Els Swaab: Zijlstra maakt van kunst iets elitairs

'Dit is blijkbaar de nieuwe politiek', zegt Els Swaab the day after over de manier waarop staatssecretaris Halbe Zijlstra is omgegaan met zijn wettelijke adviseur, de Raad voor Cultuur. 'Ik had verwacht dat hij met ons zou overleggen, maar hij had al besloten. De nieuwe politiek heeft geen respect voor de dialoog. De botte meerderheid beslist.'

Donderdagmiddag maakte Swaab aan haar zeven raadsleden bekend dat ze ontslag neemt. De manier waarop staatssecretaris Zijlstra bezuinigt op kunst en cultuur gaat haar veel te ver. Vrijdagochtend om kwart voor acht lichtte ze haar besluit toe aan Zijlstra.

Wat heeft u gezegd?
'Ik heb hem verteld dat ik geen leiding wil geven aan nieuwe advisering over een bestel dat ik niet aanvaardbaar vind. Ik blijf demissionair  tot 1 september aan. Er komt een nieuwe sollicitatieprocedure en Zijlstra neemt zolang een waarnemer.'
Waarom zijn de andere leden van de Raad u niet gevolgd?
'Voor de continuiteit is het belangrijk dat zij blijven, daar ben ik heel blij mee. Ze willen een gesprek met Zijlstra om te voorkomen dat opnieuw een advies zo wordt genegeerd als nu is gebeurd.'
De Raad had ook op voorhand kunnen weigeren te adviseren.
'Dat is overwogen, maar dan was een staatssecretaris zonder inhoudelijke kennis ermee aan de slag gegaan.'

Wat neemt U Zijlstra vooral kwalijk?
'Ik had van hem een vraag om toelichting verwacht, en vervolgens een inhoudelijke discussie, om samen tot een afgewogen besluit te komen. Maar we zijn niet eens uitgenodigd. We hielden ons aan de opdracht om 200 miljoen te vinden, maar gespreid, zodat de schade enigszins beperkt zou blijven. Want we weten helemaal niet of Zijlstra's utopische geloof in marktwerking bewaarheid wordt. Maar hij gebruikt de botte bijl, hij is geen tuinman met liefde voor zijn tuin. En hij doorbreekt de keten. Hij spaart de top, maar helpt de talentontwikkeling om zeep. Dan heb je over 10 jaar geen top meer.'

Is er sprake van een ommekeer in het cultuurbeleid?
'Tientallen jaren waren kunst en cultuur een algemeen belang, net als de wetenschap, het onderwijs, het openbaar vervoer. Nu is kunst plotseling iets voor een kleine groep. Maar al die scholieren, studenten en gewone mensen die bij Mug met de Gouden Tand zitten, of Orkater, of het Nederlands Philharmonisch, horen niet tot de elite. Die zit bij het Concertgebouworkest en de Nederlandse Opera. Maar die houdt Zijlstra buiten schot.  De staatssecretaris maakt van kunst juist weer iets elitairs.'

Wat bedoelt u met 'nieuwe politiek'?
'Die gaat meer uit van vooroordelen dan van feiten. Toen wij ons advies in de Kamer kwamen toelichten, ging het niet over de inhoud, maar of wij zouden aanblijven of niet. Bij de hoorzitting met deskundigen was de PVV er niet eens bij. Dat is de nieuwe politiek: armzalig, hard en ruw. Mijn grootste zorg is niet eens de positie van kunst en cultuur, maar dat 1,6 miljoen landgenoten collectief worden weggezet als fundamentalisten en criminelen. En dat die zienswijze langzamerhand ook wordt overgenomen door een partij als het CDA. Mijn grootste zorg is de glijdende schaal die je nu ziet.'

U waarschuwde eerder voor het dedain waarmee de PVV volgens u over kunst en cultuur spreekt. Maar het is toch een VVD-bewindsman die deze maatregelen neemt.
'Het lijkt alsof de VVD de PVV rechts probeert in te halen om aan de macht te komen en te blijven. Het was de PVV die het als eerste had over subsidieslurpers en links hobbyisme. Maar dat dedain hebben Zijlstra en Rutte van de PVV overgenomen.'

De kunstwereld spreekt over 'Halbe Zool' Zijlstra. Over dedain gesproken.
'Daar moet een politicus tegen kunnen. De politiek is begonnen met een harde toon. Neem het VVD-Kamerlid Bart de Liefde, die zei dat de Raad voor Cultuur maar uit zijn kapitale pand geschopt moest worden om het te kunnen verkopen. We proberen al vijf jaar lang om uit dat onpraktische pand weg te komen, maar de Rijksgebouwendienst is niet heel behulpzaam. Eruit schoppen, dat is de toon die de huidige VVD aanslaat.'

Volg de Volkskrant op Twitter
Word vriend van de Volkskrant op Facebook