Dubbele nationaliteit – Amerikaanse Toestanden (Nederlands Juristenblad, 8 jan 2012)

Olav Haazen¹

Het kabinet wil de Rijkswet op het Nederlanderschap (RWN) aanscherpen: wie Nederlander wil worden, moet zijn eerdere identiteit inleveren. Omgekeerd worden straks Nederlanders die een tweede nationaliteit willen in het land waar ze wonen als het Nederlanderschap onwaardig aangemerkt. Landgenoten die er een tweede paspoort bij nemen, worden met het verval van hun burgerrechten bestraft op een manier die het Europese Hof zelfs voor criminelen ongerechtvaardigd heeft geoordeeld. Beter is het om ons concept van identiteit en loyaliteit aan te passen aan de leefwereld van landgenoten in het buitenland en de mogelijkheid van dubbelenn ationaliteit, die thans in vrijwel heel Europa bestaat, te omarmen. Nederland kan zijn voordeel doen met een wereldwijd netwerk van ingeburgerde Nederlanders met lokale kennis. Hun band met Nederland moeten we niet doorsnijden, maar juist koesteren.

Nederlanders in den vreemde houden graag de band met het moederland in stand. Onlangs kwamen honderd Nederlanders in hartje Manhattan bijeen om over Nederlandse politiek te praten. Een avond georganiseerd door permanente New Yorkse afdelingen van diverse Nederlandse partijen. Het thema: het plan van Binnenlandse Zaken en gedoogpartner PVV om dubbele nationaliteit uit te bannen. Officieel heet het dat ‘de eisen voor verwerving van het Nederlanderschap worden uitgebreid’ met het oog op ‘bevordering van participatie’ van immigranten in de Nederlandse samenleving en op de arbeidsmarkt. Maar het was de landgenoten in het buitenland niet ontgaan dat ook zij – vooral zij – de dupe worden van de nieuwe regels.

Het kabinet wil art. 6, 6a en 15 Rijkswet op het Nederlanderschap aanscherpen om het staatsburgerschap nu écht exclusief te maken: wie Nederlander wil worden, moet zijn bestaande identiteit inleveren. Ofschoon de binnenlandse immigratieproblematiek de aanleiding vormt voor deze gedwongen keuze, wordt Nederlanders in het buitenland straks ook het staatsburgerschap ontnomen als zij een paspoort krijgen van bijvoorbeeld het land van hun buitenlandse partner en eventuele kinderen.

Aan het voorstel kleven ten minste vier bezwaren.

1) Het afpakken van het staatsburgerschap impliceert een ongeclausuleerde vervallenverklaring van diverse burgerrechten in strijd met internationale normen.

2) Het met het voorstel beoogde resultaat kán niet worden bereikt. Nederland is internationaal verplicht Marokkanen en zestien andere nationaliteiten van de exclusiviteitseis uit te zonderen. Hierdoor sorteert de regeling in elk geval geen effect op precies die problematiek waarover de voorstanders zo ongerust zijn.

3) Wie het staatsburgerschap kwijtraakt, verliest het recht op onbelemmerde toegang tot het Nederlands grondgebied. Dat verlies verstoort familiebanden en maakt het geboren Nederlanders moeilijk terug te komen om bijvoorbeeld voor zieke ouders te zorgen.

4) De regeling raakt twee keer zo veel geboren Nederlanders als andere bevolkingsgroepen en werpt voor hen méér drempels tot het Nederlanderschap op dan voor bijvoorbeeld Marokkaanse immigranten.

In plaats van dit onevenwichtige en ondoordachte voorstel kan Nederland beter een voorbeeld nemen aan de Amerikaanse benadering.

Den Coninck van Hispaengien heb ick altijt gheeert
In de traditionele opvatting van nationaliteit is dubbele nationaliteit een probleem. Van oudsher wordt gewezen op de mogelijkheid van tegenstrijdige loyaliteiten ten tijde van gewapend conflict en de vermeende onverenigbaarheid van politieke ambten die het landsbelang moeten dienen. Ook de memorie van toelichting beroept zich op deze ouderwetse opvatting waar de minister stelt dat de wenselijkheid om meervoudige nationaliteit te beperken ‘internationaal [wordt] erkend in het Verdrag betreffende beperking van gevallen van meervoudige nationaliteit en betreffende militaire verplichtingen in geval van meervoudige nationaliteit (Trb. 1964, nr. 4).²

De regeling raakt twee keer zoveel geboren Nederlanders  als andere bevolkingsgroepen

Dat is een beetje gejokt. De helft van alle landen ter wereld staat dubbele nationaliteit gewoon toe en de trend is duidelijk richting verruiming, in ieder geval voor geëmigreerde landgenoten.³ Het verdrag in kwestie stamt uit de Koude Oorlog. Het werd door een aantal Europese landen een half jaar na de Cubacrisis gesloten en is thans op sterven na dood. 21 van de 27 EU-lidstaten erkennen nu dubbele nationaliteit. In slechts vier EU-landen (Denemarken, Estland, Letland en Tsjechië) leidt een nieuwe nationaliteit nog automatisch tot verlies van de oude.⁴ Duitsland en Oostenrijk zaten lang op de oude lijn, maar kennen inmiddels de mogelijkheid om een aanvraag tot behoud van het staatsburgerschap in te dienen waarmee verlies door buitenlandse naturalisatie kan worden voorkomen.⁵

Loyaliteitsconflicten zijn tegenwoordig zeldzaam – Nederland voert nog maar weinig oorlog – en als ze zich al voordoen, leveren ze nauwelijks problemen op.⁶ Zelfs Amerika, dat beduidend meer gewapende conflicten kent, ziet het ruimer: een uitdrukking van loyaliteit aan een ander land betekent nog niet dat er geen loyaliteit naar Amerika is.⁷ Zo dienden Amerikanen met dubbele nationaliteiten als bevelhebber der landstrijdkrachten van Estland, als premier van voormalig Joegoslavië en als Ministers van Buitenlandse Zaken van Armenië en van Bosnië.⁸ Omgekeerd vervulden Madeleine Albright en Henry Kissinger die laatste rol voor Amerika, ondanks hun tweede nationaliteit (Tsjechische respectievelijk Israelische). Ook Arnold Schwarzenegger heeft met zijn Oostenrijks Staatsbürgerschaft zeven jaar Gouverneur van Californië mogen spelen.

Als we dit soort situaties onwenselijk vinden, kunnen we ermee volstaan deze specifieke gevallen afzonderlijk te regelen in plaats van dubbele nationaliteit categorisch af te wijzen. De Rijkswet op het Nederlanderschap doet dat voor de vreemde krijgsdienst reeds in art. 15 lid 1 RWN. (Vreemde staatsdienst is per 1 januari 1985 als verliesgrond vervallen). Daarmee zijn mogelijke conflictsituaties voldoende ondervangen.

Go West, young man, go West and grow up with the country
Meervoudige loyaliteiten zijn het probleem niet en het kabinet moet niet doen alsof hierin de noodzaak van een nieuwe Rijkswet op het Nederlanderschap ligt. Vrijwel iedereen heeft tegelijk verplichtingen jegens gezin, werkgever, vaderland en wat dies meer zij; en soms staan die op gespannen voet. De EU heeft het Europese burgerschap geïntroduceerd zodat elke EU-onderdaan tegelijk Europees burger én staatsburger is.⁹ Een Amerikaan is altijd dual citizen, op statelijk en federaal niveau.¹⁰ Een van de oudste gedeelde loyaliteiten is die tussen kerk en staat. Tot op de dag van vandaag is een rooms-katholiek bijvoorbeeld aan de kerkelijke rechtsorde en het kanonieke recht gebonden. Dat betekent nog niet dat we een katholiek moeten dwingen van de een of de andere loyaliteit afstand te doen. De gedachte dat loyaliteit ondeelbaar is, is niet hoe de meeste christenen tegen geloof en vaderland aankijken.¹¹

De werkelijke reden voor het voorstel is dan ook een hele andere. De aanleiding is wat oud-Minister van Justitie Hirsch Ballin aanduidt als ‘overlastgevende en criminele uitingen van een grootstedelijke straatcultuur’¹² voornamelijk onder jongeren van Marokkaanse afkomst. Hun vasthouden aan de Marokkaanse identiteit zou hun integratie in de Nederlandse samenleving belemmeren.

In 2008 onderzocht het Sociaal Cultureel Planbureau of een relatie bestaat tussen staatsburgerschap en integratie. Dubbele nationaliteit en mate van integratie blijken nauwelijks samen te hangen, maar er is een duidelijke correlatie tussen integratie en het hebben van het staatsburgerschap van het nieuwe woonland.¹³ Onze landgenoten
in het buitenland zullen die conclusie niet betwisten. Voor velen van hen is volledige participatie in het nieuwe woonland (‘grow up with the country’) precies de reden dat zij uiteindelijk het lokale staatsburgerschap erbij vragen. In Amerika en vele andere landen kan dat; en het is de manier waarop modern nationaliteitsrecht met economische migratie in het tijdperk van globalisering zou moeten omgaan.

Ubi bene, ibi patria?
Formeel vereist naturalisatie tot Amerikaan een verklaring van afstand van ‘all allegiance to any foreign state or power’.¹⁴ Die verklaring is echter slechts symbolisch. Ze stamt uit een tijd dat Europese wanhopigen huis en haard achterlieten om aan politieke onrust, religieuze intolerantie of een mislukte aardappeloogst te ontsnappen en op
Ellis Island aankwamen om in de Nieuwe Wereld opnieuw te beginnen. ‘Give me your tired, your poor, your huddled masses yearning to breathe free,’ staat aan de voet van het
Vrijheidsbeeld. Zo resoluut en definitief is migratie al lang niet meer.

Het Amerikaanse immigratiebeleid van tegenwoordig is meer op het aantrekken van buitenlands talent dan op soelaas voor de moegestreden massa gericht. De procedure van het voorlezen van een voorgedrukte verklaring tijdens een naturalisatieceremonie is nooit verhard tot een vereiste om daadwerkelijk afstand te doen in het land van herkomst of om bewijs hiervan te leveren.¹⁵ Een voorstel van de Senaat om zo’n afstandseis wel te stellen is in 2006 nog afgewezen.

De Amerikaanse houding sluit aan bij het karakter van migratie in de geglobaliseerde economie. De moderne expat ziet zich steeds minder als ‘emigrant’. Hij gaat voor het avontuur, zijn carrière of relatie naar het buitenland en vertrekt na een jaar of tien wellicht naar de volgende bestemming. Of hij keert, al dan niet tijdelijk, terug naar het land van herkomst al naar gelang familieomstandigheden, een nieuwe relatie of een nieuwe baan dit verlangen. Een wens definitief met het verleden te breken is hierin niet te lezen, integendeel.

Vrijwel iedereen heeft tegelijk verplichtingen jegens gezin, werkgever, vaderland en wat dies meer zij; en soms staan die op gespannen voet

De Amerikaanse rechter onderkent ook voor de eigen onderdanen dat een definitieve breuk niet licht moet worden aangenomen en dat het vrijwillig aannemen van de nationaliteit van het nieuwe vestigingsland op zich geen afstand van het staatsburgerschap impliceert. In 1980 oordeelde het Hooggerechtshof dat voor zodanig verlies een welbewuste intentie van afstand vereist is.¹⁶ Die voorwaarde betekende in 1987 dat een achteloze afstand bij naturalisatie in Israël onvoldoende was om het staatsburgerschap te verliezen.¹⁷ En vorig jaar oordeelde de rechter dat zonder een welbewuste afstandsverklaring de naturalisatie en ‘terugkeer’ naar Israël die alle joden ter wereld openstaat niet tot verval van het Amerikaans staatsburgerschap leidt.¹⁸

De ‘circulaire’ of ‘retour’-migratietrend is wereldwijd. In Nederland bestaat verreweg de grootste groep immigranten (zo’n 38 000 per jaar ofwel een vijfde van alle immigranten) uit geboren Nederlanders die terugkeren.¹⁹ 12% van de immigranten komt uit Polen; van hen keert de helft binnen tien jaar terug.²⁰

Het gelijke gelijk
Met remigratie stuiten we op een fundamenteel punt waarvoor in het huidige voorstel onvoldoende aandacht is. Als we de integratiethese even voor waar aannemen, dan zal de gedwongen keuze alleen een integratiebevorderende werking hebben op die naturalisanten die inderdaad afstand doen. Maar op de groep immigranten die kiest voor de oorspronkelijke nationaliteit heeft de nieuwe exclusiviteit het omgekeerde effect, want zij moeten het dan zonder het Nederlanderschap zien te redden.²¹ De nettowinst voor het integratiestreven kan dus nooit groot zijn.

Daar komt het volgende bij. Ingevolge art. 16 Europese Verdrag inzake Nationaliteit kan Nederland afstand van de oorspronkelijke nationaliteit niet als voorwaarde voor naturalisatie stellen, indien afstand niet of niet redelijkerwijs mogelijk is.²² Marokko staat zijn onderdanen niet toe hun nationaliteit op te zeggen, dus Marokkanen – de primaire aanleiding voor de nieuwe wet – zijn en blijven van de afstandsplicht vrijgesteld.²³

Dit is geen klein detail. In 2011 werden zo’n 19 000 aanvragers door naturalisatie Nederlander. De grootste groep aanvragers (17%) was Marokkaan.²⁴ Dit betekent dat op basis van de meest recente cijfers de afstandseis jaarlijks maximaal 16 000 kandidaten (de overige 83%) raakt. Dat is niet eens de helft van de 38 000 Nederlanders in het buitenland die jaarlijks terug willen.

Stel nu dat van die 16 000 zo’n 70% kiest voor het nieuwe staatsburgerschap, in casu het Nederlanderschap, dan is het fair hetzelfde aan te nemen voor een miljoen Nederlanders die buitenslands wonen. Als zij na tien of twintig jaar terug willen, dan is volgens diezelfde aanname de kans levensgroot (ook 70%) dat zij ondertussen een paspoort hebben van het land waar zij met hun gezinnen hebben gewoond. Jaarlijks zou dat dan om 27 000 mensen (70% van 38 000) moeten gaan

Als de nieuwe Rijkswet op het Nederlanderschap doorgaat, zullen deze ‘oud’-Nederlanders zich niet zomaar in hun bloedeigen geboorteland mogen vestigen

Als de nieuwe Rijkswet op het Nederlanderschap doorgaat, zullen deze ‘oud’-Nederlanders zich niet zomaar in hun bloedeigen geboorteland mogen vestigen. Dit geldt voor de Nederlander die zijn buitenlandse partner heeft verloren en nu terug wil naar Nederlandse familieleden, voor Nederlanders die hun inmiddels opgegroeide en in Nederland studerende kinderen achterna gaan of voor Nederlanders die voor onbepaalde tijd terug moeten om een stervend familielid bij te staan. De tragiek van ’vol = vol’ is dus dat het vooral geboren Nederlanders buitenhoudt. Dat veegt de vloer aan met art. 13 lid 2 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens dat een ieder ‘het recht (…) naar zijn land terug te keren’ garandeert.

En waarvoor? 70% van 16 000 levert 11 000 naturalisanten op. Op basis van de cijfers van 2011 zijn er dan, met de Marokkanen erbij, zo’n 8000 immigranten over, die de keuze voor het exclusieve Nederlanderschap niet maken. Dat maakt het nettointegratiebevorderend effect miniem. Het zou een kennelijk onevenwichtige afweging zijn om dáárvoor de rechten van jaarlijks 27 000 geboren Nederlanders op te offeren.

Het ongelijke ongelijk
Ironisch genoeg staat het argument voor deze doorgeslagen balans onder voorstanders bekend als de ‘equilibriumgedachte’. Daarmee wordt bedoeld dat wat bij binnenkomst als eis wordt gesteld ook bij vertrek moet worden geëist. Dit is echter volstrekt niet vanzelfsprekend. De rechtspositie van Nederlanders overzee heeft met de noodzaak om nieuwe Nederlanders in de Nederlandse samenleving te integreren hoegenaamd niets te maken.

Noch is er een logische noodzaak om de verliesgronden van art. 15 RWN met de verwervingsvoorwaarden in art. 6-9 RWN gelijk te stellen. In het recht zijn ontstaansvereisten geen vervalgronden. Een overeenkomst komt door wilsovereenstemming tot stand (art. 6:217 lid 1 BW). Dat betekent niet dat deze vervalt zodra een van de partijen niet meer wil. Om af te studeren moet een jurist het belastingrecht kennen. Dat betekent niet dat hij zijn titel moet inleveren als hij het later weer vergeet.

Het kabinet heeft twee argumenten om de rechten van staatsburgers in de waagschaal te leggen. Ten eerste het achterdeurargument: het heeft geen zin de afstandseis te stellen als men na afstand de oorspronkelijke nationaliteit zou kunnen herkrijgen zónder verlies van het Nederlanderschap.²⁵ Dit probleem kan men echter eenvoudig ondervangen door in art. 15 RWN het binnen een bepaalde termijn herkrijgen van de oorspronkelijke nationaliteit als verliesgrond op te nemen. Elke verkrijging van een nieuwe nationaliteit als verliesgrond te stellen is helemaal niet nodig.

Het tweede argument: gelijke monniken, gelijke kappen. Dit is een vreemd argument als men bedenkt dat het wetsvoorstel voor geboren Nederlanders méér drempels tot het Nederlanderschap kent dan voor de groep Marokkanen die volgens de voorstanders het probleem creëren waaraan het voorstel tracht tegemoet te komen.

De achterdeur
Er is bovendien een wezenlijk verschil tussen Nederlanders overzee en naturalisanten: de eersten zíjn al Nederlands staatsburger. Het Nederlanderschap staat vanzelfsprekend niet voor de hele wereld open. Maar diegenen die het al hebben, kan het niet zomaar worden ontnomen, omdat het staatsburgerschap de sleutel is tot een aantal fundamentele rechten die zonder het staatsburgerschap zouden verdwijnen. Het zou pas echt een achterdeurconstructie zijn als de wet indirect ongelimiteerd inbreuk kon maken op burgerrechten door eenvoudigweg het staatsburgerschap waaruit die rechten voortvloeien vervallen te verklaren.²⁶

Het staatsburgerschap verschaft onder meer toegang tot het actief en passief kiesrecht (art. 4 Gw) en het recht om een openbaar ambt te vervullen (art. 3 Gw). Met de opneming van het actieve kiesrecht onder de klassieke grondrechten beoogde de grondwetgever aan te sluiten bij art. 3 van het Eerste Protocol bij het EVRM en art. 25 Bupo.²⁷ In Mathieu-Mohi/België oordeelde het Europese Hof voor de Rechten van de Mens dat beperking van het kiesrecht 1. niet zodanig kan zijn dat het recht in zijn kern wordt aangetast, 2. een legitiem doel moet dienen en 3. niet disproportioneel mag zijn.²⁸ Het is duidelijk dat de nieuwe Rijkswet op het Nederlanderschap aan deze toets niet zal kunnen voldoen.

In het recht zijn ontstaans-vereisten geen vervalgronden

Het verval van het Nederlands staatsburgerschap voor Nederlanders die er een nationaliteit bij krijgen betekent niet slechts een beperking, maar een categorisch en ongeclausuleerd verval van het kiesrecht. Ook als de afstandseis voor allochtonen een legitiem doel zou dienen (integratie), dient de gelijktijdige ontneming van het kiesrecht aan geboren Nederlanders geen enkel identificeerbaar, laat staan een legitiem, doel. En al bestond een noodzakelijk verband tussen de afstandseis en verliesgrond (quod non, zie hierboven), dan blijft de vervallenverklaring onmiskenbaar disproportioneel. Om een miniem integratie-effect te bereiken zou honderdduizenden Nederlanders het kiesrecht moeten worden ontnomen.

In Hirst/Verenigd Koninkrijk heeft het Hof aan de proportionaliteitseis nadere inhoud gegeven.²⁹ De zaak betrof een algehele vervallenverklaring van het stemrecht voor gedetineerden (r.o. 76-81). Het Hof keerde zich scherp tegen het automatische, ongelimiteerde en arbitraire karakter van het verval zonder onderscheid naar de zwaarte van het vergrijp, de straf of individuele omstandigheden.

Such a general, automatic and indiscriminate restriction on a vitally important Convention right must be seen as falling outside any acceptable margin of appreciation, however wide that margin might be, and as being incompatible with Article 3 of Protocol No. 1 (r.o. 82).

De onvermijdelijke vraag: criminelen mag men het stemrecht niet automatisch en categorisch ontnemen, maar onschuldige Nederlanders wél?

Ten slotte
Er zijn twee manieren om met landgenoten in het buitenland om te gaan. Nederland kan vasthouden aan een gesloten, traditionele visie waarin Nederlanderschap exclusief is en dubbele nationaliteit uit den boze. In die visie worden Nederlanders die een tweede nationaliteit willen in het land waar ze wonen of het land van hun kinderen of partner als het Nederlanderschap onwaardig aangemerkt, ook al vloeit die wens voort uit praktische overwegingen die te maken hebben met vastgoedbezit, vererving en werkgelegenheid. Landgenoten die er een tweede paspoort bij nemen worden dan met het verval van hun burgerrechten bestraft op een manier die het Europese Hof zelfs voor criminelen ongerechtvaardigd heeft geoordeeld. Alleen met die bekrompen visie was het een goed idee om Nederlanderschap af te pakken van oorlogsheld Eric Hazelhoff Roelfzema (de Soldaat van Oranje), Nobelprijswinnaar Nikolaas Tinbergen en ’s land meest vermaarde econoom, Willem Buiter.

De andere manier is om ons concept van identiteit en loyaliteit aan te passen aan de leefwereld van landgenoten in het buitenland en de mogelijkheid van dubbele nationaliteit, die thans in vrijwel heel Europa bestaat, te omarmen. Het exporterend bedrijfsleven, scholen, wetenschappers, ambassades en consulaten kunnen hun voordeel doen met een wereldwijd netwerk van ingeburgerde Nederlanders met lokale kennis. Bij eventuele terugkomst brengen zij die kennis en ervaring mee. Hun band met Nederland moeten we niet doorsnijden, maar juist koesteren.

Het Nederlands nationaliteitsrecht is op het bloedlijnsysteem gebaseerd (zie art. 3 lid 1 RWN). Die bloedband moet niet worden doorgesneden, tenzij iemand daar zelf voor kiest met de welbewuste intentie van het staatsburgerschap en alle daaraan verbonden rechten afstand te doen. Bijkomend voordeel van het stellen van die eis is dat Nederland zich daarmee de volgende blamage bij het Mensenrechtenhof bespaart.

Auteur
1. Mr. O.A. Haazen is advocaat te New York en hoogleraar in Leiden. Hij is tevens initiatiefnemer van een petitie tegen het wetsvoorstel tegen dubbele nationaliteit (nederlandersoverzee.petities.nl). Dit is het zestiende deel in de serie Amerikaanse toestanden die Haazen schreef. Het vorige deel verscheen in oktober (NJB 2011/1875, al. 37, p. 2507).

Noten
2. MvT, beschikbaar op http://www.internetconsultatie.nl/nationaliteitsrecht, p. 2.
3. Zie K. Barry, ‘Home and away: the construction of citizenship in an emigration context’, 81 N.Y.U. L.Rev. 11 (2006), p. 42, Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken, Nederlanderschap in een onbegrensde wereld, Den Haag 2008, p. 8, 25 e.v. Zie omtrent Zuid-Amerika J.R. O’Brien, ‘U.S.
dual citizen voting rights: a critical examination of Aleinikoff’s solution’, 13 Geo. Immig. L.J. 573 (1999), p. 576.
4. Zie onder meer P.J. Spiro, ‘Dual nationality and the meaning of citizenship’, 46 Emory L.J. 1411 (1997), p. 1457, M. Dellinger, ‘Something is rotten in the State of Denmark: deprivation of democratic rights by nation states not recognizing dual citizenship’, 20 J. Trans. L. & Pol. 41 (2010), p. 48.
5. § 25(2) StAG (Duitsland), http://www.multiplecitizenship.com/wscl/ws_AUSTRIA.html (Oostenrijk). Zie voorts Dellinger, a.w., p. 48, noot 57 en 63.
6. E.M.H. Hirsch Ballin, Burgerrechten (inaugurele rede UvA) 2011, p. 19. Zie ook Dellinger, a.w., p. 72 (de meeste landen erkennen dubbele nationaliteit en ervaren ‘few, if any, legal or practical problems’).
7. United States/ Matheson, 532 F.2d 809 (2d Cir. 1976).
8. Zie Spiro, a.w., p. 1454-55, noot 196.
9. Art. 17 Verdrag van Maastricht, nr. C 191 van 29 juli 1992.
10. Const. XIVth Amendm. (‘All person born or naturalized in the United States (…) are citizens of the United States and of the State wherein they reside.’).
11. Vgl. Spiro, a.w., p. 1473-74.
12. Hirsch Ballin, a.w., p. 7.
13. J. Dagevos, ‘Dubbele nationaliteit en integratie’, SCP november 2008, p. 27-28.
14. Immigration and Naturalization Act § 337(e)(1).
15. Spiro, a.w., p. 1415.
16. Vance/ Terrazas, 444 U.S. 252 (1980), p. 261. Die eis is thans ook in de wet neergelegd. Zie 8 U.S.C. § 1481(a).
17. Parness/Schultz, 669 F. Supp. 7 (D.D.C. 1987).
18. Fox/Clinton, 751 F. Supp. 2d 122 (D.D.C. 2010).
19. CBS, ‘Emigratie stijgt harder dan immigratie’, PB11-050 (11 augustus 2011), p. 1-2 (www.cbs.nl/NR/rdonlyres/B29E1404-9727-4345-B0AA-8C8AE3B7146F/0/pb11n050.pdf).
20. H. Nicolaas, ‘Ruim de helft van de Poolse immigranten vertrekt weer uit Nederland’, CBS 20 december 2010, http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2010/2010-3284-wm.htm. Zie ook Emigratie stijgt harder, a.w., p. 2.
21. ‘Dubbele nationaliteit en integratie’, a.w., p. 28. Zie eveneens Hirsch Ballin, a.w., p. 19 (afstandseis obstakel bij integratie).
22. Art. 16 EVN, Trb. 1998, nr. 10 (‘A State Party shall not make the renunciation or loss of another nationality a condition for the acquisition or retention of its nationality where such renunciation or loss is not possible or cannot reasonably be required.’)
23. Art. 6a RWN, MvT, p. 3.
24. Www.ind.nl/organisatie/cijfers-en-rapportages/archief/cijfers2011.aspx?cp=110&cs=46664.
25. MvT, p. 9.
26. Zo vat ik ook Hirsch Ballin’s betoog op om het staatsburgerschap als burgerrecht aan te merken en voor beperkingen te vereisen dat deze in een democratische samenleving noodzakelijk zijn. Hirsch Ballin, a.w., i.h.b. p. 15-17, 23-27. Als alleen het staatsburgerschap toegang tot bepaalde fundamentele burgerrechten geeft, kan het staatsburgerschap zelf niet minder fundamenteel zijn. Vgl. Dellinger, a.w., p. 63 (staatsburgerschap heeft zich in Europa tot ‘quasi-mensenrecht’ ontwikkeld).
27. C.A.J.M. Kortmann, Constitutioneel recht, Kluwer: Deventer 2008, p. 425.
28. EHRM 2 maart 1987, Series A nr. 113, 10 Eur. H.R. Rep. 1 (1987) (MathieuMohin/België), r.o. 52.
29. EHRM 6 oktober 2005, nr. 74025/01, [2005] ECHR 681 (Hirst/Verenigd Koninkrijk), r.o. 76-85.

Bron: NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-01-2012 – AFL. 01