nedir bu etnik müzik, böyle bir müzik var mıdır? etnik insanlar mı yapmaktadır? dünyada örnekleri afrika'da bile neredeyse kalmayan ilkel kabilelerin müziği midir? uzaydan mı gelmektedir, fezadan mı inmektedir?

kendi çapımda bir müzik ilgilisi olarak yıllardır bu maksatlı terminolojik hatayı düzeltmekle uğraşıyorum. mesela koskoca Arap toplumunun müziği neden etnik müzik olsun? Araplar etnik bir topluluk mudur?

politik ya da sosyolojik düzlemde "etnik" sözcüğünün kullanılması olanaklıdır. ancak sözkonusu müzik olduğunda "etnik" sözcüğü pek politik bir anlam kazanıyor. ne yazık ki bu, batı dünyasının, dünyayı kendisinden ibaret gören anlayışının bir ürünü. bakın, 1 küsur milyar (dünyanın 1/6'sı neredeyse) çinlinin müziğine bile etnik müzik der olduk. halbuki batı dünyasının tamamını toplasanız, çinlilerin nüfusuna erişmiyor.

bir zamanlar da world music diye bir şey çıkarmışlardı. kendilerinin müziği space music imiş gibi.

sorun kavramları sıkıştırmak değildir. sorun, bir insanın durduk yerde niye yunan müziğine etnik müzik demeye başladığını sorgulamaktır. geliyor arkadaş, "ben etnik müzik dinliyorum" diyor. "yaaa", diyorum, "nereden buldun, avustralya'da mı rastladın? ne dinliyorsun mesela?"

"yunan müziği mesela" diyor.

bu kadar anlamsız bir şey olabilir mi? yunanlar da elbette bizim müziğimiz için aynı şeyler söylüyor.

neden?

çünkü dağıtım tekelini elinde tutan beyfendiler böyle istiyor. buyrun, iki sahaf dolaşın. afrika kabile danslarının kapakta olduğu albümler bile etnik etiketiyle satılmıyordu.

nereden çıktı bu kavram?

çingene müziğinden. bi yere koyamadı bu beyler bu müziği, kafaları döndü. ne desek ne desek derken, etnik dediler. sonra da ülke müziklerine bile etnik etiketini vurur oldular. neden? çünkü dikkate bile değmez, niye tek tek, satır satır izah etsinler ki?

haa, kendi müziklerine geldi mi gerekirse yanında ansiklopedi verirler!

tamam, bu beylerin tavrı anlaşılabilir. ama bizzat etnik sayılan bizlerin bu kavramı dilimizden düşürmemesi nasıl izah edilir? bunu sorgulamak gerekiyor.

halbuki bizim müziğimiz de "etnik müzik" oluyor bu bakış açısıyla. halbuki batı müzik siteleri bile "traditional" (geleneksel)müzik kullanımını etnik müzik kavramına daha çok tercih ediyorlar. ama "etnik" olan biz nedense dilimizden düşürmüyoruz. hadi onlara da "sizinki geleneksel değil tabi" demek geliyorsa da içimden, yine de daha anlaşılır bir kullanım.

bana kalırsa da bütün bu etnik müzik adıyla etiketlenen sarkıcıların bir tür adı altında toplanmaları da mümkün değildir. bu açıdan baktığımızda ajda pekkan bile etnik müzik yapıyor, ne ilginç değil mi? o zaman nedir bu etnik müzik? batı müzik piyasasının dışında kalanlar. yahu, türk sanat musikisi de etnik müzik, türk halk müziği de, japon kodo'cuları da, arap şarkıları da çingene tiradları da, peh ki peh, hey ki hey!

ama batı müziğinde en ince ayrımlar bile etiketlenir, yok efenim ambient, yok efenim indie, o da değil fusion, yok yok acid, amanın olur mu elektro clash, ne yaptın funkie.

ya diğerleri? etnic music işte canım! beğenmedin mi? peki world music olsun!
bu arada dünyada artık folk müzik yapılmıyor mu? nereye kayboldu bu kavram? modern folk üçlüsü demek ki şimdi ortaya çıksa modern etnik üçlüsü diye isimlendirilecekti.

dili yanlış kullanmak her zaman düşünceyi de şaşırtan bir yol olmuştur. bakın, şili'li şarkıcı victor jara'nın yaptığı müziğe etnik müzik diyoruz. o zaman şili'li büyük ozan pablo neruda'nın şiirine de etnik şiir diyeceğiz, buyurun cenaze namazına!

gördünüz mü, çok basit bir denklem: etnik müzik diye bir şey varsa, etnik edebiyat, etnik heykel, etnik resim, etnik sinema vs. de olması gerekir. terminolojideki hatayı görmenin en kolay yolu budur.

bugün mimar sinan'ın eserlerine etnik mimari diyebiliyor muyuz? julio cortazar'ın, yaşar kemal'in yazdıklarına etnik edebiyat diyebiliyor muyuz? frida kahlo'nun eserlerine etnik resim diyebiliyor muyuz?

işte bu yüzden batı müziği diyebiliyoruz, çünkü batı edebiyatı, batı sineması, batı mimarisi, bakın hepsi var. ve bütün bunlar, o dalın içinden yapılan açıklamalar.

batı müziği de, müziğin içinden yapılan bir açıklamadır. batı müziğinin formları bellidir. nota kullanır, çok seslidir, kullanılan ana enstrümanlar tarif edilebilir, her notaya bir ses düşer. ve batı müziği'nde hangi tarzda çalışıyorsanız çalışın, ana formlara ve kurallara uymak zorundasınızdır. makamla yapılan bir batı müziği yoktur. tambur batı müziğinde ana enstrüman olamaz.

ama ya etnik müzik? durumu bir tavır olarak açıklamak da ne yazık ki bize bir şey kazandırmıyor. köleler elbette, ironik olarak "köle müziği" tabirini kullanabilirler. ama kime ne kazandırır, onu da bilemiyorum.

diyeceğim budur; etnik müzik diye bir şey yoktur; folk müzik vardır, uzatmak isteyen, batılı bir hava vermek isteyen folklorik müzik de diyebilir. ve bunun ilgi alanına doğulu olsun batılı olsun; yerellikte gelişmiş, kökünü belirli coğrafyalardan, inanışlardan, yaşayışlardan almış bütün müzikler girer. çingeneler etnik müzik yapıyorken, amerikalılar folk müzik yapamaz. aynı "amel" için farklı adlandırmalar yapılamaz…