Πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων
Το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων ήταν κρατικό έγγραφο το οποίο εκδιδόταν από τις ελληνικές αστυνομικές αρχές ή τον στρατό μεταξύ 1938 και κατά διαστήματα μέχρι το 1981, το οποίο βεβαίωνε ότι κάποιος πολίτης δεν ήταν κομμουνιστής ούτε συμπαθής προς τον κομμουνισμό. Μέσω των Πιστοποιητικών Κοινωνικών Φρονημάτων αποκλείστηκαν από ολόκληρο το δημόσιο τομέα, αλλά και από την εισαγωγή σε ανώτερες σχολές[1] αλλά και «για απλές συναλλαγές με την εκτελεστική εξουσία»,[2] όχι μόνον όσοι είχαν χαρακτηριστεί από τις αρχές ως κομμουνιστές, οι ίδιοι ή μέλη της ευρύτερης οικογενείας τους, αλλά και όσοι εμφορούνταν από φιλελεύθερες ιδέες.
Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων θεσμοθετήθηκαν για πρώτη φορά την περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά. Ενδεικτικά, το Βασιλικό Διάταγμα της 13/9/1938[3] που εκδόθηκε από την Κυβέρνηση Μεταξά και το οποίο αφορούσε την συμμετοχή σε εισαγωγικές εξετάσεις Παιδαγωγικών Ακαδημιών, απαιτούσε τέτοιο πιστοποιητικό.[1]
Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, τα πιστοποιητικά εντάχθηκαν στα «Έκτακτα Μέτρα». Τα Έκτακτα Μέτρα ήταν ένα σύνολο θεσμών που είχαν στόχο τον έλεγχο και τον αποκλεισμό από το δημόσιο βίο όσων ήταν ύποπτοι για συνεργασία με τους αντάρτες και αργότερα όσων έδειχναν συμπάθεια προς την κομμουνιστική ιδεολογία. Σε αυτά περιλαμβάνονταν οι εκτοπισμοί, οι «φάκελοι» και η δημιουργία της Επιτηρούμενης Ζώνης κατά μήκος των βορείων συνόρων της χώρας, 600 περίπου χιλιόμετρα, μέσα στα όρια της οποίας ο στρατός είχε αυξημένες εξουσίες.[4] Τα πιστοποιητικά θεσμοθετήθηκαν με το νόμο 516 του 1948 (κυβέρνηση Σοφούλη) ώστε να καλύπτουν όλο το δημόσιο τομέα. Ήταν απαραίτητα για την κατάληψη θέσεως δημόσιου ή δημοτικού υπαλλήλου, σε τράπεζες, σε κρατικούς οργανισμούς ή ιδρύματα κοινής ωφέλειας ακόμα και σε πολλές ιδιωτικές επιχειρήσεις. Επίσης, μεταξύ άλλων, για την εγγραφή στα πανεπιστήμια, τη λήψη υποτροφιών[5], την έκδοση άδειας οδήγησης, άδειας κυνηγίου, διαβατηρίου, άδεια μικροπωλητή και άδειας μετανάστευσης.[6][7]
Το πιστοποιητικό ήταν αλληλένδετο με το θεσμό των φακέλων. Για να εκδοθεί έπρεπε οι αρμόδιες αρχές ασφαλείας να ερευνήσουν τον ατομικό φάκελο του ενδιαφερόμενου αλλά και των ανθρώπων του συγγενικού του περιβάλλοντος. Με αυτόν τον τρόπο οι κρατικές αρχές υιοθετούσαν την αρχή της οικογενειακής ευθύνης, σύμφωνα με την οποία η αίτηση κάποιου για έκδοση του πιστοποιητικού ήταν δυνατόν να απορριφθεί λόγω ύποπτης πολιτικής δραστηριότητας συγγενών του, ακόμα και σε χρονικό διάστημα στο παρελθόν, όταν ο ίδιος δεν είχε ακόμα γεννηθεί.[8] Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία της έκδοσης ήταν μία χρονοβόρος διαδικασία που θα μπορούσε να διαρκέσει μέχρι και τρεις μήνες, λόγω των πρωτογόνων μεθόδων οργάνωσης και ταξινόμησης που εφάρμοζαν οι αρχές. Το έτος 1961 υπολογιζόταν ότι ο αριθμός των «φακελωμένων» πολιτών ξεπερνούσε το ενάμισι εκατομμύριο.[9]
Τα πιστοποιητικά καταργήθηκαν στο χώρο της εκπαίδευσης το 1964 από την κυβέρνηση Παπανδρέου και επανήλθαν το 1967 με την εγκαθίδρυση της στρατιωτικής δικτατορίας. Καταργήθηκαν εν μέρει το 1971[10] στο πλαίσιο του σχεδίου φιλελευθεροποίησης ή «εκδημοκρατισμού» του καθεστώτος,[1] με εξαίρεση τις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας. Για τις υπόλοιπες περιπτώσεις αντικαταστάθηκαν με ένα ερωτηματολόγιο που έπρεπε να συμπληρώσει ο εκάστοτε υποψήφιος. Ανάμεσα στα άλλα, ήταν υποχρεωμένος να απαντήσει αν είχε ποτέ συλληφθεί, αν ήταν αναγνώστης εντύπων που απηχούσαν αντεθνικές γνώμες, αν είχε πάρει ποτέ μέρος σε εκδηλώσεις που είχαν διοργανωθεί από άτομα που υπηρετούσαν τον κομμουνισμό και τους σκοπούς του και αν υπήρξε ποτέ οπαδός κομμάτων «σκοπούντων την καθ' οιονδήποτε τρόπον ανατροπήν της νομίμου κυβερνήσεως».[11] Τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων καταργήθηκαν οριστικά το 1981.
Τα πιστοποιητικά έγιναν αιτία να εγκαταλείψουν την χώρα «αριστεροί» πολίτες αφού χωρίς αυτά δεν μπορούσε κάποιος να σπουδάσει. Σήμερα η αναφορά κάποιου σε πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων γίνεται μεταφορικά και με αίσθηση της υπερβολής όταν κάποια δημόσια υπηρεσία του ζητάει πολλά δικαιολογητικά προκειμένου να τον εξυπηρετήσει.
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων: Μια κλασική περίπτωση κοινωνικής δικαιοσύνης ή αδικίας κατά την επιλογή των υποψηφίων σπουδαστών στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες, Αθανάσιος Καραφύλλης, 5ο Επιστημονικό Συνέδριο Ιστορίας Εκπαίδευσης με θέμα: «Εκπαίδευση και Κοινωνική Δικαιοσύνη», Εργαστήριο Ιστορικού αρχείου Νεοελληνικής και διεθνούς Εκπαίδευσης, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών
- ↑ "Οι απ' έξω" Η συνέχιση της έκτακτης νομοθεσίας του Εμφυλίου και οι επιπτώσεις της κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960 Αρχειοθετήθηκε 2013-11-02 στο Wayback Machine., Μουσείο Δημοκρατίας στην Άη Στράτη
- ↑ «Περί χρόνου ενεργείας εισιτηρίων εξετάσεων των παιδαγωγικών Ακαδημιών, εκδόσεως αποτελεσμάτων κ.λ.π.», στηριζόμενο στον Α.Ν. 1075/1938 (άρθρο 2)
- ↑ Κάτρης, σελ 73, υποσ. 1.
- ↑ Φυλλας, Μιχαλης (2019-01-01). ««Αντικομμουνισμός, πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων από το 1938 έως το 1974, μέσα από τα πρακτικά συνεδριάσεων μιας πανεπιστημιακής σχολής. Η περίπτωση της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών», Νέα Παιδεία, τχ.171 (2019), σελ.71-79.». ΜΙΧΑΛΗΣ ΦΥΛΛΑΣ. https://www.academia.edu/44743002/_%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BC%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC_%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD_%CF%86%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%B1%CF%80%CF%8C_%CF%84%CE%BF_1938_%CE%AD%CF%89%CF%82_%CF%84%CE%BF_1974_%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B1_%CE%B1%CF%80%CF%8C_%CF%84%CE%B1_%CF%80%CF%81%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC_%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CE%B4%CF%81%CE%B9%CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD_%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82_%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%AE%CF%82_%CE%97_%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF%CF%80%CF%84%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%98%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%AE%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%AF%CE%BF%CF%85_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CF%8E%CE%BD_%CE%9D%CE%AD%CE%B1_%CE%A0%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CF%87_171_2019_%CF%83%CE%B5%CE%BB_71_79.
- ↑ Κάτρης, σελ 97
- ↑ «πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης και διαβατήρια». users.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Κάτρης, σελίδες 97–98.
- ↑ Κάτρης, σελ. 99.
- ↑ Ενδεικτικά στο Νομοθετικό Διάταγμα (Ν.Δ.) 842/1971 «Περί Αναδιοργανώσεων των Παιδαγωγικών Ακαδημιών...», δεν υπάρχει απαίτηση για πιστοποιητικό φρονημάτων στα απαραίτητα προσόντα υποψηφίων
- ↑ Κάτρης, σελ. 98.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι - Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Γούναρης, Βασίλης Κ. Εγνωσμένων Κοινωνικών Φρονημάτων. Κοινωνικές και άλλες όψεις του αντικομμουνισμού στη Μακεδονία του Εμφυλίου Πολέμου, Επίκεντρο, Αθήνα: 2005
- Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Ανεπιθύμητο παρελθόν - Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ό αιώνα, Θεμέλιο, Αθήνα: 2019
- Κάτρης, Γιάννης (1974). Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα 1960-1970. Εκδόσεις Παπαζήση.
- Πιστοποιητικόν: Πιστοποιείται ότι ο ... κρίνεται από απόψεως κοινωνικών φρονημάτων ότι δύναται να διορισθή..., 12 Ιουλίου 1938
- Αίτηση για χορήγηση πληροφοριών περί των κοινωνικών φρονημάτων και διαγωγής της .... προκειμένου να σχηματίσωμεν γνώμην αν δύναται να έλθει εις γάμον μετά αξιωματικού (Μοιράρχου) δυνάμεώς μου[νεκρός σύνδεσμος] 27 Σεπτεμβρίου 1950
- Ο υπογεγραμμένος Πρόεδρος της Κοινότητας βεβαιώνω υπευθύνως ότι ο εκ της ημετέρας κοινότητας καταγόμενος .... τυγχάνει εθνικόφρων και δεν ανεμείχθη εις καμίαν αντεθνικήν οργάνωσιν... 23 Αυγούστου 1951
- Μιχάλης Φύλλας, «Αντικομμουνισμός, πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων από το 1938 έως το 1974, μέσα από τα πρακτικά συνεδριάσεων μιας πανεπιστημιακής σχολής. Η περίπτωση της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών», Νέα Παιδεία, τχ.171 (2019), σελ.71-79.[1]
