﺎي اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه و ﻣﻌﻴﺎر ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي ﻣﺮدم در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺮب و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در‬
‫ﻓﻀﺎي ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﻲ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ آن را ﻋﺼﺮ‬
‫»اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي زداﻳﻲ« ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﺗﻜﺎي دوﻟﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺮﻧﮓ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .98‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ را ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺳﻨﺘﻲ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻛﺎرازﻣﺎﺗﻴﻚ‬ ‫‪-3‬‬
‫‪309‬‬
‫در ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎري‪ ،‬ﻳﻚ رﺷﺘﻪ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﻴﻦ در واﮔﺬاري ﻗﺪرت و اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و از آن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫آن ﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺮﺑﻨﺎي ﺣﻔﻆ و اﺳﺘﻤﺮار ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ﻧﻈﺎم را ﭘﻲ رﻳﺰي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻧﻮع ﺳﻮم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻈﺎم ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮان و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻮده و ﺑﻪ‬
‫اﺗﻜﺎي ﺣﻀﻮر آن ﻫﺎ در دوﻟﺖ اﻗﺪاﻣﺎت و ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ در ﺑﻴﻦ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫و ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻧﻮع ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دو ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻛﻨﻮن در ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزي ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﺘﺪاول ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎري در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ در آن ﻫﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻣﺘﻤﺎدي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ و ﻛﻠﻴﺪي را ﺑﺎزي ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ وﻟﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﺴﻴﺮ ﻧﻮﺳﺎزي و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي »رو ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و رﻫﺒﺮان و ﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ و ﺣﻴﺎﺗﻲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﺮآﻣﺪان اﺟﺘﻤﺎع‪ -‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺼﻠﺖ ﻫﺎي‬
‫وﻳﮋه ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺳﺮﺑﺎزان و ﺟﻨﮕﺎوران ﻛﻪ از ﺧﺼﺎﻳﺺ ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﺣﻜﻢ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻗﻠﺐ در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن را دارﻧﺪ‬
‫‪...‬و ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻮم ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و ﺣﻜﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﺼﻠﺖ ﻫﺎ و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ در‬ ‫‪-3‬‬
‫راس ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪310‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮ از آراي اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﺨﺒﻪ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﻳﺎ‬
‫اﻟﻴﺘﻴﺴﻢ ﺷﻬﺮت دارﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻧﺨﺒﮕﺎن ﭘﻴﺶ رو و ﻣﺮدم ﻋﺎدي دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادي ﻛﻪ از ﺧﺼﺎﻳﺺ وﻳﮋه ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در راس ﻫﺮم‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اوﺿﺎع‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر در ﺣﺪ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﺮدي ﻣﻲ ﺷﻮد )ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺎﻛﺲ‬
‫وﺑﺮ‪ -‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻧﺎﻣﺪار آﻟﻤﺎﻧﻲ‪ -‬دوره ﮔﺬار و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ(‪.‬‬

‫در واﻗﻊ‪ ،‬در اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻲ ﻧﺨﺒﮕﺎن‪ ،‬رﻫﺒﺮان اﺣﺰاب و ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ و اﻗﺘﺪار دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي و ﺗﻌﻬﺪ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و‬
‫ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ در ﻣﺤﻮرﻳﺖ رﻫﺒﺮي دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺣﺰﺑﻲ ﺷﺎن ﺟﻬﺖ ﻛﺴﺐ وﻓﺎداري ﻫﺎي ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬
‫‪99‬‬
‫ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد«‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻧﻮاع ﺑﺤﺮان ﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﺮ و ﻛﺎر دارد؟‬

‫راﺳﺘﺶ در ﻗﺮﻳﻨﻪ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ آدم در ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬از ﺑﺲ ﺑﺎ ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ رو ﺑﻪ رو ﻫﺴﺘﻴﻢ و درﮔﻴﺮ ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬دادن ﻧﺴﺨﻪ و داروي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺳﺮ دﭼﺎر اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ ﻫﻢ ﻋﺎرﺿﻪ ﻗﻠﺒﻲ دارد و ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﻧﻮ ﻫﻴﻼري ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن »ﻓﻠﺞ« اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺳﻞ ﻣﺒﺘﻼ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و ﺷﻨﻮاﻳﻲ‬
‫اش ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮه رو ﺑﻪ رو و ﻫﻢ ﺑﻴﻤﺎري ﺷﻜﺮ و ﺑﻴﻤﺎري‪...‬دارد و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻓﺰوﻧﺸﻤﺎر رواﻧﻲ و‬

‫‪ . 99‬ﻳﺎﺳﻴﻦ رﺳﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ‪ ،‬ﭼﺎپ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ‪2006‬‬
‫‪311‬‬
‫ﻋﺼﺒﻲ ‪...‬؛ﻛﺎري اﺳﺖ ﺑﺲ دﺷﻮار ﻛﻪ ﺣﺎذق ﺗﺮﻳﻦ ﭘﺰﺷﻚ ﻫﻢ در دادن آن اﺑﺮاز ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻋﻼﺟﺶ ز دﺳﺖ ﻓﻼﺗﻮن ﺑﺮ ﻧﻴﺎﻳﺪ«!‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪:‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ دارﻳﻢ‪:‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻮرﻳﻚ‪» ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﻳﻨﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻧﻈﺎم را‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ ﻛﻪ در آن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ رﻗﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺻﻮري ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﺴﺖ )ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫ﺗﻮده ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ و ﺑﺴﻴﺠﻲ اﺳﺖ( اﻣﺎ رﻗﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻫﻤﭽﻮ ﻧﻈﺎم ﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت در‬
‫دﺳﺖ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺷﺒﻪ دﻣﻜﺮاﺳﻲ‪ -‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎ اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻫﻢ رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﺪود‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ روﺳﻮ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺮدم در اداره اﻣﻮر‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻻك‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و ارزش‬
‫ﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ اوﻟﻮﻳﺖ دارد و ﺑﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ »ﻧﺨﺒﻪ ﮔﺮاﻳﺎن«‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ آزاد و ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬راﺑﺮت ﻫﺎل ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻘﺪم ﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ -‬رﻗﺎﺑﺖ آزاد ﻧﺨﺒﮕﺎن‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻢ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ رﻗﺎﺑﺖ‪ ،‬دﻣﻜﺮاﺳﻲ ﺣﺪ اﻛﺜﺮي‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ آﻟﻤﻮﻧﺪو‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻮع ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻣﺤﺪود‪ -‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎ ﻣﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮ در روﺳﺘﺎ ﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻣﺤﺪود ﻣﺮدم ﻧﻪ ﺗﻮﻗﻌﻲ از دوﻟﺖ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از آن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺷﺮ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺗﺒﻌﻲ‪ -‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻧﻘﺶ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ دارﻧﺪ و اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻣﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺎرﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻋﺪم‬
‫اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﮔﺮاﻳﻲ و زﺑﺎن ﮔﺮاﻳﻲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻳﻦ ﻧﻈﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪312‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻛﻪ در آن ارزش ﻫﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ اﻓﺮاد آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫‪-3‬‬
‫و ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺸﺨﺺ دارﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎور دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ و در آﻳﻨﺪه ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎري‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎ را ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺘﻲ)رﻳﺎﺳﺘﻲ ﻳﻮﻧﻴﺘﺎر‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ رﻳﺎﺳﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ و ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻓﺪرال(‪ ،‬ﺷﺎﻫﻲ)ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﻣﺸﺮوﻃﻪ( و ﻧﻴﺰﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﺗﻴﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ )ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎرت‬
‫و‪ (...‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ ﺑﺮاﻳﻨﺪ ﻳﻚ ﻛﭙﻲ ﺑﺮداري ﻧﺎﻗﺺ از ﻧﻈﺎم رﻳﺎﺳﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎم رﻳﺎﺳﺘﻲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﺎراﻳﻲ دارد ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻧﻈﺎم ﻓﺪراﻟﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﻮا‬
‫وﺟﻮد دارد و ارﮔﺎن ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺪرت اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ اﺳﺖ و ﮔﻮرﻧﺮﻫﺎ از ﻗﺪرت اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه اداري ﻫﺮ اﻳﺎﻟﺖ ﺧﻮدﮔﺮدان و از دﻳﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد ﻛﻔﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﺪارد و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آن ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺸﻮر در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ روﺷﻦ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اداﻣﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ رو ﺑﻪ رو ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر »ﻧﻈﺎم رﻳﺎﺳﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻂ«‬
‫ﻳﺎ »ﻧﻈﺎم ﻧﻴﻤﻪ رﻳﺎﺳﺘﻲ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮي آن ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻧﻈﺎم دوره داﻛﺘﺮ ﻧﺤﻴﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻫﻢ رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر دارﻳﻢ و ﻫﻢ ﺻﺪر اﻋﻈﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ داراي ﭼﻬﺎر‬
‫ﻣﻌﺎون اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﻘﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ را در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺒﺎري‬
‫ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﻛﺸﻮر از دﻳﺪﮔﺎه اداري ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و ارﮔﺎن ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺪرت اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روي ﻛﺎر‬
‫آوردن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ دارد‪،‬‬
‫از اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫‪313‬‬
 ‫ﺑﺤﺮان ﻧﺎﻛﺎرآﻳﻲ‪:‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎري‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ارﮔﺎﻧﻴﺰم اداري‪ ،‬داري ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‬
‫ﺳﻪ دﺳﺘﮕﺎه اﺳﺖ‪:‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري‬ ‫‪-‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﻳﻲ‬ ‫‪-‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﻮﮔﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻓﺎﻗﺪ دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري)ﭘﺎرﻟﻤﺎن( راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮده اﻳﻢ‪ .‬در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ اﺻﻼ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻳﻢ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ ﭘﺮده ﮔﻔﺖ ﻛﻪ »ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻋﻴﺎن اﺳﺖ– ﭼﻪ‬
‫ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﺳﺖ«‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارﻳﻢ و ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ آورﻳﻢ و ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﻫﻤﻮاره ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻓﺎﺳﺪ‪،‬آﻟﻮده و ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﻗﻀﺎﺗﻲ داﺷﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ داراي ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻲ ﺣﺮﻓﻪ ﻳﻲ و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻳﻚ‬
‫ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺎ از ﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮر اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻨﻴﺎدي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ ﻗﻮه اﺟﺮاﻳﻲ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻳﻢ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ -‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﺳﺎﻻري ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻜﻠﮕﻴﺮي دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﺸﻮر ﻫﻤﻮاره ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻄﺮح ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ -‬ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم و ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﻌﻴﻦ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪ -‬ﺗﺨﺼﺺ و ﻛﺎرداﻧﻲ و‬
‫آﮔﺎﻫﻲ‪.‬‬

‫دوﻟﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻤﻪ در ﺗﺤﻘﻖ ﻳﻚ آرﻣﺎن ﻧﺎﻛﺎم ﺑﻮده اﻧﺪ‪ -‬اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎم‪ .‬روﺷﻦ ﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ -‬ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﺑﻮدن دوﻟﺖﻫﺎ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺣﺴﻦ اﻧﺘﺨﺎب‬

‫‪314‬‬
‫رﻫﺒﺮان از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬در ﻛﺸﻮر ﻫﻤﻮاره ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي اﺑﺰاري و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻂ‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي و ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و ﻧﺎﺑﺮﺧﻮرداري‬
‫از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻟﻴﺪرﺷﭙﻲ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺎر و ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد‬
‫ﻧﻈﺎم ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻨﻬﺎ آﻧﮕﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺟﺎل داراي ﺗﻔﻜﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺟﻠﺐ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻣﺪرن‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ادﻣﻨﺴﺘﺮاﺳﻴﻮن و ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬دﻟﻴﺮ و ﻓﺪاﻛﺎر و ﻧﻮﮔﺮا‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻘﻮا و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر و ﺧﻮﺷﻨﺎم ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري در راس ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎم در ﻛﺸﻮر‪ -‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دادن‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎي ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﮔﺬرا ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎي راﻫﺒﺮدي و ﻣﻠﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه آﻟﻮده‪ ،‬ﻓﺎﺳﺪ و ﻏﻴﺮ ﺣﺮﻓﻪ ﻳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻘﻨﻴﻨﻲ ﻳﺎ اﺻﻼ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ و ﻓﺎﻗﺪ ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و دﺳﺘﮕﺎه‬
‫اﺟﺮاﻳﻲ ﻫﻢ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ و ﻏﻴﺮ ﺗﺨﺼﺼﻲ و درﻣﺎﻧﺪه‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺖﻫﺎ و ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﺎﻓﺘﺎري دوﻟﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ -‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬

‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﮕﺎه ﺑﺎﻓﺘﺎري– ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﻣﺎ دوﻟﺖ داري ﺳﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻳﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺳﺎز‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﻳﺎ اﺟﺮاﻳﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ و ﺑﺎزدارﻧﺪه‬ ‫‪-‬‬

‫ﻣﺎ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻳﻲ زﻳﺮ ﻧﺎم »رﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﺎﻓﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮوﻧﺮﻓﺖ‬
‫از ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ و ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻫﺎ« در ﻛﺘﺎب »اﺑﺮﻫﺎي آﺷﻔﺘﻪ و ﺳﻴﺎه ﺑﺮ ﻓﺮاز آﺳﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن«‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ‬
‫در ﺑﺎره ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻫﺎ در ﻛﺸﻮر ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻳﻢ ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻲ‬
‫ﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻟﺸﻜﺮ‬
‫ﻣﺸﺎور و وزﻳﺮ ﻣﺸﺎور دارﻳﻢ؛ ﺟﺎي ﻣﺸﺎوران ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫‪315‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ و ﺑﺎزدارﻧﺪه ﻣﺎ ﻧﺎﺗﻮان و ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه دوﻟﺘﻲ ﻧﻪ‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻧﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎﻓﺘﺎري ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺎﻧﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ و‬
‫ﭘﻴﺮوزي دارد؟‬

‫ﺑﺤﺮان ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد‪:‬‬

‫ﺑﺤﺮان »ﺑﻲ ﺑﺎوري ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ« از ﺑﺪﺧﻴﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺤﺮانﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ ﺗﺎر و ﭘﻮد‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﻜﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‪» ،‬از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و آﺛﺎر ﺳﻮء ﭼﻴﺮﮔﻲ و‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﺮ اذﻫﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﮕﺎفﻫﺎ و ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﮕﻲﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮕﺎفﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻄﺒﻲ‬
‫ﺷﺪن )روﻳﺎروﻳﻲ آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ( ﺳﻮق دﻫﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﭼﻨﺪ‬
‫ﭘﺎرﮔﻲﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﭼﻨﺪﭘﺎرﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻳﺎ ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‬
‫و ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻋﻤﺪه ﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪ .‬وﺟﻮد ﻫﺮ ﻧﻮﻋﻲ از ﺷﮕﺎفﻫﺎي آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ وﺻﻮل ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻛﻠﻲ در ﺑﺎره اﻫﺪاف زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﺮدﻳﺪه و از ﺗﻜﻮﻳﻦ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﻫﻤﭙﺬﻳﺮي‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ و رﻗﺎﺑﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻳﺎري ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎورﺳﺎزي در ﺻﺪر راﻫﺒﺮدﻫﺎي دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻫﺎي دوره ﮔﺬار‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﺎور ﺑﺴﻴﺎري ازﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺬار ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪» .‬ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از »ﻋﺒﻮر« از‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺬار‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در آﻏﺎز ﺑﺤﺮانﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و در ﻣﺮﺣﻠﻪء ﺑﻌﺪي ﺑﺤﺮانﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻳﻚ ﺛﺒﺎت دروﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﺛﺒﺎت ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺤﺮانﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺤﺮان‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮﺳﻌﻪء اﻗﺘﺼﺎدي در دوره ﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪316‬‬
 ‫ﺑﺤﺮان ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ داﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺳﺮﻳﻊ اﻟﻘﻠﻢ »ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي در ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻚ روﻧﺪ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ داده ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺶ وارﻳﺎﻧﺖ ﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﺴﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﺟﻤﺎع ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺷﺎن در ﻣﻮارد‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﺗﺎﻧﻲ و ﺑﺪون ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺴﺆول و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و ﺗﻜﺮوي در ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي از‬
‫ﺳﻮي رﻫﺒﺮان و ﻧﺨﺒﮕﺎن اﺑﺰاري ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن اﻃﻼﻋﺎت و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪن و ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪﻳﻲ ﺷﺪن ﺳﺮﺳﺎم آور ﻣﺴﺎﻳﻞ‪ ،‬ﮔﺮد‬
‫آوري‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت و اﻧﺠﺎم ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ از اﻧﺒﻮه اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺖ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ آن در دﺳﺘﺮس دوﻟﺘﻤﺮدان و رﻫﺒﺮان ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺳﻤﺖ دﻫﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻛﺘﺮﻳﻦ و اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﻠﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و ﻧﻴﺰ دﻓﺎﻋﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺲ ارزﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻧﮕﺎه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ در دﺳﺘﮕﺎه ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر در‬
‫آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﺑﻬﻴﻨﻪ از آن را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دادن دﻳﮕﺮان در آن را‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان و ﺣﺪود و ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ و ﻣﻜﻠﻔﻴﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻮﮔﻤﻨﺪاﻧﻪ در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﺷﺎرﻳﺪﮔﻲﻫﺎﻳﻲ در ﺗﺎر و ﭘﻮد ﻛﺸﻮر‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﺷﺎرﻳﺪﮔﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺪﺑﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪﻳﻲ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫»ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﺎدي و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪء اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻫﻔﺖ اﺻﻞ ﺛﺎﺑﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫‪317‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺗﻮﺳﻌﻪ در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻔﺖ اﺻﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻫﻴﺎت ﺣﺎﻛﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻈﻢ‪ ،‬آراﻣﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗﺘﺼﺎدي‪«.‬‬

‫اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺗﺤﻮل در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ از رواﺑﻂ ﺳﻨﺘﻲ و ﻋﺎدات و رﺳﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از روش ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺪرن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺤﻮل‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي روﺷﻨﻲ از ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺗﻼش ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ آن دارد‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺑﺤﺮان ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ ﻫﺎي اﻫﺪا ﻛﻨﻨﺪه و دوﻟﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ از اﻳﻦ ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮوه ﻫﺎ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ درﮔﻴﺮ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺬب اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﻬﺪ و‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺿﺮورت‬
‫‪100‬‬
‫دارد‪«.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬روﻧﺪ ﮔﺬار ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮا از ﺗﻮﺳﻌﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﭘﺎﻳﺪار روﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬دﺷﻮار و ﺣﺴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم رﻫﺒﺮي‬
‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪن ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﺳﺖ ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻧﻬﺎد‬
‫ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻤﻚ دﻫﻨﺪه و ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدن ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻠﻲ در ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮآورده ﺷﺪن اﻫﺪاف ﺑﺎزﺳﺎزي را ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﺎﻣﻮل از ﻃﺮﻳﻖ ﻃﺮﺣﺮﻳﺰي ﻳﻚ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺎﻳﻞ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺮ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻬﺎد ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬

‫‪ .100‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﭼﺎپ اﻳﺮان‬

‫‪318‬‬
‫دﻣﻜﺮاﺳﻲ را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎزد و اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي را از ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ داﺧﻠﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻫﻢ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻫﻢ ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻼش دارﻧﺪ ﺑﺮ روﻧﺪ اراﺋﻪء‬
‫ﻛﻤﻚ ﻫﺎ ﺳﻴﻄﺮهء ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و‬
‫ﻓﺴﺎد در دﺳﺘﮕﺎه دوﻟﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎرﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻫﺎ‬
‫از ﺳﻮي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و زﻳﺮ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫»ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ‪:‬‬

‫ﻟﻮﺷﻦ ﭘﺎي ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﻮﺳﺎزي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ در درﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺮد اﺣﺴﺎس ﺑﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﻲ واﺣﺪ و‬
‫ﻛﺸﻮري واﺣﺪ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ در آن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﻢ اﻳﻦ ﺣﺲ را در‬
‫اﻓﺮاد ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ و ﻛﺸﻮر ﺧﻮد ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﻔﻲ و ﻃﺮد دﻳﮕﺮان را ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ﺣﻮزه ﻗﺪرت ﻳﻚ دوﻟﺖ–‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ رﻛﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻛﺠﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ؟ آﻳﺎ ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎرﻳﺰﻣﺎﻳﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻮزه اﺧﺘﻴﺎرات ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ رﻳﻴﺲ داﻧﺸﮕﺎه را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ وزﻳﺮ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻲ ؟‬
‫اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎه؟ وﻳﺎ ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ زورش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺪودهء اﺧﺘﻴﺎرات او ﺗﺎ‬
‫ﭼﻪ اﻧﺪازه اﺳﺖ؟ ﻣﺜﻼ آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن و ﻧﻮع ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻫﺎي‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻧﻴﺰ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﻜﻨﺪ؟‬

‫‪ .3‬ﺑﺤﺮان ﻧﻔﻮذ‪ :‬ﻧﻔﻮذ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر آدم ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻓﺮاوان‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻔﻮذ اﻧﺪك‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﻳﻴﺲ ﻳﻚ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻔﻮذ ﻧﻪ‪.‬‬

‫‪319‬‬
‫ﺣﺘﺎ ﺑﺮ دﺳﺘﻴﺎران ﺧﻮدش ﻫﻢ ﻧﻔﻮذ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺤﺮان ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﻓﻜﺮي و اﺧﻼﻗﻲ و اﺟﺮاﻳﻲ از ﻣﻴﺎن ﻣﻲ رود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺤﺮان ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي رواج ﻧﻈﺎم ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻗﻄﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اداره ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﺪه و ﻫﺮﻛﺲ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻟﺶ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﻮزه ﻛﺎري ﺧﻮدش ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﻧﻔﻮذي ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ و ﻣﺤﻼت ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺎرﻛﺖ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‪ :‬ﻣﻴﺰان وﻓﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و دوﻟﺖ ﺣﺲ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان وﻓﺎق و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ‬
‫دارﻧﺪ؟ آﻳﺎ ﻧﻈﺎم در اﺻﻞ ﻧﻈﺎم ﻓﺌﻮداﻟﻲ‪ ،‬اﻗﻄﺎﻋﻲ و ﻳﺎ ﺗﻴﻮﻟﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻳﻚ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ دﺳﺘﺎورد ﺳﺎز ﺧﻮدش را ﺑﺰﻧﺪ؟ اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻓﺌﻮداﻟﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻓﺪراﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ و ﻟﻴﻜﻦ وﺣﺪت و اﻧﺴﺠﺎم داﺷﺘﻪ و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﻮازﻳﻦ دﻗﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﭘﻴﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﻣﺮﺣﻠﻪء ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ و ﭘﻴﺶ از‬
‫ﻗﻮام وﻓﺎق و ﻫﻤﺪﻟﻲ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ دوﻟﺖ؛ ﺻﺤﺒﺖ از ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ ﭼﻮن ﻓﺪراﻟﻴﺰم ﻛﺮد‪ .‬در‬
‫ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﺎﻗﺪ وﻓﺎق ﻫﺮﻛﺲ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻗﺪرت دارد ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ودرك ﺧﻮدش‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و در ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ »ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ« ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺑﺤﺮان ﺗﻮزﻳﻊ‪ :‬ﻃﻲ روﻧﺪ ﻧﻮﺳﺎزي ﺷﻤﺎري ﺑﻪ ﺛﺮوت ﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻓﻘﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺮان در ﻏﺮب ﺑﻄﻮر اﺧﺺ ﭘﺲ‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1929‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﻤﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﺻﻼح‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﺎر‪ ،‬اﺻﻼح دﺳﺘﻤﺰد ﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﺤﺮان ﺗﻮزﻳﻊ ﺛﺮوت در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻏﻠﺒﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده و وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ دوﻟﺖ رﻓﺎه‪ 101‬ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان ﻫﺎ را در ﺣﺪ ﺧﻮدش‬
‫ﺣﻞ ﻛﻨﺪ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان ﻫﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد‪.‬‬

‫‪101‬‬
‫‪Welfare State‬‬
‫‪320‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎور ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﻗﺎﻳﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺤﺮانﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎي ﺧﺮدورزاﻧﻪ و ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﻴﻚ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻳﻚ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﻠﻲ ﻓﺮاﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺑﺤﺮان ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎل در ﻛﺸﻮر‪:‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎل در ﻛﺸﻮر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﻜﻨﻲ ﻛﺎري اﺳﺖ ﺑﺲ دﺷﻮار و زﻣﺎﻧﺒﺮ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ درازﻣﺪت و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺗﻮاﻧﻔﺮﺳﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺟﻤﻌﻲ روﺷﻨﻔﻜﺮان و ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎن‬
‫و ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮو و آﮔﺎه ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در آﻏﺎز ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﺗﻼش ورزﻳﺪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻨﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آرد ﻛﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ داﺷﺖ‪ .‬در دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺣﺰب‬
‫دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﻮﺷﻴﺪ دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ﻳﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎل ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪﻳﺪ از ﺳﻮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺑﺮو‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﺰب ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻨﺎﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ‪،‬‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎل را درﻫﻢ ﻛﻮﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻣﺠﺎﻫﺪان و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎﻟﻴﺰم رو آورد‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻧﻈﺎم ﻧﻮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺤﻮﻻت ﻳﺎزدﻫﻢ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻮﻻت‬
‫ﺑﻨﻴﺎدي ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬دردﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮدن زﻣﻴﻨﻪ و ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﻢ داﺷﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬در ﻫﻔﺖ و اﻧﺪي ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﻳﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺎم ﻫﺎي اﺳﺘﻮاري‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺮدارﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎل در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ راﻫﻴﺎﻓﺖ ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﺮاي آن‪ ،‬ﮔﺸﻮدن ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮ دروازه ﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج و ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﻛﺮدن‬
‫ﺷﺮﻳﺎن ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪321‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ دوره اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن‪ ،‬داوود ﺧﺎن وﺣﺰب دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻧﺪارد‪ .‬در دوره ﻫﺎي اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن و داوود ﺧﺎن‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﻨﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ در دوره ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺣﺰب دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﻪ ﻳﺎري ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ دﺷﻮاري در آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮي از ﺳﻮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬روﺑﺮو ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺗﻮان‬
‫و ﭘﺮاﮔﻨﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ دﺷﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي آﺑﺪﻳﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎل ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﺑﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﺎﮔﻴﺮي دوﺑﺎره ﻧﻈﺎم ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎل در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ دروازه ﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺮون ﮔﺸﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و آﻫﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي »روﻳﻴﻦ« اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر را ﺑﺸﺎراﻧﺪ و آب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻳﺎ ﺑﺤﺮان »ﺑﻲ ﺑﺎوري ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ«‪:‬‬

‫از ﺑﺪﺧﻴﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺤﺮانﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ ﺗﺎر و ﭘﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪» .‬از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و آﺛﺎر ﺳﻮء ﭼﻴﺮﮔﻲ و ﻏﻠﺒﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﺮ اذﻫﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﺷﮕﺎفﻫﺎ و ﭼﻨﺪﭘﺎرﭼﮕﻲﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮕﺎفﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻄﺒﻲ ﺷﺪن )روﻳﺎروﻳﻲ آﺷﺘﻲ ﻧﺎ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ‬
‫دﻳﮕﺮ( ﺳﻮق دﻫﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﮔﻲﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و‬
‫ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻳﺎ ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﻴﺎن‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از اﻳﻦ‬
‫رو‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻋﻤﺪه ﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪ .‬وﺟﻮد ﻫﺮ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ از ﺷﮕﺎفﻫﺎي آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ وﺻﻮل ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻛﻠﻲ در ﺑﺎره ا ﻫﺪاف‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﺮدﻳﺪه و از ﺗﻜﻮﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﻫﻤﭙﺬﻳﺮي‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ و رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻳﺎري ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪”.‬‬
‫‪322‬‬
 ‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎور ﺳﺎزي در ﺻﺪر راﻫﺒﺮدﻫﺎي دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﺎور ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﻗﺎﻳﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺤﺮانﻫﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎي ﺧﺮدورزاﻧﻪ و‬
‫ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﻴﻚ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻳﻚ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﻣﻠﻲ ﻓﺮاﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻘﺪور اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري در ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻛﺎدري در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻴﻢ ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺮاي رﻫﺒﺮان ﻛﺸﻮر دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮيﻫﺎ از ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮدي ﺑﺮآﻳﺪ و ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ و ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮيﻫﺎ اﺛﺮ ﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﭘﺎرﻟﻤﺎن »ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﻠﻲ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺟﻠﺐ و ﻣﺼﺮف ﻛﻤﻚﻫﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ« اﻳﺠﺎد ﮔﺮدد‪.‬‬

‫»در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬در ﺟﻮاﻣﻊ در ﺣﺎل ﮔﺬار ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻓﺎرﻣﺎﺳﻴﻮن‬
‫ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻳﺎ دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻣﺮوزﻳﻦ آن ﻧﺮﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم »ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ« و‬
‫»ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻠﻲ« ﻳﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺮﻧﮓ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان اداري )ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻳﺎ ادﻣﻨﻴﺴﺘﺮاﺳﻴﻮن( ‪:‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻣﺰﻣﻦ اداري ﺑﺤﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺑﺮاﻧﺪاز ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ ﺗﺎر و‬
‫ﭘﻮد دوﻟﺖ را ﻣﻲ ﺧﻮرد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ ﺷﮕﺎف ﺳﺎﺧﺘﺎري اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در‬
‫ﻫﺮ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪه از ﺳﺮﻋﺖ اﺟﺮاآت ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﻛﺎر ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺮدم از ﻧﻈﺎم و اﻧﻔﺠﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻫﻤﺎره ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺳﺮﻋﺖ‬
‫اﺟﺮاآت ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻮرﭼﻪ – از ﻋﻤﻖ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺧﻮﺑﺘﺮ آﮔﺎه ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺴﺎد اداري و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻳﻲ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ ﺻﺪا در ﺑﻴﺎورﻳﻢ و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎزﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ اﺻﻠﻲ‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ -‬ﻫﻤﻮ ﺷﻴﻮع ﺑﻴﻤﺎري واﮔﻴﺮ اداري و ﺑﺤﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪323‬‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﻮن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﺸﻮر را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﺮات وﻗﺎﻳﻪ ﻧﻤﻮد؟‬

‫ﺑﺤﺮان اداري از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان ﻛﻪ‬
‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﭘﺎ از ﻣﺮز ﺑﺤﺮان ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎده و ﺑﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل دارد ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و دوﻟﺖ را ﻓﺮاﺧﺘﺮ ﮔﺮداﻧﺪ و ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪيﻫﺎ و ﻧﺎﺧﺸﻨﻮديﻫﺎ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ دوﻟﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮده و اﮔﺮ ﺗﺪﺑﻴﺮﻫﺎي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ آن را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﺟﺪﻳﻲ روﺑﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬اﻧﺠﺎم ﻳﻚ رﺷﺘﻪ‬
‫ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺑﻨﻴﺎدي از اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫ﭘﻬﻨﺎي اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎ از ﻣﺮزﻫﺎي ﺑﺤﺮان ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺎﺟﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻋﻴﺎر ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻳﻲ»ﻋﺼﺮ ﻃﻼﻳﻲ دﻳﻮاﻧﺴﺎﻻري« در ﺷﻮروي‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ آورد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺤﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺎم را ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬و ﺷﻜﺎف ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و دوﻟﺖ را ﻫﺮ ﭼﻪ ﻓﺮاﺧﺘﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ؛ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ وﻳﺮاﻳﺶ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اداري و ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان در دﺳﺘﻮر روز ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻢ ﺑﻬﺎ دادن و ﺑﻲ ﭘﺮواﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه و دﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي‬
‫زﻳﺎﻧﺒﺎري را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ژرﻓﺎﻳﺎﺑﻲ دﻳﻮاﻧﺴﺎﻻري در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻠﻞ ﻓﺰوﻧﺸﻤﺎري دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ رﻳﺸﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫دارد و ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎر ﺑﺪي از رژﻳﻢ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻧﻮﭘﺎي اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ارث رﺳﻴﺪه اﺳﺖ؛‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻛﻮﻟﻪ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭘﺸﺖ دوﻟﺖ و ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را ﺧﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از دﺷﻮاريﻫﺎﻳﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺎ از ﻛﺎراﻳﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺷﮕﺎف ﺳﺎﺧﺘﺎريﻳﻲ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ و ﻣﺮدم ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮕﺮدد و ﭼﺎرهﻳﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮﺗﮕﺎه‬
‫ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪324‬‬
‫از ﻧﮕﺎه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ در دﺳﺘﮕﺎه ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر در‬
‫آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي ﺑﻬﻴﻨﻪ از آن را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دادن دﻳﮕﺮان در آن را‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان و ﺣﺪود و ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ و ﻣﻜﻠﻔﻴﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺳﻮﮔﻤﻨﺪاﻧﻪ در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﭘﺪﻳﺪآﻳﻲ ﺷﺎرﻳﺪﮔﻲﻫﺎﻳﻲ در ﺗﺎر ﺗﺎر و ﭘﻮد ﻛﺸﻮر ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﺷﺎرﻳﺪﮔﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺪﺑﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪﻳﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻴﭽﮕﺎﻫﻲ در ﻛﺸﻮر ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﻲ اداري وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺳﺎل ﻫﺎي‬
‫دوره ﺷﺎﻫﻲ و ﺟﻤﻬﻮري داوود ﺧﺎن‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن آﻟﻤﺎﻧﻲ ﺗﻼش ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻈﺎم اداري اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻳﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺰه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫راﻫﻴﺎﺑﻲ ﻣﺴﺘﺸﺎران ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ در ﻧﻈﺎم اداري اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻟﮕﻮ ﺑﺮداري از ﻣﺪل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آن‬
‫ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازه ﻳﻲ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻣﺪرن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آورد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﭘﻬﻠﻮي‬
‫آن‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺰﻣﻦ دﻳﻮاﻧﺴﺎﻻري را از ﺷﻮروي ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺴﺮي داد‪.‬‬

‫در ﭘﻲ آن‪ ،‬ﺑﺎ روﻳﻜﺎر آﻣﺪن ﻣﺠﺎﻫﺪان و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺑﻴﻤﺎر ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻫﺎ در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺸﻮر راه ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺷﻴﻮع واﺳﻄﻪ ﺑﺎزي و رﺷﻮه ﺧﻮري ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و ﺑﻲ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎري ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ و ﻣﺮز‬
‫اﺳﺖ‪ -‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﺎﻓﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در ﻛﺸﻮر ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم اداري ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﺳﺨﺖ ﻧﺎرﺳﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر‪ .‬ﻣﻌﺠﻮن ﻣﺮﻛﺒﻲ اﺳﺖ از‬
‫ﺷﻴﻮه ﻫﺎ‪ ،‬روش ﻫﺎ و ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻧﺒﺎﺷﺘﻪء ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺗﻪ ﻳﻲ از ﻫﻤﺠﻮﺷﻲ‬
‫ﻧﻈﺎم ﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺎﻓﺘﻪ ﻳﻲ ﺟﺪا ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻳﻲ از ﻧﻈﺎم ﻣﺪرن ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ راﻳﺞ‬
‫در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪325‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺳﺮازﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ و ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن ﺷﻤﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻓﻐﺎﻧﻲ از ﻛﺸﻮر ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ‬
‫و اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ و آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎ و روش ﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ راه ﺧﻮد را ﻣﻲ‬
‫ﮔﺸﺎﻳﺪ و ﻛﺎرﺑﺮي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﮕﻴﺮﻫﺎ و دورﻧﮕﺎرﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﻟﻮازم ﻣﺪرن اداري و اﻧﺘﺮﻧﺖ‬
‫ﭘﻬﻨﺎ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ؛ زﻣﻴﻨﻪء ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش اﺗﻮﻣﺎﺳﻴﻮن‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﺑﺤﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪء ﻣﻨﻈﻤﻲ در راﺳﺘﺎي دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻧﻈﺎم‬
‫اداري رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد و ﮔﺎم ﻫﺎي اﺳﺘﻮاري در اﻳﻦ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزﻧﮕﺮي در ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪،‬‬
‫اﺣﻜﺎم‪ ،‬دﺳﺘﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻫﺎ و ﻛﻞ ﻧﻈﺎم اداري‪ ،‬اﻳﺠﺎد و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي دوﻟﺖ ﻣﺮدﻣﺴﺎﻻر‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻر و درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﻣﺪرن‪ ،‬ﻛﺎرا و ﭘﺬﻳﺮاي ﺑﺎزرﺳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻫﺎﻳﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪء ﻣﻨﻈﻤﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزآﻣﻮزي ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ در داﺧﻞ و ﺧﺎرج‬
‫ﻛﺸﻮر رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب آن‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ روش ﻫﺎ و ﺷﻴﻮ ه ﻫﺎي ﻣﺪرن‬
‫ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ و ادﻣﻨﻴﺴﺘﺮاﺳﻴﻮن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺷﺎﻋﻪء ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي از ﺳﻮي رﻫﺒﺮان و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﻮدن‬
‫ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺑﺮﻋﻜﺲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬از راﻫﻜﺎر ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫در زﻣﻴﻨﻪ ﻛﻤﻚ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ رو‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ در اﻧﺘﻈﺎر دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ دوﻟﺖ در آﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ آراﺳﺘﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ در ﻛﺸﻮري ﻛﻪ در دو دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ اداري‬
‫ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎري اﺳﺖ ﺑﺲ دﺷﻮار و ﺗﻮاﻧﻔﺮﺳﺎ و زﻣﺎﻧﺒﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻲ ﭘﺮده‪ ،‬آﺷﻜﺎرا و ﻓﺎش ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺎ ﻧﺒﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪326‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ در راه ﻧﻈﺎم ﺳﺎزي‪ -‬ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎ و ﻣﻼﺣﻈﺎت در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎدري‬
‫دوﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻨﻬﺎ راه اﻳﺠﺎد ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ -‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻠﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺘﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري اﺳﺘﻮار ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ و روي ﻛﺎر آوردن اﺷﺨﺎص ﺗﺼﺎدﻓﻲ و اﺑﺰاري و ﺿﻌﻴﻒ و ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻛﻪ در ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮيﻫﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻠﻲ را ﺗﻤﺜﻴﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﻴﭽﮕﺎه از ﺳﻮي ﻣﺮدم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري اﺳﺘﻮار ﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﭙﺮدن ﻛﺮﺳﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي اﺑﺰاري و ﺗﺼﺎدﻓﻲ‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ دوﻟﺖ و ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻜﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ را از ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ‬
‫و ﻣﺮدم ﺷﮕﺎف وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي آﮔﺎه‪،‬‬
‫ﻛﺎردان‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻘﻮا و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺮ ﻛﺎر آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻼﺣﻈﻪ‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﺎدري درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﮕﻴﺮي در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻠﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ روﺑﺮو‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻳﻚ دوﻟﺖ راﺳﺘﻴﻦ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ و در دﺳﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي آﮔﺎه ﻣﻠﻲ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ و دﺳﻴﺴﻪ دروﻧﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﺮوﻧﻲ وﻗﺎﻳﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوي در ﺟﻬﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ آن را ﻧﺎﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻧﮕﻮن و واژﮔﻮن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ دوﻟﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮔﺮ و اﺑﺰاري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻢ از داﺧﻞ‬
‫و ﻫﻢ از ﺧﺎرج ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺑﻮدي روﺑﺮو ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻛﺎدري دوﻟﺖ ﺑﺎزﻧﮕﺮيﻫﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ارﮔﺎﻧﻴﺰم زﻧﺪه‪ ،‬ﻫﺮ آن در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﻳﺪ ﮔﺰﻧﺪﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار دارد و آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و وﻗﺎﻳﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و درﻣﺎن داﻳﻤﻲ ﻧﻴﺎز دارد‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﺻﺤﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن از ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و‬

‫‪327‬‬
‫در رژﻳﻢ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري وي را ﺑﺎ‬
‫دﺷﻮاريﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر روﺑﺮو ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬درﺳﺖ از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﺳﺨﻦ‬
‫دري ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‪»:‬ﭼﻮ ﻋﻀﻮي ﺑﻪ درد آورد روزﮔﺎر– دﮔﺮ ﻋﻀﻮرﻫﺎ را ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻗﺮار«؛‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﭼﻮﻧﺎنِ ﻳﻚ ارﮔﺎﻧﻴﺰم‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرت ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن‬
‫ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﻛﺎراﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري و‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻧﻴﺎز دارد و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮات‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ روﺑﺮو ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻀﻮي )ارﮔﺎﻧﻲ( از ﻋﻀﻮﻫﺎ ) ارﮔﺎنﻫﺎ(ي دوﻟﺘﻲ درﺳﺖ ﻛﺎر‬
‫ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق ﺳﺮوده ﮔﻬﺮﺑﺎر ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﺳﺨﻦ دري‪ ،‬دﮔﺮ ﻋﻀﻮﻫﺎي آن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻛﺎرا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﻧﻴﺰ ﺷﻴﺮازه آن را ﺑﺎ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲﻫﺎ و ﭘﺎره ﮔﻲﻫﺎي ﺟﺪي و ﺣﺘﺎ ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ و‬
‫ﻓﺮورﻳﺰي روﺑﺮو ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎدزﻫﺮ و ﻧﻮﺷﺪاروﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰﻧﺪﻫﺎ و‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ وﻗﺎﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري و ﺳﭙﺮدن ﻛﺎر ﺑﻪ اﻫﻠﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻓﺮوﻛﺎﺳﺘﻲ در دوﻟﺘﺪاري‪»،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺳﺎﻻري« و »ﻣﺒﺎﺷﺮ ﭘﺮوري« و ﺳﭙﺮدن ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي اﺑﺰاري و ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻼﺣﻈﻪ در‬
‫دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎروان را ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻢ ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ و ادﻣﻨﺴﺘﺮاﺳﻴﻮن‪ ،‬دوﻟﺖ ﻳﻚ »ارﮔﺎﻧﻴﺰم اداري« اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ در ﻳﻚ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ارﮔﺎن ﻫﺎي‬
‫ﻛﻠﻴﺪي ﭼﻮن ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺷﺶ‪ ،‬ﭼﺸﻢ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه اﻋﺼﺎب ﻳﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارﺷﻲ ﻳﺎ ﺗﻨﻔﺴﻲ ﻛﺎر‬
‫ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه ﺗﻤﺎم ﺑﺪن از ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﻫﺮ‬
‫ﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ارﮔﺎن ﻫﺎ درﺳﺖ ﻛﺎر ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ارﮔﺎﻧﻴﺰم اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﺎﻟﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه در ﻳﻚ ﻛﻨﺴﺮت‪ ،‬ﺟﺎز ﻧﻮاز را ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻧﻮاز و ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻧﻮاز را ﺑﻪ‬

‫‪328‬‬
‫ﺟﺎي ﺟﺎز ﻧﻮاز‪ ،‬ﮔﻴﺘﺎر ﻧﻮاز را ﺑﻪ ﺟﺎي آرﮔﻦ ﻧﻮاز و آرﮔﻦ ﻧﻮاز را ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﻴﺘﺎر ﻧﻮاز ‪...‬‬
‫ﺑﮕﻤﺎرﻳﻢ؛ روﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻫﻨﮓ ﻫﺎي دﻟﻨﻮاز و رواﻧﭙﺮور‪ ،‬ﺳﺎز ﭘﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ و ﻛﺮ ﻛﻨﻨﺪه و‬
‫دﻟﺨﺮاﺷﻲ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن آن ﻛﻨﺴﺮت ﺑﺮ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد و ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﺳﺎﻟﻦ را‬
‫ﺗﺮك ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ .‬در دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻛﺎدري درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ و‬
‫ﻛﺎدرﻫﺎ درﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي ﺷﺎن ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎري ﺟﺰ از ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ ﻧﻈﺎم‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎر در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آن را‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ دﻳﻬﻴﻢ ﺷﺎﻫﻲ ﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در آن ﮔﻮﻫﺮﻫﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎ اوﺳﺘﺎدي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺗﺎج در آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻫﺮ در ﺟﺎي ﺧﻮدش‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ داﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮدش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ -‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ دُر ﺷﺎﻫﻮار و ﺷﺎﻫﻨﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﺗﺎرك ﺗﺎج‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﻳﺎ ﻛﻨﺎر آن ﻧﺸﺎﻧﻴﺪه ﺷﻮد‪ -‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺗﺎج زﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ارﮔﺎﻧﻴﺰم زﻧﺪه‪ ،‬ﻫﺮ آن در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﻳﺪ ﮔﺰﻧﺪﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار دارد و آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و وﻗﺎﻳﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و درﻣﺎن داﻳﻤﻲ ﻧﻴﺎز دارد‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﺻﺤﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن از ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و‬
‫در رژﻳﻢ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري وي را ﺑﺎ‬
‫دﺷﻮاريﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر روﺑﺮو ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و درﺳﺖ از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر‬
‫ﺳﺨﻦ دري ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﭼﻮ ﻋﻀﻮي ﺑﻪ درد آورد روزﮔﺎر– دﮔﺮ ﻋﻀﻮﻫﺎ را ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻗﺮار«؛‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﭼﻮﻧﺎنِ ﻳﻚ ارﮔﺎﻧﻴﺰم‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرت ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن‬
‫ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﻛﺎراﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري و‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻧﻴﺎز دارد و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎري ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮات‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ روﺑﺮو ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻀﻮي )ارﮔﺎﻧﻲ( از ﻋﻀﻮﻫﺎ )ارﮔﺎنﻫﺎ(ي دوﻟﺘﻲ درﺳﺖ ﻛﺎر‬
‫ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق ﺳﺮوده ﮔﻬﺮﺑﺎر ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﺳﺨﻦ دري‪ ،‬دﮔﺮ ﻋﻀﻮﻫﺎي آن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻛﺎرا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻞ ﻧﻴﺰ ﺷﻴﺮازه آن را ﺑﺎ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲﻫﺎ و ﭘﺎره ﮔﻲﻫﺎي ﺟﺪي و ﺣﺘﺎ ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ و‬
‫ﻓﺮورﻳﺰي روﺑﺮو ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪329‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎدزﻫﺮ و ﻧﻮﺷﺪاروﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰﻧﺪﻫﺎ و‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ وﻗﺎﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري و ﺳﭙﺮدن ﻛﺎر ﺑﻪ اﻫﻠﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻓﺮوﻛﺎﺳﺘﻲ در دوﻟﺘﺪاري‪»،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺳﺎﻻري« و »ﻣﺒﺎﺷﺮ ﭘﺮوري« و ﺳﭙﺮدن ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺨﺒﻪﻫﺎي اﺑﺰاري و ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻼﺣﻈﻪ در‬
‫دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺎﻻري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎروان را ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در داﻣﻨﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺤﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﻨﻴﺎدي داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﺒﺮي‬
‫ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺗﻜﻨﻮﻛﺮات ﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎرج‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ اروﭘﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺳﺎل ﻫﺎي‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﻮر را ﺑﺎ ﻗﺤﻂ اﻟﺮﺟﺎﻟﻲ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ روﺑﺮو ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺎل ﻫﺎي ﺳﺎل اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم اداري ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﺳﺨﺖ ﻧﺎرﺳﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر‪ .‬ﻣﻌﺠﻮن ﻣﺮﻛﺒﻲ اﺳﺖ از‬
‫ﺷﻴﻮه ﻫﺎ‪ ،‬روش ﻫﺎ و ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻧﺒﺎﺷﺘﻪء ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺗﻪ از ﻫﻤﺠﻮﺷﻲ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺎﻓﺘﻪ ﻳﻲ ﺟﺪا ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻳﻲ اﺳﺖ از ﻧﻈﺎم ﻣﺪرن ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ راﻳﺞ‬
‫در ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺨﻦ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﮕﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺧﺮدوزري‪ ،‬ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ارزش ﺑﺎوري‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ آرﻣﺎن ﻫﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ارزش ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي ﻓﺮاﺗﺒﺎري‪ ،‬ﻓﺮازﺑﺎﻧﻲ و ﻓﺮاآﻳﻴﻨﻲ‪ ،‬دادﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﺴﺎﻻري‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﻬﺮورزي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻌﺎر ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮآﺷﻮب و ﺧﻮﻧﺒﺎر ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ‬
‫را از ﺗﻨﺪﺑﺎدﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﺑﺮاﻧﺪاز ﺣﻮادث ﻧﺠﺎت داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺮﺑﺎر ﻣﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺳﺮاﺳﺮي‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻫﻤﻪ داده ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪،‬‬
‫‪330‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﮔﻬﺮﺑﺎر ﻣﺎ اﻋﻢ از ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻮچ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻤﺎق ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﻮن ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻫﺰاره ﻫﺎ و‪ ...‬ﻫﻤﻪ اﻳﺮاﻧﻲ– ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮان ﺑﺰرگ و ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻫﻤﻪ‬
‫زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن‪ ،‬زﺑﺎن ﻫﺎي ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﺰو ﮔﺮوه زﺑﺎن ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ دري زﺑﺎن اﻧﺤﺼﺎري ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻫﺎ و ﭘﺎرس ﻫﺎ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻞ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻘﻮﻣﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺮورش و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ آن ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﮔﺴﺘﺮه اﻳﺮان ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﺗﻮرك زﺑﺎﻧﺎن ﺳﻬﻢ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫دردﻣﻨﺪاﻧﻪ در ﺳﺪه ﻫﺎي ﭘﺴﻴﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﺎ درزاﻧﺪازي در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺎ را ﭘﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﺑﻨﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺟﺰﻣﻲ و ﺳﻨﮕﻮاره ﻳﻲ اﺳﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫دادن ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺟﻌﻠﻲ و ﺻﺎدراﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺴﺦ و ﺗﺎرﻳﺦ و ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺎ را ﺑﺮﺑﺎد دﻫﺪ‪ .‬ﻛﺸﺎﻛﺶ‬
‫ﻫﺎي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺮازﻳﺮي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و وارداﺗﻲ ﺳﺒﺐ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﺴﭙﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ ﺑﻴﻔﺘﻴﻢ و ﺷﻴﺮازه ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و‬
‫ﻫﻤﺮﻳﺸﮕﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺒﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ‪ -‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن و‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﻴﺎن را ﻛﻪ در درازاي ﺗﺎرﻳﺦ دﺷﺎوش ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ روﺣﻴﻪ ﺗﺴﺎﻣﺢ و ﺑﺮدﺑﺎري و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‬
‫و ﺑﺮادري و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ زﻳﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد و روﺷﻦ اﺳﺖ ﻣﺎداﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺘﻲ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه و ﺻﺎدر ﺷﺪه از ﺑﻴﺮون ﻓﺮوﻛﺶ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ از اﻳﻦ‬
‫ﮔﺮداب ﺑﻴﺮون آﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي زداﻳﺶ ﻧﺎﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ اﻓﺘﺮاق و ﻧﻔﺎق و ﺷﻘﺎق‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬رﻫﺎﻳﻲ از ﭼﻨﮓ روﻳﺎروي ﻫﺎي ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺎر و‪ ...‬ﮔﺮدآﻣﺪن آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ زﻳﺮ ﻳﻚ ﭼﺘﺮ ﺑﺰرگ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺑﺎوري ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ و ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﻲ و ﭘﺮاﮔﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬
‫و ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﺘﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ را زﻳﺮ ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮد ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻼﺗﻔﺮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ را در ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﺳﻤﺖ دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺰاري ﻛﻪ‬
‫‪331‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﮔﻮاري ﻫﺎ وﻗﺎﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺘﺮگ و ﺑﺎﻟﻨﺪه اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎ و‬
‫زﺑﺎن ﺳﺘﺮگ ﭘﺎرﺳﻲ دري ‪-‬دﺳﺘﺎورد ﻋﻈﻴﻢ ﻫﺰاره ﻳﻲ ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ و رﻓﺘﺎر ﻧﻴﻚ ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎد ﺷﺪه و ﺷﻌﺎري ﺟﺰ ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺮورزي و‬
‫ﺧﺮدﺑﺎوري ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﺑﻬﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺧﺒﻂ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر اﺷﻐﺎل ﻛﺸﻮر‪ ،‬وﻳﺮاﻧﻲ و ﻧﺎﺑﻮدي‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎ و دادن ﺗﻠﻔﺎت ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﺎدي‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﺸﻮر از اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﺑﺮﺑﺎدي ﭘﻨﺪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺣﻀﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﻧﻬﺎدﺳﺎزي درﺳﺖ ﺑﺮاي اﺳﺘﻮار ﺳﺎزي ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻳﺎ ﻛﺸﻮر‪ -‬ﻣﻠﺖ ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﻗﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن و ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻫﻮﻳﺖ اﻓﻐﺎﻧﻲ و زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﺑﺮﺑﺎد داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ از ﻫﻢ ﻣﻴﻬﻨﺎن ﻣﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ و ﭘﺎرﺳﻲ ﺷﺎن‪،‬‬
‫ﻛﺸﻮر را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﺑﺮﺑﺎدي ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺷﻮم ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ را در آﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺎ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي درزاﻧﺪازاﻧﻪ و ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﮕﻨﺎﻧﻪ ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﭼﺘﺮ ﺑﺰرگ و ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﺎ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﻤﻪ را زﻳﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺟﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺎرﺳﻲ و ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ راﻫﺒﺮد ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﻣﺪﻧﻲ ‪ ،‬ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﻣﻠﺖ ﺳﺎزي ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﻗﻮﻣﻲ‬
‫ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﺣﺎل ﻛﺸﻮر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻬﺒﻮدي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻞ ﻛﻪ روز ﺗﺎ روز ﺑﺪﺗﺮ و ﺑﺪﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﺎ ﻣﺮز ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺘﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﻮﻟﻪ ﺑﺎري ﺳﻨﮕﻴﻦ از ﻟﻐﺰش ﻫﺎ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت دوره ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ دوره ﭘﺲ از‬
‫‪ 2014‬ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﻫﺎ و ﻧﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎي دوره ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﻪ دوره آﻳﻨﺪه اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻣﻴﺪي ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﺴﺘﻦ ﺳﺮاﺑﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪332‬‬