Ε.Π.

Εκπαίδευση και ∆ια Βίου Μάθηση, ΕΣΠΑ (2007 – 2013)

ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ
∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Επιµορφωτικό υλικό
για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών στα
Κέντρα Στήριξης Επιµόρφωσης

Τεύχος 1: Γενικό Μέρος

Α’ έκδοση

(06.02.2010)

Τοµέας Ε ιµόρφωσης & Κατάρτισης

Πάτρα, Φεβρουάριος 2010

2 Γενικό Μέρος

Προοίµιο

Το επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης
Επιµόρφωσης, εκπονήθηκε στο πλαίσιο της Πράξης «Επιµόρφωση Εκπαιδευτικών στη χρήση
και αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διδακτική διαδικασία» του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, Γ’ ΚΠΣ και
περιλαµβάνει 5 τεύχη: ένα τεύχος για το γενικό µέρος και τέσσερα ακόµη τεύχη για τους 4
κλάδους του ειδικού µέρους. Το κείµενο του Τεύχους 1 που ακολουθεί περιλαµβάνει το
επιµορφωτικό υλικό για το Γενικό Μέρος της επιµόρφωσης εκπαιδευτικών στα Κέντρα
Στήριξης Επιµόρφωσης (ΚΣΕ) και εκπονήθηκε µε βάση το σχετικό Αναλυτικό Πρόγραµµα
Σπουδών.

Το επιµορφωτικό υλικό αυτό επικαιροποιήθηκε στο πλαίσιο της Πράξης «Επιµόρφωση των
Εκπαιδευτικών για την Αξιοποίηση και Εφαρµογή των ΤΠΕ στη ∆ιδακτική Πράξη» του
Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ∆ια Βίου Μάθηση» του ΕΣΠΑ (2007-2013).

Το υλικό του παρόντος τεύχους δηµιουργήθηκε και επικαιροποιήθηκε από συγγραφική οµάδα
µε επικεφαλής τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας Βασίλειο ∆αγδιλέλη
και συνεργάτη τον Παπαδόπουλο Ιωάννη, Εκπαιδευτικό της Πρωτοβάθµιας, Μαθηµατικό,
έχοντας ως γνώµονα το προαναφερόµενο πρόγραµµα σπουδών, το γενικό πλαίσιο της
επιµόρφωσης των Εκπαιδευτικών και ακολουθώντας τις γενικές γραµµές του Επιµορφωτικού
υλικού1 για την εκπαίδευση των επιµορφωτών στα Πανεπιστηµιακά Κέντρα Επιµόρφωσης,
στο πλαίσιο της Πράξης «Επιµόρφωση Εκπαιδευτικών στη χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ
στην εκπαιδευτική διδακτική διαδικασία» του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, Γ’ ΚΠΣ. Ένα τµήµα του
Επιµορφωτικού υλικού χρησιµοποιήθηκε ως πρωτογενές για την παραγωγή του παρόντος
∆ιδακτικού υλικού.

Το υλικό αυτό συντάχθηκε στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων της ειδικής επιστηµονικής
επιτροπής, αποτελούµενης από τους:

• Χαράλαµπο Ζαγούρα, Καθηγητή του Πανεπιστηµίου Πατρών, ο οποίος έχει την

ευθύνη συντονισµού των εργασιών της επιτροπής
• Βασίλειο ∆αγδιλέλη, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστηµίου Μακεδονίας

1
Για το Γενικό Μέρος του Επιµορφωτικού Υλικού για τα ΠΑΚΕ συνεργάστηκαν και οι
Καψάλης Αχιλλέας, Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Παπαδόπουλος Ιωάννης,
Εκπαιδευτικός της Πρωτοβάθµιας, Μαθηµατικός, Φαχαντίδης Νικόλαος, Επίκουρος
Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο ∆υτικής Μακεδονίας.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
3 Γενικό Μέρος

• Βασίλειο Κόµη, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστηµίου Πατρών

• ∆ηµήτριο Κουτσογιάννη, Επίκουρο Καθηγητή Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου
Θεσσαλονίκης
• Χρόνη Κυνηγό, Καθηγητή Πανεπιστηµίου Αθηνών
• ∆ηµήτριο Ψύλλο, Καθηγητή Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης
µελών της δεκαεξαµελούς Επιστηµονικής Επιτροπής της αρχικής Πράξης. Η ως άνω ειδική
επιστηµονική επιτροπή λειτουργεί στην παρούσα Πράξη ως Επιστηµονική Επιτροπή του
ΕΑ.ΙΤΥ, συµπράττοντος επιστηµονικού φορέα υλοποίησης του έργου.

Το παρόν επιµορφωτικό υλικό αποτελεί ιδιοκτησία του ΥπΕΠΘ και καλύπτεται από την
ισχύουσα νοµοθεσία για την προστασία των πνευµατικών δικαιωµάτων των δηµιουργών.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
4 Γενικό Μέρος

Πίνακας Περιεχοµένων
Προοίµιο .................................................................................................... 2
Ενότητα 1.1 ................................................................................................ 8
Ο ρόλος των ΤΠΕ στη δόµηση της κοινωνίας της Γνώσης. ................................. 8
Η ένταξη των ΤΠΕ στα πλαίσια των στόχων της εκπαίδευσης για το 2010. ........... 8
Ενότητα 1.2 .............................................................................................. 16
Μοντέλα εισαγωγής ΤΠΕ στην εκπαίδευση ..................................................... 16
Ενότητα 2.1 .............................................................................................. 24
Σύγχρονες θεωρήσεις για τη µάθηση ............................................................ 24
Ενότητα 2.2 .............................................................................................. 36
Σύγχρονες προσεγγίσεις στη ∆ιδακτική ......................................................... 36
Ενότητα 2.3.1 & 2.3.2 ................................................................................ 46
Xρήση και υποστήριξη Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης ............................. 46
Ενότητα 2.3.2.α ........................................................................................ 62
Το Web 2.0, η κοινωνική δικτύωση και οι νέες κοινωνικές πρακτικές ................ 62
Ενότητα 3.1 .............................................................................................. 73
To ∆ιαδίκτυο ως πηγή πληροφοριών ............................................................ 73
Ενότητα 3.2 .............................................................................................. 81
Αξιοποίηση– Αξιολόγηση ιστοσελίδων, ιστοχώρων και πυλών........................... 81
Ενότητα 3.3 .............................................................................................. 96
Σχεδίαση µαθηµάτων µε τη χρήση του ∆ιαδικτύου ......................................... 96
Ενότητα 3.4 ............................................................................................ 104
∆ηµιουργία µαθησιακού υλικού πολυµέσων και υπερµέσων ........................... 104
Ενότητα 3.5 ............................................................................................ 116
Συστήµατα ∆ιαχείρισης Μάθησης (CMS, LMS): Γνωριµία και χρήση ................. 116
Ενότητα 3.6.1 ......................................................................................... 125
∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια επεξεργαστή κειµένου........................................ 125
Ενότητα 3.6.2 ......................................................................................... 132
∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια λογισµικού υπολογιστικών φύλλων...................... 132
Ενότητα 3.6.3 ......................................................................................... 140
∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια λογισµικού παρουσιάσεων .................................. 140
Ενότητα 4.1 ............................................................................................ 144
Βασικές κατηγορίες λογισµικού .................................................................. 144
Ενότητα 4.2 ............................................................................................ 156
Αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού ........................................................ 156
Ενότητα 4.3 ............................................................................................ 168
Συνοπτική παρουσίαση υφιστάµενου εκπαιδευτικού λογισµικού...................... 168
Ενότητα 5.1 & 5.2 ................................................................................... 171

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
5 Γενικό Μέρος

Σχολικό εργαστήριο πληροφορικής και εισαγωγή στα θέµατα ασφάλειας ......... 171

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
6 Γενικό Μέρος

Περιγραφή του διδακτικού υλικού

Το παρόν διδακτικό υλικό προορίζεται κατά κύριο να υποστηρίξει το Γενικό Μέρος,
αλλά ταυτόχρονα να αποτελέσει ένα ερέθισµα για θέµατα τα οποία ενδεχοµένως δε
θα θιγούν σε βάθος στο Ειδικό Μέρος – αναφέρονται για παράδειγµα το Web2.0
και οι ιστοεξερευνήσεις WebQuests, οι διδακτικές χρήσεις των λεγοµένων
«εφαρµογών γραφείου», όπως οι επεξεργαστές κειµένου κλπ. Επίσης, στο παρόν
διδακτικό υλικό περιλαµβάνονται ορισµένα θέµατα τα οποία πρέπει να εξεταστούν
από µια γενικότερη σκοπιά – όπως για παράδειγµα το θέµα της εγκυρότητας των
πληροφοριών που εντοπίζονται στο ∆ιαδίκτυο και γενικότερα της ασφαλούς
πλοήγησης κ.ά.
Το εύρος των θεµάτων που εξετάζονται, καθιστά εκ προοιµίου αδύνατη την
διαπραγµάτευση τους σε βάθος – αρκεί να αναφερθεί ότι οι θεωρίες µάθησης, η
σύγχρονη διδακτική µεθοδολογία και η συµβολή των ΤΠΕ, αντιµετωπίζονται στα
πλαίσια ενός κεφαλαίου στο οποίο αντιστοιχεί διδασκαλία διαρκείας 4 ωρών. Ως εκ
τούτου, τα σχετικά θέµατα εξετάζονται ακροθιγώς και από όσα τµήµατα της
σχετικής θεµατολογίας θα µπορούσαν να περιληφθούν, επελέγησαν εκείνα τα
οποία συνδέονται µε τον πιο άµεσο τρόπο µε το Ειδικό Μέρος αλλά και τις ανάγκες
της πρακτικής εφαρµογής τους στην τάξη. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι το παρόν
υλικό έχει αναµορφωθεί σε σχέση µε την αρχική του έκδοση (2007-2008), καθώς
ορισµένες εξελίξεις στον χώρο των ΤΠΕ (όπως η διάδοση των κοινωνικών δικτύων,
η ανάπτυξη των εκπαιδευτικών παιγνίων και η σχετική ωρίµαση της «κινητής
µάθησης» - mobile learning) δηµιούργησαν καινούριες δυνατότητες και νέες
κοινωνικές πρακτικές οι οποίες ενσωµατώθηκαν στο παρόν υλικό.

Το παρόν διδακτικό υλικό εκπονήθηκε µε την προοπτική να διδαχθεί συνολικά σε

18 µαθήµατα. Η διαίρεση του σε επιµέρους ενότητες υπαγορεύθηκε από 2
λόγους:
(1) προσαρµογή στα προγράµµατα επιµόρφωσης. Επειδή οι επιµορφώσεις στα
επιµορφωτικά κέντρα (Κέντρα Στήριξης Επιµόρφωσης) δεν έχουν αυστηρή και
προκαθορισµένη δοµή, προτιµήθηκε αυτή η λύση ώστε το υλικό να µπορεί να
χρησιµοποιηθεί σε τρίωρες, τετράωρες ή άλλου τύπου διδασκαλίες.
(2) Άρθρωση και επικαιροποίηση. Το διδακτικό υλικό νοείται ως αρθρωτό.
Αποτελείται δηλαδή από ενότητες οι οποίες αποτελούν ένα όλο, αλλά µπορούν
να τροποποιηθούν ακόµη και ριζικά, χωρίς ωστόσο να επηρεαστεί το υπόλοιπο
υλικό.
Οι περισσότερες ενότητες µπορούν να διδαχθούν στο πλαίσιο µιας ωριαίας
διδασκαλίας αν και υπάρχουν 2 τουλάχιστον εξαιρέσεις (2 ενότητες δηλαδή,
διάρκειας 2 ωρών κάθε µια), οι οποίες υπαγορεύτηκαν από την ιδιαίτερη φύση του
περιεχοµένου των ενοτήτων. Γενικά πάντως, η διδασκαλία του µέρους αυτού
µπορεί να διαρθρωθεί µε πολλούς τρόπους µε την υπόλοιπη ύλη των
επιµορφωτικών προγραµµάτων.

Σε κάθε ενότητα περιλαµβάνονται

• Ο τίτλος της ενότητας
• Μια εισαγωγή λίγων γραµµών για το περιεχόµενο της ενότητας

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
7 Γενικό Μέρος

• Μερικές παράγραφοι µε το περιεχόµενο αναλυτικά (συνήθως τρεις).

• Προτεινόµενες δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν ένα σχετικά σηµαντικό χρόνο
διεκπεραίωσης και στοχεύουν, κατά κάποιο τρόπο, στην επέκταση του
περιεχοµένου της ενότητας
• Ερωτήσεις οι οποίες δεν έχουν ως σκοπό την αυτοαξιολόγηση των
επιµορφουµένων, αλλά θίγουν, κατά κανόνα, θέµατα τα οποία συχνά
απασχολούν τους εκπαιδευτικούς ή αποτελούν αντικείµενα διαφωνιών.
• Ασκήσεις οι οποίες είναι σχετικά σύνθετες και έχουν ως στόχο τη µεγαλύτερη
εξοικείωση των επιµορφουµένων στις έννοιες που εξετάζονται.
• ∆ικτυογραφία και βιβλιογραφία η οποία µπορεί να χρησιµοποιηθεί από τους
επιµορφουµένους για περαιτέρω µελέτη.

Το περιλαµβανόµενο υλικό σε µια ενότητα, προκειµένου να µελετηθεί πλήρως,

πολλές φορές απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο από το συµβατικό χρόνο της µιας
διδακτικής ώρας. Οι προτεινόµενες δραστηριότητες, ασκήσεις και ερωτήσεις
απαιτούν κατά κανόνα πολύ χρόνο και η προτεινόµενη δικτυογραφία-βιβλιογραφία
απαιτεί για τη µελέτη της ακόµη περισσότερο. Ωστόσο, ο ρόλος του διδακτικού
αυτού υλικού είναι να προσφέρει την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς που θα το
χρησιµοποιήσουν για µια πιο εµβριθή µελέτη, ανάλογα µε τις ανάγκες τους.

Τρόπος χρήσης του διδακτικού υλικού

Οι επιµορφωτές Β’ επιπέδου που θα χρησιµοποιήσουν το παρόν διδακτικό υλικό
είναι πεπειραµένοι, γνωρίζουν τους τρόπους µε τους οποίους θα το
χρησιµοποιήσουν. Ωστόσο, είναι ίσως σκόπιµο να χρησιµοποιηθούν (ηλεκτρονικές)
διαφάνειες για την παρουσίαση των κεντρικών εννοιών κάθε ενότητας και στη
συνέχεια οι επιµορφούµενοι να εργαστούν µε την καθοδήγηση του επιµορφωτή. Οι
επιµορφούµενοι, καλό θα ήταν να διαθέτουν τις σχετικές ενότητες και σε
ηλεκτρονική µορφή – έτσι ώστε να ακολουθούν τους υπερδεσµούς που είναι
ενσωµατωµένοι στο κείµενο χωρίς να είναι αναγκασµένοι να τους πληκτρολογούν.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
8 Γενικό Μέρος

Ενότητα 1.1

Ο ρόλος των ΤΠΕ στη δόµηση της

κοινωνίας της Γνώσης.
Η ένταξη των ΤΠΕ στα πλαίσια
των στόχων της εκπαίδευσης για
το 2010.
1. Εισαγωγή
Το µάθηµα αποτελεί µια πολύ σύντοµη ενηµερωτική εισαγωγή στις
Ευρωπαϊκές πολιτικές σχετικά µε την ενσωµάτωση των ΤΠΕ στην
εκπαίδευση και, µε ένα γενικότερο τρόπο, σχετικά µε το ρόλο που
καλούνται να διαδραµατίσουν οι ΤΠΕ στην εκπαίδευση και την
ακόλουθη αναγκαιότητα επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών στην
παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ. Στα πλαίσια του µαθήµατος
δίδονται σχετικές πηγές στους επιµορφουµένους, ώστε να έχουν
τη δυνατότητα πληρέστερης πληροφόρησης, ανάλογα µε τις
ανάγκες τους. Θα πρέπει βέβαια να επισηµανθεί ότι λόγω των
διαρκών διεθνών εξελίξεων, οι σχετικές πηγές εµπλουτίζονται
διαρκώς και, σε κάποιο µέτρο, αλλάζουν περιεχόµενο πολύ συχνά
και ως εκ τούτου ο διαρκής έλεγχος των αναφορών (µέσω
υπερδεσµών) είναι αναγκαίος.

∆ιδακτικοί • Η βασική ενηµέρωση γύρω από τις Ευρωπαϊκές πολιτικές που

Στόχοι σχετίζονται µε τις εκπαιδευτικές χρήσεις των Τεχνολογιών
Πληροφορίας και Επικοινωνιών

2. Γενικά στοιχεία για τις πολιτικές

ενσωµάτωσης των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση
Όλο και περισσότερες χώρες ασχολούνται µε την εισαγωγή και

Οι ΤΠΕ στα ενσωµάτωση των ΤΠΕ στα εκπαιδευτικά τους συστήµατα,

Εκπαιδευτικά γεγονός που δείχνει το σηµαντικό ρόλο που µπορούν να
συστήµατα διαδραµατίσουν οι ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Αυτή η προσπάθεια
περιλαµβάνει από τη µια την ανάπτυξη δεξιοτήτων σε σχέση µε
τη χρήση των Η.Υ. και των Νέων Τεχνολογιών γενικότερα
(χειρισµός, προγραµµατισµός κλπ) από όλον τον πληθυσµό και
από την άλλη συντελεί στον ανασχηµατισµό των εκπαιδευτικών
συστηµάτων, αφού η εισαγωγή των Η.Υ. και γενικότερα των

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
9 Γενικό Μέρος

ΤΠΕ, επιφέρει µια σειρά από αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας,

στο ρόλο που καλείται να παίξει ο εκπαιδευτικός σε αυτό το νέο
πλαίσιο και στα αναλυτικά προγράµµατα που θα πρέπει να είναι
προσαρµοσµένα στα νέα δεδοµένα.

Με ένα γενικό τρόπο, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει πολύ

γρήγορα (από τις αρχές της δεκαετίας του 1990) την
Η Ευρωπαϊκή αναγκαιότητα της ενσωµάτωσης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και
Ένωση και οι ταυτόχρονα την ανάγκη της απόκτησης προηγµένων γνώσεων
πολιτικές και δεξιοτήτων χειρισµού Η.Υ. και χρήσης των ΤΠΕ από το
εκπαιδευτικών σύνολο των πολιτών. Έτσι από πολύ νωρίς θέτει σε εφαρµογή
χρήσεων των ΤΠΕ projects και προγράµµατα που υποστηρίζουν και προωθούν τα
σχετικά θέµατα, όπως τα γνωστά Socrates, Minerva, GRUNDVIG
και άλλα (σχετική πληροφόρηση για όλα υπάρχει στη
διεύθυνση:
http://ec.europa.eu/education/programmes/socrates/socrates_
en.html και ειδικότερα για το καθένα σε άλλες ιστοσελίδες,
όπως http://ec.europa.eu/education/index_en.html για το
Erasmus).
Την προσπάθεια αυτή σε ευρωπαϊκό επίπεδο σηµατοδοτεί η
σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Λισσαβόνας το
2000, που θέτει ως ορόσηµο το 2010, τη χρονιά κατά την
οποία η Ευρώπη θα (πρέπει να) καταστεί η πλέον
ανταγωνιστική δύναµη διεθνώς και αυτό µέσα από το
µετασχηµατισµό (µεταξύ των άλλων) των εκπαιδευτικών της
δοµών. Στο Λουξεµβούργο, αργότερα, τα κράτη µέλη
απεφάσισαν για τον τρόπο µε τον οποίο θα επιτευχθεί ο στόχος
αυτός, δηλαδή τη σύγκλιση των εθνικών πολιτικών στην
υλοποίηση συγκεκριµένων στόχων

3. Εξειδίκευση των Ευρωπαϊκών

πολιτικών

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
10 Γενικό Μέρος

Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται στο Συµβούλιο της Στοκχόλµης,

όπου αρχίζουν να διαφαίνονται πιο συγκεκριµένες προθέσεις
Συγκεκριµενοποίηση προς την κατεύθυνση αυτή:
των Ευρωπαϊκών • Ποιοτική αλλαγή των δοµών της εκπαίδευσης
πολιτικών • ∆ιευκόλυνση της πρόσβασης στην εκπαίδευση και την
κατάρτιση
• ∆ιεύρυνση των «οριζόντων» των εκπαιδευτικών
συστηµάτων
Η αλλαγή αυτή έχει να κάνει µε πρωτοβουλίες που αφορούν
στη βελτίωση των υποδοµών και των ουσιαστικών και τυπικών
προσόντων σε εκπαιδευόµενους, εκπαιδευτικούς και
εκπαιδευτές. Αυτές οι πρωτοβουλίες µπορεί να περιλαµβάνουν
τον υπάρχοντα εξοπλισµό και την υποδοµή σε µια σχολική
µονάδα, τον τρόπο αξιοποίησης των διαθέσιµων τεχνολογικών
Ποιοτική αλλαγή πόρων, την επάρκεια σε εξειδικευµένο προσωπικό (τεχνικό και
των δοµών της
επιστηµονικό). Περιλαµβάνεται επίσης και µια σειρά από
εκπαίδευσης
επιµέρους υπο-στόχους που άπτονται της ποιότητας της
εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Για παράδειγµα, πρέπει να
προσδιοριστούν οι επιθυµητές δεξιότητες των εκπαιδευτικών και
στη συνέχεια να ληφθούν αντίστοιχα µέτρα ώστε να τις
αναπτύξουν (για παράδειγµα µε την αναµόρφωση
προγραµµάτων σπουδών των αντίστοιχων Πανεπιστηµιακών
Τµηµάτων). Επίσης, θα πρέπει να αποφασιστεί το πως οι
δεξιότητες αυτές συνδυαζόµενες µε τις παραδοσιακές δεξιότητες
µπορούν να ενσωµατωθούν στα αναλυτικά προγράµµατα, µε
έµφαση τώρα πια στη δια βίου µάθηση, όπως και στα άτοµα µε
ειδικές ανάγκες. Ακόµη, πρέπει να εξασφαλιστεί η επάρκεια του
εξοπλισµού και των υποδοµών γενικότερα, ώστε να θεωρηθεί
δεδοµένη η πρόσβαση στις υποδοµές αυτές.
Στόχος είναι η δυνατότητα πρόσβασης όλων των πολιτών στα
συστήµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης και κατ’ επέκταση η
δυνατότητα µετακίνησης από ένα σύστηµα σε κάποιο άλλο
∆ιευκόλυνση της πάντα στα πλαίσια της δια βίου µάθησης. Αυτό σηµαίνει πως θα
πρόσβασης στην πρέπει να τεθούν και άλλοι, ενδιάµεσοι στόχοι, όπως το να
εκπαίδευση και εξασφαλιστούν ίσες ευκαιρίες στα πλαίσια της κοινωνικής
την κατάρτιση συνοχής και τα προγράµµατα αυτά να σχεδιάζονται, ώστε να
ανταποκρίνονται στις ανάγκες των συγκεκριµένων κοινωνικών
οµάδων στις οποίες απευθύνονται.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
11 Γενικό Μέρος

Πρόκειται ουσιαστικά για την απόπειρα ενιαιοποίησης

(οµογενοποίησης) και ενοποίησης (δηµιουργίας ενός
µοναδικού) χώρου εκπαίδευσης-κατάρτισης-επιµόρφωσης.
∆ιεύρυνση των Όπως γίνεται αντιληπτό, για την επίτευξη του στόχου αυτού
«οριζόντων» των προϋποτίθεται η υπέρβαση άλλων εµποδίων, όπως οι εθνοτικές,
εκπαιδευτικών γλωσσικές και πολιτισµικές διαφορές. Επιπλέον, τα επιµέρους
συστηµάτων περιφερειακά ή εθνικά προγράµµατα θα πρέπει σταδιακά να
αποκτήσουν ένα διευρυµένο σύνολο σκοπών και στόχων, ώστε
να συνδεθούν µε την επονοµαζόµενη Κοινωνία της
Πληροφορίας και τώρα πλέον, την Κοινωνία της Γνώσης. Θα
πρέπει, για παράδειγµα, να συνδεθούν µε την κουλτούρα, αλλά
και την αγορά εργασίας όλης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να
λαµβάνουν υπόψη τους τις τοπικές, περιφερειακές αλλά και τις
διεθνείς εξελίξεις και να ενσωµατώνουν την ιδέα της υπερ-
τοπικότητας.

4. ∆ράσεις για τη συγκεκριµενοποίηση

των στόχων σε Επίπεδο εκπαιδευτικών
συστηµάτων
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει πολλά projects για την
υλοποίηση των παραπάνω στόχων, όπως είναι η δηµιουργία
δικτύων σχολείων, η ενθάρρυνση για την υλοποίηση δράσεων
Ψηφιακές πηγές για συγκεκριµένες θεµατικές (περιβάλλον, επιχειρηµατικότητα,
πληροφόρησης για ισότητα κ.ά) και η δηµιουργία πολλών υποστηρικτικών
τις σχετικές µηχανισµών (ψηφιακών, διοικητικών, χρηµατοδοτικών).
ενέργειες και το Ο ιστοχώρος για το ευρωπαϊκό δίκτυο σχολείων European
σχεδιασµό της
Schoolnet έχει πολλές σχετικές πληροφορίες
Ευρωπαϊκής
(http://www.eun.org/web/guest) για τις δράσεις της
Ένωσης
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει βέβαια
την επικοινωνία µεταξύ των σχολείων και των παραγόντων των
εκπαιδευτικών συστηµάτων (µαθητών, εκπαιδευτικών,
διοίκησης, στελεχών) και γενικά τις δραστηριότητες, που
βοηθούν στη διάδοση της ιδέας του «Ευρωπαίου πολίτη». Το
http://myeurope.eun.org/ww/en/pub/myeurope/home/resourc
es/los.cfm για παράδειγµα περιλαµβάνει µια σειρά από απλά
παιχνίδια και κουίζ στην ελληνική γλώσσα, µε θέµα την
Ευρωπαϊκή Ένωση, την ιστορία της και τους στόχους της.
Επίσης το πρόγραµµα eTwinning (πληροφορίες στη διεύθυνση:

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
12 Γενικό Μέρος

http://www.etwinning.net/ww/el/pub/etwinning/index2006.ht
m στην ελληνική γλώσσα και
http://www.etwinning.net/ww/el/pub/etwinning/areyounew.ht
m) αποσκοπεί στις συνεργασίες µεταξύ σχολείων για
οποιοδήποτε µάθηµα. Είναι ένα πολύ διαδεδοµένο πρόγραµµα
(το καλοκαίρι του 2007 συµµετείχαν άνω των 30 000 σχολεία
από όλη την ΕΕ) που χρησιµοποιεί πολύ τις ΤΠΕ (δες σχετικές
οδηγίες που υπάρχουν στο:
http://www.etwinning.net/shared/data/etwinning/general/guid
elines_el.pdf). Εκτός από αυτό όµως η Ευρωπαϊκή Ένωση
στηρίζει και µια σειρά άλλων στρατηγικών επιλογών, που
συνδέουν την εκπαίδευση και τις ΤΠΕ. Έτσι, για παράδειγµα, η
Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει τις καινοτόµες εκπαιδευτικές χρήσεις
των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση (για παράδειγµα: το project
Xperimania, είναι ένα καινοτόµο πρόγραµµα, το οποίο στοχεύει
στη χρήση των ΤΠΕ
http://www.xperimania.net/ww/en/pub/xperimania/homepage.
htm για τη διάδοση ιδεών και γνώσεων επιστηµονικών) –
µάλιστα η ΕΕ αναγνωρίζει την ανάγκη για περισσότερους νέους
ερευνητές στις θετικές επιστήµες και υποστηρίζει εκδηλώσεις
(φεστιβάλ, διαγωνισµούς κλπ) µέσα στο πνεύµα αυτό
http://ec.europa.eu/research/science-
society/index.cfm?fuseaction=public.topic&id=781&CFID=3403
577&CFTOKEN=36ec88066394306-A872CF48-AFC8-2F09-
C9AE2B9E198DEC88&jsessionid=b10131e934c52e0e85c0135b
7a7017e58433TR. Ακόµη η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί το
eLearning στην Ευρωπαϊκή Ένωση µε διάφορους τρόπους
(http://elearningawards.eun.org/ww/en/pub/elearning_awards
_2007/homepage.htm), όπως και τις επιχειρηµατικές δράσεις
της νεολαίας µε τη βοήθεια των ΤΠΕ µέσω (και) του
εκπαιδευτικού συστήµατος – στις ανώτερες βαθµίδες (Λύκειο,
Πανεπιστήµιο, δες για παράδειγµα τα προγράµµατα νεανικής
Επιχειρηµατικότητας). Αντίστοιχα, η ΕΕ προωθεί προγράµµατα
διαφόρων τύπων για την προώθηση της Πληροφορικής
εγγραµµατοσύνης των πολιτών, την ψηφιοποίηση των
υπηρεσιών και το e-commerce. To πρόγραµµα «∆ικτυωθείτε»
(go online) για παράδειγµα, περιλαµβάνει πολύ καινοτόµες
δράσεις για την κατάρτιση ιδιοκτητών πολύ µικρών

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
13 Γενικό Μέρος

επιχειρήσεων στις ψηφιακές τεχνολογίες. Έτσι, οι δράσεις της

ΕΕ για τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση και την Εκπαίδευση στις ΤΠΕ
είναι πολυσχιδείς και καθολικές, και καλύπτουν όλη την
εκπαίδευση, µε πολλούς τρόπους.
H νέα πολιτική της ΕΕ για τις ΤΠΕ, αποκαλούµενη i2010,
European Information Society 2010
(http://www.eurescom.de/message/messageOct2005/i2010_T
he_EUs_new_ICT_strategy.asp), αποτελεί µια επέκταση της
Στρατηγικής της Λισσαβόνας (στην οποία δεξιότητες στη χρήση
της ψηφιακής τεχνολογίας θεωρήθηκαν απαραίτητες: digital
competence involves the confident and critical use of
information society technology (IST) and thus basic skills in
information and communication technology αναφέρει επί λέξει
η ΕΕ για να προσδιορίσει τις δεξιότητες αυτές) η οποία, όπως,
υιοθετήθηκε πολύ πρόσφατα σχετικώς, το 2005, και λειτουργεί
συµπληρωµατικά
(http://europa.eu/scadplus/glossary/infoso_media_policy_guid
elines_el.htm), περιλαµβάνει πολλές και διάφορες δράσεις. Στο
http://europa.eu/scadplus/leg/el/s19000.htm υπάρχει µια
σχετικά πλήρης αναφορά σε πολλά σχετικά ντοκουµέντα και
αποφάσεις της ΕΕ. Σε άλλους ιστοχώρους (όπως
http://ec.europa.eu/education/policies/2010/doc/it-
technologies_en.pdf) υπάρχουν ενδιάµεσες αναφορές και
εκθέσεις για την πρόοδο στην επίτευξη των στόχων που είχαν
τεθεί.
Όλα τα παραπάνω όµως αναδεικνύουν τη µεγάλη σπουδαιότητα
της επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών στα πλαίσια πάντα της δια
βίου µάθησης. Η επιµόρφωση αποτελεί εργαλείο για την
επαγγελµατική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών προκειµένου να
αναπτύξουν περαιτέρω δεξιότητες, όπως: την ικανότητα να
οργανώνουν δυναµικά περιβάλλοντα µάθησης, να αξιοποιούν
Η επιµόρφωση των τις ΤΠΕ προκειµένου να διδάξουν το αντικείµενό τους, να
εκπαιδευτικών
συντελούν στην οργάνωση του σχολικού προγράµµατος και να
το προσαρµόζουν, όταν απαιτείται, στις συγκεκριµένες ανάγκες
των µαθητών τους, να µπορούν να επικοινωνούν ουσιαστικά µε
γονείς και κοινωνικούς εταίρους, να µπορούν να ικανοποιήσουν
τις απαιτήσεις εκείνες που θέτει το πλαίσιο της δια βίου µάθησης
ή το πλαίσιο της ειδικής αγωγής των παιδιών µε ειδικές

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
14 Γενικό Μέρος

ανάγκες.
Έτσι, ένα επιµορφωτικό πρόγραµµα (ιδιαίτερα όσα σχετίζονται
µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση), πρέπει να καθιστά τους
εκπαιδευτικούς ικανούς να µπορούν να παρακολουθούν τα
τεκταινόµενα στο χώρο των τεχνολογικών εξελίξεων και στη
συνέχεια αυτές τις νέες εξελίξεις να µπορούν να τις
προσαρµόζουν και να τις ενσωµατώνουν στις ανάγκες των
µαθηµάτων ή των µαθητών τους µε έναν κριτικό τρόπο.
Πιο συγκεκριµένα για το Πρόγραµµα της επιµόρφωσης Β
επιπέδου θα µπορούσαν να αναφερθούν επιλεκτικά ως
αναµενόµενες δεξιότητες που θα αναπτύξουν οι συµµετέχοντες
εκπαιδευτικοί οι εξής:
• Να αντιλαµβάνονται εκείνους τους τρόπους µε τους οποίους
µπορούν να αξιοποιηθούν οι ΤΠΕ προκειµένου να
εξυπηρετήσουν τις διδακτικές προθέσεις του διδάσκοντα και
κάτω από ποιες προϋποθέσεις µπορεί να γίνει αυτή η
αξιοποίηση.
• Να είναι σε θέση να εµπλέκουν ενεργητικά τους µαθητές στη
διαδικασία µάθησης µε τη χρήση της τεχνολογίας
• Να µπορούν να παρακολουθούν τις εξελίξεις στο χώρο των
συγκεκριµένων λογισµικών που προσφέρονται για
εκπαιδευτική χρήση και να µπορούν να τα αξιοποιούν
αποτελεσµατικά.
• Να µπορούν να εφαρµόζουν συγκεκριµένες αρχές που θα
διέπουν το σχεδιασµό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων ώστε
αυτές να αξιοποιούν κατά παιδαγωγικά ορθό τρόπο τις ΤΠΕ
στην τάξη.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Προτείνεται η επίσκεψη των πλέον σηµαντικών ιστοχώρων από

τους αναφερόµενους και ο εντοπισµός των βασικών ορισµών

∆ραστηριότητα 1η και κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την

ενσωµάτωση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση και την εκπαίδευση των
Ευρωπαίων πολιτών στις ΤΠΕ.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
15 Γενικό Μέρος

Αναζητήστε στο ∆ιαδίκτυο και επισκεφθείτε τις κατάλληλες

ιστοσελίδες προκειµένου να αντλήσετε πληροφορίες για την
πολιτική που ακολουθούν χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και

∆ραστηριότητα 2η αντίστοιχα χώρες εκτός Ευρώπης στο θέµα της εισαγωγής των
ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Εντοπίστε θετικά και αρνητικά σηµεία
των πολιτικών αυτών και στη συνέχεια συγκρίνετε τι πολιτικές
αυτές µεταξύ τους.

6. Ερωτήσεις
1. Θεωρείτε ότι η ενιαιοποίηση και η οµογενοποίηση των
εκπαιδευτικών συστηµάτων τελικά θα αποβεί προς όφελος των
πολιτών, καθώς θα διευρύνει την «οπτική» των εκπαιδευτικών
συστηµάτων ή αντίθετα θα προκαλέσει µια απώλεια σηµαντικών
εθνικών, ιστορικών ή πολιτισµικών χαρακτηριστικών και άρα
ενδεχοµένως θα λειτουργήσει αρνητικά;

7. Ασκήσεις

∆εν προτείνονται ασκήσεις

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
http://rights.apc.org/handbook/index.shtml Μια πολύ
κατατοπιστική σελίδα σχετικά µε θέµατα που αφορούν την
πολιτική ΤΠΕ.
http://www.edna.edu.au/edna/jsp/index.jsp Βάση δεδοµένων
για την πολιτική ΤΠΕ στην εκπαίδευση και την επιµόρφωση της
αυστραλιανής κυβέρνησης
http://www.unescobkk.org/index.php?id=496 Project της
Ενδεικτικές
UNESCO σχετικό µε την πολιτική ΤΠΕ στην εκπαίδευση
ψηφιακές πηγές
http://www.ncte.ie/AbouttheNCTE/ICTPolicy/ Πολιτική ΤΠΕ
πληροφόρησης στην εκπαίδευση της Ιρλανδικής κυβέρνησης.
http://www.edusud.org/spip.php?rubrique88 Σελίδα µε
συνδέσµους σε διεθνείς οργανισµούς που ενεργοποιούνται στο
χώρο της πολιτικής ΤΠΕ στην εκπαίδευση.
http://www.infodev.org/en/Project.11.html Project σε εξέλιξη
σε σχέση µε την πολιτική ΤΠΕ στην εκπαίδευση
(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 Ιανουαρίου 2010)

Ενδεικτική
Βιβλιογραφία

βιβλιογραφία Watson, D. (2004). Pedagogy before Technology: Re-thinking

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
16 Γενικό Μέρος

the Relationship between ICT and Teaching, Education and

Information Technology, 6(4), 251-266. Η εργασία παρουσιάζει
την άλυτη διχογνωµία της σκοπιµότητας εισαγωγής των ΤΠΕ
στην εκπαίδευση.

Reynolds, D. & Trip, H. (20033). ICT The hopes and the reality.
Britissh Journal of Educational Policy, 34(2), 151-167.
Παρουσιάζει τους λόγους αισιοδοξίας για το ενδεχόµενο οι ΤΠΕ
να δώσουν ώθηση στα επιτεύγµατα των µαθητών.

Hepp, K.P. (2003). Critical factors for an ICT in education

policy in developing countries. Information Technology:
Research and Education, 2003. Proceedings. ITRE2003. 501-
505. Σε µικρή κλίµακα αρκετά project πέτυχαν καλά
αποτελέσµατα στην εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση
παρέχοντας ένδειξη ότι οι ΤΠΕ µπορούν να παίξουν ρόλο ως
µοχλός αλλαγής.

Kozma, R. (2005). National policies that connect ICT-based

education reform to economic and social development. Human
Technology, 1(2), 117-156. Περιγράφει ένα συστηµικό πλαίσιο
παραγόντων ανάπτυξης και τύπους ανάπτυξης που µπορούν να
χρησιµοποιηθούν για την ανάλυση εθνικών πολιτικών για τις
ΤΠΕ στην εκπαίδευση για την αναµόρφωση εθνικών στόχων
αναµόρφωσης της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Ενότητα 1.2

Μοντέλα εισαγωγής ΤΠΕ στην

εκπαίδευση
1. Εισαγωγή
Το µάθηµα αποτελεί µια πολύ σύντοµη ενηµερωτική εισαγωγή
σχετικά µε τα µοντέλα εισαγωγής των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση,
τόσο στο µακροεπίπεδο του εκπαιδευτικού συστήµατος, όσο

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
17 Γενικό Μέρος

και στο µικροεπεπίπεδο της σχολικής µονάδας

∆ιδακτικοί Στόχοι • Βασικές γνώσεις σχετικά µε τα µοντέλα ένταξης των ΤΠΕ

στην Εκπαίδευση.

2. Σηµασία της εισαγωγής των ΤΠΕ στην

Εκπαίδευση
Είναι γνωστό ότι οι ΤΠΕ ενσωµατώνονται στην Εκπαίδευση σε
όλα τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήµατα.
Οι λόγοι για την επιταχυνόµενη αυτή ενσωµάτωση των ΤΠΕ
στην Εκπαίδευση είναι πολλαπλοί:
• Η «πληροφοριοποίηση» της κοινωνίας δηµιουργεί, έµµεσα,
στους µαθητές την ανάγκη να αποκτήσουν ένα είδος
«πληροφορικής κουλτούρας» που θα τους επιτρέψει να
ενσωµατωθούν καλύτερα στη σηµερινή κοινωνία. Η
ενσωµάτωση αυτή µπορεί να σηµαίνει µια πιο ολοκληρωµένη
συµµετοχή στα κοινά (ενεργοί πολίτες) και γενικότερα πιο
ουσιαστική συµµετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
• Η αυξανόµενη πολυπλοκότητα του εκπαιδευτικού
συστήµατος (για παράδειγµα το γεγονός ότι τα σχολεία
εµπλέκονται πλέον και σε Ευρωπαϊκά προγράµµατα), αλλά
και η γενική κρίση του εκπαιδευτικού συστήµατος καθιστούν
αναγκαία την εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, καθώς
θεωρείται ότι µπορούν να συµβάλλουν ουσιαστικά στη
βελτίωση των διαδικασιών διδασκαλίας και εκµάθησης, αλλά
και γενικότερα να δηµιουργήσουν περιβάλλοντα για την
ανάπτυξη ιδιαίτερων δεξιοτήτων και την απόκτηση νέων
γνώσεων.
• Οι γνώσεις της Πληροφορικής µπορούν να είναι εξαιρετικά
χρήσιµες για την αυριανή επαγγελµατική πρόοδο των
σηµερινών µαθητών.
Η εισαγωγή των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση µπορεί να σηµαίνει:

Τι ακριβώς σηµαίνει i. Χρήση των Τ.Π.Ε. στη διοίκηση της Εκπαίδευσης

η εισαγωγή των ii. Τις ΤΠΕ ως αυτόνοµο γνωστικό αντικείµενο (διδασκαλία των
ΤΠΕ στην βασικών δεξιοτήτων χειρισµού Η.Υ., ψηφιακός γραµµατισµός
Εκπαίδευση ή διδασκαλία της Πληροφορικής)
iii. Τις ΤΠΕ ως µέσο για τη διδασκαλία άλλων αντικειµένων
(κυρίως εκπαιδευτικά λογισµικά και εκπαιδευτικά

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
18 Γενικό Μέρος

περιβάλλοντα)
iv. Τις ΤΠΕ ως µέσο επικοινωνίας.

Σε κάθε περίπτωση, η εισαγωγή στης Πληροφορικής στην

διδασκαλία, απαιτεί µια συντονισµένη, συστηµική σχεδόν
αλλαγή, αφού απαιτούνται ριζικοί µετασχηµατισµοί στα
παρακάτω:
• Εξοπλισµοί (υλικό και λογισµικό) και υψηλής ποιότητας
δικτυακή υποδοµή και συντήρηση/αναβάθµισή τους και
προσαρµογή τους στα διεθνή standards.
• Αλλαγή θεσµικού πλαισίου (αλλαγή σχετικής νοµοθεσίας)
• Παραγωγή ειδικού λογισµικού, δηµιουργία εκπαιδευτικών
περιβαλλόντων και συντήρηση τους, δηµιουργία
κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού (διδακτικού ύλης
ψηφιακής µορφής και βιβλίου) και διαρκής επικαιροποίησή
τους.
• Ενσωµάτωση των αλλαγών στο πρόγραµµα σπουδών των
µελλοντικών εκπαιδευτικών («καθηγητικές σχολές»,
παιδαγωγικά Τµήµατα κλπ)
• Επιµόρφωση εκπαιδευτικών και στελεχών (διευθυντών,
προϊσταµένων, συµβούλων κλπ)
• Προσαρµογή των διοικητικών δοµών στις απαιτήσεις των
ψηφιακών µέσων
• Αλλαγή µιας γενικότερης «νοοτροπίας»

Η εισαγωγή της Πληροφορικής και των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση,

λοιπόν, δεν είναι πάντοτε απλή. Σε πολλές περιπτώσεις
Εκπαιδευτικές πολιτικές οι οποίες δεν έλαβαν υπόψή τους το
σύνολο των παραµέτρων που πρέπει να συνεκτιµηθούν
γνώρισαν µια σχετική αποτυχία. Για παράδειγµα, οι χώρες
Γαλλία και Μ. Βρετανία, πρωτοπορώντας, εισήγαγαν µε
συστηµατικό τρόπο την Πληροφορική τη δεκαετία του 1980,
στα σχολεία τους, µε Η.Υ. δικής τους σχεδίασης, (Η.Υ.
σχεδιασµένους από την αρχή για εκπαιδευτική χρήση), αλλά
εγκατέλειψαν σταδιακά το πλάνο τους, καθώς (λόγω
ανυπαρξίας αγοράς και οικονοµικού κινήτρου, κατά κύριο λόγο)
δεν υπήρξε ούτε πρόοδος στο υλικό, ούτε στο λογισµικό
(hardware, software). Τα αντίστοιχα προϊόντα του εµπορίου

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
19 Γενικό Μέρος

(κυρίως PC του τέλους της δεκαετίας του 1980) τα οποία

εξελίσσοντο µε πολύ γρήγορους ρυθµούς, απαξίωσαν τους Η.Υ.
των σχολείων και τους κατέστησαν ουσιαστικά
απηρχαιωµένους. Για το ρόλο του οικονοµικού παράγοντα
υπάρχει σχετικός διεθνής διάλογος εδώ και αρκετά χρόνια (για
παράδειγµα:
http://portal.acm.org/citation.cfm?id=269014&dl=ACM&coll=G
UIDE).
Οι απαιτήσεις που περιγράφονται παραπάνω περιπλέκονται
επίσης από την οικονοµία της αγοράς, η οποία επιβάλλει ενίοτε
αλλαγές µοντέλων για λόγους καθαρά
εµπορικούς/οικονοµικούς. Επιπλέον ο συντονισµός, ο χρονισµός
των ανωτέρω ενεργειών είναι πολύ σηµαντικός: αν για
παράδειγµα δεν επικαιροποιηθεί εγκαίρως και
προγραµµατισµένα το εκπαιδευτικό λογισµικό, µπορεί να πάψει
να είναι συµβατό µε νεότερες εκδόσεις Η.Υ. ή λειτουργικών
συστηµάτων. Πολύ συχνά εξάλλου, η τεχνολογία φαίνεται να
υπαγορεύει τις εξελίξεις. Η ίδια η UNESCO έχει επισηµάνει
µερικά επαναλαµβανόµενα και σηµαντικά λάθη στην
εκπαιδευτική πολτική που συνδέεται µε τις ΤΠΕ:
(http://www.unescobkk.org/index.php?id=1539). Τέτοια λάθη
είναι η θεώρηση της δικτύωσης (και γενικά της τεχνολογικής
υποδοµής) ως ενός αυτόνοµου σκοπού καθεαυτόν (δες µια
σχετική προβληµατική στο:
http://portal.acm.org/citation.cfm?id=204871), η επικέντρωση
στους διαθέσιµους (οικονοµικούς) πόρους και όχι στις
εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες, η έλλειψη πρόβλεψης για
το κόστος συντήρησης, επικαιροποίησης, αναβάθµισης των ΤΠΕ
που εγκαθίστανται στην υπηρεσία ενός εκπαιδευτικού
συστήµατος. Η παγκόσµια διαµάχη γύρω από τους «φθηνούς»
προσωπικούς Η.Υ. (µε επίκεντρο τον «Η.Υ. των 100 δολαρίων)
δείχνει επίσης την πολυπλοκότητα του θέµατος.

3. Μοντέλα εισαγωγής των Τ.Π.Ε. στην

Εκπαίδευση

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
20 Γενικό Μέρος

Στο διεθνή χώρο, τρία είναι τα κυρίαρχα µοντέλα εισαγωγής

των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση:
Τεχνοκρατικό, • το τεχνοκρατικό/τεχνοκεντρικό – που δίνει µεγαλύτερη
ολιστικό, σηµασία στην τεχνολογία των ΗΥ Χαρακτηρίζεται από έναν
πραγµατολογικό «τεχνολογικό ντετερµινισµό», δηλαδή δίνει σχεδόν απόλυτη
µοντέλο αξία στα χρησιµοποιούµενα συστήµατα και την εκµάθηση
της λειτουργίας τους, θεωρώντας ότι η χρήση τους θα είναι
αρίστη (σχεδόν αναγκαστικά, ντετερµινιστικά η ορθή χρήση
προκύπτει άµεσα από τις σχετικές δεξιότητες).
• το ολιστικό – που δίνει σηµασία στην διαθεµατική και
ολιστική προσέγγιση της γνώσης. Η ενσωµάτωση των ΤΠΕ
γίνεται σταδιακά σε όλα τα γνωστικά αντικείµενα, η
Πληροφορική δηλαδή «διαχέεται» κατά κάποιο τρόπο, στο
σύνολο των µαθηµάτων και των σχολικών δραστηριοτήτων.
Η υιοθέτηση αυτού του µοντέλου προκαλεί και τις
µεγαλύτερες ανατροπές στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστηµα.
• το πραγµατολογικό – που αποτελεί ένα συνδυασµό των δυο
άλλων. Το µοντέλο αυτό χαρακτηρίζεται από τη
συνδυασµένη διδασκαλία µαθηµάτων «αµιγούς»
Πληροφορικής και την ταυτόχρονη ένταξη των ΤΠΕ ως
µέσου στήριξης της µαθησιακής διαδικασίας στα διάφορα
γνωστικά αντικείµενα.

Η Ελλάδα, όπως και πολλά άλλα κράτη, ακολούθησε διαδοχικά

αρχικά το πρώτο µοντέλο, ενώ σταδιακά προσαρµόστηκε στο
δεύτερο και το τρίτο, κυρίως από τα µέσα της δεκαετίας του
1990.

4. ∆υο διαφορετικές προσεγγίσεις

Η Πληροφορική Θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι τα τελευταία χρόνια έχουν

«ευχέρεια» και ο αναπτυχθεί διεθνώς δυο ιδιαίτερες προβληµατικές, που
Πληροφορικός/ αντιµετωπίζουν το πρόβληµα σε µια διαφορετική βάση.
Ψηφιακός • Η έννοια των βασικών δεξιοτήτων στην Πληροφορική,
γραµµατισµός δηλαδή στη διαχείριση της πληροφορίας, υποκαταστάθηκε
σταδιακά από τις δεξιότητες χειρισµού Η.Υ. Τούτο όµως
τείνει να υποκατασταθεί σήµερα από την Πληροφορική
«ευχέρεια» (fluency) – δηλαδή από δεξιότητες που είναι και
πολύ πιο διευρυµένες, αλλά και πολύ πιο βαθειές. (για µια

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
21 Γενικό Μέρος

αναλυτική προσέγγιση:
http://www7.nationalacademies.org/bose/Horwitz_Think_Pi
ece.pdf ή και:
http://www7.nationalacademies.org/bose/ICT%20Fluency_Lear
ning_for_21st_Century_Article.pdf). Στα πλαίσια αυτά, λόγω
της γενίκευσης των χρήσεων των ΤΠΕ στον κόσµο της
οικονοµίας και της εργασίας, η ενσωµάτωση των ΤΠΕ στην
εκπαίδευση και η σχετική κατάρτιση των πολιτών αποτελεί
κοµβικό σηµείο και έτσι αποτελεί σταθερό στοιχείο στον
προγραµµατισµό όλων των φορέων της ελληνικής κοινωνικής
ζωής (για παράδειγµα: σταθερή αναφορά από τα περισσότερα
κόµµατα).
• Επίσης το µοντέλο της προσέγγισης (ολιστικής ή
πραγµατολογικής) τείνει σήµερα να αναχθεί στην
προβληµατική του Πληροφορικού ή ψηφιακού γραµµατισµού
(για παράδειγµα: http://www.ictliteracy.info/
http://www.21stcenturyskills.org/index.php?Itemid=33&id
=31&option=com_content&task=view ) και
µέσα στα θεωρητικά πλαίσια των πολυγραµµατισµών:
(ενδεικτικά:
http://www.usq.edu.au/course/material/EDU5472/content/mod
08.htm).

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Αναζητήστε στοιχεία για τις πολιτικές ένταξης των Τ.Π.Ε. στην

εκπαίδευση. Προσπαθείστε να δηµιουργήσετε µια
∆ραστηριότητα 1η
«χρονογραµµή» (timeline) που να συσχετίζει ις πολιτικές αυτές
µε την τεχνολογική πρόοδο ή άλλες παραµέτρους

∆ιερεύνηση σε µεγαλύτερη έκταση και βάθος της

∆ραστηριότητα 2η προβληµατικής της «πληροφορικής ευχέρειας» (fluency).

Eπίσης του Πληροφορικού γραµµατισµού.

6. Ερωτήσεις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
22 Γενικό Μέρος

1. Θα µπορούσατε να συγκρίνετε τα πλεονεκτήµατα και τα

µειονεκτήµατα των τριών µοντέλων εισαγωγής των ΤΠΕ στην
Εκπαίδευση σε σχέση µε τις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης (για
παράδειγµα τυπική και µη-τυπική εκπαίδευση, επαγγελαµτική
κατάρτιση, εκπαιδευση ενηλίκων και δια βίου µάθηση,
τεχνολογική και επαγγελµατική εκπαίδευση κλπ);

7. Ασκήσεις
1. ∆ιερευνήστε τα στοιχεία που παρατίθενται στην αρχή ως προς
τις απαιτούµενες µεταβολές που είναι απαραίτητες για µια πλήρη
ενσωµάτωση των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό σύστηµα.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
Βιβλιογραφία
• Βοσνιάδου, Σ. (2006). Παιδιά, σχολεία και υπολογιστές,
Αθήνα: GUTENBERG.
• Βοσνιάδου, Σ. (2006). Σχεδιάζοντας περιβάλλοντα µάθησης
υποστηριζόµενα από τις Σύγχρονες Τεχνολογίες, Αθήνα:
GUTENBERG.
• Κεκκές, Ι. (2004). Οι Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση,
Ζητήµατα Σχεδιασµού και Εφαρµογών: Φιλοσοφικές-
Κοινωνικές προεκτάσεις, Αθήνα: Ένωση Ελλήνων Φυσικών.
Ατραπός.
• Κουτλής, Μ., Μεγάλου, Ε., Παρασκευάς, Μ., Ρενιέρη, Ν.,

Ενδεικτική
Κυνηγός, Π., Κοµνηνός, Θ., Ζαγούρας, Χ., Μπούρας, Χ., &

βιβλιογραφία Σταµατίου, Γ. (2005). Θα µας κρίνει τελικά όλους το

µέλλον... Οι τεχνολογίες της Πληροφορίας και της
Επικοινωνίας στη σχολική πραγµατικότητα, Αθήνα: Ελληνικά
Γράµµατα.
• Neil Postman (1998) ∆ιασκέδαση µέχρι θανάτου. Ο
δηµόσιος λόγος στην εποχή του θεάµατος. Εκδόσεις
∆ροµέας.
• Larry Cuban (2002) Oversold and Undrused Harvard
University Press
• Nicolαs C. Burbules et als (2000) Watch IT! The Risks and
Promises of Information Technologies for Education.
Westview press.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
23 Γενικό Μέρος

• Sara Baase (1997) A Gift of Fire: Social, Legal and Ethical

issues in Computing. Prentice Hall.
• Sara Kiesler. Editor (1997) Culture of the Internet.
Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
• Toru Ishida- Katherine Ishiber(editors) (2000) Digital Cities,
Springer
• William J. Mitchell (1998) City of Bits. Space, Place, and the
Infobahn. MIT Press.
• Sherry Turkle (1996) Life on the Screen. Identity in the Age
of the Internet. Simon and Schuster.
• Seymour Papert (1991). Νοητικές θύελλες Παιδιά,
ηλεκτρονικοί υπολογιστές και δυναµικές ιδέες, Αθήνα:
Οδυσσέας.
• Richard S. Rosenberg (1997) The Social Impact of
Computers. Academic Press.
• Andy Hargreaves (2003) Teaching in the Knowledge
Society. Open University Press.
• Κουτσογιάννης, ∆. (2002). Ελληνική γλώσσα και
πληροφορική τεχνολογία: πρόταση για τη διαµόρφωση
εκπαιδευτικής πολιτικής. Παιδαγωγική Επιθεώρηση 34: 26-
43.
• Τζιµογιάννης, Α. (2002). Προετοιµασία του Σχολείου της
Κοινωνίας της Πληροφορίας. Προς ένα Ολοκληρωµένο
Μοντέλο Ένταξης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και
της Επικοινωνίας στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστηµα.
Σύγχρονη Εκπαίδευση, 122, σελ. 55-65.
• Kress, G. (2000a). Σχεδιασµός του γλωσσικού
προγράµµατος σπουδών µε βάση το µέλλον. Γλωσσικός
Υπολογιστής 2:111-124. (www.greek-language.gr).

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 24 Γενικό Μέρος

Ενότητα 2.1

Σύγχρονες θεωρήσεις για τη

µάθηση
1. Εισαγωγή
Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τα χαρακτηριστικά των
πλέον διαδεδοµένων θεωρήσεων για τη µάθηση. Το πεδίο των
θεωριών µάθησης και των τρόπων µε τους οποίους αυτές
συντελούν στη διαµόρφωση της διδασκαλίας, είναι πολύ ευρύ.
Στο παρόν µάθηµα παρουσιάζονται µε εξαιρετικά συνοπτικό
τρόπο µερικές από τις θεωρίες µάθησης και τα χαρακτηριστικά
τους και παρατίθενται αναφορές σε πηγές (ψηφιακές και
έντυπες), προκειµένου να διευκολυνθεί µια περαιτέρω µελέτη
των θεωρήσεων αυτών.

∆ιδακτικοί • Στοιχειώδεις γνώσεις γύρω από τις πλέον διαδεδοµένες

Στόχοι σύγχρονες θεωρήσεις για τη µάθηση, προκειµένου να
εξοικειωθούν οι επιµορφούµενοι µε τη σχετική ορολογία, µε
τα κύρια ρεύµατα σκέψης και τη βασική βιβλιογραφία
• Κατανόηση των σχέσεων που υφίστανται ανάµεσα στις
θεωρίες µάθησης και τις διδακτικές µεθόδους

2. Γενικά στοιχεία για τη µάθηση

Ένας τυπικός ορισµός της µάθησης θεωρεί τη µάθηση ως µια
διαδικασία η οποία οδηγεί σε µια διαρκή µεταβολή της
Ορισµός της
συµπεριφοράς ενός ατόµου και η οποία προκύπτει ως
µάθησης
αποτέλεσµα εµπειρίας ή άσκησης. Η µάθηση έτσι, ως αίτιο της
µεταβολής της συµπεριφοράς ενός ατόµου, αντιδιαστέλλεται από
άλλα αίτια όπως η βιολογική ωρίµανση, η κόπωση κλπ. Η
µάθηση µπορεί λοιπόν να είναι αποτέλεσµα µιας οργανωµένης
διαδικασίας (διδασκαλίας, εκπαίδευσης), αλλά να προέρχεται
επίσης και αποκλειστικά από την εν γένει εµπειρία του ατόµου.
Ο ορισµός αυτός της µάθησης υπονοεί ότι η µεταβολή της
συµπεριφοράς όχι µόνο είναι διαρκής, αλλά έχει ένα σχετικά
µόνιµο χαρακτήρα. Ο ορισµός αυτός επίσης υπονοεί έµµεσα ότι
τα αποτελέσµατα της µάθησης είναι παρατηρήσιµα. Ωστόσο,
υπάρχουν και άλλοι ορισµοί της µάθησης, ευρύτεροι, που
θεωρούν τη µάθηση ως τη µεταβολή της κατανόησης, των

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
25 Γενικό Μέρος

στάσεων, των γνώσεων, των πληροφοριών, των δεξιοτήτων και

των ικανοτήτων του άτοµου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εντάσσονται
στις διαδικασίες της µάθησης και µεταβολές, οι οποίες
αναφέρονται στις γνώσεις, στις δεξιότητες, στις συνήθειες του
ατόµου και γίνεται, κατά τον τρόπο αυτό, µια αναφορά και σε
εσωτερικές διεργασίες του ατόµου, µη-παρατηρήσιµες. Όπως
θα αναφερθεί και στις επόµενες παραγράφους, οι ορισµοί αυτοί
αντιστοιχούν σε οµόλογες θεωρίες για τη µάθηση.
∆εν υφίσταται λοιπόν ένας ορισµός της µάθησης ο οποίος να
είναι γενικά αποδεκτός, αλλά στο επίκεντρο των σύγχρονων
θεωρήσεων για τη µάθηση, βρίσκεται η απόκτηση γνώσεων και
η µεταβολή των γνωστικών δοµών και όχι µόνον η
παρατηρήσιµη συµπεριφορά. Ένας ορισµός πιο συµβατός µε τις
σύγχρονες αντιλήψεις είναι ο εξής:
Μάθηση είναι η απόκτηση και η µεταβολή γνώσεων, δεξιοτήτων,
στρατηγικών, πεποιθήσεων, στάσεων και διαφόρων µορφών
συµπεριφοράς, δηλ. η διαδικασία κατά την οποία αλλάζει το
γνωστικό δυναµικό του ατόµου, ως αποτέλεσµα των ποικίλων
εµπειριών τις οποίες το άτοµο επεξεργάζεται.

3. Σύγχρονες θεωρίες για τη µάθηση

Τα ρεύµατα και οι θεωρίες για τη µάθηση είναι πολυπληθή.
Μεταξύ αυτών, οι σχολές που θεωρούν τη µάθηση ως µια
διαδικασία πρόσκτησης της γνώσης (θεωρίες που συνδέονται µε
το συµπεριφορισµό), εκείνες που θεωρούν τη µάθηση ως
διαδικασία δηµιουργίας της γνώσης (και συνδέονται µε τον
κονστρουκτιβισµό) και τέλος εκείνες που θεωρούν τη µάθηση
ως αποτέλεσµα της συµµετοχής σε κοινωνικές οµάδες (και
συνδέονται µε τις κοινωνικοπολιτισµικές θεωρίες) είναι από τις
πλέον διαδεδοµένες.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 26 Γενικό Μέρος

Συµπεριφοριστικές Κυριότεροι εκπρόσωποι των συµπεριφοριστικών θεωριών

θεωρίες µάθησης, µάθησης είναι οι J. B. Watson, E. L. Thorndike, B. F. Skinner και
ο γνωστός για τα πειράµατά του Ι. Pavlov.
Μάθηση µέσω
Οι θεωρίες του µπηχεϋβιορισµού (συµπεριφορισµού) λαµβάνουν
ενίσχυσης
υπόψη µόνο τις µεταβολές, τις µετατροπές της εξωτερικά
παρατηρούµενης συµπεριφοράς. Καθώς οι εσωτερικές νοητικές
διεργασίες του µανθάνοντος υποκειµένου δεν προσφέρονται
στην παρατήρηση, δε µπορούν να µελετηθούν άµεσα – πάντοτε
σύµφωνα µε τους µπηχεϋβιοριστές. Για το λόγο αυτό, οι
συµπεριφοριστές µελετούν συστηµατικά µόνο τις εξωτερικές
αντιδράσεις των ατόµων και απορρίπτουν τις υποθέσεις ή τις
ερµηνείες που στηρίζονται στις εσωτερικές νοητικές διεργασίες
των ανθρώπων.
Κατά κάποιο τρόπο, το µανθάνον υποκείµενο, για το
συµπεριφορισµό, είναι ένα «µαύρο κουτί» του οποίου αγνοούµε
το περιεχόµενο. Αυτό που ενδιαφέρει είναι µόνο το εξωτερικό
ερέθισµα από το περιβάλλον προς το άτοµο και η ανταπόκριση
του ατόµου στο δοσµένο ερέθισµα. Η µάθηση σηµαίνει τη
σύνδεση ερεθισµάτων-ανταπόκρισης. Οι επαναλήψεις ενισχύουν
τις συνδέσεις και άρα τη µάθηση. Επίσης οι θετικές ενισχύσεις
(όπως οι ανταµοιβές) ενισχύουν µια συγκεκριµένη «µάθηση»,
ενώ οι αρνητικές την αποδυναµώνουν. Κάθε είδος µάθησης,
κατά τους συµπεριφοριστές, όσο πολύπλοκη και αν είναι, µπορεί
πάντοτε να αναλυθεί σε στοιχειωδέστερα τµήµατα, τα οποία µε
τη σειρά τους µπορούν να αναλυθούν σε ακόµη πιο απλά κ.ο.κ.
µέχρις ότου η προς µετάδοση γνώση µπορεί να
«αποσυναρµολογηθεί» σε τµήµατα απλά, µικρά, τα οποία το
άτοµο µπορεί εύκολα να µάθει. Η γνώση λοιπόν είναι µια
οντότητα η οποία µπορεί να µεταδοθεί.
Το µάθηµα που βασίζεται στο συµπεριφορισµό, προϋποθέτει
βέβαια την ενεργή συµµετοχή του µαθητή. Η προς διδασκαλία
ύλη αναλύεται σε επιµέρους τµήµατα, τα οποία διδάσκονται µε
βαθµιαία πρόοδο από τα πλέον απλά τµήµατα της ύλης προς τα
πλέον σύνθετα και δυσνόητα. Στα µαθήµατα αυτά, στις
απαντήσεις των µαθητών, πρέπει να υπάρχει ταχεία
ανατροφοδότηση – θετική ή αρνητική, ανάλογα µε την
απάντηση. Όσες ερωτήσεις δεν απαντώνται σωστά από τους
µαθητές, τίθενται εκ νέου (ενδεχοµένως µε άλλη σειρά και
διαφορετική διατύπωση) και ξανά, έως ότου ο µαθητής
απαντήσει σωστά.
Βασισµένα πάνω στις θεωρίες αυτές έχουν αναπτυχθεί αρκετά
µοντέλα διδασκαλίας από την προγραµµατισµένη διδασκαλία (B.
F. Skinner), ως το ∆ιδακτικό Σχεδιασµό (Instructional Design,
R. M. Gagné). O ∆ιδακτικός Σχεδιασµός θεωρήθηκε επί µακρόν
ως µια αξιόπιστη διαδικασία για την προετοιµασία

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
27 Γενικό Μέρος

προγραµµάτων και µαθηµάτων κατάρτισης. Περιλαµβάνει 5

στάδια: Ανάλυση του στοχευόµενου κοινού και των αναγκών
του, Σχεδίαση των µαθηµάτων, Ανάπτυξη του διδακτικού
υλικού, Εφαρµογή, Αξιολόγηση και επιστροφή στο πρώτο στάδιο
(AΣΑΕΑ, ή ADDIE = Analyze, Design, Develop, Implement,
Evaluate).
Το µοντέλο αυτό ταιριάζει πολύ καλά µε τη διαδικασία
ανάπτυξης λογισµικού µε διδακτικό χαρακτήρα (tutorials) και
χρησιµοποιήθηκε εκτεταµένα κατά τη δηµιουργία
περιβαλλόντων αυτού του τύπου.
Ένα πολύ σηµαντικό τµήµα του υφιστάµενου σήµερα
εκπαιδευτικού λογισµικού έχει δηµιουργηθεί µε τις αρχές του
συµπεριφορισµού (παρόλο που οι θεωρίες του συµπεριφορισµού
είναι σε υποχώρηση) – ίσως γιατί οι θεωρίες αυτές διευκολύνουν
πολύ το σχεδιασµό των εκπαιδευτικών λογισµικών. Τα λογισµικά
καθοδήγησης, διδασκαλίας (tutorials) και πρακτικής και
εξάσκησης (drill and practice), κατά κανόνα βασίζονται πάνω
στις θεωρίες αυτές. Τα λογισµικά αυτά είναι κατάλληλα κυρίως
για την εξάσκηση δεξιοτήτων χαµηλού επιπέδου (όπως είναι η
εκτέλεση πράξεων, η αποµνηµόνευση κ.ά), για την αξιολόγηση
των µαθητών, για εποπτική διδασκαλία. Ωστόσο, ο
συµπεριφορισµός επέδρασε µε ένα γενικότερο τρόπο στη
σχεδίαση και τη χρήση των εφαρµογών των ΤΠΕ, καθώς έδωσε
µεγάλη έµφαση στη διαρκή και ενεργό συµµετοχή του µαθητή,
στην ενθάρρυνση του, στην εξάσκηση, στο ρόλο της ταχείας
ανάδρασης.

Οι γνωστικές θεωρίες και ιδιαίτερα ο κονστρουκτιβισµός

Γνωστικές θεωρίες
µάθησης - αποδίδουν πολύ µεγάλη σηµασία στις εσωτερικές, νοητικές
Κονστρουκτιβισµός
διεργασίες του ατόµου. Η µάθηση στις θεωρίες αυτές δε
µεταδίδεται, αλλά είναι µια διαδικασία προσωπικής κατασκευής
της γνώσης, η οποία εδράζεται πάνω σε προγενέστερες γνώσεις
(οι οποίες φυσικά τροποποιούνται κατάλληλα ώστε να
συζευχθούν µε τη νέα γνώση). Η µάθηση απαιτεί δηλαδή την
αναδιάταξη και αναδόµηση των νοητικών δοµών του ατόµου,
έτσι ώστε αυτές να προσαρµοστούν µε τη νέα γνώση, αλλά και
να “προσαρµόσουν” τη νέα γνώση στις υφιστάµενες νοητικές
δοµές.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
28 Γενικό Μέρος

Ο εποικοδοµισµός του J. Piaget, θεωρεί ότι η ανάπτυξη της

λογικής και επιστηµονικής σκέψης του παιδιού είναι µια
εξελικτική διαδικασία µε διάφορα στάδια. Η θεωρία του J. Piaget
είναι ουσιαστικά στον αντίποδα του συµπεριφορισµού, καθώς
ξεκινά µε την υπόθεση ότι ο κάθε µαθητής κατασκευάζει τη
γνώση µε το δικό του τρόπο, ενεργητικά και δεν αποτελεί απλά
έναν παθητικό υποδοχέα πληροφοριών και «γνώσεων». Άρα ο
µαθητής πρέπει να µαθαίνει σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε
ποικίλα εξωτερικά ερεθίσµατα, το οποίο να δίνει τη δυνατότητα
στο µαθητή να αλληλεπιδρά µαζί του.
Ο J. Bruner πρότεινε ως βασική θεωρία για τη µάθηση, την
ανακαλυπτική µάθηση. Οι µαθητές ανακαλύπτουν τη γνώση
(κανόνες, αρχές, ανάπτυξη δεξιοτήτων) µέσα από
ανακαλυπτικές διαδικασίες – µε το πείραµα, τη δοκιµή, την
επαλήθευση ή τη διάψευση. Η σταδιακή ανακάλυψη των
εσωτερικών δοµών, αρχών και νόµων που διέπουν ένα
φαινόµενο συντελούν στη βαθύτερη κατανόηση του από το
µαθητή. Αυτό, η ιδέα της σταδιακής ανακάλυψης της γνώσης,
µπορεί να αποτελέσει ένα ιδιαίτερα σηµαντικό κίνητρο για το
µαθητή, τον οποίο ο εκπαιδευτικός µπορεί να βοηθήσει ή και να
καθοδηγήσει ακόµη (καθοδηγούµενη ανακάλυψη). Σύµφωνα µε
τις θεωρίες του Bruner, o εκπαιδευτικός έχει το ρόλο του
εµψυχωτή, του διευκολυντή, του καθοδηγητή στη διαδικασία
της ανακάλυψης: ο µαθητής έρχεται αντιµέτωπος µε
προβλήµατα τα οποία καλείται να επιλύσει και ο εκπαιδευτικός
τον υποστηρίζει στην προσπάθεια του αυτή, την οποία ο
µαθητής όµως πραγµατοποιεί µε το δικό του ρυθµό και µε βάση
τις δικές του αποφάσεις και επιλογές. Ο J. Bruner, µε νεότερες
θεωρίες του, έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στον
κοινωνιοπολιτισµικό παράγοντα, πλησιάζοντας έτσι τη σχολή
των κοινωνιοπολιτισµικών θεωριών µάθησης.
Στην ίδια σχολή (των γνωστικών θεωριών µάθησης)
εντάσσονται και άλλες θεωρίες, όπως η θεωρία της επεξεργασίας
της πληροφορίας και γενικότερα όλες οι νεότερες απόψεις που
στηρίζονται στις σύγχρονες προόδους της Βιολογίας και της
νευροφυσιολογίας.
Τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα που σχεδιάζονται
λαµβάνοντας υπόψη τις γνωστικές θεωρίες µάθησης, πρέπει να

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
29 Γενικό Μέρος

ενθαρρύνουν µια σειρά από διαδικασίες και να υποστηρίζουν τη

δηµιουργία διδακτικών καταστάσεων µε τα ακόλουθα (µεταξύ
άλλων) χαρακτηριστικά:
• Τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα πρέπει να
υποστηρίζουν την ιδέα της οικοδόµησης της γνώσης από τον
ίδιο το µαθητή, καθώς αυτός προσπαθεί να επιλύσει
προβλήµατα και στην προσπάθεια του αυτή αλληλεπιδρά µε
το υλικό περιβάλλον (στο οποίο εντάσσεται το εκπαιδευτικό
λογισµικό), τους συµµαθητές του και τον εκπαιδευτικό. Ο
µαθητής διερευνά, ανακαλύπτει σταδιακά, κάνει υποθέσεις
τις οποίες επαληθεύει ή διαψεύδει και το εκπαιδευτικό
περιβάλλον πρέπει να στηρίζει αυτή την πορεία του µαθητή.
• Τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα πρέπει να
ενθαρρύνουν την προσωπική έκφραση των µαθητών και να
υποστηρίζουν την προσωπική τους εµπλοκή, λαµβάνοντας
επίσης υπόψη το γενικότερο πλαίσιο µέσα στο οποίο
λαµβάνουν χώρα οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις των
µαθητών.
• Τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα πρέπει να
παρέχουν, στο µέτρο του δυνατού, πολλαπλές
αναπαραστάσεις των εννοιών, σχέσεων και των οντοτήτων
που είναι υπό διαπραγµάτευση σε κάθε µάθηµα. Ακόµη, τα
περιβάλλοντα, δεν πρέπει να υποδεικνύουν στο µαθητή τις
ορθές διαδικασίες, αλλά αντίθετα να τον αφήνουν να
εκφράζει τις απόψεις του (έστω και λαθεµένες) και να
υποστηρίζουν τη διαδικασία την κοινωνιογνωστικής
σύγκρουσης, κατά την οποία τα ίδια τα γεγονότα ή τα
επιχειρήµατα άλλων µαθητών ανατρέπουν τις ενδεχόµενες
λανθασµένες αντιλήψεις του µαθητή.

Η οικογένεια των περιβαλλόντων Logo, αποτελεί δηµιούργηµα

του S. Papert, ο οποίος υλοποίησε και επεξέτεινε τις ιδέες του J.
Piaget µε έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Τα περιβάλλοντα αυτής της
κατηγορίας αποτελούν την πλέον διαδεδοµένη κατηγορία
λογισµικών, και η ευρύτερη κλάση των ανοιχτών µικρόκοσµων
(στην οποία εντάσσονται και τα περιβάλλοντα Logo),
στηρίζονται πάνω ακριβώς στις ιδέες αυτές και αποτελούν τα
πλέον τυπικά παραδείγµατα εκπαιδευτικών λογισµικών, που

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 30 Γενικό Μέρος

είναι κατασκευασµένα µε βάση τις γνωστικές θεωρίες.

Κοινωνιοπολιτισµικές Τα τελευταία χρόνια, στις θεωρίες µάθησης επικρατεί όλο και

θεωρήσεις για τη περισσότερο η γενική ιδέα ότι ο κοινωνιοπολιτισµικός
µάθηση παράγοντας παίζει έναν ουσιώδη ρόλο στη µάθηση. Η µάθηση,
σύµφωνα µε τις θεωρίες αυτές, συντελείται µέσα σε
συγκεκριµένα πολιτισµικά πλαίσια (γλώσσα, στερεότυπα,
αντιλήψεις) και ουσιαστικά δηµιουργείται από την
αλληλεπίδραση του ατόµου µε άλλα άτοµα, σε συγκεκριµένες
επικοινωνιακές περιστάσεις και µέσω της υλοποίησης κοινών
δραστηριοτήτων (activities). Οι θεωρίες µάθησης αυτής της
κατηγορίας δηλαδή, προσδίδουν ένα σηµαντικό ρόλο στην
κοινωνική αλληλεπίδραση, καθώς, σύµφωνα µε τις απόψεις
τους, το µανθάνον υποκείµενο δνε κατασκευάζει την προσωπική
του γνώση µέσα σε ένα πολιτισµικό και επικοινωνιακό «κενό»,
αλλά πάντοτε µέσα σε ευρύτερα πλαίσια, µέσα στο οποία η
γνώση, δηµιουργείται και σηµατοδοτείται.
Bασικοί εκπρόσωποι αυτής της κατηγορίας θεωριών είναι ο L.
Vygotsky, οι Doise και Mugny, που υποστηρίζουν τις
κοινωνιογνωστικές θεωρίες µάθησης και νεότεροι ερευνητές
όπως ο Ε. Wenger, θεωρητικός των Κοινοτήτων Πρακτικής και
Μάθησης (µια εκτενέστερη αναφορά στη θεωρία του υπάρχει
στην παράγραφο 2.3).
Κατά κάποιο τρόπο, ο κοινωνικός εποικοδοµισµός δεν είναι
ασύµβατος µε τις γνωστικές θεωρίες, όπως είναι ο
συµπεριφορισµός, αλλά λειτουργεί, σε ορισµένο επίπεδο, ακόµη
και συµπληρωµατικά µε τις θεωρίες αυτές.
Οι θεωρίες του L. Vyotsky και άλλων ψυχολόγων της Σοβιετικής
σχολής Ψυχολογίας, ιδιαίτερα σηµαντικές για τις
κοινωνιοπολιτιστικές θεωρίες µάθησης, αποδίδουν πολύ µεγάλη
σηµασία στη γλώσσα, ως παράγοντα για τη µάθηση και
στηρίζονται στην υπόθεση της ζώνης εγγύτερης (ή επικείµενης)
ανάπτυξης: η ζώνη αυτή αποτελεί ένα σύνολο γνώσεων τις
οποίες ο µαθητής µπορεί να δηµιουργήσει µε τη βοήθεια του
περιβάλλοντος – αλλά όχι ακόµη µόνος. Έτσι, ο ρόλος του
εκπαιδευτικού και γενικότερα του σχολείου και του
περιβάλλοντος µέσα στο οποίο ζει και µαθαίνει ο µαθητής, είναι
ιδιαίτερα σηµαντικός.
Οι θεωρίες της δραστηριότητας (activity theory) και οι θεωρίες

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
31 Γενικό Μέρος

της εγκαθιδρυµένης µάθησης και της κατανεµηµένης νόησης

(situated cognition, distributed cognition) είναι νεότερες
θεωρίες, οι οποίες επίσης εντάσσονται στη γενικότερη οµάδα
των κοινωνιοπολιτισµικών και κοινωνιογνωστικών θεωριών.
Είναι σαφές ότι οι κοινωνιοπολιτισµικές θεωρίες υποστηρίζουν τη
συνεργατική µάθηση σε όλες τις µορφές της και εποµένως ένα
µάθηµα οργανωµένο έτσι ώστε να λαµβάνει υπόψή του τις
θεωρίες αυτές, πρέπει να είναι προσεκτικά σχεδιασµένο, έτσι
ώστε να ενθαρρύνει τη συνεργασία µεταξύ των µαθητών και
γενικότερα την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Οι κοινωνιοπολιτισµικές θεωρίες µάθησης είναι συµβατές µε όλη
την νέα γενιά εκπαιδευτικών περιβαλλόντων, τα οποία
ενσωµατώνουν ένα πλήθος δυνατοτήτων αλληλεπίδρασης και
επικοινωνίας των µαθητών και επιπλέον παρέχουν ένα πολύ
συγκροτηµένο θεωρητικό πλαίσιο για τη διδακτική εκµετάλλευση
των δυνατοτήτων που προσφέρει το λεγόµενο Web2.0 και η
κοινωνική δικτύωση.
Υπάρχουν σχετικώς λίγα αυτόνοµα λογισµικά που σχεδιάστηκαν
µε βάση τις κοινωνιοπολιτισµικές θεωρίες. Ωστόσο, όπως
αναφέρθηκε και παραπάνω, όλα τα σύγχρονα εκπαιδευτικά
λογισµικά και περιβάλλοντα περιλαµβάνουν υπηρεσίες
επικοινωνίας και συνεργασίας. Επιπλέον, οι κοινωνιοπολιτισµικές
θεωρίες επηρέασαν σε σηµαντικό βαθµό τον τρόπο µε τον οποίο
τα εκπαιδευτικά λογισµικά εντάσσονται στη διδασκαλία – καθώς
ευνοήσανε το µοντέλο του µαθητών που συνεργάζονται µε τη
βοήθεια των Τ.Π.Ε. (µε πολλαπλούς τρόπους), αντί να
προσπαθούνε ατοµικά να επιλύσουν τα προτεινόµενα
προβλήµατα.

4. Σύνοψη

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
32 Γενικό Μέρος

Από τις τρεις βασικές σχολές θεωριών µάθησης, ο

συµπεριφορισµός, που δίνει σηµασία στην παρατηρούµενη
συµπεριφορά, µάλλον βρίσκεται σε υποχώρηση, παρόλο που,
αναµφίβολα, ένα πολύ σηµαντικό ποσοστό των εκπαιδευτικών
λογισµικών που έχουν παραχθεί, στηρίχθηκαν στις
συµπεριφοριστικές θεωρίες. Ορισµένες κατηγορίες
δραστηριοτήτων πάντως (όπως της εξάσκησης) βασίζονται στο
συµπεριφορισµό. Οι γνωστικές και οι κοινωνιοπολιτισµικές
θεωρίες από την άλλη πλευρά, βρίσκονται στο επίκεντρο των
σύγχρονων ερευνών και είναι γενικότερα αποδεκτές. Οι θεωρίες
αυτές είναι συµβατές µεταξύ τους και µάλιστα, σε κάποιο µέτρο,
λειτουργούν συµπληρωµατικά. Παρέχουν έτσι ένα ενιαίο πλαίσιο
όχι µόνο για τη σχεδίαση και τα χαρακτηριστικά των
εκπαιδευτικών λογισµικών και περιβαλλόντων, αλλά και για τον
τρόπο χρήσης τους, τον τρόπο δηλαδή µε τον οποίο οι ΤΠΕ
πρέπει να ενσωµατώνονται στο µάθηµα.
Οι θεωρίες αυτές υποστηρίζουν ότι ο µαθητής µαθαίνει
αναπροσαρµόζοντας τις νοητικές του δοµές ανάλογα µε την
αλληλεπίδραση που έχει µε το περιβάλλον του. Η γνώση δε
«µεταβιβάζεται» στο µαθητή, αλλά δηµιουργείται από το µαθητή
ο οποίος δρα και επικοινωνεί µέσα σε συγκεκριµένα κοινωνικά
και πολιτισµικά πλαίσια. Το περιβάλλον του µαθητή
περιλαµβάνει τόσο την υλικοτεχνική υποδοµή, µέρος της οποίας
αποτελεί και το χρησιµοποιούµενο λογισµικό, όσο και τους
υπόλοιπους µαθητές, τους εκπαιδευτικούς – ενδεχοµένως και
άλλα άτοµα. Το περιβάλλον, µε µια γενική έννοια, περιλαµβάνει
επίσης τον τρόπο µε τον οποίο είναι οργανωµένα όλα αυτά τα
στοιχεία. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού λοιπόν είναι να οργανώσει
διδακτικές καταστάσεις και µαθήµατα, στα πλαίσια των οποίων ο
µαθητής έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί, να διερευνήσει και
να αλληλεπιδράσει µε το περιβάλλον του προκειµένου να
οικοδοµήσει τη γνώση του.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 33 Γενικό Μέρος

Με τη βοήθεια µηχανών αναζήτησης, εντοπίστε πληροφορίες για

θεωρίες µάθησης οι οποίες αναφέρονται στις προηγούµενες
∆ραστηριότητα 1η
παραγράφους, χωρίς να αναπτύσσονται και προσπαθήστε να
βρείτε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

6. Ερωτήσεις
1). Θεωρείτε ότι η γνώση βασικών θεωριών µάθησης µπορεί να
υποστηρίξει ουσιαστικά το διδακτικό σας έργο ή ότι αποτελεί
µια γνώση χωρίς, σε τελευταία ανάλυση, πρακτικά
αποτελέσµατα;

7. Ασκήσεις
1) Υπάρχουν στο ∆ιαδίκτυο αρκετοί ιστοχώροι οι οποίοι
αναφέρονται σε συγκρίσεις ανάµεσα στις σηµαντικότερες
θεωρίες µάθησης, για παράδειγµα ποιος είναι ο ρόλος του
εκπαιδευτικού σύµφωνα µε την κάθε θεωρία, ποια είναι η βασική
επιστηµολογική υπόθεση κάθε θεωρίας κλπ. Εντοπίστε έναν
τέτοιο ιστοχώρο και εξετάστε τις διαφορές αυτές.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

∆ικτυογραφία
Οι Νέες Τεχνολογίες στη ∆ιδακτική και τη Μαθησιακή ∆ιαδικασία
http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/eisigisi2.pdf
∆ιδασκαλία και Μάθηση µε τη βοήθεια των Νέων Τεχνολογιών
http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p125raptis.pdf
Εγκέφαλος, µάθηση και µνήµη
http://www.cs.phs.uoa.gr/el/courses/neuroscience/brain-
Ενδεικτικές ψηφιακές
πηγές learning-memory.pdf

Θεωρίες Μάθησης και Τ.Π.Ε.

http://www.netschoolbook.gr/epimorfosi/theories.html
Ψυχολογία της µάθησης: Θεωρίες Mάθησης
http://paroutsas.jmc.gr/psycho.htm
Μάθηση µέσω δράσης µε τη βοήθεια Λογισµικών Παιχνιδιών
http://conta.uom.gr/conta/publications/html/Mathisi%20Meso
%20Drasis.htm
Περί… εκπαιδεύσεως ο λόγος

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
34 Γενικό Μέρος

http://ekpaideusi.blogspot.com/
Θεωρίες µάθησης
http://www.slideshare.net/eftchrist/ss-427097
Σύγχρονες θεωρίες µάθησης
http://www.aegean.gr/culturaltec/vandoulakis/Courseware06/p
age7.html
Ο Σχεδιασµός µιας ∆ιαδικασίας Μάθησης µέσω του ∆ικτύου
Υπολογιστών
http://hyperion.math.upatras.gr/tea/Bb.html#B15
Υποστηρικτικό υλικό για θεωρίες µάθησης
http://www.e-yliko.gr/htmls/langyliko/langyl1.aspx
Θεωρίες και Μορφές Μάθησης
www.cs.phs.uoa.gr/el/courses/introduction_psychology/Learnin
g.revised.ppt
Μάθηση
www.cs.phs.uoa.gr/el/courses/introduction_psychology/Learnin
g.revised.ppt
∆ραστηριότητες Μάθησης µέσω Υπολογιστή
http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p127raptis.pdf
Τεχνικές Θετικής και Αρνητικής Ενίσχυσης
http://www.ibrt.gr/ekpaideysi/2_enisxisi.pdf
Θεωρίες µάθησης και Τεχνολογίες Πληροφορικής
http://dtps.unipi.gr/files/notes/2003-
2004/eksamino_6/ekpaideysh_apo_apostash/learningtheories.p
pt
Εφαρµογές των νέων Τεχνολογιών στη διδασκαλία και µάθηση
(εκτενής βιβλιογραφία)
http://www.dapontes.gr/index.php?option=com_content&task=
view&id=127&Itemid=46
Ο Σχεδιασµός µιας ∆ιαδικασίας Μάθησης µέσω του ∆ικτύου
Υπολογιστών
http://hyperion.math.upatras.gr/tea/Bb.html#B15
∆ραστηριότητες Μάθησης µέσω Υπολογιστή
http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p127raptis.pdf

Βιβλιογραφία
• Βοσνιάδου, Σ. (2006). Παιδιά, σχολεία και υπολογιστές,
Αθήνα: GUTENBERG.
• Bigge, M. (1990). Θεωρίες µάθησης για εκπαιδευτικούς.
Ενδεικτική
βιβλιογραφία Μτφρ. Α. Κάντας & Α. Χαντζή. Αθήνα, Πατάκης
• Eisenstadt, M. & Wason, P. (1985). Μάθηση και εκπαίδευση
ΙΙ. Μτφρ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Κουτσουµπός
• Κολιάδης, Ε. (1991). Θεωρίες µάθησης και εκπαιδευτική
πράξη. τ. α΄ Συµπεριφοριστικές θεωρίες. Αθήνα.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
35 Γενικό Μέρος

• Κολιάδης, Ε. (1995). Θεωρίες µάθησης και εκπαιδευτική

πράξη. τ. β΄ Κοινωνικογνωστικές θεωρίες. Αθήνα.
• Κολιάδης, Ε. (1997). Θεωρίες µάθησης και εκπαιδευτική
πράξη. τ. γ΄ Γνωστικές θεωρίες. Αθήνα.
• Κολιάδης, Ε. (2002). Γνωστική Ψυχολογία, Γνωστική
Νευροεπιστήµη και Εκπαιδευτική Πράξη. Μοντέλο
Επεξεργασίας Πληροφοριών. τ. δ΄. Αθήνα.
• Κόµης Β. (2004) Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρµογές
των Τεχνολογών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών,
Μεταίχµιο
• ∆έσποινα Μακρίδου-Μπούσιου (2003) Θέµατα Μάθησης και
∆ιδακτικής, Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Μακεδονίας
• DiSessa, A. (2000) Changing minds, M.I.T. Press.
• Robert M .Gagné, Walter W. Wager, Katharine C. Golas,
John M. Keller (2005), Principles of Instructional Design,
Thomson Wadsworth
• Ελένη Α. Νηµά, Αχ. Γ. Καψάλης (2002) Σύγχρονη ∆ιδακτική,
Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Μακεδονίας.
• Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2006). Μάθηση και ∆ιδασκαλία στην
Κοινωνία της Πληροφορίας, Τόµος Α’ Ολική προσέγγιση.
Αθήνα: Έκδοση συγγραφέων.
• Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2006). Μάθηση και ∆ιδασκαλία στην
Κοινωνία της Πληροφορίας, Τόµος Β’ Παιδαγωγικές
∆ραστηριότητες. Αθήνα: Έκδοση συγγραφέων.
• Helen Cowie et als. Editors. (2000) Social Interaction in
Learning and Instruction. Pergamon – Earli.
• Sharon E. Smaldino, James D. Russell, Robert Heinich,
Michael Molenda (2005), Instructional Technology and
Media for Learning, Pearson Merrill, Prentice Hall.
• Timothy J. Newby, Donald A. Stepich, James D. Lehman,
James D. Russell (2006), Educational Technology for
Teaching and Learning, Pearson, Merrill Prentice Hall3.
• Anne-Marie Armstrong Editor. (2004) Instructional Design in
the Real World. A View from the Trenches. Iidea Group, Inc.
• Artigue, M., Kynigos, C., Mariotti, A., Cerulli, M., Lagrange,
J. B., Bottino, R. M., Haspekian, M. & Cazes, C. (2006).
Methodological Tools for Comparison of Learning Theories in
Technology Enhanced Learning in Mathematics, interim

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 36 Γενικό Μέρος

report of the Kaleidoscope European Research Team

‘Technology Enhanced Learning of Mathematics,
(www.itd.cnr.it/telma).

Ενότητα 2.2

Σύγχρονες προσεγγίσεις στη

∆ιδακτική
1. Εισαγωγή
Το µάθηµα περιλαµβάνει την άκρως συνοπτική παρουσίαση
µερικών από τις σύγχρονες προσεγγίσεις στη ∆ιδακτική.
Παρουσιάζεται επίσης, πάντοτε συνοπτικά, το θεωρητικό
πλαίσιο για τη δηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού,
εκπαιδευτικών σεναρίων και δραστηριοτήτων
∆ιδακτικοί Στόχοι • Στοιχειώδεις γνώσεις γύρω από τη βασική ορολογία της
Σύγχρονης ∆ιδακτικής
• Βασικές γνώσεις για ορισµένες από τις σύγχρονες διδακτικές
µεθόδους σε συνδυασµό µε τις ΤΠΕ

2. Βασικές έννοιες και ορολογία

Ως µέθοδος διδασκαλίας θεωρείται ένα πρότυπο (pattern)
Μέθοδοι οργάνωσης του µαθήµατος και συµπεριφοράς του εκπαιδευτικού,
ένα οργανωµένο σύνολο διδακτικών στοιχείων, που εφαρµόζεται µε
διδασκαλίας
συστηµατικό τρόπο σε µια σειρά µαθηµάτων. Μια µέθοδος
διδασκαλίας µπορεί προφανώς να υιοθετηθεί και από µια ευρύτερη
οµάδα εκπαιδευτικών. Οι στρατηγικές διδασκαλίας αποτελούν µια
ευρύτερη έννοια από εκείνη της µεθόδου διδασκαλίας, καθώς
περιλαµβάνουν, ενδεχοµένως, περισσότερες από µια µεθόδους και
συνιστούν διδακτικές παρεµβάσεις συγκροτηµένες σε µια ακολουθία
µε βάση συγκεκριµένες αρχές. Ευρύτερη από την έννοια αυτή είναι
και η έννοια του µοντέλου διδασκαλίας που αποτελεί µια διδακτική
πρόταση η οποία περιλαµβάνει την ιεράρχηση των εκπαιδευτικών
προτεραιοτήτων, συγκεκριµένες διδακτικές διαδικασίες και
προσδιορίζει τον τρόπο µε τον οποίο οργανώνεται η τάξη και
γενικότερα η διδασκαλία.
Πολύ συχνά πάντως, στη βιβλιογραφία, οι τρεις όροι, ή παραλλαγές
τους, χρησιµοποιούνται περίπου ως συνώνυµα και δηµιουργείται µια
σχετική ασάφεια.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 37 Γενικό Μέρος

3. Σύγχρονες διδακτικές µέθοδοι και ΤΠΕ

Πολλές από τις διδακτικές µεθόδους που αποκαλούνται σύγχρονες
(κυρίως για τα ελληνικά δεδοµένα, δεδοµένου ότι στη διεθνή
βιβλιογραφία και σε ξένα εκπαιδευτικά συστήµατα συναντώνται εδώ
και αρκετά χρόνια) εφαρµόζονται µε πολύ ικανοποιητικό τρόπο µε τη
βοήθεια των ΤΠΕ, δηλαδή η εφαρµογή τους ευνοείται ιδιαίτερα από
τη χρήση των ΤΠΕ. Στην πραγµατικότητα, η ίδια η ύπαρξη των ΤΠΕ
στη διδασκαλία «ακυρώνει» εµπράκτως ορισµένες παραδοσιακές
µεθόδους διδασκαλίας καθώς διανοίγει νέες δυνατότητες που δεν
είναι δυνατόν να αγνοηθούν. Έτσι, για παράδειγµα, η πρόσβαση των
µαθητών στο ∆ιαδίκτυο καθιστά πολύ πιο εύκολη την πρόσβαση σε
ένα τεράστιο απόθεµα πληροφοριών για οιοδήποτε σχεδόν θέµα από
αυτά που περιλαµβάνονται στη σχολική ύλη. Η χρήση λοιπόν των
ΤΠΕ, είναι διδακτικά «ασύµβατη» µε ορισµένες από τις παραδοσιακές
µεθόδους διδασκαλίας, ενώ αντίθετα φαίνεται να είναι πολύ πιο
ταιριαστή µε ορισµένες άλλες. Το δυναµικό εξάλλου των ΤΠΕ
επέτρεψε, σε ορισµένες περιπτώσεις, τη δηµιουργία και άλλων
µοντέλων και µεθόδων διδασκαλίας (για παράδειγµα: eClip) και
µάλιστα ορισµένες από αυτές (όπως τα WebQuests:
http://www.webquests.org, για παράδειγµα) βρήκαν σε σύντοµο
χρονικό διάστηµα µεγάλη απήχηση διεθνώς.
Οµαδοσυνεργατική Οι σύγχρονες θεωρίες µάθησης που αποδίδουν µεγάλη σηµασία στον
µάθηση κοινωνιοπολιτισµικό παράγοντα, συνηγορούν υπέρ της οργάνωσης
µαθηµάτων στα οποία να ευνοείται η κοινωνική αλληλεπίδραση και η
συνεργατική, η οµαδική µάθηση. Ταυτόχρονα, τα περισσότερα
σύγχρονα περιβάλλοντα εργασίας όπως και τα εκπαιδευτικά
λογισµικά, προσφέρουν πολλές δυνατότητες για επικοινωνία και
συνεργασία: άµεση, σύγχρονη επικοινωνία (µε ήχο, εικόνα, γραπτό
κείµενο), συνεπεξεργασία κειµένων, εικόνων και ντοκουµέντων
πάσης φύσεως, από κοινού επίλυση προβληµάτων, διαµοίραση
ψηφιακών πόρων, παιχνίδια ρόλων και συλλογικών κατασκευών,
συµµετοχή σε Κοινότητες, ιστολόγια και wikis, ασύγχρονες
επικοινωνίας.
Μέσα στα πλαίσια αυτά, οι µέθοδοι που αποκαλούνται µε το γενικό
όρο οµαδοσυνεργατικές φαίνονται να προσφέρουν πολλά διδακτικά
πλεονεκτήµατα.
Η οργάνωση των µαθητών σε οµάδες έχει κάποιο διδακτικό
«κόστος»: ο εκπαιδευτικός είναι υποχρεωµένος να λάβει µερικές
αποφάσεις που είναι σηµαντικές. Κατ΄αρχάς, αφού αποφασίσει γα
την οργάνωσης της τάξης σε οµάδες, θα πρέπει να εκτιµήσει τα
µεγέθη των οµάδων, τον τρόπο µε τον οποίο θα σχηµατισθούν, τον
τρόπο µε τον οποίο θα αλληλεπιδρούν οι οµάδες, τα αναµενόµενα
αποτελέσµατα, όπως και µια σειρά άλλων παραγόντων όπως είναι ο
λεγόµενος διδακτικός θόρυβος (παράγοντες των οποίων η
πολυπλοκότητα αυξάνει λόγω του νέου τρόπου οργάνωσης), η

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 38 Γενικό Μέρος

διαχείριση του χρόνου κ.ά.

Σχέδια Με την αυστηρή έννοια του όρου οι εργασίες και τα σχέδια
συνεργατικής συνεργατικής έρευνας (στο εξής: projects) δεν αποτελούν µεθόδους
διδασκαλίας, µολονότι οδηγούν σε αποτελέσµατα µάθησης. Τα
έρευνας -
projects δίνουν στον εκπαιδευτικό τη δυνατότητα να µεταδώσει
µέθοδος project
στους µαθητές του ένα τόσο ευρύ φάσµα γνώσεων και δεξιοτήτων,
αλλά από την άλλη µπορούν να οδηγήσουν σε µεγάλη σπατάλη
χρόνου και άλλων πόρων.
Ως projects θεωρούνται οµαδικές εργασίες που εκτελούνται σε
σχετικά µεγάλο χρονικό διάστηµα (για την ακρίβεια: µεγαλύτερο από
µια διδακτική ώρα – αλλά η ολοκλήρωση τους µπορεί να απαιτήσει
και µήνες), τα οποία αποσκοπούν στην παραγωγή ενός τελικού
προϊόντος, το οποίο και αξιολογείται από τα µέλη της οµάδας. Κατά
κανόνα, τα projects αποσκοπούν στην από κοινού διερεύνηση ενός
ανοιχτού προβλήµατος, αλλά κατ’ επέκταση µε τον όρο projects
αποκαλούνται και όλες οι εργασίες που πραγµατοποιούνται οµαδικά
και έχουν όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά των projects (τελικό
προϊόν, αξιολόγηση κλπ). Τα projects έχουν πολλά πλεονεκτήµατα
καθώς αναµφίβολα δίνουν στο µαθητή την ευκαιρία να
χρησιµοποιήσει ένα ευρύ σύνολο γνώσεων, δεξιοτήτων και
ικανοτήτων. Του δίνουν επίσης την ευκαιρία να χρησιµοποιήσει
ανώτερες µορφές µάθησης και νοητικών δεξιοτήτων, π.χ.
δηµιουργικότητα, πλάγια σκέψη, ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση και
τον ασκούν στην αυτοπειθαρχία.
Έτσι, τρία σηµαντικά πλεονεκτήµατα του project είναι:
• τονίζει την σηµασία που έχει η διαδικασία της µάθησης και όχι το
αποτέλεσµα,
• βοηθάει τους µαθητές και τους µαθαίνει να θέτουν στόχους,
• στηρίζεται στην οµαδική εργασία και στην συνεργασία.

Η ολοκλήρωση µιας εργασίας και η εκτέλεση ενός σχεδίου

συνεργατικής έρευνας αποτελούν µία δηµιουργική διαδικασία.
Μερικά βήµατα ωστόσο είναι απαραίτητα σε µία τέτοια διαδικασία:.
* επιλογή του θέµατος
* συγκεκριµενοποίηση των στόχων,
* συνεργατικός σχεδιασµός,
* αναζήτηση πηγών,
* εκτέλεση,
* παρουσίαση του τελικού προϊόντος,
* αξιολόγηση.
Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι
οργανώνουν την διδασκαλία τους γύρω από σχέδια κοινών
ερευνητικών προσπαθειών εξασφαλίζουν στους µαθητές τους
περιβάλλοντα µάθησης τα οποία είναι ιδεώδη για την
αυτοκατευθυνόµενη διερεύνηση.
Η επιτυχία των projects οφείλεται στο γεγονός ότι η όλη εργασία

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 39 Γενικό Μέρος

των µαθητών κατευθύνεται από εσωτερικά κίνητρα µάθησης. Οι

υποστηρικτές τους µάλιστα διατείνονται ότι τα εσωτερικά κίνητρα
µάθησης δεν είναι ένα στοιχείο το οποίο σχετίζεται µε το θέµα
διδασκαλίας και µάθησης ούτε µε τις προδιαθέσεις του µαθητή ούτε
τέλος αποτελεί αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού. Αντίθετα
δέχονται ότι τα εσωτερικά κίνητρα µάθησης υποστηρίζονται,
γεννιούνται και διατηρούνται (ευδοκιµούν) σε ένα περιβάλλον
µάθησης, στο οποίο εκπαιδευτικός και µαθητές αναγνωρίζουν και
αποδέχονται ότι το καθένα από τα στοιχεία αυτά έχει να παίξει έναν
σηµαντικό ρόλο, το καθένα από µόνο του ωστόσο δεν επαρκεί.
Tα projects έχουν δύο συστατικά στοιχεία που τα διακρίνει από
άλλες, συναφείς µεθόδους: α. οργανώνονται γύρω από ένα κεντρικό
ερώτηµα ή πρόβληµα, το οποίο βοηθάει να οργανωθούν και να
τεθούν σε ενέργεια οι δραστηριότητες της τάξης, β. απαιτούν ένα
συγκεκριµένο προϊόν ή ένα αποτέλεσµα, το οποίο αποτελεί κατά
κάποιον τρόπο την απάντηση ή την λύση στο αρχικό κεντρικό
ερώτηµα ή πρόβληµα.
Eπίλυση Οι σύγχρονες θεωρίες µάθησης, θέτουν το πρόβληµα και την
προβληµάτων – επίλυση προβληµάτων (µε τη γενική έννοια του όρου «πρόβληµα»)
στο επίκεντρο των µαθησιακών δραστηριοτήτων. Πρόβληµα
problem solving
αποκαλείταισυνήθως µια κατάσταση κατά την οποία το άτοµο
προσπαθεί να επιτύχει έναν συγκεκριµένο σκοπό και πρέπει να βρει
τα µέσα και τους τρόπους, ώστε να τον επιτύχει. Κατά συνέπεια η
επίλυση προβληµάτων αναφέρεται στις προσπάθειες που καταβάλλει
ένα άτοµο, προκειµένου να επιτύχει έναν σκοπό, για τον οποίον δεν
έχει έτοιµη µια λύση.
Οι ειδικοί διακρίνουν συνήθως δύο είδη προβληµάτων, τα σαφώς και
τα ασαφώς διατυπωµένα προβλήµατα. Σαφώς διατυπωµένα είναι τα
προβλήµατα τα οποία δίνουν στον λύτη όλες τις απαραίτητες
πληροφορίες, δηλ. πληροφορίες
α. για την αρχική κατάσταση,
β. για την τελική κατάσταση (στόχο),
γ. για επιτρεπόµενους ή µη επιτρεπόµενους χειρισµούς.
Στα ασαφώς διατυπωµένα προβλήµατα αντίθετα δεν δίνονται
καθόλου ή δεν δίνονται επαρκείς πληροφορίες για όλα αυτά. Παρά-
δειγµα: πως θα επιλυθεί ένα οικολογικής φύσεως πρόβληµα µιας
περιοχής; Το πρόβληµα αυτό δεν είναι σαφώς διατυπωµένο. Το
τελικό αποτέλεσµα δεν είναι σαφές, µπορεί να επιλυθεί µε πολλές
στρατηγικές και επιδέχεται πολλές σωστές λύσεις. Συγγενής είναι και
η έννοια των ανοιχτών προβληµάτων, τα οποία όχι µόνο επιδέχονται
πολλές λύσεις αλλά συχνά δεν προσδιορίζουν καν τις αποδεκτές
λύσεις µε σαφή τρόπο.
Για την επίλυση σαφώς διατυπωµένων προβληµάτων
χρησιµοποιούµε συνήθως αλγορίθµους, δηλ. σταθερούς κανόνες ή
διαδικασίες οι οποίες εξασφαλίζουν την σωστή απάντηση, αν τις
ακολουθήσουµε σωστά. Σε αντίθεση τα ασαφώς διατυπωµένα

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 40 Γενικό Μέρος

προβλήµατα απαιτούν ευριστικές προσεγγίσεις (heuristics), άτυπες

δηλ. διαισθητικές, πρωτότυπες στρατηγικές, οι οποίες κάποιες φορές
αποδίδουν και κάποιες άλλες όχι. Οι ευριστικές προσεγγίσεις δεν
εγγυώνται λύσεις, όπως οι αλγόριθµοι, αλλά εφαρµόζονται σε ένα
ευρύτερο φάσµα προβληµάτων και επιτρέπουν στους ανθρώπους να
εφευρίσκουν µόνοι τους τις λύσεις.
Η πιο σοβαρή προσπάθεια ερµηνείας της διαδικασίας επίλυσης
προβληµάτων και αντίστοιχων προσπαθειών ανάδειξης και
καλλιέργειας σχετικών ικανοτήτων έγινε από την Λειτουργική
Ψυχολογία. Σύµφωνα µε τους κύριους εκπροσώπους της Ε.
Claparède (1873-1940) και J. Dewey (1859-1952), κάθε µέρα ο
άνθρωπος καλείται να λύσει µικρά ή µεγάλα προβλήµατα και κατά
βάση η εκπαίδευση αυτόν τον σκοπό εξυπηρετεί, να εφοδιάσει τους
µαθητές µε τρόπους, στρατηγικές και µεθόδους επίλυσης
προβληµάτων.
Μια προσέγγιση για την επίλυση προβληµάτων είναι εκείνη που
πρότεινε πριν από µερικές δεκαετίες ο G. Polya, o οποίος διακρίνει
τέσσερα βήµατα τα οποία ακολουθεί συνήθως το άτοµο το οποίο
επιλύει προβλήµατα, α. κατανόηση του προβλήµατος, β.
κατάστρωση ενός σχεδίου επίλυσης του προβλήµατος, γ. εκτέλεση
του σχεδίου και δ. ανασκόπηση και αξιολόγηση.
Η συµβολή των ΤΠΕ στην εφαρµογή των σύγχρονων διδακτικών
Η συµβολή των µεθόδων, είναι ουσιαστική σε τουλάχιστον 3 διαφορετικά επίπεδα:
(α) το επίπεδο του περιεχοµένου: το ψηφιακό υλικό (είτε εντοπίζεται
ΤΠΕ
µέσω ∆ιαδικτύου, είτε έχουν σε αυτό πρόσβαση οι µαθητές µέσω
άλλου τρόπου – π.χ. CD), αυξάνει πρακτικά απεριόριστα τις
δυνατότητες για ανεύρεση και συνδυασµό πληροφοριών για διάφορα
θέµατα. Υπάρχει λοιπόν υλικό, το οποίο οι µαθητές καλούνται να
εντοπίσουν, να ελέγξουν (ως προς την εγκυρότητά του, την
επικαιρότητά του, τη νοµιµότητά του, την πληρότητά του), να
µορφοποιήσουν και να συνδυάσουν έτσι ώστε να επιλύσουν κάποιο
πρόβληµα ή να επεξεργαστούν λύσεις προς µια κατεύθυνση.
(β) στο επίπεδο διεκπεραίωσης και οργάνωσης των δεδοµένων,
πληροφοριών και γενικά των στοιχείων που είναι απαραίτητα για την
επεξεργασία ενός θέµατος. Για παράδειγµα, αν ένα θέµα πρέπει να
τεθεί προς «ισότιµη», Online συζήτηση, µπορεί να τεθεί σε µια
discussion list ή σε ένα e-forum (για τις µεταξύ τους διαφορές δες
στην ενότητα 3), εφόσον είναι επιθυµητή µια ασύγχρονη συζήτηση,
ή να τεθεί σε ένα chat room για µια online σύγχρονη συζήτηση. Σε
περίπτωση όµως που πρόκειται µια οµάδα µαθητών να «εκθέσει»
ορισµένα στοιχεία – εκτεταµένα σχετικά – και είναι επιθυµητός ο
σχολιασµός τους, τότε ίσως µια σελίδα ιστολογίου (blog) να είναι
καταλληλότερο εργαλείο. Αν τέλος πρόκειται για ένα
οµαδοσυνεργατικό project, η χρήση σελίδων wikis είναι ίσως πιο
ενδεδειγµένη.
(γ) στο επίπεδο προέκτασης των πρακτικών αυτών και άλλων

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
41 Γενικό Μέρος

καινοτόµων πρακτικών. Οι ΤΠΕ παρέχουν πάρα πολλές νέες

δυνατότητες, σε πολλά επίπεδα επεξεργασίας δεδοµένων και
επικοινωνίας, και κατά τον τρόπο αυτό καθιστούν δυνατή την
επέκταση των πρακτικών αυτών ή και τη δηµιουργία άλλων. Ένα
τυπικό παράδειγµα διδακτικής µεθοδολογίας που βασίζεται στις ΤΠΕ,
µε πολύ µεγάλη διάδοση στον Αγγλοσαξωνικό χώρο είναι τα Web
Quests. Υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγµατα και θεωρητικά κείµενα
για τα Web Quests (για παράδειγµα: http;//www/webquests.org).
Τα Webjects αποτελούν µια επέκταση των Web Quests σε projects
σχετικά µεγάλης διάρκειας (πρακτικά µερικών µηνών).

4. ∆ιδακτικά σενάρια και διαθεµατικότητα

Ως διδακτικό σενάριο, θεωρούµε την περιγραφή µιας διδασκαλίας µε
εστιασµένο γνωστικό(ά) αντικείµενο(α), συγκεκριµένους
εκπαιδευτικούς στόχους, διδακτικές αρχές και πρακτικές. Ένα
διδακτικό σενάριο µπορεί να έχει διάρκεια περισσότερων από µια
διδακτικών ωρών.
Το σχέδιο µαθήµατος είναι µια έννοια πολύ συγγενική µε το σενάριο
και αντιστοιχεί σε µια λεπτοµερή περιγραφή µιας διδασκαλίας – από
την οποία ωστόσο ενίοτε µπορεί να απουσιάζει η περιγραφή της
κοινωνικής αλληλεπίδρασης µεταξύ µαθητών-εκπαιδευτικού (ή
εκπαιδευτικών, αν είναι περισσότεροι). Κατά κάποιο τρόπο, ιστορικά,
ο όρος σχέδιο µαθήµατος είναι παλιότερος και έχει συνδεθεί µε µια
µηχανιστική ή µάλλον µπηχεβιοριστική περιγραφή µιας διδασκαλίας
(περιγραφή των φάσεων ή σταδίων µιας διδασκαλίας, όπως
αφόρµηση, ανάπτυξη, ανακεφαλαίωση κλπ). Στα διδακτικά σενάρια,
αντίθετα, περιλαµβάνονται και στοιχεία όπως η αλληλεπίδραση και οι
ρόλοι των συµµετεχόντων, οι αντιλήψεις των µαθητών και τα
ενδεχόµενα διδακτικά εµπόδια και γενικότερα όλα εκείνα τα στοιχεία
που θεωρούνται σηµαντικά στη σύγχρονη θεωρία. Στη σύγχρονη
∆ιδακτική πάντως, οι δυο όροι τείνουν να ταυτιστούν και πρακτικά
µπορούµε να θεωρήσουµε ότι ταυτίζονται (µε την έννοια ότι σήµερα
ένα σχέδιο µαθήµατος πρέπει να περιλαµβάνει και την
αλληλεπιδραστική και συνεργατική διάσταση της διδασκαλίας κλπ).
Ένα διδακτικό σενάριο υλοποιείται, κατά κανόνα, µέσα από µια σειρά
εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Η δοµή και ροή κάθε
δραστηριότητας καθώς και οι ρόλοι του διδάσκοντα-διδασκοµένων
(οι οποίοι διδασκόµενοι, κατά περίπτωση µπορεί να είναι µαθητές,
σπουδαστές, αλλά και επιµορφούµενοι κλπ) και η αλληλεπίδρασή
τους µε τα όποια χρησιµοποιούµενα µέσα και υλικό, περιγράφονται
στα πλαίσια του διδακτικού σεναρίου. Οι δραστηριότητες λοιπόν είναι
τµήµατα του σεναρίου, εντάσσονται µέσα σε αυτό και µπορούν να
είναι από απλές έως πιο προηγµένες, σύνθετες, κλπ. Το διδακτικό
σενάριο ή διδακτική κατάσταση αντίθετα είναι πολύ πιο σύνθετα

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
42 Γενικό Μέρος

αντικείµενα και εστιάζονται σε έννοιες. Έχουν ένα χαρακτήρα

«ευρύ», καθώς η κυρίαρχη λογική τους είναι η λογική της υπό
διδασκαλίας εννοίας. Σε µια τέτοια διδασκαλία µπορούν να
συνδυάζονται περισσότεροι διδακτικοί πόροι, όπως π.χ. περισσότερα
το ενός λογισµικά, σηµειώσεις, sites, όργανα (π.χ. εργαστηριακά,
πίνακας, διαβήτης,…), προκειµένου να επιτευχθεί ένα µαθησιακό
αποτέλεσµα. Τονίζεται και πάλι ότι η διάρκεια τους µπορεί να
επεκτείνεται και πέρα από τη 1 διδακτική ώρα.
Πολύ συχνά, στη διάρκεια της διδασκαλίας, η επίλυση ενός
προβλήµατος απαιτεί την αντιµετώπιση του από πολλές,
διαφορετικές οπτικές γωνίες, µε τα εργαλεία πολλών και διαφόρων
επιστηµονικών κλάδων. Η διαθεµατικότητα και η
διεπιστηµονικότητα, αποτελούν δυο µεθόδους προσεγγίσεων
προβληµάτων, αλλά και διδασκαλίας, των οποίων η ανάλυση θα
απαιτούσε πολύ χώρο και ως εκ τούτου παρατίθενται δυο
συνοπτικότατοι ορισµοί:
Η διεπιστηµονικότητα είναι η εµπλοκή περισσοτέρων από µια
γνωστικών περιοχών στην µελέτη ενός φαινοµένου (για παράδειγµα
το Πυθαγόρειο θεώρηµα µπορεί να µελετηθεί από καθαρά
µαθηµατική άποψη, αλλά και από γλωσσική-γλωσσολογική).
Η διαθεµατικότητα είναι η επέκταση της ανάλυσης ενός υπό µελέτη
αντικειµένου σε σφαίρες που επεκτείνονται πέρα από τα αυστηρά
όρια της µιας γνωστικής περιοχής, προκειµένου η µελέτη αυτή να
εγγραφεί σε ένα γενικότερο πλαίσιο και να διασυνδεθεί µε άλλες
έννοιες. Για παράδειγµα µια διαθεµατική προσέγγιση του
Πυθαγόρειου θεωρήµατος θα εξέταζε και την ιστορία του, το ρόλο
που έπαιξε στα Μαθηµατικά, αλλά ενδεχοµένως και σε άλλους τοµείς
ανθρωπίνων δραστηριοτήτων κλπ. Η διάταξη της διδακτέας ύλης στο
σχολείο µε βάση τα επιµέρους µαθήµατα βλέπει συνήθως τις γνώσεις
ως µωσαϊκό και η σχολική εργασία γίνεται µε την ελπίδα ότι η
ενσωµάτωση των ειδικών γνώσεων, η οποία µπορεί να οδηγήσει σε
µια γενική µόρφωση, γίνεται αυτοµάτως στο µυαλό του µαθητή.
Αυτό το πρόβληµα έρχεται να επιλύσει η διαθεµατική διδασκαλία.
Αυτό που προέχει δεν είναι βέβαια η κατάργηση των επιµέρους
µαθηµάτων, αλλά µια νέα σχέση ανάµεσα στην µάθηση µε βάση
ειδικά µαθήµατα και σε προσπάθειες για υπέρβαση των ορίων που
θέτουν τα επιµέρους µαθήµατα µε βάση την διαθεµατική
προσέγγιση.
Στην εφαρµογή της η διαθεµατική προσέγγιση παρουσιάζει διάφορα
προβλήµατα όπως αυτά που προκύπτουν από τον κάθετο και τον
οριζόντιο συντονισµό των διδακτικών ενοτήτων.
Η διαθεµατική προσέγγιση ευνοεί εργασία τύπου σχεδίων
συνεργατικής έρευνας (project). Ευνοεί επίσης την συζήτηση στην
τάξη. Οι µαθητές αναγκάζονται να επιχειρηµατολογούν λογικά και
κριτικά, να θέτουν ερωτήσεις, να κάνουν προγνώσεις, και µε την
βοήθεια του εκπαιδευτικού να ελέγχουν και να αξιολογούν την

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 43 Γενικό Μέρος

καταλληλότητα και την εγκυρότητα των απαντήσεών τους.

Μέσα στα πλαίσια αυτά, ως διδακτικό και επιµορφωτικό υλικό

θεωρείται οτιδήποτε υλικό (έντυπο, ψηφιακό αλλά και αντικείµενα
όπως αφίσες, χάρτες κλπ) πρόκειται να χρησιµοποιηθεί στη
διδασκαλία. Υπάρχει µια διάκριση ανάµεσα στο επιµορφωτικό και το
διδακτικό υλικό. Η διάκριση βασίζεται στο εξής: το επιµορφωτικό
υλικό εξ ορισµού απευθύνεται σε υποκείµενα επιµόρφωσης και
εποµένως προσδιορίζει τα επιθυµητά χαρακτηριστικά ενός
µαθήµατος, χωρίς ωστόσο να το προσδιορίζει σε όλες του τις
λεπτοµέρειες. Θεωρούµε επίσης ότι το επιµορφωτικό υλικό έχει έναν
«µη-υποχρεωτικό» χαρακτήρα και αποτελεί ένα σώµα υλικού, ενώ το
διδακτικό υλικό είναι πιο «αυστηρό» στη µορφή του, είναι πιο
αυστηρά δοµηµένο. Επίσης το διδακτικό υλικό δε συνοδεύεται
γενικώς από εκτεταµένες επεξηγήσεις, ενώ το επιµορφωτικό υλικό
αναµένεται να συνοδεύεται. Κατά κανόνα επίσης, το επιµορφωτικό
υλικό είναι πλουσιότερο από το διδακτικό (για το ίδιο µάθηµα, για
την ίδια διδασκαλία).

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Εκτός από τις αναφερόµενες µεθόδους διδασκαλίας, υπάρχουν

πολλές ακόµη που στηρίζονται σε κάποια µορφή συνεργασίας, όπως
οι λεγόµενες εταιρικές, οι καταιγισµοί ιδεών κ.ά. Βρείτε µερικές από
∆ραστηριότητα 1η
αυτές και τα βασικά τους χαρακτηριστικά. Θα µπορούσατε να τις
χρησιµοποιήσετε στις διδασκαλίες σας; Με ποιο τρόπο συνδέονται µε
τις ΤΠΕ;

Εντοπίστε στο ∆ιαδίκτυο πηγές που αναφέρονται στις WebQuests

∆ραστηριότητα 2η (ιστοεξερευνήσεις), δείτε τα χαρακτηριστικά τους. Θα είχαν
εφαρµογή στις δικές σας διδασκαλίες;

6. Ερωτήσεις
1. Εκτιµάτε ότι οι προτεινόµενες οµαδοσυνεργατικές µέθοδοι
διδασκαλίας προσιδιάζουν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα;
Θεωρείτε ότι υπάρχουν ορισµένα γνωστικά αντικείµενα στα οποία θα
ήταν πιο αποτελεσµατικές;
2. Θεωρείτε ότι τα διδακτικά σενάρια προσφέρουν ουσιαστική
στήριξη στο διδακτικό έργο ή είναι, κατά την άποψή σας, περιττά για
τους πεπειραµένους εκπαιδευτικούς – δεδοµένου µάλιστα ότι σε
πραγµατικές συνθήκες, σπανίως εφαρµόζονται επακριβώς.

7. Ασκήσεις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 44 Γενικό Μέρος

1. Εντοπίστε ψηφιακές πηγές στο ∆ιαδίκτυο που σχετίζονται µε την

οµαδοσυνεργατική διδασκαλία και αξιολογείστε τα πλεονεκτήµατα
και τα µεινεκτήµατά της.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

∆ικτυογραφία
∆ιδακτικές Μέθοδοι
http://kpe-edess.pel.sch.gr/prosegiseis.htm

Συνεργατική Μάθηση: από τη θεωρία στην πράξη

http://users.auth.gr/~kliapis/NeofytF.pdf

Συνεργατική µάθηση στο σχολείο (Μαθηµατικά-Μειονότητες)

http://users.uoa.gr/~spapast/SynedrKozan/Praktika/05Biblia/1031
Doublh%E3%E7%F3%E7.doc

Ο Σχεδιασµός µιας ∆ιαδικασίας Μάθησης µέσω του ∆ικτύου

Ενδεικτικές Υπολογιστών
ψηφιακές πηγές
http://hyperion.math.upatras.gr/tea/Bb.html#B15

∆ραστηριότητες Μάθησης µέσω Υπολογιστή

http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p127raptis.pdf

Οι Νέες Τεχνολογίες στη ∆ιδακτική και τη Μαθησιακή ∆ιαδικασία

http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/eisigisi2.pdf

∆ιδασκαλία και Μάθηση µε τη βοήθεια των Νέων Τεχνολογιών

http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p125raptis.pdf
Βιβλιογραφία
• Αναγνωστοπούλου, Μ. Σ. (2005). Οι διαπροσωπικές σχέσεις
εκπαιδευτικών και µαθητών στη σχολική τάξη. Θεωρητική
ανάλυση και εµπειρική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης
• Στο βιβλίο δίνονται οι βασικές προϋποθέσεις για την εφαρµογή
της οµαδικής εργασίας στην σχολική τάξη.
Ενδεικτική
• Eisenstadt, M. & Wason, P. (1985). Μάθηση και εκπαίδευση ΙΙ.
βιβλιογραφία
Μτφρ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Κουτσουµπός
• Μολονότι κάπως παλιό, πρόκειται για καλό βιβλίο, γραµµένο µε
επιστηµονικότητα αλλά και ευκολία κατανόησης, αν και αυτό
είναι προτέρηµα σχεδόν άγνωστο σε µεταφρασµένα σχετικά
βιβλία.
• Avouris, N., Dimitracopoulou, A., & Komis, V. (2003). On

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
45 Γενικό Μέρος

analysis of collaborative problem solving: An object-oriented

approach. Computers in Human Behavior, Vol. 19, Issue 2,
March, pp. 147-167.
• Scardamalia, Μ. & Bereiter, C. (1994). Computer Support for
Knowledge – Building Communities, The Journal of the Learning
Sciences, 3(3), pp. 265-283.
• Frey, K. (1986). H «µέθοδος project». Μια µορφή συλλογικής
εργασίας στο σχολείο ως θεωρία και πράξη. Μτφρ. Κ. Μάλλιου.
Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης
• Πρόκειται για κλασικό βιβλίο για την εφαρµογή της µεθόδου των
σχεδίων συνεργατικής έρευνας στο σχολείο.
• Holloway, C. (1985). Μάθηση και εκπαίδευση. τ. Α΄. Μτφρ. Γ.
Κονδύλης. Αθήνα, Κουτσουµπός
• Είναι συµπληρωµατικό του βιβλίου των Eisenstadt, M. & Wason,
P. (1985).
• Johnson, D. W. & Johnson, R. Τ. (1999). Learning Together and
Alone. Cooperative, Competitive, and Individualistic Learning.
5th ed. Boston, Allyn and Bacon
• Είναι διεθνώς το βασικό βιβλίο στο οποίο στηρίζεται η εφαρµογή
της οµαδικής και οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και µάθησης.
• Kahney, H. (1997). Λύση προβληµάτων. Μτφρ. Π. Ρούσος.
Αθήνα, ελληνικά γράµµατα
• Το βιβλίο δίνει µια γενική ενηµέρωση για τα θέµατα της επίλυσης
προβληµάτων, όχι βεβαίως στα στενά πλαίσια του σχολείου.
• Νηµά, Ε. & Καψάλης, Α. (2002). Σύγχρονη ∆ιδακτική.
Θεσσαλονίκη, εκδόσεις Πανεπιστηµίου Μακεδονίας
• Πρόκειται για βασικό εγχειρίδιο για υποψήφιους και µάχιµους
εκπαιδευτικούς, το οποίο δίνει κυρίως έµφαση σε θέµατα
σχεδιασµού, εκτέλεσης και αξιολόγησης της διδασκαλίας.
• Φράγκος, Χ. (1977). Ψυχοπαιδαγωγική. Θέµατα Παιδαγωγικής
Ψυχολογίας, παιδείας, ∆ιδακτικής και µάθησης. Αθήνα,
Παπαζήσης
• Επίσης χρήσιµο βιβλίο, από τα πρώτα βιβλία Παιδαγωγικής
Ψυχολογίας στην Ελλάδα µε έµφαση στις εφαρµογές των
θεωριών της µάθησης και των ψυχολογικών δεδοµένων στην
εκπαιδευτική πράξη.
• Borich, G. D. (2004). Effective Teaching Methods. 5th ed. Upper
Saddle River, Pearson.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
46 Γενικό Μέρος

• Gage, N. L. & Berliner, D. C. (1998). Educational Psychology.

6th ed. Boston, Houghton Mifflin.
• de Jong, T. & Sarti. L. (ed., 1994). Design and Production of
Multimedia and Simulation-based Learning Material. Dordrecht,
Kluwer
• Mietzel, G. (2001). Pädagogische Psychologie des Lernens und
Lehrens. 6. Aufl. Göttingen, Hogrefe
• Slavin, R. (2000). Educational Psychology. Theory and Practice.
6th editon. Boston, Allyn and Bacon Κυνηγός, Χ., Φράγκου, Σ.
(2000). Πτυχές της Παιδαγωγικής Αξιοποίησης της Τεχνολογίας
Ελέγχου στην Σχολική Τάξη. Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου
Συνεδρίου ‘Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας
στην Εκπαίδευση’. Επιµέλεια Β. Κόµης, Εκδόσεις Νέων
Τεχνολογιών, 83-91.
• Αγγελή, Χ. & και Βαλανίδης, Ν. (2004). Μία Προσέγγιση
∆ιδακτικού Σχεδιασµού για την Ενσωµάτωση Εργαλείων των
Τ.Υ.Π.Ε. στη ∆ιδακτική- Μαθησιακή ∆ιαδικασία, Πρακτικά 4ου
Πανελληνίου Συνεδρίου Ε.Τ.Π.Ε., Παν/µιο Αθήνας, Οκτώβριος
2004, Τόµος Α, σελ.3-13..

Ενότητα 2.3.1 & 2.3.2

Xρήση και υποστήριξη Κοινοτήτων

Πρακτικής και Μάθησης

To web 2.0
1. Εισαγωγή
Το µάθηµα περιλαµβάνει την άκρως συνοπτική παρουσίαση
ορισµένων βασικών εννοιών που σχετίζονται µε τις Κοινότητες
Πρακτικής και Μάθησης καθώς και την παρουσίαση µερικών
ευρέως διαδεδοµένων περιβαλλόντων για την υποστήριξη,
δηµιουργία, συντήρηση και συµµετοχή σε κοινότητες αυτού
του είδους.

∆ιδακτικοί Στόχοι • Στοιχειώδεις γνώσεις γύρω από την έννοια των Κοινοτήτων
Πρακτικής και Μάθησης
• Βασικές γνώσεις για τα περιβάλλοντα υποστήριξης των

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
47 Γενικό Μέρος

διαφόρων τύπων Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
48 Γενικό Μέρος

2. Βασικές έννοιες και ορολογία

Η Κοινότητα, στην ευρύτερη της έννοια, αποτελεί ένα σύνολο
ανθρώπων οι οποίοι έχουν κοινά (κοινωνικά) χαρακτηριστικά.
Ωστόσο, αυτός ο ορισµός δεν είναι πολύ λειτουργικός, καθώς
είναι εξαιρετικά ευρύς. Στην πραγµατικότητα, τα µέλη µιας
Η έννοια της
κοινότητας, εφόσον είναι ενεργά, εφόσον συµµετέχουν δηλαδή
Κοινότητας
στην κοινότητα, έστω και παθητικά, σταδιακά δηµιουργούν (και
αναπτύσσουν συνεχώς και αναπροσαρµόζουν) µια κοινή
ορολογία, ενδεχοµένως κοινές απόψεις για ορισµένα θέµατα ή
ακόµη και κοινές αξίες, νοοτροπίες και στάσεις καθώς και κοινές
πρακτικές. Τα µέλη µιας κοινότητας επικοινωνούν µεταξύ τους,
ενδεχοµένως συνεργάζονται και µέσα από τις ανταλλαγές τους
συνδιαµορφώνουν τελικά δεσµούς και διαµορφώνουν κοινά
στοιχεία υποκειµενικότητας, κοινά στοιχεία της ταυτότητάς τους.
Η κοινότητα έχει παρελθόν, παρόν, µέλλον και τα µέλη της έχουν
ενδεχοµένως προσδοκίες. Η κοινότητα έχει µια διάρκεια, µια
ενδεχόµενη σταθερότητα, µια κινητικότητα στα µέλη της.
Τα µέλη της Κοινότητας αναπτύσσουν, κατά κανόνα, δεσµούς
µεταξύ τους. Σταδιακά, εκτός από τις διαπροσωπικές σχέσεις που
δηµιουργούνται, εµφανίζεται και αναπτύσσεται ένα είδος
κοινωνικού κεφαλαίου: τα µέλη των κοινοτήτων συγκροτούν ένα
είδος κοινωνικού ιστού, ένα είδος δικτύου στο οποίο οι δεσµοί
αποκτούν ένα πιο γενικευµένο χαρακτήρα (όχι απρόσωπο, αλλά
γενικευµένο). Για παράδειγµα, ένα πρόβληµα που θα
απασχολήσει ένα µέλος, ένα ερώτηµα, κατά κανόνα
αντιµετωπίζεται µέσα στα πλαίσια της κοινότητας – ακόµη και
όταν δεν είναι εκ των προτέρων γνωστό το συγκεκριµένο άτοµο
Η έννοια της
ή τα άτοµα που θα επιχειρήσουν να το επιλύσουν. Εκτός από το
Κοινότητας
κοινωνικό κεφάλαιο όµως, αναπτύσσεται και ένα γνωσιακό
Πρακτικής και
κεφάλαιο: η κατανεµηµένη γνώση, η διεσπαρµένη επιθυµία για
Μάθησης
επίλυση προβληµάτων που απασχολούν την Κοινότητα, η
συλλογική προσπάθεια για απάντηση στα τιθέµενα ερωτήµατα
εµπλουτίζουν τόσο το ατοµικό γνωστικό απόθεµα των µελών της
Κοινότητας, όσο και το κοινό της αποθεµατικό.
Ορισµένοι ερευνητές (Etienne Wenger 1999) θεωρούν ότι αυτή η
συµµετοχή σε Κοινότητες, τις Κοινότητες Πρακτικής, όπως τις
ονοµάζει, αποτελούν το βασικό παράγοντα µάθησης. Σε πολλές
περιπτώσεις, η γνώση, η µάθηση και το συλλογικό γνωστικό
κεφάλαιο είναι µε έναν εµφανή τρόπο απότοκα της κοινής

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
49 Γενικό Μέρος

δραστηριότητας: µια χορωδία, οι σύγχρονες επιστηµονικές

ανακαλύψεις, η κοινωνικοποίηση, η διαµοίραση και
διαπραγµάτευση κοινωνικών στερεοτύπων, αποτελούν
παραδείγµατα παραγωγής και διαµοίρασης της γνώσης –
πρακτικής και θεωρητικής. Αλλά ακόµη και όταν η συµµετοχή σε
κοινότητες δεν είναι τόσο εµφανώς ο βασικός παράγοντας για την
παραγωγή νέων γνώσεων και ατοµικής µάθησης, πάλι µια πιο
ενδελεχής µελέτη θα αναδείξει τον πρωτεύοντα ρόλο της
συλλογικότητας. Η συµµετοχή σε κοινότητες δεν είναι µόνο η
βάση για τη µάθηση, αλλά και ο ουσιαστικότερος παράγοντας για
την παραγωγή νοήµατος: η νοηµατοδότηση δηλαδή της γνώσης,
η αξία της και η χρηστικότητά της επαναπροσδιορίζεται συνεχώς
για το κάθε µέλος της κοινότητας µέσα ακριβώς από τις
διαδικασίες συµµετοχής. Oι Κοινότητες Πρακτικής αποτελούν
Κοινότητες Μάθησης.

Με τον όρο Ψηφιακές Κοινότητες, ή Online Κοινότητες, νοούνται

κοινότητες οι οποίες στηρίζονται στην ψηφιακά διαµεσολαβηµένη
επικοινωνία. Mε τον όρο Online Κοινότητες ή Ψηφιακές
Οι Ψηφιακές Κοινότητες δηλαδή, περιγράφεται ένα φαινόµενο δηµιουργίας και
Κοινότητες. εξάπλωσης κοινοτήτων οι οποίες έχουν ψηφιακή υπόσταση –
Online δηλαδή υφίστανται χάρη στην ύπαρξη πληροφορικών δικτύων,
Κοινότητες και δηµιουργούνται και λειτουργούν χάρη στα δίκτυα Η.Υ (για µια
Εικονικές
θεωρητική εισαγωγή:
(Virtual)
http://www.fullcirc.com/community/communitytypes.htm). Οι
Κοινότητες
κοινότητες αυτές αποκαλούνται και «εικονικές» (virtual
communities http://en.wikipedia.org/wiki/Virtual_community)
και «δικτυακές» (για µια συλλογή θεωρητικών κειµένων:
http://www.uiowa.edu/~commstud/resources/digitalmedia/digit
alcommunities.html).
Θα πρέπει βέβαια να επισηµανθεί ότι οι Η.Υ. δεν αποτελούν
απλώς µέσα επικοινωνίας, αλλά έχουν µια διαµεσολαβητική
λειτουργία: η ύπαρξη τους σηµαίνει ότι πολλές από τις οικείες και
κοινότυπες διαδικασίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης πρέπει να
µετασχηµατιστούν σε ψηφιακά τους ισοδύναµα –
µετασχηµατισµός που σε ορισµένες περιπτώσεις είναι αδύνατος.
Μεταβάλλεται έτσι, κατ’ ανάγκη, η οικονοµία της συµµετοχής, της
επικοινωνίας, της οργάνωσης και της ιεραρχίας, της διαµοίρασης

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
50 Γενικό Μέρος

των γνώσεων και του «συνανήκειν». Ορισµένες από τις µορφές

κοινωνικής αλληλεπίδρασης εξασθενούν, άλλες ενισχύονται και
δηµιουργούνται, ενδεχοµένως, µερικές νέες. Ακόµη, ρόλοι
(κοινωνικοί) που είχαν νόηµα και ύπαρξη στις «φυσικές»
κοινότητες, ενδεχοµένως παύουν να υπάρχουν και στη θέση τους
αναφύονται άλλες (όπως του «κατόχου», του «διαµεσολαβητή»,
του «διαχειριστή» στις ψηφιακές κοινότητες – ownwer και
moderator).

Ορισµένοι ερευνητές θεωρούν ότι η ίδια µας η ταυτότητα

επηρεάζεται βαθεια από τη συµµετοχή µας σε Online Κοινότητες.
Η πρακτική της συµµετοχής σε εικονικές κοινότητες και κατ’
επέκταση σε εικονικούς κόσµους, εγείρει ερωτήµατα όχι µόνο σε
σχέση µε την κοινοτική µας ζωή, αλλά και σε σχέση µε την
προσωπικότητά µας, την ταυτότητά µας. Κάθε νέα τεχνολογία η
οποία υπεισέρχεται στις κοινωνικές µας πρακτικές ως εργαλείο
συνυφαίνεται µε υποκειµενικά συνεπακόλουθα, µας αλλάζει ως
ανθρώπους, επηρεάζει τις σχέσεις µας αλλά και την αυτοεικόνα
µας (Sherry Turkle, 1996).
Μέσα στα πλαίσια αυτά, όπως αναφέρθηκε και σε προηγούµενες
παραγράφους, αναπτύχθηκε και η έννοια των Κοινοτήτων
Πρακτικής, οι οποίες στην αρχή (αρχές της δεκαετίας του 1990)
παρέπεµπαν κυρίως σε εργασιακά περιβάλλοντα (όπως τα µέλη
µιας µεγάλης πολυεθνικής εταιρείας, για παράδειγµα). Σταδιακά
όµως, ο όρος µετεξελίχθηκε και σήµερα παραπέµπει σε κάτι
ευρύτερο, στην ύπαρξη κοινοτήτων ατόµων µε κοινές κοινωνικές
πρακτικές. Έτσι, για παράδειγµα, οι καθηγητές Μαθηµατικών της
δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης – ή ακριβέστερα ορισµένοι
καθηγητές Μαθηµατικών της δευτεροβάθµιας – θα µπορούσαν να
αποτελούν µέλη µιας τέτοιας κοινότητας (επαγγελµατικής)
πρακτικής.
Η wikipedia περιλαµβάνει πολλά άρθρα µε σχετικά θέµατα, τα
οποία έχουν παραποµπές σε πρωτογενείς και έγκυρες πηγές (αν
υποτεθεί ότι τα κείµενα της wikipedia δεν είναι απολύτως
έγκυρα). Οι σχετικές αναφορές σχετίζονται τόσο µε τις κοινότητες

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
51 Γενικό Μέρος

πρακτικής
(http://en.wikipedia.org/wiki/Community_of_practice αλλά και
http://www.ewenger.com/theory/ και επίσης:
http://www.co-i-l.com/coil/knowledge-garden/cop/index.shtml)
όσο και µε τις online κοινότητες (σχετικά άρθρα στη wikipedia για
τα κοινωνικά δίκτυα:
http://en.wikipedia.org/wiki/Social_network).

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
52 Γενικό Μέρος

Ορισµένες από τις Online Κοινότητες είναι πολύ µεγάλες (το

MySpace έχει άνω των εκατό εκατοµµυρίων µέλη, δηλαδή αν
ήταν κράτος, θα ήταν το 6ο κράτος στη Γή – ανάλογα είναι και τα
µεγέθη άλλων κοινοτήτων online). H θεµατική των Online
κοινοτήτων είναι επίσης ποικίλη: µπορούν να αποτελούν
κοινότητες µε κοινά επαγγελµατική ενδιαφέροντα, οικογενειακά
γκρουπ, «εικονικούς χώρους» κοινωνικής οργάνωσης (κόµµατα,
µη-κυβερνητικές οργανώσεις, οµάδες πολιτικού ακτιβισµού),
εθνοτικά δίκτυα, οµάδες ατόµων µε γεωγραφική διασύνδεση ή
ακόµη και οµάδες ανάπτυξη λογισµικού (όπως οι οµάδες
ανάπτυξης ελεύθερου/ανοιχτού λογισµικού). Eπίσης, σε
ορισµένες περιπτώσεις η έννοια της «κοινότητας» είναι πολύ
χαλαρή, αφού στην πραγµατικότητα πρόκειται για θέµατα τα
οποία µπορούν να σχολιαστούν από οιονδήποτε έχει πρόσβαση
στο ∆ιαδίκτυο (για παράδειγµα στον ιστοχώρο του ΟΤΕ µπορεί
κανείς να βρεί πολλές τέτοιες κοινότητες:
http://apopsis.otenet.gr/).
Οι κοινότητες στις οποίες κάνει κάποιος εγγραφή (άρα
αυτοβούλως και ρητά αποφασίζει να συµµετάσχει µε συστηµατικό
τρόπο) και ακολουθεί συγκεκριµένες προδιαγραφές για την
επικοινωνία µέσα σε αυτές, είναι σηµαντικές για την εκπαιδευτική
κοινότητα.
Για µια σειρά θεωρητικών και πρακτικών προβληµάτων που
συνδέονται µε τη διαχείριση και τα διδακτικά οφέλη των Online
κοινοτήτων, υπάρχει µια σχετικά µεγάλη αρθρογραφία.
Για σειρά κοινοτήτων αυτού του είδους (που λειτουργούν µε τις
πλατφόρµες των discussion groups, δηλαδή στηρίζονται στο
ηλεκτρονικό ταχυδροµείο), οι παρακάτω διευθύνσεις
παραπέµπουν σε «λίστες λιστών», δηλαδή σε καταλόγους µε
Online κοινότητες που παρουσιάζουν εκπαιδευτικό ενδιαφέρον
(στην Αγγλική γλώσσα). Ελληνικές κοινότητες αυτού του είδους
λειτουργούν στα πλαίσια ειδικών θεσµών (για παράδειγµα στα
Πανεπιστηµιακά ιδρύµατα, σε σχολεία όπως τα Σχολεία ∆εύτερης
Ευκαιρίας καθώς και στο Πανελλήνιο Σχολικό ∆ίκτυο).
http://www.lsoft.com/scripts/wl.exe?qL=education&F=L&F=T
http://www.h-net.org/lists/
http://www.shef.ac.uk/scharr/ir/email.html#r
(οι διευθύνσεις ελέγχθηκαν τον Απρίλιο του 2008, αλλά οι
σχετικές λίστες δεν ελέγχθηκαν, καθώς είναι αρκετές δεκάδες)

3. Ψηφιακές Κοινότητες: περιβάλλοντα

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
53 Γενικό Μέρος

Οι Online Κοινότητες στηρίζονται σε ψηφιακά περιβάλλοντα τα

οποία επιτρέπουν την επικοινωνία µεταξύ των µελών. Σε
ορισµένες περιπτώσεις, τα περιβάλλοντα αυτά επιτρέπουν τη
σύγχρονη επικοινωνία µε ήχο, βίντεο (όπως το σύστηµα Skype
http;//www.skype.com ή το σύστηµα επικοινωνίας MSN) ή
κείµενο (για παράδειγµα, πλατφόρµες που υποστηρίζουν άµεση
γραπτή επκοινωνία – chat). Αν και τα συστήµατα αυτά
επιτρέπουν την ταυτόχρονη επικοινωνία µεταξύ πολλών
χρηστών, ωστόσο είναι σε γενικές γραµµές σχεδιασµένα για την
επικοινωνία µεταξύ ενός σχετικά περιορισµένου αριθµού ατόµων.
Κοινωνική
Άλλα συστήµατα, όπως το elluminate
∆ικτύωση Web2.0
(http://www.elluminate.com/) υποστηρίζουν τη σύγχρονη
και Εκπαίδευση2.0
επικοινωνία µεταξύ ενός σχετικά µεγάλου αριθµού
συµµετεχόντων, αποµακρυσµένων µεταξύ τους. Τα συστήµατ
αυτά χρησιµοποιούνται πολλέ φορές στα πλαίσια µαθηµα΄των
από απόσταση και e-learning (δες σχετική ενότητα). Σε άλλες
περιπτώσεις, τα περιβάλλοντα αυτά υποστηρίζουν την ασύγχρονη
επικοινωνία, είτε µε το µοντέλο των «οµίλων ψηφιακών
συζητήσεων» (discussion lists), είτε µε το µοντέλο των e-forae.
Οι δυο κατηγορίες έχουν τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα
τους κάθε µια. Οι νέες συλλογικότητες συντελούν στη δηµιουργία
έων κοινωνικών πρακτικών που έχουν επιπτώσεις και στην
οικονοµία (wikinomics ονοµάζεται αυτό το νέο φαινόµενο
επιχειρήσεων που βασίζονται στη συλλογική δράση των ατόµων),
αλλά και στους άλλους τοµείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων,
της εκπαίδευσης συµπεριλαµβανόµενης.
Σε κάθε περίπτωση οι Online Κοινότητες είναι εξαιρετικά
σηµαντικές για τους εκπαιδευτικούς, καθώς προσφέρουν µια
σειρά από δυνατότητες:

• ∆υνατότητα επικοινωνίας χωρίς όρια χρονικά ή γεωγραφικά.

Η επικοινωνία µπορεί να είναι σύγχρονη ή ασύγχρονη,
κειµενική ή πολυµεσική, µε ήχο ή/και βίντεο. Να αφορά δυο
µόνο άτοµα ή µια ολόκληρη οµάδα, να είναι «ενός προς
πολλούς» ή πολλών προς πολλούς»

• ∆υνατότητα πληροφόρησης – και µάλιστα στοχευµένης,

ανάλογα µε τη φύση της Online Kοινότητας

• ∆υνατότητα διαµοίρασης και συνεργατικής επεξεργασίας

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
54 Γενικό Μέρος

διαφόρων ντοκουµέντων, µε ελεγχόµενη πρόσβαση. Ακόµα

διαµοίραση ψηφιακών πόρων – όπως για παράδειγµα
Bookmarks

• Σχεδίαση και υλοποίηση οµαδοσυνεργατικών projects –ειδικά

για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Η σηµασία των Online Kοινoτήτων είναι τόσο µεγάλη, ώστε
σήµερα γίνεται αναφορά σε Κοινωνική δικτύωση. Τα νέα
περιβάλλοντα έχουν επιφέρει µεγάλες αλλαγές στον τρόπο µε τον
οποίο διατίθενται οι πόροι του ∆ιαδικτύου και έχει έτσι επινοηθεί
ο όρος Web2.0. Καθώς εκτιµάται ότι τα νέα δεδοµένα θα
επηρεάσουν µε πολύ ριζικό τρόπο, µεταξύ άλλων, και την
Εκπαίδευση, γίνεται λόγος – ίσως µε µια δόση υπερβολής – για
Eκπαίδευση2.0 (Education2.0).

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί µια σειρά

περιβαλλόντων και εργαλείων που προορίζονται για εκπαιδευτική
χρήση και προσφέρουν πολλές νέες δυνατότητες.

Τυπική περίπτωση περιβάλλοντος που µπορεί να χρησιµοποιηθεί

στην εκπαίδευση είναι µια σειρά σχετικών εργαλείων της
εταιρείας Google: Google Apps for Education

http://www.google.com/a/help/intl/en/edu/index.html

Ανάλογες χρήσεις βρίσκουν και περιβάλλοντα που αναπτύχθηκαν

τα τελευταία χρόνια – όχι κατ’ ανάγκη δηµιουργηµένα για
εκπαιδευτικές χρήσεις, όπως το Google Earth
(http://earth.google.com/) ή ακόµη και πιο εξειδικευµένα
εργαλεία – πάντοτε µε ελεύθερη πρόσβαση και χρήση – όπως το
Celestia (http://www.shatters.net/celestia/), οι εννοιολογικοί
χάρτες (http://cmap.ihmc.us/) κ.ά.

4. Mερικά σηµαντικά στοιχεία από Κοινότητες

Πρακτικής και Μάθησης

Επιστηµονικές Ενώσεις
Υπάρχουν πολλές Επιστηµονικές Ενώσεις, (όπως και Ερευνητικά Ινστιτούτα και
Εργαστήρια, Κέντρα Ερευνών, Προγράµµατα Προπτυχιακών και Μεταπτυχιακών
Σπουδών, Εθνικά ή Ευρωπαϊκά προγράµµατα και γενικά θεσµοί και ιδρύµατα) που
σχετίζονται µε τις εκπαιδευτικές εφαρµογές των Τ.Π.Ε., µε άµεσο ή έµµεσο τρόπο

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
55 Γενικό Μέρος

(ο όρος «Ενώσεις» είναι φυσικά ενδεικτικός – δεν αντιστοιχεί στο πραγµατικό τους
νοµικό πρόσωπο). Πολλές από αυτές τις Ενώσεις υπάγονται σε κάποιο κρατικό ή
κυβερνητικό οργανισµό, αλλά τις περισσότερες φορές είναι ανεξάρτητες. Οι
Ενώσεις αυτές έχουν µια σειρά δράσεων οι οποίες αποσκοπούν στη µελέτη των
εκπαιδευτικών εφαρµογών των Τ.Π.Ε. και συχνά παράγουν σχετικό υλικό. Μεταξύ
των πιο συχνών υπηρεσιών και δράσεων των Ενώσεων αυτών (και των υπολοίπων
σχηµατισµών που αναφέρονται παραπάνω) αναφέρονται τα εξής:
Αποτελούν «χώρους» συνάντησης και συγκρότησης ακαδηµαϊκών ή
επαγγελµατικών Κοινοτήτων, συγκεντρώνουν ερευνητές, επαγγελµατίες και
ενδιαφεροµένους για τα θέµατα που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ και τις εκπαιδευτικές
τους εφαρµογές. Στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων διατηρούν
ιστοχώρους, οι οποίοι λειτουργούν ως κοινό σηµείο πληροφόρησης και συλλογικής
έκφρασης των µελών της αντίστοιχης Ένωσης.
∆ιοργανώνουν εκδηλώσεις (Συνέδρια, Ηµερίδες, Workshops, Συµπόσια) σχετικά µε
τις ΤΠΕ και τις εκπαιδευτικές τους εφαρµογές και εκδίδουν σχετικά Πρακτικά
Εκδίδουν επιστηµονικά περιοδικά σε έντυπη ή ψηφιακή µορφή – µε συχνότητα
που ποικίλλει από τη µια ηµέρα έως ένα έτος.
Στηρίζουν ή χορηγούν µαθήµατα εξ αποστάσεως (σε διάφορες µορφές) ή
σεµιναριακά µαθήµατα «κλασικού τύπου» (πρόσωπο-µε-πρόσωπο) στα πλαίσια
διαφόρων δράσεων και προγραµµάτων.
Παράγουν υλικό πάσης φύσεως (όπως e-books και γενικά ψηφιακά βιβλία,
παρουσιάσεις, e-yliko κ.ά)
Έχουν νέα σχετικά µε τις ΤΠΕ και τις εκπαιδευτικές τους εφαρµογές, πολλές φορές
από το διεθνή χώρο και έχουν υπηρεσίες πληροφόρησης των µελών τους ποικίλων
τύπων - όπως RSS).
Σε πολλές περιπτώσεις εκδίδουν έντυπα υλικό πάσης φύσεως ειδικού
ενδιαφέροντος. Για παράδειγµα η ISTE (International Society for Technology in
Education) παράγει συστηµατικά τη σειρά ΝETS (National Educational technology
Standards) για Εκπαιδευτικούς, Μαθητές, Συµβούλους Εκπαίδευσης.
Συγκροτούν και υποστηρίζουν οµάδες εργασίες σε ειδικά θέµατα (στη διεθνή
ορολογία έχουν την ονοµασία SIG (Special Interest Group, Οµάδες Ειδικού
Ενδιαφέροντος).
Προσφέρουν υπηρεσίες Ψηφιακών Βιβλιοθηκών (διατήρηση, ταξινόµηση,
πρόσβαση σε ψηφιακό υλικό).
Υποστηρίζουν τη δηµιουργία ψηφιακών online Κοινοτήτων (συνήθως ∆ιεθνούς
χαρακτήρα) είτε χρησιµοποιώντας e-forae, είτε χρησιµοποιώντας τις τεχνικές των
discussion lists.
∆ιοργανώνουν τοπικούς ή διεθνείς διαγωνισµούς για την ανάδειξη ιδεών,
ταλέντων, ευρεσιτεχνιών που σχετίζονται µε διάφορες όψεις των ΤΠΕ στην
Εκπαίδευση.

Το πλήθος των σχετικών Εταιρειών είναι εξαιρετικά µεγάλο και ο όγκος των
παραγοµένων πληροφοριών πρακτικά ανεξάντλητος. Για παράδειγµα, η ψηφιακή
βιβλιοθήκη της AACE (Association for the Advancement of Computing in
Education) εµπλουτίζεται ετησίως µε άνω των 2000 άρθρα. Η επιστηµονική αυτή
ένωση πραγµατοποιεί τουλάχιστον 4 διεθνή Συνέδρια ετησίως και εκδίδει αρκετά
περιοδικά (τα οποία σχετίζονται όλα µε τις εφαρµογές των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση).
Όπως είναι εύλογο, είναι πρακτικά αδύνατο, και ίσως άνευ σηµασίας, η ενδελεχής
διερεύνηση όλου αυτού του υλικού. Σε όσα ακολουθούν, περιγράφονται µερικές
από τις πλέον σηµαντικές (µε γνώµονα την «απήχηση» που έχουν στη διεθνή
Κοινότητα) στον Ελλαδικό και το διεθνή χώρο.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
56 Γενικό Μέρος

Ελληνικές Επιστηµονικές Ενώσεις

Υπάρχουν αρκετές ελληνικές Επιστηµονικές Ενώσεις που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ και
τις εφαρµογές τους στην Εκπαίδευση. Αναφέρονται µερικές από τις
σηµαντικότερες.
Ελληνική Επιστηµονική Ένωση Τεχνολογιών Πληροφορίας & Επικοινωνιών στην
Εκπαίδευση, συντοµογραφικά ΕΤΠΕ:
http://www.etpe.gr. Στο σχετικό ιστοχώρο λειτουργεί και ψηφιακή βιβλιοθήκη.
Πραγµατοποιεί ένα τουλάχιστον Συνέδριο ανά διετία για τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση
και συµµετέχει στη διοργάνωση άλλων, όπως των Συνεδρίων για τη ∆ιδακτική της
Πληροφορικής.
Ελληνική Εταιρεία Επιστηµόνων και Επαγγελµατιών Πληροφορικής και
Επικοινωνιών, συντοµογραφικά ΕΠΥ: http://www.epy.gr. Η ΕΠΥ πραγµατοποιεί
ένα τουλάχιστον Συνέδριο ανά διετία και συνδιοργανώνει ένα Βαλκανικό Συνέδριο
Πληροφορικής µε την ίδια συχνότητα.
Ελληνική Ένωση για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, συντοµογραφικά
e-diktyo:http://www.e-diktyo.eu.
Πραγµατοποιεί Συνέδριο σε τακτά χρονικά διαστήµατα.
Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος, συντοµογραφικά ΠΕΕ, http://www.pee.gr
Πραγµατοποιεί ένα τουλάχιστον Συνέδριο κάθε χρόνο.
Επιστηµονικές Ενώσεις διαφόρων γνωστικών κλάδων. Αναφέρονται για
παράδειγµα η Ελληνική Μαθηµατική Εταιρεία (http://www.hms.gr), η Ένωση
Ελλήνων Φυσικών (http://www.eef.gr) και η Πανελλήνια Ένωση Εκπαιδευτικών
για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηµών «ΜΙΧΑΛΗΣ
∆ΕΡΤΟΥΖΟΣ» (http://ekped.gr/), των Εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθµιας
Εκπαίδευσης (http://www.pekp.gr/). Οι επιστηµονικές αυτές ενώσεις, κατά
κανόνα, πραγµατοποιούν συστηµατικά εκδηλώσεις ακαδηµαϊκού χαρακτήρα (όπως
τακτικά Συνέδρια, ηµερίδες κλπ), στα πλαίσια των οποίων περιλαµβάνονται και
µέρη που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση.
Επαγγελµατικές Ενώσεις τοπικού ή πανελληνίου χαρακτήρα. Αναφέρονται
δειγµατικά οι ενώσεις που σχετίζονται µε τη διδασκαλία της Πληροφορικής:
http://dide.flo.sch.gr/Links/clubs.html. Συχνά διοργανώνουν εκδηλώσεις
ακαδηµαϊκού χαρακτήρα, στα πλαίσια των οποίων περιλαµβάνονται και τµήµατα
που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση.
Το Πανελλήνιο Σχολικό ∆ίκτυο (http://www.sch.gr) αποτελεί µια από τις πλέον
πλούσιες πηγές υλικού σχετικού µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση.
Το Ελληνικό ∆ίκτυο Ανοιχτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης
(http://www.opennet.gr/) έχει επίσης υλικό σχετικό κυρίως µε την Εκπαίδευση,
Κατάρτιση και Επιµόρφωση Ενηλίκων.

∆ιεθνείς Επιστηµονικές Ενώσεις

Υπάρχουν πάρα πολλές διεθνείς Επιστηµονικές Ενώσεις που σχετίζονται µε τις
ΤΠΕ. Αναφέρονται ενδεικτικά µερικές από τις πλέον σηµαντικές:
Association for the Advancement of Computing in Education, συντοµογραφικά
AACE: http://www.aace.org
Πραγµατοποιεί αρκετά ∆ιεθνή Συνέδρια ετησίως, εκδίδει περιοδικά (διεθνώς
αναγνωρισµένα), διαθέτει ψηφιακή βιβλιοθήκη µε δεκάδες χιλιάδων άρθρα που
σχετίζονται µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση.
International Society for Technology in Education, συντοµογραφικά ISTE,
http://www.iste.org
Υποστηρίζει Συνέδρια µε ∆ιεθνή απήχηση, εκδίδει περιοδικά (διεθνώς
αναγνωρισµένα), διαθέτει ψηφιακή βιβλιοθήκη,. Εκδίδει τακτικά τα ΝΕΤS (National
Educational technology Standards) για διάφορες κατηγορίες χρηστών και
υποστηρίζει διάφορες Οµάδες Ειδικού Ενδιαφέροντος (SIG).

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
57 Γενικό Μέρος

Αssociation for Computing Machinery, συντοµογραφικά ACM, ίσως η µεγαλύτερη

Ένωση πληροφορικών παγκοσµίως. Εκδίδει πολλά περιοδικά, διοργανώνει πολλά
∆ιεθνή Συνέδρια ετησίως, υποστηρίζει ένα µεγάλο αριθµό Οµάδων Ειδικού
Ενδιαφέροντος (SIG). ∆ιαθέτει µια µεγάλη ψηφιακή βιβλιοθήκη.
Ιnstitut of Electrical and Electronic Engineers, συντοµογραφικά ΙΕΕΕ,
http://www.ieee.org
Ένωση Μηχανικών από όλο τον κόσµο µε ∆ιεθνή ακτινοβολία και στην
πραγµατικότητα περιλαµβάνει µια σειρά επί µέρους ενώσεων. Εκδίδει πολλά
περιοδικά, διοργανώνει πολλά ∆ιεθνή Συνέδρια ετησίως, υποστηρίζει ένα µεγάλο
αριθµό Οµάδων Ειδικού Ενδιαφέροντος (SIG). ∆ιαθέτει µια µεγάλη ψηφιακή
βιβλιοθήκη.
Αναφέρεται τέλος µια διεθνής ένωση που σχετίζεται µε την Ανοιχτή και εξ
Αποστάσεως Εκπαίδευση: http://www.icde.org

Ελληνικά Συνέδρια και τα Πρακτικά τους (έντυπα ή ψηφιακά)

Το τακτικό Συνέδριο της ΕΤΠΕ. Πραγµατοποιείται κάθε δυο χρόνια Τα πρακτικά του
(ελεύθερη πρόσβαση) υπάρχουν σε ψηφιακή µορφή στη διεύθυνση:
http://www.etpe.gr/extras/index.php?sec=conferences
Το Συνέδριο του e-∆ικτύου (Σύρος). Σχετικές πληροφορίες και δεσµοί (ελεύθερη
πρόσβαση) υπάρχουν σε ψηφιακή µορφή και στη διεύθυνση του ∆ικτύου e-diktyo:
http://e-diktyo.eu/
Συνέδρια της Ελληνικής Παιδαγωγικής Εταιρείας. Σε έντυπη κυρίως µορφή
(διαθέσιµα µε συµβολικό αντίτιµό ή δωρεάν).
Άλλα Συνέδρια: πολλά διαθέτουν τα Πρακτικά τους σε ψηφιακή µορφή στη
διεύθυνση:
http://www.etpe.gr/

∆ιεθνή Συνέδρια και τα Πρακτικά τους

Τα ∆ιεθνή Συνέδρια οργανώνονται κυρίως από τις αντίστοιχες Επιστηµονικές
Ενώσεις που αναφέρονται παραπάνω. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, τα πρακτικά
υπάρχουν και σε ψηφιακή µορφή στις ψηφιακές βιβλιοθήκες των Ενώσεων.
Είναι προσβάσιµα είτε στα µέλη τους, είτε µέσω Ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων (για
παράδειγµα µέσω της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας:
http://www.lib.uom.gr/).

Περιοδικά Ελληνικά
Παρατίθενται ορισµένα Εκπαιδευτικά Περιοδικά µε ψηφιακή «παρουσία»
Εκπαίδευση και Νέες τεχνολογίες της Επιστηµονικής Ένωσης Εκπαιδευτικών
Πρωτοβάθµιας για τη διάδοση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση
(http://lifelonglearningnow.gr/periodiko/index.html)
Σύγχρονη Εκπαίδευση
(http://www.estiabookstore.gr/estia/HestiaBookStore_pub.asp?searchpub=25490
000) ∆ίµηνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεµάτων (ο ιστοχώρος είναι ιδιωτικός).
"Ανοικτή Εκπαίδευση" (http://www.opennet.gr/) - το περιοδικό για την Ανοικτή
και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση και την Εκπαιδευτική Τεχνολογία
Mέντορας (http://www.pi-schools.gr/publications/mentor/) , περιοδικό του
Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεµάτων (http://www.pi-
schools.gr/publications/epitheorisi/) , περιοδικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Παιδαγωγική Επιθεώρηση
(http://www.pee.gr/paidag.HTM) το περιοδικό της Ελληνικής Παιδαγωγικής
Εταιρείας

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
58 Γενικό Μέρος

Επιστήµες της Αγωγής

(http://ediamme.edc.uoc.gr/index.php?magazines), περιοδικό του Παιδαγωγικού
Τµήµατος ∆.Ε. του Πανεπιστηµίου της Κρήτης.

Περιοδικά ∆ιεθνή
Είναι προσβάσιµα είτε στα µέλη τους, είτε µέσω Ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων (για
παράδειγµα µέσω της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας:
http://www.lib.uom.gr/).
Παραδείγµατα περιοδικών ελεύθερης πρόσβασης:
(http://www.ifets.info/) και
The International Review of Research in Open and Distance Learning
(http://www.irrodl.org/index.php/irrodl).
Tα ελεύθερης πρόσβασης περιοδικά συνιστούν επίσης µια επιλογή για πολλούς
οργανισµούς, θεσµούς και επιστηµονικές ενώσεις (για παράδειγµα δες:
http://www.icaap.org/).

Ψηφιακές Κοινότητες (on line) – e-forae και discussion lists

Discussion lists
Ιδιαίτερα µνεία γίνεται για τους οµίλους του CEDEFOP
(http://www.trainingvillage.gr/etv/default.asp)
Ενδεικτικά, αναφέρεται ο «όµιλος ψηφιακών οµίλων» L-Soft
(http://www.lsoft.com/) καθώς και οι
http://www.h-net.org/
Yahoo! (http://www.yahoo.com)
Google (http://www.google.com)
MySpace (http://www.Myspace.com).
Ένας σχετικός «όµιλος ψηφιακών οµίλων», µαζί µε οδηγίες για τον τρόπο µε τον
οποίο λειτουργούν, υπάρχει στον ιστοχώρο του Παν. του Sheffield (Μ. Βρετανία,
http://www.shef.ac.uk/scharr/ir/email.html#r).
http://www.h-net.org/~edweb/).

Ελληνικοί ιστοχώροι που σχετίζονται µε την Εκπαίδευση και τις ΤΠΕ

AlfaVita (http://www.alfavita.gr/)
Esos (http://www.esos.gr)
Έδρα Εκπαίδευσης (http://www.edra.gr/)
Θρανίο (http://www.thranio.gr/)
Plefsis (http://www.plefsis.gr/)
eduportal (http://eduportal.gr/)
ΠΥΛΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ
(http://users.lar.sch.gr/georgeatha/)
Ανάπλους (http://anaplous.tripod.com/)
Νέες Τεχνολογίες και Πρωτοβάθµια (http://www.de.sch.gr/kvoutsin/)
e-paideia.net (http://www.e-paideia.net/)
e-πύλη εκπαίδευσης (http://www.pekp.gr/)
Πανελλήνιο Σχολικό ∆ίκτυο (http://www.sch.gr/)
e-Πύλη Εκπαίδευσης (http://www.pe.sch.gr/pe)
∆ιευθύνσεις από ∆ηµοτικά (http://dir.forthnet.gr/566-0-gr.html)
Εκπαιδευτική Πύλη Ν. Ηλείας (http://edu.bravepages.com/)
Ελληνική Εκπαιδευτική Πύλη (http://www.greekedu.net/)
∆άσκαλος (http://www.daskalos.edu.gr/)
Εκπαιδευτική Πύλη Νοτίου Αιγαίου (http://www.epyna.gr/)
Η Εκπαιδευτική Πύλη του ΥΠΕΠΘ (http://www.e-yliko.sch.gr/)
Τετράδιο (http://www.tetradio.gr/)
Πανελλήνιο ∆ίκτυο για την εκπαίδευση (http://www.edu.teiath.gr/index.htm)

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
59 Γενικό Μέρος

Πύλη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (http://www.kpe.gr/)

Γέφυρες Παιδείας (http://www.simotas.org/)
Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση στην κοινωνία της πληροφορίας
(http://www.de.sch.gr/kvoutsin)
Παιδεία. Ο ελληνικός εκπαιδευτικός web server (http://www.pedia.gr/)
Αντίβαρο (http://www.antibaro.gr/)

∆ιεθνείς ιστοχώροι που σχετίζονται µε την Εκπαίδευση και τις ΤΠΕ

Αναφέρονται ενδεικτικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε αρχική σελίδα:
http://www.eep-edu.org/InnService/InnHome.htm

Λοιπό ψηφιακό υλικό και ψηφιακές υπηρεσίες

Ψηφιακά βιβλιοπωλεία
Παράδειγµα: http://www.amazon.com
∆ιεθνείς εκδοτικοί οίκοι
Παράδειγµα: http://www.igi-pub.com/about/ και
http://www.tandf.co.uk/journals/

Μαθήµατα online
http://www.w3schools.com
(http://www.sch.gr)
http://www.e-yliko.gr/

Ψηφιακές δράσεις
Το κίνηµα του Ανοιχτού Λογισµικού/λογισµικού Ανοιχτού Κώδικα:
http://www.open-source.gr/ και http://www.ellak.gr/
OLPC (Ένας Φορητός για Κάθε Παιδί): http://olpc.ellak.gr/
Ψηφιακό χάσµα: http://www.digitaldivide.net/
Ασφαλής πλοήγηση στο ∆ιαδίκτυο:
http://www.wiredsafety.org/ και
http://www.educaunet.org
Κατάλογοι διευθύνσεων:
http://www.cpe.gr/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=35
http://www.alfavita.gr/links.htm

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
∆ραστηριότητα 1η
Επισκεφθείτε µερικά ιστολόγια ( blogs) που έχουν σχέση µε την Εκπαίδευση: Tα
ιστολόγια (blogs) µπορούν να είναι οι χώροι στους οποίους αναρτώνται
οµαδοποιηµένες πληροφορίες που αφορούν στο µάθηµα – γενικά ή ειδικά.
Τα blogs προσφέρονται επίσης ιδιαιτέρως για την ανάρτηση εργασιών και την
υποβολή σχολίων (όλων δηµοσίων) από τα υπόλοιπα µέλη των οµάδων-της
κοινότητας
http://www.blogcatalog.com/directory/education_and_training
http://e-filologos.blogspot.com
http://pake31.blogspot.com

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
60 Γενικό Μέρος

http://aibaliotis.blogspot.com/
Εντοπίστε στο ∆ιαδίκτυο πηγές οι οποίες αναφέρονται στις εκπαιδευτικές
εφαρµογές των ιστολογίων και εξετάστε αν τα ιστολόγια θα µπορούσαν να
χρησιµοποιηθούν στα πλαίσια των µαθηµάτων σας.

∆ραστηριότητα 2η
Τα wikis αποτελούν εργαλεία καταλληλότερα µάλλον για τη στήριξη οµαδικών
δραστηριοτήτων, για την επίτευξη κοινών στόχων. http://sdem.pbwiki.com/
Επισκεφθείτε σχετικούς ιστοχώρους και εξετάστε αν οι προτεινόµενες
εκπαδευτικές-διδακτικές δραστηριότητες θα είχαν εφαρµογή στη δική σας
διδασκαλία.

∆ραστηριότητα 3η
Ιστοχώροι και υπηρεσίες για Web2.0 – Education2.0
http://del.icio.us/
http://www.flickr.com/
http://el.wikipedia.org/
http://www.technorati.com/
http://www.facebook.com/
http://www.myspace.com/
http://www.youtube.com/
Επισκεφθείτε τους παραπάνω ιστοχώρους και εξετάστε τη δυνατότητα να
χρησιµοποιήσετε τις υπηρεσίες που προσφέρουν στα πλαίσια της διδασκαλίας σας.

∆ραστηριότητα 4η

Eπισκεφθείτε το http://www.google.com και δηµιουργείστε ένα νέο Google

Account σύµφωνα µε τις οδηγίες των εκπαιδευτών σας – εάν δεν έχετε.
∆ιερευνείστε τις δυνατότητες του Google, για δηµιουργία µιας Κοινότητας (Google
Group), για διαµοίραση αρχείων (Google Docs) καθώς και για τη δηµιουργία
προσωπικού ιστολογίου.
∆ηµιουργείστε προσωπικό ιστολόγιο (blog) και εξετάστε αν θα µπορούσατε να το
χρησιµοποιήσετε στη διάρκεια της επιµόρφωσης.
Συγκρίνετε τις υπηρεσίες για τη δηµιουργία Κοινοτήτων του Google, µε άλλες,
ανάλογες (για παράδειγµα του Yahoo!).

6. Ερωτήσεις

1. Κατά τη γνώµη σας όλες οι νέες υπηρεσίες στα πλαίσια του Web2.0 θα
επηρεάσουν κατά τρόπο ουσιαστικό την Εκπαίδευση;

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
61 Γενικό Μέρος

2. Κατά τη γνώµη σας, οι Οnline Kοινότητες θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν

στα πλαίσια της διδασκαλίας σας (για παράδειγµα να δηµιουργήσετε µια τέτοια
κοινότητα για τους µαθητές σας);

3. Πολλές από τις Online Kοινότητες στην πραγµατικότητα στηρίζονται πάνω σε

φανταστικούς κόσµους και ένα είδος παιχνιδιού. Το πλέον γνωστό παράδειγµα
αποτελεί το περιβάλλον Second Life. Ορισµένα εκπαιδευτικά Ιδρύµατα (για
παράδειγµα Αµερικανικά Πανεπιστήµια) αποπειρώνται να χρησιµοποιήσουν τα
περιβάλλοντα αυτού του είδους για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Κατά τη γνώµη σας
εγχειρήµατα αυτού του είδους έχουν κάποια χρησιµότητα για την Εκπαίδευση; Θα
ενσωµατώνατε εσείς δραστηριότητες αυτού του είδους στις διδασκαλίες σας;

7. Ασκήσεις

1. ∆ηµιουργείστε ή σχεδιάστε ένα µάθηµα της ειδικότητάς σας στο οποίο να

ενσωµατώνετε τις υπηρεσίες του Web2.0

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

Ενδεικτικές ψηφιακές πηγές

∆ικτυογραφία
Ο Σχεδιασµός µιας ∆ιαδικασίας Μάθησης µέσω του ∆ικτύου Υπολογιστών
http://hyperion.math.upatras.gr/tea/Bb.html#B15

∆ραστηριότητες Μάθησης µέσω Υπολογιστή

http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p127raptis.pdf

Οι Νέες Τεχνολογίες στη ∆ιδακτική και τη Μαθησιακή ∆ιαδικασία

http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/eisigisi2.pdf

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Βιβλιογραφία
• K. Ι. Γιαννακόπουλος (2005) Εικονικές Κοινότητες, Εκδόσεις Παπαζήση
• Avouris, N., Dimitracopoulou, A., & Komis, V. (2003). On analysis of
collaborative problem solving: An object-oriented approach. Computers in
Human Behavior, Vol. 19, Issue 2, March, pp. 147-167.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 62 Γενικό Μέρος

• Scardamalia, Μ. & Bereiter, C. (1994). Computer Support for Knowledge –

Building Communities, The Journal of the Learning Sciences, 3(3), pp. 265-
283.
• Frey, K. (1986). H «µέθοδος project». Μια µορφή συλλογικής εργασίας στο
σχολείο ως θεωρία και πράξη. Μτφρ. Κ. Μάλλιου. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης
• Johnson, D. W. & Johnson, R. Τ. (1999). Learning Together and Alone.
Cooperative, Competitive, and Individualistic Learning. 5th ed. Boston, Allyn
and Bacon
• Palloff R. M., Pratt K. (1999) Building Learning Communities in Cybespace,
Jossey-Bass Publishers.
• Turkle Sherryl (1996) Life on the Screen, Simon & Schuster, USA
• Vassilios Dagdilelis, “Critical eLiteracy and Online communties: some
considerations”, Conference eLit 2006
• Wenger Etienne (1998) Communities of Practice, Cambridge University Press.

Ενότητα 2.3.2.α

Το Web 2.0, η κοινωνική δικτύωση

και οι νέες κοινωνικές πρακτικές
1. Εισαγωγή
Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται συνοπτικά τα χαρακτηριστικά του web 2.0,
δηλαδή της νεότερης γενιάς διαδικτυακών τόπων, εργαλείων και διαδικτυακών
υπηρεσιών, που στηρίζονται στην πλήρη συµµετοχή των χρηστών στη
συνδιαµόρφωση του περιεχοµένου τους και την άµεση, απευθείας (online)
συνεργασία µεταξύ των χρηστών. Ορισµένα από τα εργαλεία του web 2.0 έχουν
ήδη αναφερθεί περιστασιακά σε άλλες ενότητες, αλλά στην παρούσα ενότητα τα
εργαλεία του web 2.0 παρουσιάζονται πιο συνθετικά. Ο λόγος για τον οποίο
κρίθηκε αναγκαία µια αναδιοργάνωση του σχετικού υλικού, είναι ότι οι υπηρεσίες
του web 2.0, έχουν αποκτήσει πλέον πολύ µεγάλη σηµασία, παίζουν έναν πολύ
σηµαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση και τη γενική κουλτούρα των σηµερινών
νέων και ταυτόχρονα διανοίγουν πολλές νέες δυνατότητες στη διδασκαλία και τη
µάθηση.

∆ιδακτικοί • Η εκµάθηση βασικών χαρακτηριστικών του web 2.0

Στόχοι
• H εξοικείωση µε µερικά από τα βασικά περιβάλλοντα και τις υπηρεσίες του
web 2.0
• H βασική γνώση της προβληµατικής που σχετίζεται µε τις νέες χρήσεις και τις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
63 Γενικό Μέρος

κοινωνικές πρακτικές που χαρακτηρίζουν το web 2.0

2. Μερικοί βασικοί ορισµοί

Τι διαφοροποιεί το web 2.0 από την προηγούµενη γενιά υπηρεσιών;

Με τον όρο «web 2.0» εννοούνται µια σειρά από εφαρµογές και περιβάλλοντα στο
∆ιαδίκτυο που χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι είναι ανοιχτά στην πρόσβαση
και ευνοούν την ουσιαστική συµµετοχή των χρηστών: οι χρήστες δεν
επισκέπτονται µόνο ιστοσελίδες και δεν αρκούνται στην παθητική ανάγνωση του
περιεχοµένου τους, αλλά σχολιάζουν, κατασκευάζουν δικές τους ιστοσελίδες και
δηµιουργούν περιεχόµενο. Ταυτόχρονα, αξιολογούν συλλογικά το ψηφιακό
περιεχόµενο του ∆ιαδικτύου, µοιράζονται τους ψηφιακούς πόρους, δηµιουργούν
και συντηρούν online κοινότητες. Το web 2.0 ξεκίνησε κατ’ ουσίαν στις αρχές του
21ου αιώνα, µετά την κατάρρευση πολλών οnline επιχειρήσεων στο τέλος της
δεκαετίας του ’90.
Σχετικά µε την ιστορία του όρου και το νόηµά του, υπάρχουν πολλά στοιχεία στο
http://oreilly.com/web2/archive/what-is-web-20.html?page=1
καθώς και στο
http://www.paulgraham.com/web20.html
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).
όπως και στη wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0

Το web 2.0, αυτό καθαυτό, είναι πολύ σηµαντικό – µε την έννοια ότι οι υπηρεσίες
που προσφέρει είναι ευρύτατα διαδεδοµένες και έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στον
τρόπο µε τον οποίο οι άνθρωποι εκφράζονται, επικοινωνούν και τελικά
διαµορφώνουν τις ταυτότητές τους, κυρίως µεταξύ των νέων. Εξίσου σηµαντικό
είναι όµως και το γεγονός ότι το web 2.0 δηµιουργήθηκε εντελώς απρόσµενα,
αναπτύχθηκε ταχύτατα και επηρέασε σε σηµαντικό βαθµό την εξέλιξη του
∆ιαδικτύου, αλλά και των κοινωνικών πρακτικών των χρηστών του ∆ιαδικτύου.
Ενδεχόµενα, αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό των αλλαγών που πρόκειται να
επέλθουν στο µέλλον: οι µελλοντικές υπηρεσίες του ∆ιαδικτύου και των άλλων
δικτύων θα είναι πιθανότατα απρόβλεπτες και ο ρόλος τους ενδέχεται να καταστεί
σηµαντικός σε πολύ µικρό χρονικό διάστηµα. Οι παράγοντες αυτοί πρέπει λοιπόν
να ληφθούν σοβαρά υπόψη στη διαδικασία ψηφιακού εγγραµµατισµού τόσο των
εκπαιδευτικών, όσο και των µαθητών.
Το web 2.0 διανοίγει πολλές νέες διδακτικές δυνατότητες. Η εκµετάλλευση των
δυνατοτήτων αυτών ωστόσο, πολλές φορές προϋποθέτει την εφαρµογή
καινοτόµων διδακτικών µεθόδων. Αν, αντίθετα, τα νέα αυτά εργαλεία
χρησιµοποιηθούν στα πλαίσια τυπικών, παραδοσιακών µαθηµάτων, η χρησιµότητα
τους θα είναι πολύ περιορισµένη.
Η γνώση των διδακτικών δυνατοτήτων του Web 2.0, αλλά και των νέων
κοινωνικών πρακτικών, αποτελούν ένα σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων πολύ
σηµαντικό για τους εκπαιδευτικούς. Στα πλαίσια της παρούσας ενότητας οι
εκπαιδευτικοί θα γνωρίσουν τα βασικά χαρακτηριστικά των υπηρεσιών Web 2.0 και
των εκπαιδευτικών τους δυνατοτήτων, έτσι ώστε να αποκτήσουν τις στοιχειώδεις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
64 Γενικό Μέρος

γνώσεις που θα τους επιτρέψουν να διερευνήσουν τις δυνατότητες αυτές σε

µεγαλύτερο βάθος και να τις χρησιµοποιήσουν στη διδακτική πράξη.
Τo web 2.0 χαρακτηρίζεται από µερικά στοιχεία:

1. είναι ανοιχτό µε την έννοια της ανοιχτής πρόσβασης από όλους τους πολίτες,
ανεξάρτητα από ηλικία, µόρφωση, οικονοµική κατάσταση κλπ. Το web 2.0
στοχεύει στη µείωση του ψηφιακού χάσµατος που υφίσταται ανάµεσα σε
ορισµένες οµάδες των πολιτών. Ευνοεί επίσης ις πλατφόρµες και εφαρµογές
που είναι που εντάσσονται στο κίνηµα του Free, Open Source Software
(FOSS). Αυτός ο τρόπος οργάνωσης και διάθεσης των πληροφοριών φαίνεται
να έχει γενικότερες επιπτώσεις, για παράδειγµα στον τρόπο µε τον οποίο
αντιµετωπίζουν τα σχετικά θέµατα οι θεσµοί και τα ιδρύµατα: το γνωστό ΜΙΤ
που διαθέτει τα µαθήµατα του online, ελεύθερα και η EΡΤ που ψηφιοποιεί και
διαθέτει ελεύθερα τα αρχεία της (µε ακουστικό και οπτικό υλικό) αποτελούν
δυο χαρακτηριστικές περιπτώσεις.
2. Το web 2.0 επιτρέπει και ευνοεί τη συνεργασία, την συλλογική δράση την
κοινωνική δικτύωση. Eιδικότερα, σε σχέση µε τη µάθηση, η κυρίαρχη
αντίληψη είναι η «συµµετοχική» και όχι η αντίληψη της «πρόσκτησης» της
γνώσης.
3. Το web 2.0 επιτρέπει την προσωπική έκφραση και διάδοση των ιδεών – η
ανάπτυξη της «ατοµικής δηµοσιογραφίας» (personal online journalism) είναι
µια χαρακτηριστική συνέπεια αυτής της τάσης – µε όλα τα θετικά και αρνητικά
στοιχεία της.
4. ευνοεί τη δηµιουργία – και φυσικά διαµοίραση – περιεχοµένου, ψηφιακών ή
ψηφιοποιηµένων πόρων από τους χρήστες)

Ένα πολύ σηµαντικό στοιχείο του web 2.0 φαίνεται, ωστόσο, να είναι ακόµη
απρόβλεπτο: η ιστορική εµπειρία δείχνει ότι συχνά οι σηµαντικές τεχνολογικές
εφευρέσεις (όπως ο ηλεκτρισµός, το αυτοκίνητο ή η τυπογραφία) δεν εκτιµώνται
σωστά από την αρχή. Οι οικονοµικές, πολιτισµικές, γενικά οι κοινωνικές τους
επιπτώσεις τους και η έκτασή τους δηλαδή, δε µπορούν να γίνουν αντιληπτές στα
πρώτα στάδια της εξέλιξής τους ούτε και το είδος των χρήσεων που
αναπτύσσονται, όταν οι τεχνολογίες αυτές αποκτήσουν µια «ωριµότητα», δηλαδή
καταστούν εύχρηστες, φθηνές και διαδοθούν πολύ. Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν να
µην είµαστε σήµερα σε θέση να αντιληφθούµε πλήρως τις επιπτώσεις της
ψηφιακής τεχνολογίας της επικοινωνίας – ίσως ούτε καν να τις φανταστούµε.
Ενδεχοµένως λοιπόν, το πιο σηµαντικό συµπέρασµα µας να είναι ότι µπορούµε να
είµαστε σχεδόν σίγουροι ότι τα πράγµατα στον τοµέα των ψηφιακών επικοινωνιών
θα αλλάζουν µε µεγάλες ταχύτητες για αρκετό καιρό ακόµη και οι κοινωνικές
επιπτώσεις των αλλαγών αυτών δε θα είναι αµελητέες. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ο
ρόλος της εκπαίδευσης και του σχολείου στην παρούσα τους µορφή, ίσως θα
πρέπει να επαναπροσδιοριστεί. Έτσι, για παράδειγµα, θα αναπτυχθούν νέες
διδακτικές µέθοδοι και πρακτικές, οι οποίες θα επιτρέπουν στους µαθητές να
συνεργάζονται και να εκµεταλλεύονται πληρέστερα το δυναµικό των νέων

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
65 Γενικό Μέρος

τεχνολογιών και του ∆ιαδικτύου. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το εκπαιδευτικό

σύστηµα δε µπορεί να παραµένει «κλειστό» στις αλλαγές που ήδη συντελούνται.

3. Yπηρεσίες Web 2.0

Μια καλή εισαγωγή στις νέες υπηρεσίες του ∆ιαδικτύου αποτελεί ένα σύντοµο
βίντεο, που δείχνει µε πολύ παραστατικό τρόπο την επίδρασή τους στον τρόπο µε
τον οποίο εκφραζόµαστε και επικοινωνούµε ψηφιακά:
http://vodpod.com/watch/25484-the-machine-is-using-us-final-version ή
http://www.youtube.com/watch?v=6gmP4nk0EOE
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).

Επίσης, στη διεύθυνση: http://www.go2web20.net/ (τελευταία επίσκεψη

12/12/2009) υπάρχει ένα µεγάλο ευρετήριο µε εφαρµογές Web 2.0. Παρόµοιο
ευρετήριο (για υπηρεσίες που δεν απαιτούν εγγραφή του χρήστη):
http://blog.go2web20.net/2008/03/39-web-based-tools-that-dont-require.html
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).
Στον ιστοχώρο http://twopointouch.com/2006/08/17/10-definitions-of-web-20-
and-their-shortcomings/
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009)
υπάρχουν µερικά από τα πλέον σηµαντικά χαρακτηριστικά του Web 2.0.
Ποιες είναι οι σύγχρονες τεχνολογικές τάσεις; Ποιο θα είναι το µέλλον του web
2.0; Ακριβέστερα, ποιες θα είναι οι νέες υπηρεσίες που θα χαρακτηρίσουν τα
αµέσως επόµενα χρόνια; Θα υπάρξει κάποιο web 3.0; Είναι βέβαια πολύ δύσκολο
να κάνει κανείς προβλέψεις αφού, σε µεγάλο βαθµό, η πρόοδος της τεχνολογίας
εξαρτάται, εκτός των άλλων, και από τη γενική κατάσταση της οικονοµίας
οικονοµία και τα οικονοµικά συµφέροντα των µεγάλων εταιρειών.
∆υο φαίνεται πάντως να είναι οι επικρατέστερες τάσεις: η «φορητή ταυτότητα»,
δηλαδή η διασύνδεση των ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης (έτσι ώστε στοιχεία
από τον ένα να µεταδίδονται και να ενηµερώνουν το λογαριασµό του ίδιου χρήστη
σε άλλον) και η επέκταση των υπηρεσιών στις φορητές συσκευές (τηλέφωνα
τρίτης και τέταρτης γενιάς, ipod αλλά και υπερφορητά netbooks κ.ά.).
Φυσικά, τα σενάρια αυτά είναι πιθανά – αλλά βέβαιες προβλέψεις είναι πολύ
δύσκολο να κάνει κανείς, ακόµη και για το εγγύς µέλλον (για παράδειγµα:

http://media.nucleus.naprojects.com/pdf/OPEN_BOOK5_SM_Adam.pdf).
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009)

Μια εκτενής και καλά τεκµηριωµένη αναφορά σχετικά µε τις φορητές συσκευές
πάσης φύσεως και το µέλλον τους υπάρχει στο:

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
66 Γενικό Μέρος

http://www.scribd.com/doc/9883044/JPMorgan-Internet-Report-2009
(τελευταία επίσκεψη 12/01/2010)
Oι περιγραφές αυτές δε λαµβάνουν υπόψη τους τις ταυτόχρονες προόδους που
συντελούνται σε τοµείς όπως:
- τα εκπαιδευτικά παιχνίδια
- την πρόοδο στις νέες αρχιτεκτονικές των ψηφιακών συστηµάτων, το cloud
computing και άλλες τεχνολογίες (οι οποίες, ενδεχοµένως, θα ευνοήσουν ακόµη
περισσότερο τις φορητές συσκευές και το mobile learning). Τυπικό παράδειγµα
νέου τύπου Η.Υ. – αλλά µε αβέβαιο σχετικά µέλλον – αποτελεί ο XO-1 (project
One Laptop Per Child:
http://www.ellak.gr/index.php?option=com_openwiki&Itemid=103&id=ellak:ell
hnopoihsh_ma8htikou_ypologisti.txt)
- τη βιοπληροφορική
- τα «έξυπνα» αντικείµενα
Ο λόγος για τον οποίο δίνεται µεγάλη σηµασία στο web 2.0, είναι ότι το web 2.0
είναι «ήδη εδώ», έχει δηλαδή ήδη πολύ µεγάλη ανάπτυξη και καθολική σχεδόν
αποδοχή.

Blogs (Ιστολόγια) και «προσωπική δηµοσιογραφία» (personal

journalism)

Οδηγίες για τους αρχάριους στα ιστολόγια υπάρχουν στο:

http://www.problogger.net/archives/2006/02/14/blogging-for-beginners-2/
Επίσης, κατατοπιστικό είναι το video:
http://www.commoncraft.com/blogs
(τελευταία επίσκεψη 12/01/2010)

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
67 Γενικό Μέρος

Τα ιστολόγια απετέλεσαν αρχικά ιστοχώρους στους οποίους ο εξουσιοδοτηµένος

χρήστης µπορούσε να αναρτήσει προσωπικές σκέψεις – ένα είδος προσωπικού,
χρονολογηµένου ηµερολογίου. Τα αναρτώµενα µηνύµατα µπορoύν να τα
σχολιάσουν οι επισκέπτες του ιστολογίου (ή ορισµένοι εξουσιοδοτηµένοι
επισκέπτες). Ωστόσο, τα ιστολόγια γνώρισαν πολύ µεγάλη ανάπτυξη και οι χρήσεις
τους ξεπέρασαν πολύ γρήγορα το προσωπικό ηµερολόγιο για να αναχθούν ακόµη
και σε προσωπικές, ψηφιακές εφηµερίδες
(http://wapedia.mobi/en/Citizen_journalism?t=4) και «τόπους» κοινωνικού
σχολιασµού ή κέντρα στήριξης της διδασκαλίας.
Τα ιστολόγια επιτρέπουν την ανάρτηση ανακοινώσεων σε αντίστροφη χρονολογική
σειρά και την αναγραφή σχολίων για κάθε ανακοίνωση από τους επισκέπτες του
ιστολογίου. Για τη δηµιουργία ιστολογίου µπορεί είτε να χρησιµοποιηθεί ένας
αποµεµακρυσµένος πάροχος υπηρεσιών αυτού του είδους (για παράδειγµα, το
Google, ή το http://wordpress.com/ επιτρέπει τη δηµιουργία ιστολογίου σε όσους
έχουν λογαριασµό), είτε να χρησιµοποιηθεί η δυνατότητα που ενσωµατώνεται σε
ορισµένα περιβάλλοντα διαχείρισης της γνώσης ή διαχείρισης περιεχοµένου (όπως
το Moodle), είτε, τέλος, να χρησιµοποιηθεί µια ειδική εφαρµογή (για παράδειγµα:
http://wordpress.org/ - τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Όπως είναι
αναµενόµενο, τα «τοπικά» ιστολόγια είναι λιγότερο «ορατά» στο ∆ιαδίκτυο, αλλά
καλύτερα ελεγχόµενα και οι επισκέπτες τους, κατά κανόνα, είναι ενηµερωµένοι και
τα παρακολουθούν συστηµατικά.
Τα ιστολόγια προσφέρουν πολλές δυνατότητες για διαδικτύωση µεταξύ τους και
ενηµέρωση όσων ενδιαφέρονται, όταν υπάρχει οιαδήποτε επικαιροποίηση ή
µεταβολή του περιεχοµένου τους (όπως η ανάρτηση νέων µηνυµάτων).
Τα blogs συχνά λειτουργούν ως χώροι «προσωπικής δηµοσιογραφίας», ως ένα
είδος δηλαδή εφηµερίδων, ή ακριβέστερα ως ένα είδος «δηµοσιογραφικού
πρακτορείου» που αντλεί πληροφορίες και ειδήσεις από παντού (προσωπικές, από
τον τύπο ή από άλλα blogs) και τις αναπαράγει. Η «δηµοσιογραφία των πολιτών»
είναι επίσης µια νέα, σχετικά, κοινωνική πρακτική πολιτών που επιθυµούν να
παίξουν έναν ενεργό ρόλο στη συλλογή, επεξεργασία, αναφορά και διάδοση
ειδήσεων (σχετικό: έκθεση We Media του 2003). H πρακτική αυτή, ολοένα και πιο
συχνή, όπως είναι φυσικό, εγείρει πολλές συζητήσεις, καθώς θέτει θέµατα ηθικής
και δεοντολογίας, επαγγελµατισµού, οικονοµικά θέµατα - ανταγωνισµός µε τις
εφηµερίδες – αλλά και θέµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας κ.ά.). Πάντως, ενδεικτικό
της επιρροής που έχουν σήµερα τα ιστολόγια είναι το γεγονός ότι µέσα στο πλαίσιο
αυτό, όπως είναι γνωστό, το Υπουργείο Παιδείας, ∆ια Βίου Μάθησης και
Θρησκευµάτων, αποφάσισε να ενηµερώνει συστηµατικά µε ανακοινώσεις όσους
blogers το επιθυµούν: …ζητά τη συµµετοχή και συµβολή των ιστολογίων (blogs),

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
68 Γενικό Μέρος

στην πληροφόρηση και ενηµέρωση των πολιτών, ως προς τα θέµατα που

σχετίζονται µε τις αρµοδιότητες του (ανακοίνωση του Υπουργείου.
(http://www.ypepth.gr/el_ec_category1757.htm)
Στη λεγόµενη «µπλογκόσφαιρα» οι πρακτικές της συλλογικής/συνεργατικής
αξιολόγησης εφαρµόζονται εξίσου αποτελεσµατικά. Έτσι, ο ιστοχώρος Digg
http://about.digg.com/ και άλλοι όµοιοι του, υιοθετεί µια ασυνήθιστη διαδικασία
για να αναδείξει τις σπουδαιότερες ειδήσεις αλλά και γενικά το πιο σηµαντικό
ψηφιακό υλικό: ό,τιδήποτε δηµοσιοποιείται στον ιστοχώρο (ειδήσεις, αλλά και
φωτογραφίες ή βίντεο) υποβάλλεται για «κρίση» στους αναγνώστες του
ιστοχώρου. Αν αυτό λάβει αρκετές ψήφους (τα λεγόµενα Diggs) τότε
δηµοσιοποιείται στην πρώτη σελίδα, ενώ οι αναγνώστες µπορούν να το
σχολιάσουν δηµόσια.
Τα ιστολόγια έχουν ευρείες εφαρµογές στην Εκπαίδευση.
Μερικά παραδείγµατα:
http://e-filologos.blogspot.com/,
http://3gymnasio-toumpas-thessalonikis.blogspot.com/ και
http://blogs.sch.gr/tgiakoum/

Wikis

Πρόκειται για ένα ιστοχώρους ή ιστοσελίδες στους οποίους οι χρήστες, και όχι
µόνο ο δηµιουργός, επιτρέπεται να προσθέτουν ή να επεξεργάζονται το
περιεχόµενο. H δηµιουργία και επεξεργασία των ιστοσελίδων δε γίνεται έµµεσα,
δηλαδή αλλάζοντας τον κώδικα html, αλλά άµεσα, µέσω ενός φυλλοµετρητή (web
browser). Το πιο γνωστό «προϊόν» των wikis είναι η γνωστή wikipedia:
http://el.wikipedia.org/ και στην ιστοσελίδα http://www.wikimedia.org/ είναι
συγκεντρωµένοι όλοι οι σχετικοί ιστοxώροι µε το project wikipedia.
Ένα κατατοπιστικό βίντεο για τη λειτουργία των wikis υπάρχει στη διεύθυνση:

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
69 Γενικό Μέρος

http://www.commoncraft.com/video-wikis-plain-english
(Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).
Έτσι, τα wikis αποτελούν περιβάλλοντα κατάλληλα για τη συνεργατική δηµιουργία
ιστοσελίδων.
Στις παρακάτω διευθύνσεις υπάρχουν οδηγίες για καλές πρακτικές στη δηµιουργία
και συντήρηση wikis, όπως και ορισµένα στοιχεία από την ιστορία των wikis από το
1995:

• http://c2.com/cgi/wiki?WelcomeVisitors
• http://c2.com/cgi/wiki?WikiHistory
• http://c2.com/cgi/wiki?WikiDesignPrinciples

(Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).

Η δυνατότητα δηµιουργίας ιστοσελίδων wikis είναι ενσωµατωµένη στα
περισσότερα σύγχρονα, ολοκληρωµένα περιβάλλοντα διαχείρισης περιεχοµένου ή
διαχείρισης γνώσης.

Podcasts και Vodcasts

H λέξη Podcasts προέρχεται από τις λέξεις Portable On Demand Broadcasting,
δηλαδή, σε ελεύθερη απόδοση, «φορητή αναµετάδοση κατόπιν αιτήσεως».
Το Podcast είναι ουσιαστικά ένα σύνολο από αρχεία ήχου (ή βίντεο – στην
περίπτωση αυτή µπορεί να χρησιµοποιηθεί ο όρος vodcast) τα οποία είναι
διαθέσιµα στο ∆ιαδίκτυο κυρίως µέσα από υπηρεσίες προσωπικής συνδροµής
(σύστηµα RSS feed ή Atom) και µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε Η.Υ. ή άλλες
συσκευές (όπως mp3 players, iPods κ.ά.). Το βασικό τους χαρακτηριστικό είναι ότι
οι συνδροµητές-χρήστες, ενηµερώνονται αυτόµατα όταν ανανεώνεται το
περιεχόµενο των Podcasts, δηλαδή όταν υπάρχει καινούριο περιεχόµενο. Το
Podcast εµφανίστηκε το 2004 και γρήγορα έγινε πολύ δηµοφιλές. Η βασική
καινοτοµία των Podcasts δεν είναι τεχνολογική, αλλά µάλλον η ευκολία χρήσης
του.
Οδηγίες για τη χρήση του Podcast και καλές πρακτικές στο:
http://www.learnoutloud.com/Content/Topic-Pages/Introduction-To-
Podcasting/17
καθώς και στο:
http://www.ukoln.ac.uk/qa-focus/documents/briefings/briefing-83/html/
(Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).

Εικονικοί κόσµοι - Virtual worlds

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
70 Γενικό Μέρος

Οι εικονικοί κόσµοι και ιδιαίτερα το Second Life (http://secondlife.com/) και το

OpenSimulator (http://opensimulator.org/wiki/Main_Page) (Τελευταία επίσκεψη
12/12/2009) αποτελούν εδώ και µερικά χρόνια ένα πολύ διαδεδοµένο µέσο για τη
διδασκαλία, αν και θα πρέπει να αναφερθεί ότι ίσως η εκτεταµένη χρήση τους στο
τυπικό σχολικό περιβάλλον (και ιδιαίτερα το ελληνικό) να είναι δύσκολη.
Πληροφορίες για τις εκπαιδευτικές (και µη-εκπαιδευτικές) χρήσεις των εικονικών
κόσµων µπορoύν να βρεθούν στα εξής:
http://www.virtual.gmu.edu/pdf/constr.pdf
http://sleducation.wikispaces.com/educationaluses

Κοινωνική δικτύωση και folksonomy

Ίσως η πιο σηµαντική εξέλιξη στον ευρύτερο χώρο του web 2.0 είναι η ραγδαία
ανάπτυξη των χώρων κοινωνικής δικτύωσης. Το FaceBook
(http://www.facebook.com) αριθµεί περίπου 350 εκατοµµύρια µέλη (Ιανουάριος
του 2010), το MySpace (http://www.myspace.com) άνω των 450 και το Twitter
(http://www.twitter.com) περίπου 50 εκατοµµύρια µέλη – σύµφωνα τουλάχιστον
µε στοιχεία που δίνει η wikipedia. Αντίστοιχoι ιστοχώροι περιορισµένης εµβέλειας
(γεωγραφικής, γλωσσικής ή εξειδικευµένων θεµάτων), όπως το ρωσσικό Vkontakt
αριθµούν αντίστοιχου πλήθος µελών – περίπου 50 εκατοµµύρια για το ρωσσικό
ιστοχώρο.
Στη διεύθυνση:
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_social_networking_websites υπάρχει µια
ενηµερωµένη εκτεταµένη κατάσταση ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 71 Γενικό Μέρος

Οι ιστοχώροι αυτοί δεν έχουν την ίδια αποστολή, ούτε το ίδιο στυλ. Ενώ το
Facebook και το MySpace είναι γενικού περιεχοµένου, άλλοι ιστοχώροι όπως ο
ning (http://www.ning.com) επιτρέπουν στους χρήστες τους τη δηµιουργία των
δικών τους δικτύων και ιστοχώροι όπως ο linkedin (55 εκατοµµύρια µέλη,
http://wwwlinkedin.com) απευθύνονται κυρίως σε επαγγελµατίες οι οποίοι θέλουν
να δηµιουργήσουν δίκτυα πελατών, συνεργατών κ.λ.π.
Οι επιπτώσεις των δικτύων αυτών δεν είναι ακριβώς εκτιµηµένες. Ορισµένοι
ερευνητές φτάνουν να µιλούν ακόµη και για µια κοινωνική επανάσταση που
συντελείται σταδιακά (σχετικές αναφορές στη βιβλιογραφία), ωστόσο υπάρχουν
κριτικές φωνές που αµφισβητούν το βάθ0ς των αλλαγών που θα συντελεστούν.
Η σχέση αυτών των δικτύων γενικά µε την εκπαίδευση είναι στενή: τα
περισσότερα από τα δίκτυα αυτά έχουν ιδιαίτερα τµήµατα που σχετίζονται µε την
εκπαίδευση µε διάφορους τρόπους: δηµοσιοποίηση εργασιών, υποστήριξη
εκπαιδευτικών δικτύων ποικίλης µορφής, διαµοίραση υλικού είναι µερικές µόνο
από τις δραστηριότητες που υλοποιούνται µέσω των ιστοχώρων κοινωνικής
δικτύωσης.
H συλλογικότητα που δηµιουργείται στα πλαίσια των διαφόρων ψηφιακών
Κοινοτήτων δηµιουργεί νέες κοινωνικές πρακτικές. Αναφέρθηκε ήδη το
παράδειγµα του dig και του del.icio.us τα οποία στηρίζουν τη λειτουργία τους στις
ίδιες τις επιλογές των χρηστών. Η ιδέα αυτή, της έµµεσης δηλαδή αξιολόγησης
των ψηφιακών πόρων και την ανάδειξη (ό,τι µπορεί αυτό να σηµαίνει κατά
περίτπωση) των πλέον σηµαντικών βρίσκει πολλές γενικεύσεις και είναι γνωστή µε
τη γενική ονοµασία folksonomy. Για παράδειγµα, είναι γνωστό ότι η µηχανή
αναζήτησης Google λειτουργεί µε µια ανάλογη αρχή προκειµένου να ταξινοµήσει
τα sites που εντοπίζει σε µια δεδοµένη αναζήτηση.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
∆ραστηριό Το µέλλον
τητα 1η
Είναι βέβαια πολύ δύσκολο να προβλέψει το µέλλον των
ψηφιακών τεχνολογιών γιατί εξελίσσονται µε πολύ µεγάλη
ταχύτητα. Ορισµένες ενδείξεις πάντως δείχνουν ότι οι
σηµαντικότερες εξελίξεις θα είναι στο τοµέα των κινητών
συσκευών και της «κινητής µάθησης» (mobile learning).
Συσκευές αυτού του είδους µπορεί να είναι οι λεγόµενοι
υποφορητοί (ή τα netbooks, όπως αυτά που διενεµήθησαν το
2009 στην 1η Γυµνασίου), αλλά και συσκευές όπως τα ipods, τα

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 72 Γενικό Μέρος

ipads αλλά και συσκευές όπως οι e-readers και τα kindles.

Πρόσφατη σχετικά αναφορά µιας µεγάλης εταιρείας
(http://www.scribd.com/doc/9883044/JPMorgan-Internet-
Report-2009, τελευταία επίσκεψη 29/01/2010) τεκµηριώνει µε
στοιχεία την τάση αυτή

Άλλες τάσεις στο τοµέα αυτό είναι η «ενσωµάτωση» των δικτύων

µέσα σε αντικείµενα καθηµερινής χρήσης (όπως ρούχα,
ηλεκτρικές οικιακές συσκευές κ.ά).

Αναµένεται επίσης να είναι πολύ σηµαντικ΄ςο ο ρόλςο των

ψηφιακών βιβλιοθηκών (digital libraries)

Βρείτε σχετικά στοιχεία στο ∆ιαδίκτυο και σχολιάστε τα

Επισκεφτείτε τη σελίδα:
∆ραστηριό
τητα 2η http://www.nytimes.com/2006/06/21/nyregion/21sidekick.html
?_r=1
Περιέχει την ιστορία του χαµένου κινητού τηλεφώνου και της
ανάκτησής του.

Συζητείστε την ιστορία αυτή και το γενικότερο νόηµά της.

Οι νέοι ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης θέτουν και ορισµένα
∆ραστηριό
τητα 3η θέµατα ασφαλείας των χρηστών (για παράδειγµα, ασφάλεια
προσωπικών στοιχείων). ∆ιαβάστε την παρακάτω ιστορία και
σχολιάστε την.

http://www.alfavita.gr/worldnews/des.php?id=1166

Οι αλλαγές των ρυθµίσεων ασφαλείας και της προστασίας των

προσωπικών δεδοµένων που έγιναν στο Facebook φαίνεται ότι
δεν ήταν οµαλή για όλο τον κόσµο. Εκτός από τους απλούς
χρήστες της υπηρεσίας, έπεσε θύµα και ο Mark Zuckerberg αφού
δηµοσιοποιήθηκαν κρυφές φωτογραφίες του. Μετά τις νέες
ρυθµίσεις της υπηρεσίας, στο προφίλ του Zuckerberg
εµφανίστηκε µια φωτογραφία του δίπλα σε µια πισίνα να κρατάει
ένα αρκουδάκι, µε ύφος σαν να βρισκόταν υπό την επήρεια
αλκοόλ ή άλλης ουσίας. Αυτή η φωτογραφία µε το αρκουδάκι
αφαιρέθηκε λίγη ώρα µετά την εµφάνιση της είδησης. Έπειτα από
αυτή την εξέλιξη, ελάχιστοι πείστηκαν από τις εξηγήσεις του
Zuckerberg.
RSS readers ονοµάζονται ορισµένες διαδικτυακές εφαρµογές οι
∆ραστηριό

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 73 Γενικό Μέρος

τητα 4η οποίες συγκεντρώνουν ψηφιακούς πόρους από διάφορες πηφές

σε µια «θέση» (για παράδειγµα εξειδικευµένη ιστοσελίδα) ώστενα
είναι πιο εύκολη η ανάγνωσή τους. Βρείτε σχετικές πληροφορίες
στο ∆ιαδίκτυο.

Ενότητα 3.1

To ∆ιαδίκτυο ως πηγή
πληροφοριών
1. Εισαγωγή
Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τα πλεονεκτήµατα και τα
µειονεκτήµατα της αναζήτησης πληροφοριών στο ∆ιαδίκτυο.
Εξετάζονται επίσης και τεχνικές για την ασφαλή και αποτελεσµατική
αναζήτηση πληροφοριών µε επιθυµητά χαρακτηριστικά (όπως είναι η
αξιοπιστία, η επικαιρότητα, η πληρότητα των πληροφορικών κ.ά). Η
αναζήτηση, επεξεργασία και αναµετάδοση των πληροφοριών ωστόσο,
συντελείται µέσα σε ένα συγκεκριµένο σχολικό περιβάλλον και µε
σκοπό τη διδακτική αξιοποίηση των πληροφοριών αυτών. Έτσι η
παρουσίαση των τεχνικών αναζήτησης πληροφοριών εντάσσεται µέσα
σε ένα διδακτικό πλαίσιο.

∆ιδακτικοί Στόχοι • Η υλοποίηση αναζητήσεων µέσα από µηχανές αναζήτησης,

αρχειοκαταλόγους, και εργαλεία µετα-αναζήτησης.
• Η εκµάθηση βασικών τεχνικών και µεθόδων για την
αποτελεσµατική χρήση του ∆ιαδικτύου ως πηγής πληροφορίας

2. Πλεονεκτήµατα από τη χρήση του

∆ιαδικτύου για την αναζήτηση

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
74 Γενικό Μέρος

πληροφοριών
• Υπάρχει πληθώρα πληροφοριών (που περιλαµβάνουν µεγάλο

Σε επίπεδο πηγών εύρος από media).

• Οι µαθητές καθίστανται «ερευνητές πληροφοριών» λόγω της
εύκολης πρόσβασης σε δεδοµένα
• Οι µηχανές αναζήτησης είναι γρήγορες, αποτελεσµατικές Κι
εύκολες στη χρήση τους.
• ∆υνατότητα άµεσης σύνδεσης µε µέρη και ανθρώπους
Σε επίπεδο
επικοινωνίας • Παγκόσµια διάχυση της πληροφορίας
• Κίνητρο να µοιραστούν οι µαθητές online τη δουλειά τους µε
άλλους οπουδήποτε.
• Ευκολότερη κατανόηση πληροφοριών που αφορούν

Εξεικόνιση πολύπλοκα αντικείµενα µε τη χρήση εξεικονιστικών

(Visualization) και
αναπαραστάσεων.
µοντελοποίηση
• Περισσότερος έλεγχος µάθησης από µέρους των µαθητών
(εποικοδοµητισµός) αφού από µόνοι τους ανακαλύπτουν
παρά βλέπουν και αποµνηµονεύουν.

3. Επιφυλάξεις και σηµεία για

επισήµανση σε σχέση µε τη διδακτική
χρήση του ∆ιαδικτύου

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
75 Γενικό Μέρος

• Υπάρχει πολύ µεγάλος όγκος πληροφορίας για κάθε

συγκεκριµένο θέµα (Υπερφόρτωση πληροφορίας)
• Είναι επιτακτική ανάγκη ποιοτικού ελέγχου στα δεδοµένα που
βρίσκουν και χρησιµοποιούν οι µαθητές. Oι πληροφορίες σε
Σε επίπεδο πηγών
πολλές περιπτώσεις δεν είναι αξιόπιστες, δεν είναι πλήρεις,
δεν είναι επίκαιρες ή, ενδεχοµένως, παρουσιάζουν πολύ
µεγάλες αποκλίσεις από τα αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα,
ενδεχοµένως εµπεριέχουν µηνύµατα σεξιστικά, ρατσιστικά,
αντικοινωνικά. Θα πρέπει τα ενδεχόµενα αυτά να ληφθούν
υπόψη από τους διδάσκοντες, σε συνδυασµό µε το γεγον΄ςο
ότι οι µαθητές δεν έχουν εκείνο το γνωστικό και πολιτισµικό
υπόβαθρο που θα τους επέτρεπε αν ελέγξουν την ποιότητα
των πληροφοριών που ελέγχουν στο ∆ιαδίκτυο.
• Πολλές µηχανές αναζήτησης παρουσιάζουν αποτελέσµατα µιας
αναζήτησης µε βάση εµπορικά και οικονοµικά κριτήρια αντί
για ακαδηµαϊκά και κοινωνικά.
• Είναι ανεπαρκής ο χρόνος εκπαίδευσης για να επιτευχθεί µια
αποτελεσµατική χρήση των µηχανών.
• Θα πρέπει να επισηµανθούν τα προβλήµατα που δηµιουργεί η
χρήση πηγών πληροφοριών που προστατεύονται από
κάποιου είδους πνευµατικά δικαιώµατα. Επίσης, οι µαθητές
πρέπει να εθισθούν στην αναφορά των πηγών που
χρησιµοποιούν από το ∆ιαδίκτυο.
• Θα πρέπει οι µαθητές να ασκηθούν στην εκµετάλλευση, την
κριτική σύνθεση πληροφοριών και όχι στην απλή παράθεσή
τους (“copy-paste”).
• Οι µαθητές θα πρέπει να ευαισθητοποιηθούν στους «κανόνες»
του νέου τρόπου επικοινωνίας µέσω δικτύων Η.Υ., ιδιαιτέρως
του ∆ιαδικτύου, να σέβονται τη λεγόµενη netiquette – για
παράδειγµα να συνειδητοποιήσουν, ότι παρά την αµεσότητα
της ψηφιακής επικοινωνίας, πρόκειται τελικά για γραπτή
επικοινωνία και άρα καλόν είναι να παρουσιάζονται όταν
ξεκινούν µια επικοινωνία µε κάποιο άτοµο.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 76 Γενικό Μέρος

• Η ταχύτητα επικρατεί της ποιότητας

• Ελλοχεύει ο κίνδυνος µεγέθυνσης του χάσµατος µεταξύ

Σε επίπεδο αυτών που έχουν και αυτών που δεν έχουν πρόσβαση στην
επικοινωνίας
πληροφορία.
• Αναδύονται θέµατα πνευµατικών δικαιωµάτων (οι
εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι σίγουροι ότι οι µαθητές
ακολουθούν και σέβονται σχετικούς κανόνες)
• Είναι πολύ εύκολο να θεωρηθεί ότι έχοντας µια επιφανειακή
Εξεικόνιση
(Visualization) και γνώση αυτό συνεπάγεται πραγµατική κατανόηση
µοντελοποίηση
• Είναι πολύ εύκολο να παρερµηνευτούν δεδοµένα που
βρίσκονται σε µορφή γραφικών
• ∆ηµιουργείται µια τάση προς την τακτική «κάνε κλικ και
µάντεψε» παρά «σκέψου πρώτα».

4. Τεχνικές Αναζήτησης στο ∆ιαδίκτυο

Χρήση
Αρχειοκαταλό
γων (Directories)

Πρόκειται για χρήσιµες σελίδες ταξινοµηµένες σε µια ιεραρχική δοµή

βασισµένη σε συγκεκριµένα θέµατα (Yahoo, in.gr, dmoz.org)

Χρήση µηχανών
αναζήτησης

Θέτεις ένα ερώτηµα µε λέξεις κλειδιά, η µηχανή το συνταιριάζει

µε τις εγγραφές που έχει στη βάση δεδοµένων της και
παρουσιάζει µια λίστα πιθανών κειµένων που ικανοποιούν την
απαίτησή σου. (Google, Yahoo, MSN, Lycos, ...)

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
77 Γενικό Μέρος

Εργαλεία µετα-
αναζήτησης

Πρόκειται για ταυτόχρονη πρόσβαση σε πολλαπλές µηχανές

αναζήτησης (metacrawler, dogpile, webcrawler,...)

• Για το σωστό προσδιορισµό τη αναζητούµενης πληροφορίας

βοηθούν τα ερωτήµατα: α) Ποιος ή Τι είναι αυτό(ς) που
αναζητώ, β) που βρίσκεται, γ) πότε συνέβη, δ) πως συνέβη,
ε) γιατί.
• Σχεδόν πάντα χωρίς εξαίρεση οι κεντρικές λέξεις-κλειδιά
πρέπει να είναι ουσιαστικά
• Οι λέξεις κλειδιά να εκφράζουν µε σαφήνεια την
αναζητουµένη πληροφορία. Αν λοιπόν ζητώ πληροφορίες για
την πολική αρκούδα πρέπει να είµαι σαφής και να αποφύγω
τον γενικό όρο «ζώο», ή τον όρο «αρκούδα» στην
αναζήτηση. ∆είτε τι µου δίνει αριθµητικά το Google για κάθε
όρο: «ζώο»: 237.000, «αρκούδα»: 149.000, «πολική
αρκούδα»: 11.900. Όσο πιο σαφής γίνοµαι τόσο ελαττώνεται
ο όγκος της διαθέσιµης πληροφορίας.
Άλλες παράµετροι
αποτελεσµατικής • Πολλές φορές η χρήση συνώνυµων καλύπτει τις απαιτήσεις
αναζήτησης µιας αναζήτησης.
• Χρήση φράσεων όπου απαιτείται. Μια απλή αναζήτηση µε
τους όρους «εν τούτω νίκα» δίνει 9.880 αποτελέσµατα.
Αναζητώντας όµως µε βάση την ακριβή φράση στη σχετική
επιλογή έχουµε µόλις 509 αποτελέσµατα.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
78 Γενικό Μέρος

• Αναζήτηση µε βάση Boolean τελεστές (χρήση AND, OR,

NOT). Η χρήση του AND σηµαίνει: «Θέλω κείµενα που να
περιλαµβάνουν και τους δυο όρους». Η χρήση του OR δίνει
κείµενα που περιλαµβάνουν τον έναν ή τον άλλο όρο, ενώ
το ΝΟΤ αποκλείει την εµφάνιση συγκεκριµένων όρων στο
αναζητούµενο κείµενο.
• Προσοχή στην ορθογραφία. Είναι τόσο προφανές που πολλές
φορές δε σχολιάζεται. Κι όµως µπορεί να σε αποκλείσει από
πληροφορίες ή να σε στείλει σε παραπλανητικά κείµενα.
∆είτε αποτελέσµατα στο Yahoo:

• Είναι καλό να χρησιµοποιείται περιορισµένος αριθµός

λέξεων-κλειδιά (6 ως 8 το πολύ).
• Όταν περιορίζεται η έρευνα σε πολύ συγκεκριµένη
κατεύθυνση είναι καλό να γίνεται χρήση φίλτρων. Ένα είδος
φίλτρων είναι η απόληξη του URL. Έτσι έχουµε απολήξεις:
com για εταιρείες και εµπορικές σελίδες, edu για
εκπαιδευτικά ιδρύµατα, gov για κρατικούς οργανισµούς, mil
για στρατιωτικούς οργανισµούς, net για παροχείς υπηρεσιών
Internet, org για µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς κλπ)

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
Χρησιµοποιείστε µια µηχανή αναζήτησης για να αντλήσετε
πληροφορίες για το µύθο της χαµένης Ατλαντίδας
χρησιµοποιώντας ως λέξη κλειδί α)τη λέξη «Ατλαντίδα», β) τις
∆ραστηριότητα 1η λέξεις «ήπειρος Ατλαντίδας» (όλες τις λέξεις) και γ) τη λέξη
«Ατλαντίδα» χωρίς τις λέξεις «αποστολή», «ταινία», «φίλµ».
Συγκρίνετε τα αποτελέσµατα που έχουν προκύψει

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
79 Γενικό Μέρος

Στη µηχανή αναζήτησης Google κάνετε µια αναζήτηση όπου θα

είναι πιο αποτελεσµατικό να αποφύγετε την αναζήτηση «Με όλες
∆ραστηριότητα 2η
τις λέξεις» και να χρησιµοποιήσετε ως εργαλείο την «ακριβή
φράση» και την επιλογή «Παρόµοιες σελίδες».

Έχετε να αντλήσετε πληροφορίες πχ για τις εξερευνήσεις του

Κολόµβου (ή οποιοδήποτε θέµα της δικής σας επιλογής).
Ανατρέξτε σε αρχειοκαταλόγους (directories) ή σε κάποια
µηχανή αναζήτησης προκειµένου να πετύχετε πληροφορίες που
να έχουν τη βάση τους α) στην Ιστορία, β) στην κουλτούρα και
∆ραστηριότητα 3η
την παράδοση άλλων λαών, γ) στη χρήση χαρτών, δ) στην
εύρεση στατιστικών και οικονοµικών δεικτών. Προβλέψτε κακές
στρατηγικές αναζήτησης από µέρους των µαθητών και
προετοιµάστε τις υποδείξεις που θα κάνετε προς τη σωστή
χρήση των τεχνικών αναζήτησης που έχουν παρουσιαστεί

∆ιαλέξτε έναν όρο και κάνετε µια σχετική αναζήτηση

χρησιµοποιώντας ταυτόχρονα δυο διαφορετικές µηχανές
αναζήτησης. Συγκρίνετε τα αποτελέσµατα που θα σας δώσουν οι
δυο µηχανές. ∆ώστε πιθανές ερµηνείες για τον διαφορετικό
∆ραστηριότητα 4η
αριθµό αποτελεσµάτων και για τη διαφορετική σειρά µε την
οποία εµφανίζονται τα αποτελέσµατα στις δυο µηχανές
βασιζόµενοι στα κριτήρια που νοµίζετε πως υιοθετεί η κάθε µια
από αυτές.

6. Ερωτήσεις
1). Για να πραγµατοποιήσετε µια αναζήτηση που πρέπει να
περιλαµβάνει υποχρεωτικά δυο λέξεις, χρησιµοποιείτε τον
τελεστή AND – OR – NOT;
2) Μπορείτε να αναφέρετε µερικά πλεονεκτήµατα και
µειονεκτήµατα της αναζήτησης πληροφοριών στο ∆ιαδίκτυο –
προκειµένου να χρησιµοποιηθούν για διδακτικούς σκοπούς;

3) Μπορείτε να αναφέρετε µερικούς τρόπους µε τους οποίους θα

ενσωµατώνατε την αναζήτηση πληροφοριών στο ∆ιαδίκτυο στη
διδασκαλία;

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
80 Γενικό Μέρος

7. Ασκήσεις
1.Αναζητείστε σελίδες µε βιογραφικό υλικό για έναν λογοτέχνη
που θέλετε να παρουσιάσετε στο µάθηµα. Γενικότερα, βρείτε
βιογραφικό υλικό για µια προσωπικότητα γνωστή στον
επιστηµονικό σας κλάδο και εντοπίστε χαρακτηριστικά της
προσωπικότητας αυτής ή γεγονότα της ζωής της, που θα
µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν στη διδασκαλία.
2. Βρείτε χρησιµοποιώντας µια µηχανή αναζήτησης θεατρικές
παραστάσεις που ανεβάζονται στην πόλη σας προκειµένου να
οργανώσετε µια επίσκεψη µε την τάξη σας.
3. Σε έναν θεµατικό κατάλογο αναζητείστε πληροφορίες για
ξενοδοχεία σε ένα νησί που αποτελεί τον προορισµό της Γ’
Λυκείου για την πενθήµερη εκδροµή.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
http://www.princeton.edu/~soccomp/edu/sides.html
http://www.vroma.org/~bmcmanus/presentation/loyola.html
Σελίδες που
ασχολούνται µε τα http://www.dso.iastate.edu/asc/academic/elearner/advantage.
πλεονεκτήµατα και
τις δυσκολίες από html
τη χρήση του http://library.mcneese.edu/tutorial/advantages.htm#advantage
∆ιαδικτύου στη
σχολική τάξη si
(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 ∆εκεµβρίου 2009)
http://www.library.jhu.edu/researchhelp/general/evaluating/
http://lib.nmsu.edu/instruction/evalcrit.html
http://www.educationworld.com/a_tech/tech078.shtml
Σελίδες που
http://www.pacificwebsites.com/lesson_example.htm
ασχολούνται µε το
θέµα των τεχνικών http://www.cnr.edu/home/bmcmanus/internetassign.html
της ασφαλούς
αναζήτησης http://www.vuw.ac.nz/staff/alastair_smith/searching/eval.htm
πληροφοριών στο
http://www.internet4classrooms.com/search.htm
∆ιαδίκτυο
http://webquest.sdsu.edu/searching/specialized.html
(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 ∆εκεµβρίου 2009)

Montelpare, W. & Williams, A. (2000). Web-based learning:

Challenges in using the Internet in the undergraduate
Ενδεικτική curriculum. Education and Information Technology, 5(2), 85-
βιβλιογραφία
101. Εργασία που συζητά το θεωρητικό πλαίσιο που πρέπει να
διέπει την ανάπτυξη συνιστωσών του ∆ιαδικτύου σε χρήση

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
81 Γενικό Μέρος

µαθηµάτων

Wiesenmayer, R. & Koul, R. (1998). Integrating Internet

Resources into the Science Classroom: Teachers' Perspectives.
Journal of Science Education and Technology,, 7(3), 271-277.
Εργασία που µελετά τον ενθουσιασµό των δασκάλων αλλά και
τον προβληµατισµό σχετικά µε τη φύση του ∆ιαδικτύου και τους
περιορισµούς στη σχολική χρήση.

Bilal, D. (2000). Children's use of the Yahooligans! Web search

engine: I. Cognitive, physical, and affective behaviors on fact-
based search tasks. Journal of the American Society for
Information Science, 51(7), 646-665. Άρθρο που αναφέρεται
στη συµπεριφορά µαθητών καθώς χρησιµοποιούν τη µηχανή
αναζήτησης Yahooligans! Προκειµένου να βρουν συγκεκριµένες
πληροφορίες για κάποιο θέµα.

Ενότητα 3.2

Αξιοποίηση– Αξιολόγηση
ιστοσελίδων, ιστοχώρων και
πυλών
1. Εισαγωγή
Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τους τρόπους µε τους
οποίους µπορεί να διερευνηθεί και να αξιοποιηθεί εκπαιδευτικά
µια ιστοσελίδα, όπως επίσης και τα κριτήρια που πρέπει να
χρησιµοποιηθούν προκειµένου να αξιολογηθεί µια ιστοσελίδα
(από εκπαιδευτική/διδακτική σκοπιά). Η γνώση των τρόπων
αυτών αποτελεί σηµαντική δεξιότητα, δεδοµένης της εξάπλωσης
των ∆ιαδικτύου και της θέσης που κατέχει στις σύγχρονες
κοινωνίες. Υπάρχουν σήµερα µια σειρά από τελευταίας γενιάς
δηµοσιευµένες σελίδες στο ∆ιαδίκτυο, των οποίων η αξιοποίηση
ωστόσο, εξαρτάται από µια σειρά τεχνικών αξιολόγησης που
πρέπει να διαθέτει είτε ο εκπαιδευτικός, είτε ο µαθητής
προκειµένου να µπορεί να εκτιµήσει το υλικό που του
προσφέρεται µέσα από τη σελίδα (ακριβέστερα να εκτιµήσει τη
διδακτική αξία του υλικού αυτού).

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
82 Γενικό Μέρος

∆ιδακτικοί • Η εκµάθηση τεχνικών για την αποτελεσµατική διδακτική

Στόχοι αξιοποίηση του ∆ιαδικτύου.
• Η δηµιουργία ενός συνόλου γενικής φύσεως κριτηρίων,
µε τον οποία θα είναι δυνατόν να εκτιµώνται οι
πληροφορίες που παρέχονται σε διάφορες ιστοσελίδες
και ιστοχώρους.

2. ∆ιερεύνηση και αξιοποίηση

ιστοσελίδων από εκπαιδευτικούς και
µαθητές
Το ∆ιαδίκτυο µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη διδασκαλία µε
πολλούς τρόπους. Ένας ιστοχώρος που περιέχει πολλές

∆υνατοί τρόποι εφαρµογές του ∆ιαδικτύου, αλλά και των ΤΠΕ γενικότερα, στην
αξιοποίησης
εκπαίδευση, είναι ο εξής:
ιστοσελίδων και
ισττοχώρων http://www.columbia.edu/~sss31/Education/tech.html
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).
Παρακάτω αναφέρονται ορισµένοι από τους τρόπους µε τους
οποίους το ∆ιαδίκτυο µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη διδασκαλία:

• Προετοιµασία µαθήµατος από τον εκπαιδευτικό. Ο

εκπαιδευτικός επισκέπτεται ιστοσελίδες και πύλες
προκειµένου είτε να συλλέξει πληροφορίες, είτε να βρει
πηγές στις οποίες µπορεί (για παράδειγµα) να παραπέµψει
τους µαθητές του, προκειµένου εκείνοι να συλλέξουν και να
αξιοποιήσουν τις σχετικές πληροφορίες.
• ∆ηµοσίευση στο WWW (από τον εκπαιδευτικό). Ο
εκπαιδευτικός αναρτά πληροφορίες, υποδείξεις, γνώµες ή
εργασίες των µαθητών του στο ∆ιαδίκτυο.
• Συλλογή πληροφοριών από τους µαθητές. Οι µαθητές
συλλέγουν πληροφορίες επισκεπτόµενοι σελίδες στο δίκτυο
για την επιτέλεση εργασιών που τους έχουν ανατεθεί στα
πλαίσια του µαθήµατος – είτε υπό την καθοδήγηση του
καθηγητή (όπως στην προαναφερόµενη περίπτωση Ι), είτε
χωρίς καθοδήγηση. Τα WebQuests (ιστοεξερευνήσεις είναι ο
πλέον συγγενής ελληνικός όρος), αποτελούν µια
µεθοδολογία εργασίας πολύ διαδεδοµένη
(http://webquest.org/index.php για περισσότερες
πληροφορίες) - στην επόµενη ενότητα υπάρχουν
περισσότερες λεπτοµέρειες.
• ∆ηµοσίευση στο WWW (από τους µαθητές) . Οι µαθητές
προβάλλουν και δηµοσιεύουν τη δουλειά τους. Τους

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
83 Γενικό Μέρος

ανατίθεται η ενασχόληση µε ένα πολύ συγκεκριµένο θέµα

και έτσι γίνονται «ειδικοί» στο θέµα αυτό και στη συνέχεια
δηµοσιεύουν τα ευρήµατα τους στο ∆ιαδίκτυο. Για
παράδειγµα, τα blogs (ιστολόγια) συχνά χρησιµοποιούνται
στην εκπαιδευτική διαδικασία µε τον τρόπο αυτό - στην
επόµενη ενότητα υπάρχουν περισσότερες λεπτοµέρειες.

3. Αξιοποίηση της τελευταίας γενιάς

υπηρεσιών στο ∆ιαδίκτυο
Σε προηγούµενη ενότητα είχαν αναφερθεί οι σηµαντικότερες
υπηρεσίες που συνδέονται µε το web 2.0 και την κοινωνική
δικτύωση. Στην παρούσα παράγραφο παρατίθενται ορισµένα
πρόσθετα στοιχεία για τη διδακτική τους αξιοποίηση.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
84 Γενικό Μέρος

Στο ∆ιαδίκτυο υπάρχουν πολλοί ιστοχώροι, ιστολόγια και γενικά

ψηφιακές πηγές για τους τρόπους µε τους οποίους το ∆ιαδίκτυο
και ιδιαίτερα το Web 2.0 και οι υπηρεσίες του µπορούν να
ενσωµατωθούν στη διδασκαλία. Αναφέρονται ενδεικτικά οι εξής
ιστοχώροι:
http://digiteen.ning.com/
http://www.flatclassroomproject.org/
http://teachweb2.wikispaces.com/
Επίσης: http://larryferlazzo.edublogs.org/2007/12/27/the-best-
of-the-best-2007/ καθώς και οι ακόλουθοι ιστοχώροι πο
παρουσιάζουν τόσο εκπαιδευτικές χρήσεις του Web 2.0, όσο και
πιο «τυπικές» χρήσεις του ∆ιαδικτύου στην εκπαίδευση:
http://www.kidsnetsoft.com/html/web20.html
http://cooltoolsforschools.wikispaces.com/
http://www.google.com/educators/index.html
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).

Eπίσης, σε συνδυασµό µε όσα αναφέρθηκαν σε άλλα σηµεία του

διδακτικού υλικού, στο ∆ιαδίκτυο υπάρχουν πολλοί ψηφιακοί
«χώροι» και πολλές πηγές για ην επεξήγηση των βασικών
υπηρεσιών του web 2,0 και συγγενών υπηρεσιών. Μέσο στο
πλαίσο αυτό, πολύ επεξηγηµατικές είναι µια σειρά από
παρουσιάσεις ψηφιακών διαφανειών στο ∆ιαδίκτυο, οι οποίες
παρουσιάζουν µε πολύ συνοπτικό τρόπο τα χαρακτηρισιτκά του
Web 2.0, των ιστολογίων, wikis, podcasts κλπ.

http://www.slideshare.net/suziea/blogs-wikis-and-web-20-
tools-in-education-presentation
http://www.slideshare.net/meganpoore/creative-use-of-
technology-in-education
http://www.slideshare.net/LearningAndSkillsGroup/lsg-
webinar-barry-sampson-08113-presentation
http://www.slideshare.net/sabestian/ivstem-introduction-to-
blogs-wikis-rss
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009)

Α. Έµφαση στα τεχνικά χαρακτηριστικά

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
85 Γενικό Μέρος

Blogs
(Ιστολόγια)

Τα ιστολόγια παρουσιάστηκαν σε κάποια έκταση στην ενότητα

που αναφέρεται στο Web 2.0. Οι διδακτικές χρήσεις των
ιστολογίων είναι πολλαπλές: κατ’ αρχάς µπορούν να
χρησιµοποιηθούν ως πηγές πληροφόρησης (πχ.
http://www.tpe.gr/ - τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Με ένα
γενικότερο τρόπο, τα ιστολόγια µπορούν να αντικαταστήσουν τις
απλές ιστοσελίδες, ως πάροχοι πληροφοριών και µέσο
επικοινωνίας µεταξύ διδάσκοντος και διδασκοµένων για τα
µαθήµατα: ωράρια, εργασίες, πληροφορίες γενικής φύσεως,
προτεινόµενα προβλήµατα ή projects, όλα αυτά µπορούν να
εµφανίζονται µέσα από ένα ιστολόγιο, αντί για στατικές
ιστοσελίδες. Οι επισκέπτες της σελίδας (εν προκειµένω, οι
µαθητές ή σπουδαστές) µπορούν να προσθέτουν σχόλια στα
δηµοσιευµένα άρθρα. Οι συγγραφείς του blog µπορούν να
επιλέξουν το πώς θα χειριστούν τα σχόλια. Θα πρέπει επίσης να
αναφερθεί ότι ο χειρισµός των ιστολογίων είναι πολύ πιο
ευχερής από το χειρισµό απλών ιστοσελίδων, ενώ η εµφάνιση
των δηµοσιευµένων άρθρων σε αντίστροφη χρονολογική σειρά,
βοηθά τους επισκέπτες του ιστολογίου να διακρίνουν τα νεότερα
µηνύµατα από εκέινα τα οποία, ενδεχοµένως, δεν έχουν αξία,
λόγω παλαιότητας. Το περιεχόµενο ενός ιστολογίου και η
οργάνωση των αναρτωµένων πληροφοριών µπορούν ουσιαστικά
ψηφιακά κέντρα οργάνωσης του µαθήµατος. Ο εκπαιδευτικός
µπορεί δηλαδή να διευθετήσει το διδακτικό υλικό του κατά
τέτοιο τρόπο, ώστε να στηρίζει ολοκληρωτικά και πολύπλευρα
το εκάστοτε µάθηµα. Επίσης, µε ένα γενικότερο τρόπο, ένα
ιστολόγιο µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως χώρος αποθήκευσης και
κατηγοριοποίησης διδακτικού υλικού, χωρίς κατ’ ανάγκη να
αναφέρεται σε συγκεκριµένο µάθηµα (για παράδειγµα:

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
86 Γενικό Μέρος

http://blogs.sch.gr/dadamid/ ή ακόµη και http://e-

filologos.blogspot.com/2008/05/blog-post_14.html (τελευταία
επίσκεψη 12/12/2009).
Εκπαιδευτικό περιεχόµενο έχουν και τα ακόλουθα ιστολόγια:

http://mathematicslearning.blogspot.com/
http://oedb.org/library/features/top-100-education-blogs
http://elemenous.typepad.com/weblog/
http://weblogg-ed.com/
(τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).
Τα ιστολόγια µπορούν να αποτελέσουν ψηφιακούς «τόπους» για
την ανάπτυξη διαλόγου και συζήτησης στην τάξη: θέµατα που
προτείνονται από τον εκπαιδευτικό ή τους µαθητές µπορούν να
συζητηθούν στο ιστολόγιο µέσα από τα σχόλια που στέλνουν οι
συµµετέχοντες στο σχετικό ιστολόγιο. Με έναν τελείως ανάλογο
τρόπο εξάλλου, οι σπουδαστές και οι µαθητές µπορούν να
αναρτήσουν τις εργασίες τους σε ένα ιστολόγιο και να δεχθούν
εκεί τα σχόλια του εκπαιδευτικού αλλά και των άλλων
σπουδαστών και µαθητών.
Η διατήρηση και ενηµέρωση ιστολογίων από τους ίδιους τους
µαθητές (ατοµικών ή οµαδικών ιστολογίων) αποτελεί επίσης ένα
είδος δραστηριότητας η οποία µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε
πολλούς τρόπους στα πλαίσια ενός µαθήµατος.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
87 Γενικό Μέρος

Wikis

Ο πιο φηµισµένος ιστοχώρος wiki µε περιεχόµενο χρήσιµο για

εκπαιδευτικές δραστηριότητες είναι η γνωστή Wikipedia:
http://wikipedia.org/ (Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Η
αµεσότητα πρόσβασης στην διαθέσιµη πληροφορία και ο όγκος
των διαθέσιµων πληροφοριών µπορούν να αποδειχτούν
πολύτιµα για την οργάνωση ενός µαθήµατος. Η Wikipedia
ωστόσο παρέχει πληροφόρηση η οποία δεν είναι ελεγµένη και η
χρήση της απαιτεί προσοχή. Για το λόγο αυτό η Wikipedia έχει
δεχθεί πολλή κριτική. Μια σειρά εναλλακτικών ψηφιακών
εγκυκλοπαιδειών, γενικού χαρακτήρα ή θεµατικού, έχει
αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, βασισµένη πάντοτε σε wikis
(σχετική πληροφόρηση στο:
http://oedb.org/library/features/top-7-alternatives-to-
wikipedia ):
http://en.citizendium.org/wiki/Welcome_to_Citizendium
http://www.scholarpedia.org/
Ιδιαίτερη µνεία πρέπει να γίνει για τη σατιρική «wikipedia»:
http://uncyclopedia.wikia.com/wiki/Main_Page
(Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009)
η οποία έµεµσα αποτελεί µια κριτική στο γενικό πρόβληµα της
αναξιοπιστίας των δεδοµένων που προέρχονται από συλλογές
πληροφορικών τεχνολογίας wikis.
Οι περισσότερες «τυπικές» εγκυκλοπαίδειες (όπως η
http://www.britannica.com/) δε χρησιµοποιούν wikis, ακόµη και
όταν η πρόσβαση σε αυτές είναι δωρεάν (για παράδειγµα:
http://www.infoplease.com/).
Οι ιστοσελίδες wikis επιτρέπουν τη συνεργατική δηµιουργία,
ενηµέρωση και συντήρηση ιστοσλίδων µε τρόπο άµεσο και απλό.
Έτσι, υποστηρίζουν τα οµαδικά σχέδια δράσης (projects) από
τις πιο απλές εφαρµογές (οι µαθητές αναρτούν φωτογραφίες,
κείµενα και ψηφιακό υλικό από την τελευταία σχολική εκδροµή)
ως τις πιο προηγµένες διδακτικές δραστηριότητες (όπως µια
έρευνα που πραγµατοποιούν οι µαθητές). Τα wikis µπορούν
επίσης να χρησιµοποιηθούν ως «πίνακας κοινών
δραστηριοτήτων» όλης της τάξης είτε µιας οµάδας σπουδαστών.
Σχετικό υλικό και περιβάλλον για τη στήριξη των εκπαιδευτικών
υπάρχει στον ιστοχώρο:
http://wikisineducation.wetpaint.com/page/How+we+use+wiki
s+in+class?t=anon όπως και στο:
http://wikisineducation.wetpaint.com/
Παραδείγµατα υπάρχουν επίσης στο:
http://educationalwikis.wikispaces.com/Examples+of+educatio
nal+wikis
(Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).
Επίσης: http://itcboisestate.wordpress.com/2008/05/21/10-
best-practices-for-using-wikis-in-education/ και
http://www.shambles.net/pages/learning/ict/wikiedu/

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
88 Γενικό Μέρος

Τυπικές χρήσεις των Podcasts σε εκπαιδευτικό περιβάλλον

περιλαµβάνουν:

• την εγγραφή (µαγνητοφώνηση-µαγνητοσκόπηση) και

διανοµή των παραδόσεων προς χρήση από τους σπουδαστές
(ενδεχοµένως άτοµα µε ειδικές ανάγκες, απόντες, χρήση για
Podcasts µαθήµατα εξ αποστάσεως η για λόγους επανάληψης). Τα
Podcasts µπορούν να ταξινοµηθούν και έτσι ο εντοπισµός
ενός συγκεκριµένου µαθήµατος να είναι εύκολος. Στην
πραγµατικότητα, τα Podcasts µπορούν να είναι
δηµιουργηµένα και διαθέσιµα ακόµη και πριν το µάθηµα –
ανεξάρτητα από αυτό – και να χρησιµοποιούνται και ως µια
εισαγωγή στο µάθηµα. Στις περιπτώσεις αυτές τα Podcasts,
κατά κάποιο τρόπο, επιµηκύνουν το σχολικό-εκπαιδευτικό
χρόνο και λειτουργούν ως συµπλήρωµα των σηµειώσεων που
κρατούν οι µαθητές.
• εγγραφή και διανοµή των Podcasts των ίδιων των µαθητών
(για παράδειγµα στα πλαίσια ενός project)
• εγγραφή και διανοµή των Podcasts από συναντήσεις
(meetings κλπ) για να χρησιµοποιηθούν από απόντες
• µετατροπή κειµένων σε αρχεία ήχου για διανοµή
• εγγραφή και διανοµή διαλέξεων, εισηγήσεων σε σεµινάρια,
Συνέδρια κ.λ.π.

Άλλοι ειδικοί Εκτός από τους ιστοχώρους που προσφέρουν προηγµένες

ιστοχώροι – υπηρεσίες web 2.0, υπάρχουν πολλές υπηρεσίες στο ∆ιαδίκτυο
digital story
οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για εκπαιδευτικούς
telling κλπ
σκοπούς, µε την ευρύτερη έννοια της εκπαίδευσης. Ένα τυπικό
παράδειγµα αυτού του είδους αποτελεί η δυνατότητα ψηφιακής
αφήγησης (digital storytelling), η δυνατότητα δηλαδή αφήγησης
ιστοριών (ζωής) όχι µόνο προφορικά, αλλά χρησιµοποιώντας
ψηφιακά µέσα http://www.storycenter.org/index1.html
(τελευταία επίσκεψη στις 04/02/2010). Τρόπους για να
χρησιµοποιήσει κανείς τις ψηφιακές αφηγήσεις στην εκπαίδευση
µπορεί να βρει στον ιστοχώρο:
http://digitalstorytelling.coe.uh.edu/
Είναι πάντως φανερό ότι οιοιδήποτε ψηφιακοί πόροι µπορούν να
χρησιµοποιηθούν για εκπαιδευτικούς σκοπούς, πάντοτε βέβαια
µέσα στο κατάλληλο πλαίσιο.

Β. Έµφαση στη διδακτική αξιοποίηση

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
89 Γενικό Μέρος

Webquests
∆ραστηριότητες µε έντονο το χαρακτήρα της αναζήτησης, στις
οποίες όλη ή η περισσότερη από την απαιτούµενη πληροφορία
που θα χρησιµοποιήσουν οι µαθητές θα µεταφορτωθεί από το
∆ιαδίκτυο. Πρόκειται για οργανωµένη δραστηριότητα όπου
υπάρχουν όλα τα βήµατα από την αρχή, τη συλλογή
πληροφοριών, τη διαδικασία, την αξιολόγηση, ενσωµατωµένα σε
µια ενιαία συλλογή. Μερικά παραδείγµατα που µπορούν να
αναφερθούν:
http://www.collier.k12.fl.us/weblessons/cookiewq/index.htm
http://www.thematzats.com/radio/
(τελευταία επίσκεψη στις 12/12/2009)

E-Portfolio
(Ηλεκτρονικός
χαρτοφύλακας)
Ο ηλεκτρονικός φάκελος (e-portfolio) είναι µια νέα προσέγγιση
για την αξιολόγηση στην τάξη, η οποία βασίζεται στις ΤΠΕ. Η
αξιολόγηση των µαθητών µέσω του ηλεκτρονικού φακέλου
υλικού επιτρέπει στους διδάσκοντες να αξιολογήσουν την
πρόοδο των µαθητών κατά τη διάρκεια χρονικών περιόδων που
εκτείνονται έως και αρκετά έτη. Ένα e-portfolio είναι ένα
σύστηµα διαχείρισης πληροφοριών που βασίζεται στον Ιστό
Παγκόσµιας Εµβέλειας (Web). Ο µαθητής συλλέγει και

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
90 Γενικό Μέρος

οργανώνει ψηφιακά τα αντικείµενα της εργασίας του.

Παραδείγµατα αντικειµένων είναι: έγγραφα, φωτογραφίες,
βίντεο, σύνθεση µουσικής, παρουσιάσεις, εργασία που γίνεται
έξω από την τάξη (οµαδική εργασία, δουλειές, εκτός διδακτέας
ύλης δραστηριότητες κ.λπ.), δείγµα γραφικού χαρακτήρα (από
σαρωτή), δείγµα ανάγνωσης (καταγραφή της ανάγνωσης
µαθητών µεγαλοφώνως), πειράµατα, γραφικά, λύσεις ασκήσεων
κλπ.

Εικονικό
Εποπτικό Υλικό
– Εικονικά
εργαστήρια,
µουσεία,
«εκπαιδευτικοί
χώροι»

Αντικατάσταση πολλών δραστηριοτήτων που θα ήταν επιθυµητό

να υλοποιηθούν στην τάξη και που δεν γινόταν γιατί ήταν
απαγορευτική η όλη διαδικασία προετοιµασίας της σχετικής
εποπτείας.

4. Τεχνικές αξιολόγησης σελίδων

• Λόγω του ότι υπάρχει πληθώρα πληροφοριών και επειδή

αυτές ενδεχοµένως εµφανίζονται ως «ανώνυµες» είναι
απαραίτητο να αναπτύξει ο µαθητής δεξιότητες αξιολόγησης
αυτών που βρίσκει. Μια αναζήτηση σε µια βιβλιοθήκη, για
παράδειγµα, ή σε ένα περιοδικό σηµαίνει αυτόµατα ότι το
υλικό αυτό έχει ήδη αξιολογηθεί από άλλους πριν το δει ο
Πιθανές τεχνικές
µαθητής. Όµως δεν συµβαίνει το ίδιο όταν χρησιµοποιεί
που θα
µπορούσαν να γενικότερα σελίδες στο ∆ιαδίκτυο. ∆εν υπάρχουν φίλτρα µε
εφαρµοστούν για
απόλυτη ισχύ. Οποιοσδήποτε µπορεί να γράψει µια σελίδα µε
την αξιολόγηση
µιας ιστοσελίδας κείµενα χείριστης ποιότητας σε οποιοδήποτε πεδίο. Οι πιο
κατάλληλες πηγές βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο
διαθεσιµότητας µε τις χειρότερες.
• Τεχνικές αξιολόγησης που θα µπορούσαν να τεθούν υπό
µορφή ερωτηµάτων είναι:

Πρόκειται για προσωπική σελίδα; Μια προσωπική σελίδα
δεν είναι απαραίτητα κακή, όµως χρειάζεται προσοχή.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
91 Γενικό Μέρος

∆εν υπάρχει η εγγύηση του εκδότη ή του κατόχου του

domain για τις πληροφορίες στη σελίδα.

Από τι τύπο domain προέρχεται η πληροφορία στη
σελίδα; (εκπαιδευτικό, µη κερδοσκοπικό, εµπορικό,
κυβερνητικό....) (βλ. .gov, .edu, .org,...) Είναι η αρµόδια
για να δώσει µια σχετική πληροφορία µε το θέµα;

Ποιος έγραψε τη σελίδα; (όνοµα συγγραφέα,
οργανισµού, ιδρύµατος, e-mail, πληροφορίες
επικοινωνίας). Οι σελίδες όλες δηµιουργούνται µε κάποιο
σκοπό είτε ο δηµιουργός τους είναι φυσικό πρόσωπο, είτε
ένας οργανισµός, µια αντιπροσωπεία κλπ. Μια διεύθυνση
e-mai,l για παράδειγµα, χωρίς επιπλέον πληροφορίες για
το συγγραφέα, δεν είναι αρκετή για να εκτιµήσουµε τα
διαπιστευτήρια του συγγραφέα.

Είναι η σελίδα ενηµερωµένη; (πχ στατιστικά δεδοµένα
που δεν είναι ενηµερωµένα, δεν είναι καλύτερα από
ανώνυµα δεδοµένα). Επίσης για κάποια θέµατα κάποιος
θέλει την τρέχουσα πληροφορία, ενώ για άλλα χρειάζεται
ενδεχοµένως µια πληροφορία που δηµοσιεύτηκε τον
καιρό που υπήρχε το θέµα σε εξέλιξη. Σε κάποιες
περιπτώσεις, η σπουδαιότητα της ενηµέρωσης της
σελίδας έγκειται στο να πληροφορήσει κατά πόσο ο
συγγραφέας συνεχίζει να διατηρεί ένα ενδιαφέρον για τη
σελίδα ή την έχει παρατήσει.

Υπάρχει τεκµηρίωση στις πληροφορίες που δίνονται; (µε
άλλους συνδέσµους σε πρωτότυπες πηγές-σελίδες, σε
βιβλία ή περιοδικά κλπ).

Αν είναι αναπαραγωγή από άλλη πηγή µήπως έχει
υποστεί αλλοιώσεις; Μπορεί να χρειάζεται να βρεθεί η
αρχική πηγή για να διαπιστωθεί ότι η αντιγραφή είναι
πλήρης; Αν, για παράδειγµα, πρόκειται για νόµιµη
αναπαραγωγή ενός άρθρου από ένα έγκριτο περιοδικό,
θα πρέπει να συνοδεύεται από µια δήλωση σχετικά µε τα
πνευµατικά δικαιώµατα ή την χορήγηση άδειας
αναπαραγωγής του υλικού.

Αν υπάρχουν σύνδεσµοι προς άλλες σελίδες,
λειτουργούν; Είναι αντιπροσωπευτικοί µιας σφαιρικής
θεώρησης των πραγµάτων ή είναι µονόπλευροι;
∆είχνουν µήπως µια προκατάληψη; Πολλές σελίδες
προσφέρουν συνδέσµους σε άλλες σελίδες ανάλογου
περιεχοµένου και καλούν τον επισκέπτη να συγκρίνει τη
δική τους πληροφορία µε αυτήν των άλλων σελίδων.
Όταν αυτή η παρακίνηση γίνεται προς σελίδες ,µε

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
92 Γενικό Μέρος

αντίθετο περιεχόµενο είναι πιθανό η αρχική σελίδα να

είναι πιο ισορροπηµένη και χωρίς προκαταλήψεις.

Είναι διαθέσιµες οι πληροφορίες της σελίδας και σε άλλες
γλώσσες; (Για παράδειγµα σκεφτείτε µια σελίδα ενός
κρατικού οργανισµού που παρέχει υπηρεσίες. Είναι οι
πληροφορίες αυτές προσβάσιµες σε µέλη µειονοτήτων
που µένουν στη χώρα;)

Υπάρχει δυνατότητα να γίνει προβολή της σελίδας µε
τροποποίηση στην εµφάνισή της, ώστε να διευκολύνει
άτοµα που έχουν συγκεκριµένες ανάγκες; (Για
παράδειγµα σε άτοµα µε δυσκολίες στην όραση θα ήταν
σηµαντικό να µπορούν να προβάλλουν τη σελίδα µε
διαφορετική γραµµατοσειρά και αλλαγές στο µέγεθος της
γραµµατοσειράς).

Υπάρχουν διαφηµίσεις στη σελίδα; Πρόκειται για άµεση ή
έµµεση διαφήµιση;

Το κείµενο που παρουσιάζεται στη σελίδα είναι άρτιο
γλωσσικά; Υπάρχουν λάθη γραµµατικά, συντακτικά,
ορθογραφικά;

Είναι το περιεχόµενο της σελίδας σύµφωνο µε τα
κοινωνικά και πολιτισµικά πρότυπα της κοινωνίας στης
οποίας τα µέλη απευθύνεται; Αισθητικώς είναι αποδεκτή;

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
Επισκεφτείτε τη σελίδα:
http://oncampus.richmond.edu/academics/education/projects/
webquests/rome/ ) Τελευταία επίσκεψη στις 18 ∆εκεµβρίου
2009).
Πρόκειται για ένα αξιόλογο webquest που αφορά την αρχαία
Ρώµη. Παρατηρείστε τη δοµή του, τον τρόπο που είναι
οργανωµένα τα βήµατά του, τις κατευθύνσεις που δίνει στους
∆ραστηριότητα
1η µαθητές, τους επιµέρους στόχους που θέτει και στη συνέχεια
σχεδιάστε τον κορµό για ένα ανάλογο webquest σε σχέση µε
την αρχαία Ελλάδα. Στήστε το σκηνικό της δραστηριότητας (την
ιστορία, το ζητούµενο), αναζητείστε και βρείτε τους
κατάλληλους ιστότοπους στους οποίους θα παραπέµψετε τους
µαθητές σας για να βρουν τις απαιτούµενες πληροφορίες,
σκεφτείτε πως θα αξιολογηθεί η δουλειά κάθε οµάδας

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
93 Γενικό Μέρος

Χρησιµοποιείστε το Google ή όποια µηχανή αναζήτησης

προτιµάτε, για να υλοποιήσετε µια αναζήτηση πάνω σε ένα
επίµαχο επίκαιρο θέµα ή σε θέµα της προτίµησής σας. Ανοίξτε
κάποια (ή κάποιες) από τις σελίδες που θα σας προτείνει η
µηχανή. Στη συνέχεια χρησιµοποιείστε το checklist που
ακολουθεί προκειµένου να αξιολογήσετε συστηµατικά (και µε
βάση όσα έχουν ήδη προηγηθεί σχετικά µε την αξιολόγηση
ιστοσελίδων) τη σελίδα (ή τις σελίδες) που επισκέπτεστε.

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆ΑΣ

Τίτλος της σελίδα που

επισκέπτεστε:
……………………………………….

Προσωπική σελίδα; □~ ή □ % ή □ users ή

□members....

Τύπος domain; Κατάλληλος για □com □org/net □edu □gov

το συγκεκριµένο περιεχόµενο; □mil □non-US □άλλο

Ποιος έγραψε τη σελίδα; □e-mail □ Όνοµα

∆ραστηριότητα Ενηµερωµένη; Τελευταία Ηµεροµηνία……

2η
Ικανοποιητική; □

Καλά τεκµηριωµένες πηγές;

Σε περίπτωση µεταφοράς
πληροφορίας από άλλη πηγή έχει
υποστεί αλλοιώσεις;

Σύνδεσµοι σε άλλες πηγές;

Λειτουργούν;

Σφαιρικότητα σε ιδεολογία;
Προκαταλήψεις;

Ποιοι συνδέονται µε τη σελίδα □Πολλοί; □Λίγοι; Η γνώµη

αυτή; τους;
Υπόδ: σε µια αναζήτηση για τη
σελίδα αυτή στο Google

Έχει η σελίδα αυτή υψηλή

βαθµολογία (rating) σε κάποιον
αρχειοφάκελο;
http://lii.org ή
http://infomine.ucr.edu ή
http://about.com

Ψάξε για το συγγραφέα της

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
94 Γενικό Μέρος

σελίδας στο Google

Ποιος ο λόγος ύπαρξης της □Πληροφορία, γεγονότα,

σελίδας αυτής στο ∆ιαδίκτυο; δεδοµένα
□ εξηγεί
□ προσπαθεί να πείσει
□ Να πουλήσει
□ Να δελεάσει
□ Να µοιραστεί ή να αποκαλύψει
□ Άλλο

Είναι διαθέσιµε οι πληροφορίες

και σε άλλες γλώσσες;

Είναι διαθέσιµη η τροποποίηση

στον τρόπο προβολής της σελίδας
ώστε να εξυπηρετεί άτοµα µε
συγκεκριµένες ανάγκες;

Υπάρχουν διαφηµίσεις; □ Ναι □ Όχι

□ Άµεσες □ Έµµεσες

Ποιότητα γλωσσικού επιπέδου □ Επαρκής □ Ανεπαρκής

□ Γραµµατικά λάθη
□ Συντακτικά λάθη
□ Ορθογραφικά λάθη

Συµφωνεί το περιεχόµενο της

σελίδα µε τα κοινωνικά πρότυπα;

Είναι η σελίδα τελικά τόσο

καλή όσο και κάτι αντίστοιχο
που θα βρίσκατε σε άρθρο
κάποιου περιοδικού ή σε άλλη
δηµοσιευµένη βιβλιογραφία
από αυτά που δεν
κυκλοφορούν ελεύθερα στο
∆ιαδίκτυο;
Στη διεύθυνση:

http://www.ert-archives.gr/V3/public/index.aspx

µπορείτε να βρείτε αρχειακό υλικό της ελληνικής ραδιοφωνίας

∆ραστηριότητα και τηλεόρασης σε ψηφιακή µορφή. Αφού επισκεφθείτε τον
3η
σχετικό ιστοχώρο και εξοικειωθείτε µε τα περιεχόµενα του και
τον τρόπο πρόσβασης σε αυτά, προσπαθήστε να βρείτε τρόπους
µε τους οποίους αυτό το υλικό θα µπορούσε να αξιοποιηθεί
διδακτικά.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
95 Γενικό Μέρος

6. Ερωτήσεις
1) Το WebQuest είναι µια µορφή µαθήµατος µε προσανατολισµό
προς την έρευνα όπου η περισσότερη αν όχι όλη η πληροφορία
µε την οποία θα εργαστούν οι µαθητές προέρχεται από το
∆ίκτυο. Σας φαίνεται ότι η πρόταση αυτή ανταποκρίνεται στην
αλήθεια;
2) Θα µπορούσατε να βρείτε τρόπους ώστε να ενσωµατώσετε τα
κριτήρια για την αξιολόγηση ιστοσελίδων στην καθηµερινή
διδακτική σας πρακτική;

7. Ασκήσεις

1. Επισκεφτείτε τη σελίδα http://googleblog.blogspot.com/

και δηµιουργείστε το προσωπικό σας ιστολόγιο (blog).

2. Εντοπίστε στο ∆ιαδίκτυο τρόπους για να χρησιµοποιήσετε

wikis/blogs στη διδασκαλία σας.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
http://www.library.jhu.edu/researchhelp/general/evaluating/
http://lib.nmsu.edu/instruction/evalcrit.html
Σελίδες που
http://www.educationworld.com/a_tech/tech078.shtml
ασχολούνται µε
την αξιοπιστία http://www.pacificwebsites.com/lesson_example.htm
της πληροφορίας http://www.cnr.edu/home/bmcmanus/internetassign.html
στο ∆ιαδίκτυο
και την ασφαλή
http://www.vuw.ac.nz/staff/alastair_smith/searching/eval.htm
της αναζήτηση http://www.internet4classrooms.com/search.htm
http://moon.ouhsc.edu/kboyce/sdms/otherlinks/spidap.htm
(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 ∆εκεµβρίου 2009)
Σελίδα µε
πολλούς
συνδέσµους που http://www.internet4classrooms.com/teacher.htm
βοηθούν τους
εκπαιδευτικούς (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 Μαρτίου 2008)
στην
αποτελεσµατική
χρήση του
∆ιαδικτύου
Alexander, Jan, and Marsha Tate. "Teaching Critical Evaluation
Skillsfor World Wide Web Resources." Computers in Libraries
16, no. 10 (November/December 1996): 49-55. Εξετάζει τα
Ενδεικτική
βιβλιογραφία παραδοσιακά κριτήρια αξιολόγησης (ακρίβειας, αυθεντικότητας
κλπ) όπως εφαρµόζονται στα µοναδικά χαρακτηριστικά των
ιστοσελίδων.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
96 Γενικό Μέρος

Cooke, A. (1999). A guide to finding quality information on the

net: Selection and evaluation strategies. London: Library
Association Publishing. Βιβλίο σχετικό µε στρατηγικές για την
επιλογή και αξιολόγηση πληροφορίας στο ∆ιαδίκτυο.
Schlein, A. M. (2000). Find it online: The complete guide to
online research. (2nd ed.). Tempe, AZ: Facts on demand Press.
Βιβλίο σχετικό µε στρατηγικές για την επιλογή και αξιολόγηση
πληροφορίας στο ∆ιαδίκτυο.

Ενότητα 3.3

Σχεδίαση µαθηµάτων µε τη
χρήση του ∆ιαδικτύου
1. Εισαγωγή
Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε ορισµένες θεωρητικές
αρχές που πρέπει να διέπουν τη σχεδίαση µαθηµάτων µε τη
χρήση του διαδικτύου. Οι αρχές αυτές στηρίζονται σε ένα
θεωρητικό µοντέλο το οποίο δεν είναι το µοναδικό που µπορεί
να χρησιµοποιηθεί, αλλά είναι σχετικά πλήρες. Η σχεδίαση
µαθηµάτων µε τη βοήθεια του ∆ιαδικτύου πρέπει να λαµβάνει
υπόψη της την παιδαγωγική διάσταση των µαθηµάτων, την
τεχνολογική, τη θεσµική, την ηθική, τη σχεδίαση της διεπαφής,
θέµατα αξιολόγησης, διαχείρισης και πρόσθετης υποστήριξης
των µαθηµάτων αυτών. Η υλοποίηση τέτοιων µαθηµάτων
παρουσιάζει πλεονεκτήµατα αλλά και µειονεκτήµατα.

∆ιδακτικοί • Κατανόηση των αρχών που διέπουν ένα µάθηµα

Στόχοι (επιµόρφωσης ή διδασκαλίας) µε τη χρήση του ∆ιαδικτύου
και των χαρακτηριστικών της ηλεκτρονικής µάθησης
γενικότερα 9e-learning).
• Παρουσίαση της σύγχρονης προβληµατικής σχετικά µε τα
πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα του e-learning.

2. Ένα γενικό, θεωρητικό πλαίσιο

εργασίας για το e-Learning

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
97 Γενικό Μέρος

Το παρουσιαζόµενο πλαίσιο στηρίζεται πάνω στο µοντέλο που

έχει αναπτυχθεί από ερευνητές (ιδιαίτερα από τον Badrul Khan,
δες σχετική βιβλιογραφία) και αποβλέπει σε µια σχετικά πλήρη
περιγραφή των παραγόντων που πρέπει να ληφθούν υπόψη
προκειµένου να αναπτυχθούν όχι τόσο συγκεκριµένα,
µεµονωµένα µαθήµατα, αλλά προγράµµατα εκπαίδευσης ή
επιµόρφωσης που στηρίζονται στο ∆ιαδίκτυο.
Όπως είναι φανερό, στην ανάπτυξη συνόλων µαθηµάτων µε
επιµορφωτικό ή γενικότερα, εκπαιδευτικό, χαρακτήρα, δεν αρκεί
να ληφθεί υπόψη µόνο η παιδαγωγική ή διδακτική διάσταση των
µαθηµάτων (η οποία αναλύεται διεξοδικά σε άλλη ενότητα),
αλλά και το γενικότερο πλαίσιο, µέσα στο οποίο
πραγµατοποιούνται τα µαθήµατα αυτά. Ο γενικός όρος που
χρησιµοποιείται για τα µαθήµατα αυτά είναι ηλεκτρονική ή
ψηφιακή µάθηση (e-learning, να και πρέπει να σηµειωθεί ότι ο
όρος αυτός γενικότερα καλύπτει και µαθήµατα που δε
στηρίζονται στο ∆ιαδίκτυο).
Ο σχεδιασµός, η ανάπτυξη, η εφαρµογή και η αξιολόγηση
ανοικτών, ευέλικτων και κατανεµηµένων µαθησιακών
συστηµάτων απαιτεί προσεκτική ανάλυση και έρευνα των
τρόπων χρήσης των χαρακτηριστικών και των πηγών του
∆ιαδικτύου και των ψηφιακών τεχνολογιών, σε συµφωνία µε
αρχές διδακτικού σχεδιασµού και µε θέµατα σηµαντικά σε
σχέση µε τις ποικίλες διαστάσεις των online µαθησιακών
περιβαλλόντων.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
98 Γενικό Μέρος

Ο παράγοντας αυτός του e-learning αναφέρεται στη διδασκαλία

Παιδαγωγική
∆ιάσταση και τη µάθηση. Καταπιάνεται µε θέµατα όπως
o Ανάλυση του περιεχοµένου
o Ανάλυση του ακροατηρίου, της οµάδας-στόχου
o Ανάλυση των στόχων
o Ανάλυση των χρησιµοποιούµενων µέσων
o Σχεδίαση προσέγγισης
o Οργάνωση
Μέθοδοι και στρατηγικές (Παρουσίαση, έκθεση, επεξήγηση,
εξάσκηση και προγύµναση - drill and practice - tutorials,
παιχνίδια, αφήγηση ιστοριών, προσοµοιώσεις, παιχνίδι ρόλων,
συζήτηση, αλληλεπίδραση, µοντελοποίηση, διευκόλυνση,
συνεργασία, µελέτη περιπτώσεων, ...)

Η διάσταση αυτή αναφέρεται σε θέµατα τεχνολογικής υποδοµής

Τεχνολογική
∆ιάσταση στο περιβάλλον του e-learning.
o Σχεδιασµός υποδοµής (τεχνολογικό σχέδιο, standards,
µεταδεδοµένα, προσβασιµότητα, µαθησιακά αντικείµενα).
o Υλικό (hardware)
o Λογισµικό (software)
Αναφέρεται σε µια γενική θεώρηση περιβάλλοντος των
Σχεδίαση
∆ιεπαφής µαθηµάτων και σχετίζεται µε τους τρόπους µε τους οποίους οι
(Interface
χρήστες επικοινωνούν µε το σύστηµα. Περιλαµβάνει θέµατα
Design)
όπως:
o Σχεδίαση σελίδων
o Σχεδίαση της παρουσίασης του περιεχοµένου
o Πλοήγηση στο υλικό
o Προσβασιµότητα
o Έλεγχος ευχρηστίας (usability testing)
Περιλαµβάνει
Αξιολόγηση
o Αξιολόγηση των επιµορφούµενων (µαθητών)
o Αξιολόγηση της διδασκαλίας και του µαθησιακού
περιβάλλοντος
o Αξιολόγηση του όλου συστήµατος
Αναφέρεται στη:
∆ιαχείριση
o Συντήρηση του µαθησιακού περιβάλλοντος (maintenance)
και στην
o Κατανοµή της πληροφορίας

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
99 Γενικό Μέρος

Η διάσταση αυτή του e-learning εξετάζει τις πηγές που

Πρόσθετες
υποστηρικτικές απαιτούνται για την ανάπτυξη ενός ουσιαστικού µαθησιακού
πηγές
περιβάλλοντος:
o Online support
o ∆ιδακτική/συµβουλευτική υποστήριξη
o Τεχνική υποστήριξη
o Υπηρεσίες συµβουλευτικής επαγγελµατικής σταδιοδροµίας
o Άλλες online υποστηρικτικές υπηρεσίες
o Υποστηρικτικές υπηρεσίες offline
Περιλαµβάνει θέµατα όπως:
Ηθική ∆ιάσταση
o Κοινωνική και πολιτική επίδραση
o Πολιτισµική διασπορά
o Προκατάληψη
o Γεωγραφική διασπορά
o Ψηφιακή διανοµή
o Κανόνες συµπεριφοράς
o Ιδιωτικότητα
o Λογοκλοπή (plagiarism)
o Πνευµατικά δικαιώµατα

o Θέµατα διαχειριστικά.: αξιολόγηση αναγκών, αξιολόγηση

Θεσµική
∆ιάσταση αµεσότητας (οικονοµικής, υποδοµών, περιεχοµένου),
οργάνωση και αλλαγή (αποδοχή και εφαρµογή
καινοτοµιών), χρηµατοδότηση και απόσβεση της
επένδυσης, συνεργασία µε άλλα ιδρύµατα, κατάλογος
πληροφοριών προγράµµατος και µαθηµάτων (ακαδηµαϊκό
ηµερολόγιο, πρόγραµµα µαθηµάτων, δίδακτρα,
αποφοίτηση), marketing, παροχή οικονοµικής βοήθειας,
εγγραφή και πληρωµές, διδακτικός σχεδιασµός και
υπηρεσίες µέσων, έγγραφα αποφοίτησης).
o Θέµατα ακαδηµαϊκά: επικύρωση τίτλων, διδακτική
ποιότητα, επιστηµονικό προσωπικό, µέγεθος τµηµάτων,
φόρτος εργασίας και αποζηµίωση, δικαιώµατα πνευµατικής
ιδιοκτησίας.
o Παροχή Υπηρεσιών στους εκπαιδευόµενους: Υπηρεσίες
πριν την εισαγωγή τους στο πρόγραµµα, κατευθύνσεις,
τοµείς επιστηµονικού και λοιπού προσωπικού,
συµβουλευτική, επαγγελµατικός προσανατολισµός,

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
100 Γενικό Μέρος

ανάπτυξη µαθησιακών δεξιοτήτων, υπηρεσίες για µαθητές

µε ειδικές ανάγκες, βιβλιοθήκη, υπηρεσίας tutorial, δίκτυο
κοινωνικής υποστήριξης, µαθητικό newsletter, υπηρεσίες
εύρεσης εργασίας, κλπ.

3. Μερικά πλεονεκτήµατα της χρήσης

συστηµάτων e-learning
• Ευκαµψία σε επίπεδο πρόσβασης, µεθόδων διανοµής,
ταχύτητας και στρατηγικών διδασκαλίας.
• Οι µαθητές έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν µαθησιακό
υλικό ανάλογα µε το επίπεδο γνώσης και τα ενδιαφέροντά
τους.
• Η µελέτη µπορεί να γίνεται οπουδήποτε υπάρχει
υπολογιστής µε σύνδεση στο δίκτυο.
• Ο µαθητής εργάζεται µε βάση προσωπικούς ρυθµούς
εργασίας και απόδοσης.
• Ασύγχρονη, οπουδήποτε-οποτεδήποτε και σε πραγµατικό
χρόνο, αλληλεπίδραση µε συν-εκπαιδευόµενους,
διδάσκοντες και έλεγχο πάνω στη µαθησιακή διαδικασία.
• Προσαρµόζει διαφορετικά µαθησιακά στυλ και διευκολύνει τη
µάθηση µέσα από µια ποικιλία δραστηριοτήτων.
• Αναπτύσσει γνώση σχετικά µε το ∆ιαδίκτυο και δεξιότητες
στη χρήση του υπολογιστή, προσόν χρήσιµο για την
µετέπειτα ζωή και καριέρα τους.
• Αναπτύσσει αυτοπεποίθηση και ενθαρρύνει τους µαθητές να
αναλαµβάνουν ευθύνες για την ίδια τους τη µάθηση.
• Οι µαθητές µπορούν να περάσουν γρήγορα ύλη που ήδη
γνωρίζουν και να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στο
να αποκτήσουν περιοχές µε νέες γνώσεις ή δεξιότητες.

4. Μερικά µειονεκτήµατα της χρήσης του

e-learning
• Μαθητές µε µειωµένο κίνητρο ή άσχηµες συνήθειες µελέτης
θα µείνουν πίσω σε σχέση µε τους άλλους.
• Χωρίς την αλγοριθµική δοµή των παραδοσιακών µαθηµάτων,
οι µαθητές µπορεί να µπερδευτούν σχετικά µε τις
δραστηριότητες που έχουν να αντιµετωπίσουν.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
101 Γενικό Μέρος

• Οι µαθητές µπορεί να αισθάνονται αποµονωµένοι από τον

διδάσκοντα και τους συµµαθητές.
• Ο διδάσκων πιθανά να µην είναι πάντα διαθέσιµος, όταν οι
µαθητές µελετούν ή χρειάζονται βοήθεια.
• Χαµηλές ταχύτητες στο δίκτυο η παλαιάς τεχνολογίας
υπολογιστές, πιθανόν να αποθαρρύνουν την πρόσβαση στο
µαθησιακό υλικό.
• Η διαχείριση αρχείων ή online λογισµικού, µπορεί κάποιες
φορές να φαίνεται πολύπλοκη σε µαθητή που βρίσκεται στο
επίπεδο του αρχαρίου σε σχέση µε τις υπολογιστικές
δεξιότητες.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
Επισκεφτείτε µερικές ή όλες από τις παρακάτω σελίδες που
παρέχουν εκπαίδευση βασισµένη στο/υποστηριζόµενη από το
∆ιαδίκτυο (ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης για όλες τις
σελίδες 19/12/2009):
Πανεπιστήµιο Μακεδονίας
http://telemathea.uom.gr Πρόκειται για ένα περιβάλλον
ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης που προσφέρει ηλεκτρονική
υποστήριξη στα µαθήµατα ξένων γλωσσών και τα µαθήµατα
σεµιναριακού τύπου αλλά και προγράµµατα για την απόκτηση
βασικών δεξιοτήτων που στηρίζονται σε Ανοιχτό Λογισµικό και
προσφέρονται από το Πανεπιστήµιο Μακεδονίας. Βασίζεται στο
λογισµικό ανοικτού κώδικα Moodle.
∆ραστηριότητα
1η http://eos.uom.gr/~bsolist/ πρόκειται για ψηφιακό κέντρο για
τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας µε ψηφιακό και άλλο
περιεχόµενο.
http://compus.uom.gr/ Σύστηµα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης
του πανεπιστηµίου Μακεδονίας, µε διαθέσιµα µαθήµατα ανά
Τµήµα.

Massachusetts Institute of Technology

http://ocw.mit.edu/OcwWeb/web/home/home/index.htm
Πρόκειται για ελεύθερη πρόσβαση σε 1700 µαθήµατα που
διδάσκονται στο ΜΙΤ. Το υλικό περιλαµβάνει οµιλίες,
παραδόσεις, συλλογές προβληµάτων, ύλη εργαστηρίου, βίντεο

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
102 Γενικό Μέρος

κλπ και αφορά µεγάλη ποικιλία αντικειµένων.

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο

http://www.eap.gr Πρόκειται για τη σελίδα του ανοικτού
πανεπιστηµίου που βασίζεται στην απόσταση από εκπαίδευση
παρέχοντας προπτυχιακή και µεταπτυχιακή εκπαίδευση και
επιµόρφωση.

e-school
http://www.e-school.com/ Προσφέρει εκπαίδευση από
απόσταση σε µεγάλη ποικιλία αντικειµένων µε έµφαση στην
εκπαίδευση ενηλίκων.

Full Web Building Tutorials

http://www.w3schools.com/ Η σελίδα προσφέρει πάρα πολλά
web-building tutorials, από basic HTML και XHTML µέχρι XML,
SQL, Βάσεις δεδοµένων, Πολυµέσα και WAP.

Αφού επισκεφτείτε όλες ή κάποιες από τις σελίδες αυτές

εντοπίστε τις σχεδιαστικές αρχές που τις διέπουν. Βρείτε τα υπέρ
και τα κατά στην κάθε σελίδα. Παρατηρείστε τυχόν οµοιότητες ή
διαφορές µεταξύ τους (σε επίπεδο για παράδειγµα διεπαφής, ή
ευχρηστίας κλπ).
Βρείτε πληροφορίες για ανοικτά θέµατα όπως: δίνουν αυτοί οι
φορείς πτυχία και στην περίπτωση που δίνουν πόσο έγκυρα
είναι;
Εργαζόµενοι σε οµάδες, υλοποιείστε το σχεδιασµό µιας τέτοιας
υπηρεσίας παροχής εκπαίδευσης από απόσταση. Αρκεστείτε στο
να περιγράψετε τα βασικά στοιχεία που θα διέπουν τη
φιλοσοφία σχεδιασµού του εγχειρήµατος σύµφωνα µε το
µοντέλο που έχει παρουσιαστεί. Όπου νοµίζετε, µπορείτε να
διαφοροποιείστε από το µοντέλο δίνοντας τη σχετική
τεκµηρίωση.

6. Ερωτήσεις

1) Κάνοντας την υπόθεση ότι ένα σηµαντικό τµήµα των

εκπαιδευτικών πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
103 Γενικό Μέρος

έχει τις προαπαιτούµενες δεξιότητες για την παρακολούθηση

µαθηµάτων βασισµένων στο ∆ιαδίκτυο, ποια θα ήταν, κατά τη
γνώµη σας, η αξία ενός συστήµατος διαρκούς αυτεπιµόρφωσης
αυτής της µορφής;
2) Θα µπορούσατε να σχεδιάσετε µερικά µαθήµατα βασισµένα
στο ∆ιαδίκτυο για ένα συγκεκριµένο θέµα της ειδικότητάς σας;
Ποια θα ήταν, κατά τη γνώµη σας, τα σηµαντικότερα
προβλήµατα που θα αντιµετωπίζατε;

7. Ασκήσεις

1. Αναζητήστε στο ∆ιαδίκτυο σελίδες που προσφέρουν online

µαθήµατα σχετικά µε την ειδικότητά σας.

2. Ορισµός E-Learning: Όρος που καλύπτει µια ευρεία γκάµα

εφαρµογών και διαδικασιών όπως µάθηση µέσω του Web,
µάθηση µέσω του υπολογιστή, εικονικές τάξεις, και ψηφιακή
συνεργασία. Περιλαµβάνει διανοµή περιεχοµένου µέσω Internet,
µέσω ήχου και βίντεο, µέσω δορυφορικής εκποµπής,
διαδραστικής τηλεόρασης, CD-ROM κ.α.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

Συλλογή από
πηγές για το http://www.e-learningcentre.co.uk/eclipse/Resources/pm.htm
σχεδιασµό και
τη διαχείριση
e-learning (ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)
projects

Σελίδα µε
http://www.chartula.com/isdarticles.htm
βιβλιογραφία
σχετική µε το (ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)
e-learning
Σελίδα του
Harvard που http://www.gse.harvard.edu/~dedech/502/
χρησιµοποιεί το
(ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)
µοντέλο του
Khan
Σελίδα του
πανεπιστηµίου
http://mywebpages.comcast.net/atkinson/framework.html
Towson που
χρησιµοποιεί το (ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)
µοντέλο του
Khan

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
104 Γενικό Μέρος

Khan, B. (2000). A framework for e-learning. Distance

Education Report, 24(3), p.3-8. Άρθρο που αναφέρεται στο
γνωστό µοντέλο του Khan.
Garrison, D., Anderson, T. and Garrison, R. (2003). E-Learning
in the 21st Century: A Framework for Research and Practice.
Routledge, New York, NY, 10001.
Ενδεικτική
βιβλιογραφία Clegg, S., Hudson, A. and Steel, J. (2003). The Emperor's new
clothes: globalisation and e-learning in Higher Education.
British Journal of Sociology in Education, 24(1), 39-53.
Singh, G., O’Donoghue, J., and Worton, H. (2005). A study into
the effects of e-learning on higher education. Jouranl of
University Teaching and Learning Practice, 2(1), 13-24

Ενότητα 3.4

∆ηµιουργία µαθησιακού υλικού

πολυµέσων και υπερµέσων
1. Εισαγωγή
Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τα πολυµέσα
(multimedia) και ιδιαίτερα τα πολυµέσα σε σχέση µε τη
διδασκαλία και τη µάθηση. Εξετάζονται ιδιαίτερα το σύνολο των
µερών που συνιστούν το πολυµεσικό υλικό και τα εργαλεία για
την επεξεργασία του πολυµεσικού υλικού, η οποία είναι
απαραίτητη προκειµένου το υλικό αυτό να χρησιµοποιηθεί στις
λεγόµενες πολυµεσικές εφαρµογές. Λαµβάνοντας υπόψη την
ανάγκη για την προτυποποίηση των µαθησιακών τεχνολογιών,
παρουσιάζονται πληροφορίες για το κείµενο, την εικόνα, την
κινούµενη εικόνα, το βίντεο και τον ήχο, ως συνιστώσες των
πολυµεσικών παρουσιάσεων και αναφέρονται στοιχεία για την
ανάλυση, τη σχεδίαση, την ανάπτυξη, τον έλεγχο και τη
διανοµή ως τα απαραίτητα βήµατα για την πλήρη παραγωγή
µιας πολυµεσικής εφαρµογής.

∆ιδακτικοί • Κατανόηση της φύσης των επιµέρους συνιστωσών που

Στόχοι απαρτίζουν µια πολυµεσική εφαρµογή.
• Γνωριµία µε τα βήµατα που απαιτούνται για τη
δηµιουργία και αξιολόγηση µιας πολυµεσικής εφαρµογής

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
105 Γενικό Μέρος

2. Αναγκαιότητα προτυποποίησης
µαθησιακών τεχνολογιών
Όπως υποδηλώνει η ίδια η ονοµασία τους, οι εφαρµογές που
συνήθως αποκαλούνται µε το γενικό όνοµα πολυµέσα
(multimedia) συνδυάζουν πολλαπλά µέσα (δηλαδή τρόπους
αναπαράστασης και εκφοράς της πληροφορίας) σε µια ενιαία
παραγωγή, σε µια ενιαία εφαρµογή. Παλιότερα υπήρχε µια
αρκετά σαφής διάκριση ανάµεσα στα πολυµέσα και τα υπερµέσα,
δηλαδή εκείνες τις εφαρµογές που επέτρεπαν τη µη-γραµµική,
υπερσύνδεση ανάµεσα σε δυο µέσα. Σήµερα αυτή η διάκριση
τείνει να γίνει λιγότερο σαφής. Κείµενο, εικόνα, ήχος, βίντεο,
γραφικά, κινούµενη εικόνα και διαλογικότητα µε το χρήστη
συνθέτουν τον κόσµο των πολυµέσων. Ως όρος «πολυµέσα»
µπορεί να αναφέρεται τόσο σε προγράµµατα εφαρµογών όσο και
στη δηµιουργία εφαρµογών. Η διαθέσιµη πληροφορία σε µια
πολυµεσική εφαρµογή µπορεί να προσπελαύνεται από τον τελικό
χρήστη είτε γραµµικά (προκαθορισµένη διαδροµή χωρίς κανέναν
έλεγχο από το χρήστη) είτε µη-γραµµικά, χάρη στη διάδραση
χρήστη-εφαρµογής (ο χρήστης δηλαδή, καθορίζει τη σειρά
πρόσβασης στο υλικό µε βάση τις προσωπικές του προτιµήσεις).

Τα πολυµέσα κατηγοριοποιούνται ανάλογα µε τον τρόπο µε τον

οποίο οργανώνουν και «διαθέτουν» την πληροφορία και
ανάλογα µε τον τρόπο χρήσης των σχετικών εφαρµογών. Ως
προς τον τρόπο διάθεσης/διανοµής της πληροφορίας
διακρίνονται σε εφαρµογές διαθέσιµες σε οπτικούς δίσκους, σε

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
106 Γενικό Μέρος

κιόσκια, στα πολυµέσα πραγµατικού χρόνου και στα πολυµέσα

προασπελάσιµα/χρησιµοποιούµενα µέσω ∆ιαδικτύου. Η επιλογή
του τρόπου διανοµής κάθε φορά προσδιορίζεται από
συγκεκριµένους παράγοντες όπως το κόστος (του µέσου και της
εγγραφής των δεδοµένων), η αποθηκευτική ικανότητα, η
δυνατότητα επανεγγραφής, οι οµάδες κοινού στις οποίες
απευθύνεται, και οι υψηλές απαιτήσεις σε ταχύτητες που
απαιτούνται ακριβώς λόγω της φύσης του υλικού. Ως προς τη
χρήση των εφαρµογών, τα πολυµέσα διακρίνονται σε όσα είναι
πρόσφορα για ψυχαγωγία, εκπαίδευση (εγκυκλοπαίδειες,
λεξικά), πληροφόρηση (ηλεκτρονικοί κατάλογοι προίόντων,
µουσεία, κλπ) ή για επιχειρηµατικούς σκοπούς (επιµόρφωση
στελεχών, προβολή προϊόντων κλπ)
Ο εξοπλισµός υλικού πολυµέσων συνήθως περιλαµβάνει οθόνη
που να υποστηρίζει συγκεκριµένες αναλύσεις και µε το ίδιο
σκεπτικό, κάρτα γραφικών, επιταχυντή γραφικών, κάρτα ήχου,
συσκευές σύλληψης εικόνων (scanner, ψηφιακή φωτογραφική
µηχανή), συσκευές σύλληψης βίντεο, σύλληψης ήχου,
περιφερειακά µέσα για αποθήκευση (σκληρός δίσκος, CD, DVD)
και ηχεία.
Αναφέρθηκε παραπάνω ότι τα πολυµέσα τα συνθέτουν η
συνύπαρξη κειµένου, εικόνας, βίντεο, γραφικών, και κινούµενης
εικόνας. Τα συστατικά αυτά των πολυµέσων θα παρουσιαστούν
στη συνέχεια πιο διεξοδικά.

Κείµενο

Το κείµενο είναι απαραίτητο συστατικό για την ακριβή

περιγραφή µιας έννοιας. Τα πολυµέσα καινοτοµούν τώρα µε τη
χρήση του υπερκειµένου που ουσιαστικά τεµαχίζει το συνολικό
κείµενο σε επιµέρους τµήµατα που συνδέονται µεταξύ τους µε
συνδέσµους, οι οποίοι ενεργοποιούνται µέσω συγκεκριµένων

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
107 Γενικό Μέρος

λέξεων, εικόνων ή φράσεων. Το κείµενο εισάγεται µε

πληκτρολόγηση, µε οπτική ανάγνωση χαρακτήρων έπειτα από
σάρωση (OCR), ή µε αναγνώριση οµιλίας. Αξίζει να σηµειωθεί
ότι πρέπει πάντοτε να λαµβάνεται µέριµνα για ορθή χρήση του
κειµένου στις πολυµεσικές εφαρµογές (σωστή επιλογή λέξεων,
κατάλληλη µορφοποίηση, γραµµατοσειρά κλπ).

Εικόνες -
Γραφικά

Η εικόνα είναι ένα στοιχείο που δε µπορεί να λείπει από καµιά

σχεδόν εφαρµογή. Η εικόνα στις πολυµεσικές εφαρµογές
αποτελεί ένα σηµαντικότατο παράγοντα για τη µετάδοση
πληροφοριών και µηνυµάτων και συνιστά ένα από τα καλύτερα
εποπτικά µέσα στη διδασκαλία. Στον υπολογιστή, η εικόνα δεν
είναι παρά ένα σύνολο από εικονοστοιχεία τα οποία δε φέρουν
καµιά πληροφορία για τη δοµή των εικονιζόµενων αντικειµένων,
σε αντίθεση µε τα γραφικά τα οποία δεν αποτελούν απλώς
σύνολο από εικονοστοιχεία, αλλά ένα σύνολο από (γραφικά)
αντικείµενα. Ανάλογα µε τον τρόπο κατασκευής τους, οι εικόνες
διακρίνονται σε ψηφιογραφικές και διανυσµατικές.
Οι ψηφιογραφικές αποτελούνται από έναν πίνακα
εικονοστοιχείων και τα χαρακτηριστικά τους είναι η ανάλυση
(εικονοστοιχεία ανά ίντσα), το βάθος χρώµατος (διαθέσιµα bit
σε κάθε εικονοστοιχείο µε πληροφορία για το χρώµα του), το
µέγεθος (αποθηκευτικός χώρος που καταλαµβάνουν) και οι
διαστάσεις τους. Τέτοιες εικόνες πετυχαίνουµε µε τη χρήση
έτοιµων εικόνων από συλλογές, µε σάρωση, ψηφιακή
φωτογραφική µηχανή, σύλληψη από βιντεοκάµερα ή από την
οθόνη του υπολογιστή κλπ. Τύποι τέτοιων εικόνων είναι όσες
έχουν επέκταση JPG, BMP, GIF, TIF κλπ. Οι διανυσµατικές
παράγονται µε τη χρήση γεωµετρικών σχηµάτων και
χαρακτηριστικά τους είναι οι διαστάσεις τους, το µικρό τους
µέγεθος και η αδυναµία να αποδώσουν εικόνες µε
φωτορεαλιστικό τρόπο. Τύποι τέτοιων αρχείων έχουν επεκτάσεις
ΑΙ, DXF, CDR, EPS, WNF κλπ. Όπως και στο κείµενο έτσι και

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
108 Γενικό Μέρος

στην εικόνα χρειάζεται προσοχή στον αριθµό των χρωµάτων, και

στο ποια θα επιλεγούν.

Πρόκειται για µια διαδοχή εικόνων που επιτελείται τόσο γρήγορα

Κινούµενη
εικόνα (20-30 καρέ το δευτερόλεπτο) ώστε να δίνει την αίσθηση της
κίνησης. Υπάρχουν πολλά µοντέλα για τη δηµιουργία
κινουµένων εικόνων (animation). Ο χρήστης µπορεί να επέµβει
στην κίνηση κάποιου αντικειµένου, να µετατρέψει τα γραφικά σε
βίντεο, να επεξεργαστεί το φωτισµό ή τον τρόπο εµφάνισης των
αντικειµένων.

Βίντεο

Το βίντεο αποτελεί πολύ σηµαντικό παράγοντα στη δυναµική

των πολυµέσων. Ο αριθµός των καρέ, ο ρυθµός προβολής τους
(καρέ ανά δευτερόλεπτο), τα χρώµατα και ο φωτισµός είναι
κάποια από τα βασικά συστατικά ενός βίντεο. Το βίντεο που θα
χρησιµοποιηθεί µπορεί είτε εξ αρχής να είναι σε ψηφιακή µορφή
(πχ βίντεο που έχει ληφθεί µε ψηφιακή βιντεοκάµερα) είτε σε
αναλογική µορφή οπότε στην περίπτωση αυτή πρέπει να
ψηφιοποιηθεί µε την κατάλληλη διαδικασία (απαραίτητη κάρτα
βίντεο). Λόγω του υπερβολικού µεγέθους των αρχείων βίντεο
χρησιµοποιούνται αλγόριθµοι συµπίεσης των αρχείων αυτών
ώστε να καταλαµβάνουν µικρότερο χώρο. Γνωστοί αλγόριθµοι
είναι οι MPEG, MJPEG, DVI. Μια σχετικά νεότερη τεχνική
συµπίεσης αρχείων ψηφιακού βίντεο, το DivX, µπορεί να
συµπιέσει ένα αρχείο στο 10% του αρχικού µεγέθους του. Οι
πλέον γνωστοί τύποι ψηφιακού βίντεο είναι οι MPEG, AVI, MOV.
Το ψηφιακό βίντεο εξασφαλίζει πολύ καλή ποιότητα στην
αντιγραφή, δυνατότητα πλοήγησης σε οποιοδήποτε σηµείο της
ταινίας, είναι επεξεργάσιµο και µεταδίδεται µέσω του ∆ιαδικτύου

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
109 Γενικό Μέρος

(streaming video).

Σε µια πολυµεσική εφαρµογή ο ήχος µπορεί να περιλαµβάνεται

Ήχος
µε τη µορφή µουσικής, οµιλίας ή ηχητικών εφέ. Το πόσο
αποτελεσµατική θα είναι η συµβολή του στους στόχους της
εφαρµογής εξαρτάται από την ποιότητα του ήχου, τη χρονική
του διάρκεια, το συνταίριασµά του µε τα άλλα µέσα που
συνυπάρχουν µαζί του και τη σωστή υποστήριξη του θέµατος
της εφαρµογής. Η παρουσία ηχητικού υλικού προϋποθέτει την
ύπαρξη κάρτας ήχου στον υπολογιστή. Στις υποδοχές της
συνδέονται συσκευές αναπαραγωγής ήχου ή όργανα µουσικής
που επικοινωνούν µε τον υπολογιστή µε τη βοήθεια ενός
συγκεκριµένου προτύπου (MIDI). Η αποθήκευση ηχητικού
υλικού σηµαίνει πρώτα ψηφιοποίησή του. Αυτή γίνεται αυτόµατα
µε τη χρήση ενός µετατροπέα που διαθέτει η κάρτα ήχου. Τα
γνωστότερα και πλέον δηµοφιλή αρχεία ήχου έχουν επεκτάσεις
WAV, MIDI. Η χρήση του ψηφιοποιηµένου ήχου δίνει τη
δυνατότητα επεξεργασίας του, µεταφοράς και αντιγραφής του
διατηρώντας το επίπεδο ποιότητας του ήχου, µετάβαση σε
οποιοδήποτε σηµείο του αρχείου θέλουµε. Για τον περιορισµό
του απαιτούµενου χώρου αποθήκευσης έχουν αναπτυχθεί και
για την περίπτωση του ήχου τεχνικές συµπίεσης. Το
δηµοφιλέστερο πρότυπο συµπίεσης είναι σίγουρα το MP3 το
οποίο συνδυάζει καλή ποιότητα ήχου και εύκολη µεταφορά των
ηχητικών αρχείων. Βέβαια από τη στιγµή που ένα αρχείο ήχου
θα µετατραπεί σε MP3 δεν θα είναι δυνατή η αναπαραγωγή του
µε οποιονδήποτε media player

3. Λογισµικά Ανάπτυξης πολυµεσικών

εφαρµογών

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
110 Γενικό Μέρος

Εργαλεία
∆ηµιουργίας
Παρουσιάσεων

Πολυµεσικό χαρακτήρα µπορεί να πάρει ένα αρχείο

δηµιουργηµένο µε µια εφαρµογή για κατασκευή παρουσιάσεων
(PowerPoint, Impress κλπ), στο οποίο θα ενσωµατωθούν µια
σειρά από αντικείµενα-συνιστώσες πολυµεσικών εφαρµογών.

Εργαλεία
Συγγραφής
(Authoring
Tools)

Πρόκειται για προγράµµατα συγγραφής πολυµεσικών

εφαρµογών και ανάλογα µε το πώς οργανώνεται, δοµείται και
παρουσιάζεται το υλικό, µπορεί να είναι εργαλείο συγγραφής
βασισµένο σε κάρτες, σε εικονίδια ή στο χρόνο.
Τα εργαλεία συγγραφής βασισµένα σε κάρτες θυµίζουν ένα
βιβλίο και ο χρήστης µετακινείται από µια σελίδα σε µια άλλη. Οι
σελίδες αυτές περιέχουν τα διάφορα πολυµεσικά αντικείµενα.
Τα εργαλεία συγγραφής βασισµένα σε εικονίδια βασίζονται σε
ένα διάγραµµα ροής όπου αποτυπώνονται οι ενέργειες που
επιτελεί το πρόγραµµα και αφού ολοκληρωθεί το διάγραµµα
ροής ακολουθεί η πρόσθεση του περιεχοµένου.
Τα εργαλεία συγγραφής που βασίζονται στο χρόνο,
χρησιµοποιούν τη µεταφορική έννοια µιας χρονογραµµής στην
οποία τοποθετούνται και οργανώνονται τα πολυµεσικά
αντικείµενα.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
111 Γενικό Μέρος

Και στα εργαλεία συγγραφής πρέπει να υπάρχει µια ισορροπία

στη συµµετοχή των διαφορετικών πολυµεσικών αντικειµένων
και να επιλέγονται εργαλεία µε κριτήρια το βαθµό ανταπόκρισής
τους στον εκάστοτε τιθέµενο στόχο, στη δυνατότητα δηλαδή
διαχείρισης µεγάλων αρχείων, στο κόστος, στην παρεχόµενη
τεχνική υποστήριξη κλπ

4. Βήµατα για το σχεδιασµό και την

παραγωγή πολυµεσικών εφαρµογών
Προκειµένου να σχεδιαστεί και να παραχθεί µια πολυµεσική
εφαρµογή πρέπει ακολουθηθεί η εξής σειρά από στάδια:
• Ανάλυση
• Σχεδίαση
• Ανάπτυξη
• Έλεγχος
• ∆ιανοµή
Στο στάδιο αυτό απαιτείται να προσδιοριστεί η βασική ιδέα της
εφαρµογής και να συγκεντρωθούν εκείνες οι πληροφορίες που
θα καθορίσουν την περαιτέρω πορεία σχετικά µε τον αν
υπάρχουν οι δυνατότητες να υλοποιηθεί η εφαρµογή, τι αρχεία
απαιτούνται και τι υπάρχει διαθέσιµο. Να αποσαφηνιστεί η
οµάδα των χρηστών στους οποίους απευθύνεται, να ελεγχθεί
κατά πόσο -µε βάση το τι είναι επιθυµητό και τι είναι διαθέσιµο-
µπορεί να υλοποιηθεί η συγκεκριµένη εφαρµογή, να γίνει η
κατανοµή των εργασιών, να αποφασιστούν τα διάφορα στάδια
Ανάλυση
υλοποίησης του έργου και να τοποθετηθούν µε τη χρονική σειρά
που θα διαδέχεται το ένα το άλλο όπως επίσης και τη χρονική
διάρκεια κάθε σταδίου, να συγκροτηθεί η οµάδα εργασίας που
θα αποτελείται από τον υπεύθυνο της οµάδας αυτής, το
συγγραφέα του σεναρίου, το σχεδιαστή του περιβάλλοντος της
διεπαφής, τους ειδικούς για τον ήχο, την εικόνα, τα γραφικά,
την κινούµενη εικόνα, το βίντεο, να επιλεγούν εκείνοι από τους
διαθέσιµους πόρους που θα συντελέσουν στην υλοποίηση, και
να γίνει η κοστολόγηση του έργου

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
112 Γενικό Μέρος

Το στάδιο αυτό περιλαµβάνει τη σύνθεση όλων των επιµέρους

τµηµάτων και υλικού που αποτελούν την εφαρµογή, σχεδιάζεται
ο χάρτης πλοήγησης του τελικού χρήστη ώστε να µπορεί αυτός
εύκολα να κινείται ανάµεσα στο περιεχόµενο της εφαρµογής,
στήνεται το διάγραµµα ροής της εφαρµογής, σχεδιάζεται το
Σχεδίαση
περιβάλλον διεπαφής αρχικά στο χαρτί και έπειτα στην οθόνη,
φροντίζοντας να ικανοποιούνται κάποιες βασικές προδιαγραφές
όπως να είναι απλό, να υιοθετεί παντού την ίδια ορολογία, να
παρέχει βοήθεια στο χρήστη και να δίνει στο χρήστη τη
δυνατότητα να ακυρώνει ενέργειες
Στο στάδιο αυτό συγκεντρώνεται όλο το υλικό που θα
χρησιµοποιηθεί στην εφαρµογή. Το υλικό αυτό είτε θα συλλεχθεί
από διάφορες πηγές (πχ φωτογραφίες από το δίκτυο) είτε θα
κατασκευαστεί από την αρχή (πχ συγκεκριµένα γραφικά). Όλο
αυτό το υλικό υφίσταται τη σχετική επεξεργασία και
Ανάπτυξη
ψηφιοποιείται, αν δεν είναι ήδη σε ψηφιακή µορφή. Στη
συνέχεια αυτά τα στοιχεία αρχίζουν να ενσωµατώνονται µέσα
στην εφαρµογή µε τη βοήθεια του εργαλείου συγγραφής που
έχει επιλεγεί ή κάποιας γλώσσας προγραµµατισµού.
∆ιορθώνονται τα όποια σφάλµατα και αδυναµίες εντοπιστούν
Μετά από κάθε στάδιο ελέγχου η οµάδα διορθώνει και

Έλεγχος επανασχεδιάζει την εφαρµογή ολοκληρώνοντας έτσι την

προσπάθεια και φτάνοντας στο τελικό προϊόν
Η ολοκληρωµένη εφαρµογή εγγράφεται σε κάποιο αποθηκευτικό
µέσο. Προφανώς. για ευνόητους λόγους. κρατούνται αντίγραφα
ασφαλείας. Πρέπει να εξασφαλιστούν στο βήµα αυτό τα
πνευµατικά δικαιώµατα των δηµιουργών (κλείδωµα,
κρυπτογράφηση) ώστε να αποτραπεί η αντιγραφή της
εφαρµογής. Γράφεται το εγχειρίδιο του χρήστη που
περιλαµβάνει οδηγίες σχετικές µε την εγκατάσταση του
∆ιανοµή
προϊόντος όπως και βοήθεια για όλα τα πιθανά προβλήµατα που
θα αντιµετωπίσει ο χρήστης κατά την εκτέλεση της εφαρµογής.
Τελευταία ενέργεια στην πορεία αυτή είναι η συσκευασία του
προϊόντος. Για την περίπτωση που αυτό έχει εγγραφεί σε έναν
οπτικό δίσκο αποµένει η αναπαραγωγή του. Για την περίπτωση
που θα διατίθεται µέσω του ∆ιαδικτύου, απλά απαιτείται ένας
αποθηκευτικός χώρος και να εγκατασταθεί στον server

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
113 Γενικό Μέρος

5. Πολυµέσα και εκπαίδευση

Οι εκπαιδευτικές πολυµεσικές εφαρµογές µπορούν να

χρησιµοποιηθούν αποτελεσµατικά αφού ο ρόλος που µπορούν
να παίξουν είναι διπλός. Συµβάλλουν όχι µόνο στη διαδικασία
κατανόησης του διδακτικού αντικειµένου από τη µεριά του
εκπαιδευόµενου/επιµορφούµενου, αλλά υποστηρίζουν και τον
επιµορφωτή, προκειµένου να καταστήσει το διδακτικό του
αντικείµενο πιο σαφές, λεπτοµερές και πλήρες.
Στο πεδίο της εκπαίδευσης, πολλές φορές οι πολυµεσικές
εφαρµογές χρησιµοποιούνται ως πλήρη ή και ως αυτόνοµα
διδακτικά συστήµατα. Άλλες πάλι φορές οι πολυµεσικές
εφαρµογές µπορεί να απευθύνονται σε πολύ µικρά παιδιά.
Πολυµεσικής φύσης µπορούν πια να είναι οι εγκυκλοπαίδειες
(Encarta, Grolier κλπ – ενώ η Wikipedia αποτελεί τυπικό δείγµα
µιας συλλογής πληροφοριών οργανωµένης µε τη µορφή
εγκυκλοπαιδείας, δηµιουργηµένης από µη-πιστοποιηµένους
συγγραφείς, διαθέσιµης δωρεάν µέσω ∆ιαδικτύου). Αυτές οι
εγκυκλοπαίδειες παρέχουν από τη µια ένα ευρετήριο για τους
όρους κάνοντας την αναζήτηση πολύ εύκολη ενώ από την άλλη
µπορούν οι ίδιοι οι χρήστες να προσθέτουν λέξεις επιπλέον για
να διευκολύνουν την αναζήτησή τους.

Τέλος µπορούν να αναφερθούν και τα λεξικά που βασίζονται σε

πολυµέσα. Πολύ καλά παραδείγµατα είναι τα λεξικά Oxford και
Longman που συνδυάζουν την κλασική όψη ενός λεξικού
ενισχυµένη από την παρουσία συχνά ήχου και εικόνας.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
114 Γενικό Μέρος

6. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
Υλοποιήστε µια απλή πολυµεσική εφαρµογή µε τη χρήση
λογισµικού παρουσίασης (Power Point). Η εφαρµογή θα πρέπει
να περιλαµβάνει τουλάχιστον κείµενο, ήχο, εικόνα και βίντεο.
(Προφανώς, θα πρέπει, όπως αναφέρθηκε και αρχικά, να είναι
εφοδιασµένος ο υπολογιστής µε ένα τουλάχιστο σχετικό
πρόγραµµα επεξεργασίας για καθένα από τα υλικά αυτά). Το
∆ραστηριότητα
1η πρωτογενές υλικό µπορεί είτε να αναζητηθεί διαδικτυακά ή
µπορεί να έχει από πριν ετοιµαστεί (είτε από δραστηριότητα
µέσα στη διάρκεια της επιµόρφωσης µε µια ψηφιακή
φωτογραφική µηχανή ή κάµερα βίντεο είτε να µεταφερθεί από
το σπίτι). Στην τελευταία περίπτωση πρέπει να προηγηθεί
σχετική ενηµέρωση.

7. Ερωτήσεις
1) Τα πολυµέσα συνδυάζουν κείµενο, ήχο, εικόνα, προσοµοίωση
κίνησης και βίντεο σε µια διαλογική µε το χρήστη µορφή.
Θεωρείτε ότι η οργάνωση αυτών των εφαρµογών µπορεί να
παίξει ένα σηµαντικό ρόλο στη διδασκαλία σας – ή µόνον έναν
σχετικά δευτερεύοντα ρόλο;
2. Οι συνήθεις τρόποι οργάνωσης των πολυµεσικών εφαρµογών
βασίζονται σε οικείες µεταφορικές έννοιες (διαδοχικές κάρτες,
χρονογραµµή κλπ). Θα µπορούσατε να προσδιορίσετε
εναλλακτικούς τρόπους οργάνωσης των εφαρµογών αυτών;

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
115 Γενικό Μέρος

8. Ασκήσεις
1. Βρείτε στο ∆ιαδίκτυο πληροφορίες σχετικά µε εφαρµογές των
πολυµέσων στην εκπαίδευση και ετοιµάστε µια εφαρµογή µε
λογισµικό παρουσίασης προκειµένου να παρουσιάσετε το υλικό
αυτό.
2. Σχεδιάστε µια τουλάχιστον πολυµεσική εφαρµογή σχετική µε
ένα γνωστικό αντικείµενο που διδάσκετε

9. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
http://www.nime.ac.jp/en/ Η σελίδα του Εθνικού Ινστιτούτου
πολυµεσικής εκπαίδευσης στην Ιαπωνία.
http://www.merlot.org/merlot/index.htm Σελίδα πολυµεσικών
εκπαιδευτικών πόρων για την online µάθηση και διδασκαλία.
http://www.uen.org/general_learner/multimedia_resources.sht
ml Πολυµεσικοί πόροι για εκπαιδευτικούς και σπουδαστές από
το εκπαιδευτικό δίκτυο της UTAH
http://www.agocg.ac.uk/mmedia.htm Σελίδα µε τεχνικές
αναφορές για διάφορα θέµατα και µεταξύ αυτών, για τα
πολυµέσα στην εκπαίδευση
(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)

Schar, S. & Krueger, H. (2000). Using new learning

technologies with multimedia. Multimedia, IEEE, 7(3), 40-51.
Παρουσιάζει πέντε παράγοντες για την ανάπτυξη
υποστηριζόµενης από τον υπολογιστή µάθησης µεταξύ των
οποίων και τα πολυµέσα.
Ivers, K.S., & Barron, A.E. (2002). Multimedia Projects in
Education. Designing, Producing and Assessing. Libraries
Ενδεικτική
Unlimited. Το βιβλίο αξιοποιεί τα πλεονεκτήµατα που παρέχει η
βιβλιογραφία
ανάπτυξη των πολυµεσικών εφαρµογών και εφοδιάζει τους
εκπαιδευτές µε στρατηγικές ιδέες για την ενσωµάτωση των
πολυµεσικών εφαρµογών στο αναλυτικό πρόγραµµα.
Solomon, M. (1994). What’s wrong with multimedia in higher
education?. IALL Journal of Language Learning Technologies,
27(2), 27-32. Ερευνά τα εµπόδια στη χρήση πολυµεσικών
µαθηµάτων στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση και τους παράγοντες

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
116 Γενικό Μέρος

που απαιτούνται για να ευδοκιµήσουν τα πολυµέσα στο

περιβάλλον αυτό.
Hede, A. (2002). Integrated Model of Multimedia Effects on
Learning. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia.
11 (2), pp. 177-191 Προτείνεται ένα µοντέλο που θεωρείται
χρήσιµο στο να υπογραµµίσει την πολυπλοκότητα της φύσης
των αποτελεσµάτων των πολυµέσων στη µάθηση και στο να
ενισχύσει το διδακτικό σχεδιασµό που θα µπορούσε να
αντιµετωπίσει αυτήν την πολυπλοκότητα.

Ενότητα 3.5

Συστήµατα ∆ιαχείρισης
Μάθησης (CMS, LMS): Γνωριµία
και χρήση
1. Εισαγωγή
Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τις αρχές σχεδίασης και
φιλοσοφίας που διέπουν τα διάφορα συστήµατα διαχείρισης του
διδακτικού περιεχοµένου (υλικού) και τα συστήµατα διαχείρισης
µάθησης, όπως επίσης και µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που
τα ξεχωρίζουν µεταξύ τους

∆ιδακτικοί • Χρήση ενός συγκεκριµένου συστήµατος διαχείρισης της

Στόχοι µάθησης ανάλογα µε τον σκοπό για τον οποίο το
χρειάζονται
• Ανάπτυξη δεξιότητας στην επιλογή του κατάλληλου
συστήµατος µε βάση τους στόχους τους και τις
δυνατότητες των συστηµάτων αυτών

2. ∆ιάκριση µεταξύ CMS και LMS

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
117 Γενικό Μέρος

Στα συστήµατα διαχείρισης περιεχοµένου/διαχείρισης µάθησης

(όπως είναι τα Blackboard, Joomla, Moodle, e-class, PostNuke,
Drupal κ.ά. τα οποία θα αποκαλούνται Σ∆Π/Σ∆Μ στο εξής),
υπάρχει µια σύγχυση σε σχέση µε τις πραγµατικές λειτουργίες
του CMS (Content Management System) και του LMS (Learning
Management System). Πηγή αυτής της σύγχυσης είναι οι
οµοιότητες των δυο συστηµάτων. Και τα δυο επιτελούν
λειτουργίες εγγραφής σπουδαστών, επικοινωνίας µε αυτούς,
αποτίµησης της απόδοσης και ενεργοποίησης µαθησιακού
υλικού, αλλά έχουν και ορισµένες διαφορές µεταξύ τους.
Επιτρέπουν στο διδάσκοντα να δηµιουργήσει ένα δικτυακό
CMS
(Content µάθηµα, όπου µπορούν να «ανεβούν» (upload) κείµενα σε έναν
Management από τους συνήθεις τύπους (όπως κειµένου, παρουσίασης, ήχου)
System)
κλπ. χωρίς να χρειάζεται να µετατρέπονται σε web format
δηλαδή να µετατραπούν σε υλικό για ιστοσελίδες (ενσωµάτωση
στον κώδικα της ιστοσελίδας). Απαιτεί σχετικά περιορισµένες
δεξιότητες και αυτό το καθιστά δηµοφιλή επιλογή. Καλύπτει
συνήθως τα εξής χαρακτηριστικά:
• Online ανάρτηση υλικού µαθηµάτων
• Αξιολόγηση σπουδαστή. Η αξιολόγηση αυτή µπορεί να
υλοποιηθεί µε online ερωτήσεις, τεστ κλπ
• Φόρουµ συζητήσεων (e-forum). Οι συζητήσεις µπορούν να
διεξάγονται µε την επίβλεψη µιας οµάδας προκειµένου να
ανταλλάσσονται σηµειώσεις και να συζητώνται συγκεκριµένα
θέµατα στο ενδιάµεσο των µαθηµάτων.

Ως µειονεκτήµατα θα µπορούσαν να θεωρηθούν:

• Μειωµένη ευελιξία. Τα ονόµατα των συγκεκριµένων

τµηµάτων που αποτελούν ένα CMS σπάνια µπορούν να
αλλάξουν ή να µεταβληθούν.
• Ανεπαρκής παροχή διαδραστικού e-learning. Το διαδραστικό
e-learning µέσα από εργαλεία συγγραφής όπως το
Dreamweaver, ή το Flash, δεν µπορεί να διανεµηθεί µέσω
των CMS. Για το σκοπό αυτό οι διδάσκοντες απαραίτητα
θέτουν συνδέσµους προς το αποµονωµένο υλικό που έχουν
δηµιουργήσει και που βρίσκεται αποθηκευµένο αλλού.
• Αδυναµία στον έλεγχο και την καταγραφή. ∆εν µπορεί να
επαληθεύσει την ταυτότητα των σπουδαστών που

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
118 Γενικό Μέρος

λαµβάνουν µέρος στην εξέταση ούτε µπορεί να σώσει το

τεστ πριν το υποβάλλει ο µαθητής στον διδάσκοντα

Σύστηµα που διανέµει και διαχειρίζεται όλες τις µαθησιακές

LMS
(Learning ανάγκες. Είναι αναγκαίο στο σηµείο αυτό να διευκρινιστεί ότι η
Management διαχείριση αναφέρεται περισσότερο στην πληροφορία που
System)
συντελεί στη µάθηση και όχι σε αυτήν καθεαυτή τη µάθηση.
Καθιστά διαθέσιµα τα µαθήµατα, κάνει εγγραφές σπουδαστών
και προχωρά στην επιβεβαίωση αυτών των εγγραφών, ελέγχει
την καταλληλότητα των σπουδαστών, δηµιουργεί υπενθυµίσεις
για το πρόγραµµα µαθηµάτων, καταγράφει την ολοκλήρωση
των µαθηµάτων, δηµιουργεί τεστ, ανακοινώνει την ολοκλήρωση
του µαθήµατος στο διδάσκοντα και ακολούθως ενηµερώνει και
το σπουδαστή. Παράγει αναφορές για τον αριθµό των
σπουδαστών που έχουν εγγραφεί σε ένα συγκεκριµένο µάθηµα,
ή συγκεντρώνει τη βαθµολογία απόδοσης των σπουδαστών σε
συγκεκριµένα µαθήµατα.
Οι βασικές λειτουργίες ενός τέτοιους συστήµατος λοιπόν
περιλαµβάνουν:
• Εγγραφή σπουδαστών
• Παρακολούθηση συµµετοχής στο µάθηµα
• Εξέταση
• ∆ιεξαγωγή συζητήσεων
• Μεταφορά πληροφορίας σε άλλα συστήµατα
• Προγραµµατισµό µαθηµάτων

Ως µειονεκτήµατα θα µπορούσαν να θεωρηθούν:

• Ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας. Σύντοµα ένα τέτοιο

σύστηµα καθίσταται πλεονάζον ή περιττό εξαιτίας της
επερχόµενης τεχνολογίας που περιλαµβάνεται στις νεότερες
εκδόσεις του.
• Προβλήµατα προσαρµογής. Οι διαφορετικές ανάγκες των
διαφόρων οργανισµών που θα υιοθετήσουν ένα τέτοιο
σύστηµα δηµιουργεί προβλήµατα προσαρµογής στις ανάγκες
αυτές. Το σύστηµα επιδέχεται περιορισµένες αλλαγές.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
119 Γενικό Μέρος

Εκτεταµένες αλλαγές µπορεί να κάνουν περισσότερη ζηµιά

παρά να ωφελήσουν.
• Aπαραίτητη η σχετική εκπαίδευση των χρηστών στη χρήση
του συστήµατος

Παρόλο λοιπόν που και τα δυο συστήµατα ενσωµατώνουν

δυνατότητες για ηλεκτρονική µάθηση, εν τούτοις το ένα
σύστηµα δεν µπορεί να αντικαταστήσει το άλλο, λόγω των
ανόµοιων µαθησιακών δραστηριοτήτων που υποστηρίζουν.
Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητό ότι η εκπαίδευση κερδίζει
σε µακροπρόθεσµη γνώση ενώ η επιµόρφωση κερδίζει γνώση
για άµεση εφαρµογή. Συνεπώς, το CMS υποστηρίζει καλύτερα
µακροπρόθεσµες συνεδρίες µαθηµάτων ενώ το LMS υποστηρίζει
έναν αριθµό από σύντοµα επιµορφωτικά γεγονότα – φυσικά, θα
πρέπει να επισηµανθεί ότι αυτές οι διαφορές δεν έχουν απόλυτο
χαρακτήρα, αλλά είναι πολύ σχετικές.

3. Μερικά Συστήµατα ∆ιαχείρισης

Μάθησης
BlackBoard
http://www.bla
ckboard.com/
(Τελευταία
επίσκεψη
19/12/2009)

∆υνατότητες του BlackBoard

• Εργαλεία συγγραφής περιεχοµένου

• Προκατασκευασµένο υλικό µαθηµάτων
• Προσαρµοστικότητα. Ο διδάσκων καθορίζει την πορεία
µάθησης ορίζοντας ή απορρίπτοντας την πρόσβαση κάποιου
σπουδαστή σε συγκεκριµένο υλικό
• ∆ηµιουργία πολλαπλών φόρουµ συζήτησης
• Online αξιολόγηση και επισκόπηση της προόδου ενός µαθητή
• Σύστηµα έγκαιρης προειδοποίησης (κατατάσσει τους µαθητές
σταδιακά σε profiles µε βάση τη συµµετοχή και τις επιδόσεις
τους και ειδοποιεί τον διδάσκοντα προκειµένου αυτός να
επιλέξει την πορεία µάθησης)
• ∆ηµιουργία µαθησιακές κοινότητες µε online συζητήσεις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
120 Γενικό Μέρος

• Εύκολη ανάρτηση πληροφορίας χωρίς γνώση HTML

• Ηλεκτρ. Εµπόριο. Τα ιδρύµατα µπορούν να χρεώνουν online
• Επιτρέπει στους χρήστες να δηµιουργούν blogs
• ∆ηµιουργία portfolio και δυνατότητα προσωπικών ρυθµίσεων
στην εµφάνιση του Portfolio
• Templates για κάθε είδους υλικό
• ∆ηµιουργία αναφορών
• Κατάλογος µαθησιακών αντικειµένων (για αναζήτηση)

Joomla
http://www.joo
mla.org/
http://www.joo
mla.gr/
(Τελευταία
επίσκεψη 18
∆εκεµβρίου
2009)
• Εύκολο στην εγκατάσταση
• Επεξεργασία του περιεχοµένου µόνο µε απλή γνώση word
• ∆ιαθέσιµη συλλογή πολυµεσικών αρχείων και αρχείων
εικόνας
• ∆υνατότητα ηλ. εµπορίου
• Χώρος για φόρουµ και συζητήσεις
• ∆υνατότητα δηµιουργίας blogs
• Email Newsletters
• Συλλογή δεδοµένων και δηµιουργία αναφορών
• Υπηρεσίας συνδροµητικής εγγραφής
• ∆ηµιουργία καταλόγων περιεχοµένου

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
121 Γενικό Μέρος

Moodle
http://moodle.
org/
(Τελευταία
επίσκεψη 18
∆εκεµβρίου
2009)

• ∆υνατότητα εγγραφής των χρηστών µε δηµιουργία δικού

τους λογαριασµού και επιβεβαίωση των διευθύνσεων e-
mail.
• Έλεγχος του διδάσκοντα στο περιεχόµενο του µαθήµατος και
δυνατότητα ποικιλίας στις δραστηριότητες σχετικά µε το
µάθηµα (φόρουµ, κουίζ, εργασίες)
• Συγκεντρωτική παρουσίαση βαθµολογίας
• Γραφική απεικόνιση της κίνησης των χρηστών
• Υποστηρίζει πολύγλωσση υποστήριξη κειµένων
• Έλεγχος των εργασιών. Ο διδάσκων µπορεί να επιλέξει αν θα
εµποδίσει εκπρόθεσµες υποβολές εργασιών, αν θα επιτρέψει
να υποβληθούν εκ νέου ή αν θα λάβει προειδοποιητικό email
όταν οι µαθητές προσθέτουν κάτι στην υποβληθείσα εργασία
ή ενηµερώνουν το περιεχόµενό της
• Επιτρέπει τη διεξαγωγή συζητήσεων online
• Επιτρέπει τη δηµιουργία λίστας ορισµών σε τύπο λεξικού
• Επιτρέπει στο διδάσκοντα να δηµιουργεί ποικιλόµορφα τεστ
(πολλαπλή επιλογή, κενά σε προτάσεις, αντιστοίχιση, ...)
• ∆ηµιουργία blogs και wikis
• Μέθοδοι εγγραφής και ταυτοποίησης χρηστών
• Φίλτρα περιεχοµένου

E-class
http://www.ecl
ass.net/pub/EC
lass_Web_Site
_1.htm
(Τελευταία
επίσκεψη 18
∆εκεµβρίου
2009)

• Έχει απλή διεπαφή

• Αποδοχή πολλών φορµάτ περιεχοµένου (word, pdf,

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
122 Γενικό Μέρος

powerpoint, flash, windows media, κλπ)

• Εύκολη οργάνωση του περιεχοµένου (µετακινήσεις,
αντιγραφές)
• Εµφάνιση ανάλογη µε τους γνωστούς browsers για
διευκόλυνση των χρηστών
• FTP Publishing
• Visual HTML Editing
• Ενσωµατωµένη µηχανή αναζήτησης
• Γρήγορη και εύκολη παραγωγή αυτοβαθµολογούµενων
διαγωνισµάτων
• Πολύγλωσση υποστήριξη
PostNuke
http://www.po
stnuke.com/
(Τελευταία
επίσκεψη 18
∆εκεµβρίου
2009)
• Εγγραφή χρηστών και άδεια εισόδου στο σύστηµα
(διαχείριση χρηστών)
• Πολύγλωσση υποστήριξη
• Έλεγχος προσβασιµότητας. Μπορεί να προσαρµοστεί ώστε
ορισµένα µέλη να έχουν πρόσβαση µόνο για ν α προσθέσουν
συγκεκριµένο υλικό χωρίς πρόσβαση σε άλλα µέρη της
σελίδας.
• Στατιστικές αναφορές για όλα τα δεδοµένα
• FAQ. Βάση δεδοµένων µε τις συχνότερες ερωτήσεις που
θέτουν οι χρήστες
• Λίστα µελών για όλους που έχουν εγγραφεί
• Ανταλλαγή προσωπικών µηνυµάτων µεταξύ των χρηστών
• ∆υνατότητα δηµοσίευσης άρθρων σε σχέση µε την τρέχουσα
επικαιρότητα
• Μηνύµατα του διαχειριστή απευθυνόµενα σε συγκεκριµένες
οµάδες χρηστών
• TopList µε τα πιο δηµοφιλή περιεχόµενα της σελίδας
• Αναζήτηση εντός της σελίδας
Drupal
http://drupal.o
rg/

• Συνεργατική συγγραφή βιβλίου µε επιλεκτική άδεια

πρόσβασης στους συνεργάτες που θα γράψουν
• Online Βοήθεια

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
123 Γενικό Μέρος

• Το περιεχόµενο και η προβολή του µπορούν να

εξατοµικευθούν σύµφωνα µε τις προτιµήσεις του χρήστη
• Όλο το περιεχόµενο είναι διαθέσιµο σε αναζήτηση
• Εγγραφή και ταυτοποίηση χρηστών
• ∆ιαθέσιµα templates για κάθε περιεχόµενο
• Επιτρέπει τη διεξαγωγή συζητήσεων
• ∆ηµιουργία blogs
• Πολύγλωσση υποστήριξη
• Καταγραφή και στατιστικές αναφορές σχετικά µε το πόσο
δηµοφιλές είναι το περιεχόµενο και µε την πλοήγηση των
χρηστών

4. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
Με βάση τις πιο πάνω περιγραφές των συγκεκριµένων
συστηµάτων διαχείρισης και αφού επισκεφθείτε τις σελίδες που

∆ραστηριότητα 1η έχουν αναφερθεί (ή, αν προτιµάτε, και άλλες που θα βρείτε στο
∆ιαδίκτυο), καταγράψτε πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα των
πιο πάνω συστηµάτων
Ας υποθέσουµε ότι µε βάση την ειδικότητά σας θέλετε να
δηµιουργήσετε µια online κοινότητα συναδέλφων σας µε τους
οποίους θα µοιράζεστε συγκεκριµένα πράγµατα. Η πρόθεση και
η δική σας οπτική γωνία θα προσδιορίσει εκείνα από τα
∆ραστηριότητα 2η
χαρακτηριστικά του συστήµατος διαχείρισης µάθησης που θα
αξιοποιήσετε. Επιλέξτε ένα σύστηµα και ένα θέµα και µε βάση
αυτά εντοπίστε εκείνες τις παραµέτρους που θα χρησιµοποιήσετε
για τη δηµιουργία της κοινότητάς σας

5. Ερωτήσεις
1) Υπάρχουν ιδιαίτερα ή πρόσθετα χαρακτηριστικά (σε σχέση µε
τη διαχείριση, τις δυνατότητες ή τη διεπαφή τους) τα οποία θα
έπρεπε να συµπεριληφθούν στα συστήµατα CMS και LMS.
2) Θεωρείτε ότι Σ∆Π/Σ∆Μ αποτελούν περιβάλλοντα περισσότερο
κατάλληλα για «µετάδοση» γνώσεων και λιγότερο για
κονστρουκτιβιστικού τύπου µαθησιακές δραστηριότητες ή
αντιθέτως θεωρείτε ότι µπορούν να να χρησιµοποιηθούν εξίσου
καλά και στις δυο περιπτώσεις;

6. Ασκήσεις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
124 Γενικό Μέρος

1. Εντοπίστε στο ∆ιαδίκτυο διαθέσιµα µαθήµατα σχετικά µε τη

δηµιουργία και λειτουργία συστηµάτων διαχείρισης της µάθησης

7. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
http://www.steptwo.com.au/papers/kmc_opensource/index.ht
ml Ένα πολύ καλό δοκίµιο του James Robertson (2004) που
ασχολείται µε τα δυνατά και αδύνατα σηµεία των ανοικτών CMS,
και τις αποφάσεις κλειδιά σε µια επικείµενη χρήση τους.

http://www.opensourcecms.com/ Σελίδα που δίνει την ευκαιρία

σε κάποιον να δοκιµάσει ορισµένα ανοικτά CMS προκειµένου να
αποφασίσει ποιο είναι κατάλληλο για τις ανάγκες του.

(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 18/12/2009)

Corkill, D. (1991). The characteristics and potential of
blackboard systems. AI Expert, 6(9), 40-47. Άρθρο που
αναφέρεται στα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του
BlackBoard.
Dougiamas, M. & Taylor, P. (2003). Moodle: Using Learning
Communities to Create an Open Source Course
Management System. In D. Lassner & C. McNaught (Eds.),
Proceedings of World Conference on Educational Multimedia,
Hypermedia and Telecommunications 2003 (pp. 171-178).
Chesapeake, VA: AACE
Graf, H. (2006). Building websites with Joomla. Packt
Ενδεικτική Publishing. Το βιβλίο αναφέρεται στα βασικά χαρακτηριστικά
βιβλιογραφία του Joomla και δίνει µια γενική θεώρηση του πως µπορεί
να εφαρµοστεί το πρόγραµµα σε πραγµατικές καταστάσεις.
Hirzallah, N. (2007). An authoring tool for as-in-class e-lectures
in e-learning systems. American Journal of Applied
Sciences, 4(9), 686-692. Μελέτη που ασχολείται µε τα
βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να διακρίνουν κάθε
σύστηµα e-learning.
Romero, C., Ventura, S. & Garcia, E. (2007). Data mining in
course management systems: Moodle case study and
tutorial. Computers and Education (In press).

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
125 Γενικό Μέρος

Ενότητα 3.6.1

∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια
επεξεργαστή κειµένου
1. Εισαγωγή
Στο παρόν κεφάλαιο περιγράφονται «καλές πρακτικές» που
µπορούν να εφαρµοστούν στη χρήση επεξεργαστή κειµένου για
τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειµένων. Θα
παρουσιαστούν συγκεκριµένες τεχνικές και παραδείγµατα µε
κύριο σκοπό όµως, να υλοποιηθούν στο εργαστήριο
δραστηριότητες που θα τις αξιοποιούν.
∆ιδακτικοί • Η εκµάθηση τεχνικών και µεθόδων για τη χρήση του
Στόχοι επεξεργαστή κειµένου στη διδασκαλία.

2. Θεωρητικά στοιχεία και αντίλογος

Ο επεξεργαστής κειµένου αποτελεί ένα πολύ ισχυρό µέσο
(«εργαλείο») διδασκαλίας, καθώς µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη
διδασκαλία µε πολλούς και ποικίλους τρόπους.
Έτσι, η χρήση του επεξεργαστή κειµένου µπορεί να αποτελέσει
τον πυρήνα για µια διδασκαλία ή να αποτελέσει το πεδίο για
δραστηριότητες προγύµνασης και εξάσκησης (drill and practice).
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το Word είναι ένα λογισµικό το
οποίο χρησιµοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση. Θα πρέπει να
τονιστεί ότι αποτελεί ένα εµπορικό προϊόν. Υπάρχουν ωστόσο
λογισµικά µε τις ίδιες περίπου δυνατότητες, που ανήκουν στην
κατηγορία του Ελεύθερου και Ανοιχτού Λογισµικού, όπως το
πρόγραµµα Write του ολοκληρωµένου πακέτου OpenOffice.
Έχουν διατυπωθεί αρκετές επιφυλάξεις για τη χρήση των
επεξεργαστών κειµένου: σε πολλές περιπτώσεις χρησιµοποιείται
για διεκπεραίωση εργασιών γραµµατειακού χαρακτήρα (όπως
οργάνωση και δηµιουργία τεστ και ανάθεση εργασιών για το
σπίτι). Γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο χρήση ενός πολύ µικρού
µέρους των δυνατοτήτων του επεξεργαστή κειµένου, γεγονός
που σηµαίνει ότι δε χρησιµοποιείται το πλήρες «διδακτικό του
δυναµικό».

3. Πρακτικές συµβουλές για τη χρήση

του επεξεργαστή κειµένου

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
126 Γενικό Μέρος

Όταν χρησιµοποιούνται κείµενα που απευθύνονται στους

µαθητές (όπως τα φύλλα εργασίας), θα πρέπει να ληφθον
υπόψη ορισµένοι παράγοντες:
• Προσοχή στο κείµενο: µέγεθος, µέγεθος, γραµµατοσειρά και
γενικά µορφοποίηση. Το κείµενο καθαυτό, πρέπει επίσης να
είναι ανάλογο της τάξης στην οποία απευθύνεται και των
αναγνωστικών ικανοτήτων των µαθητών, δηλ. τόσο αραιό
ώστε να µην είναι δυσανάγνωστο (αν προορίζεται για µικρές
ηλικίες), µε προσεκτικά επιλεγµένο λεξιλόγιο.
• Έλεγχος των υπερδεσµών (εάν υπάρχουν) ώστε να είναι
ενεργοί-επικαιροποιηµένοι (δηλαδή να «κατευθύνουν» στα
αρχεία ή τις ιστοσελίδες που πρέπει).
• Οι ήχοι, οι εικόνες, η διακόσµηση και τα παντός είδους εφέ
είναι εργαλεία και ως τέτοια πρέπει να χρησιµοποιούνται
(δηλαδή µε φειδώ και µόνο εκεί που εξυπηρετούν κάποιο
σκοπό)

4. Τεχνικές και παραδείγµατα

• Παρακολούθηση αλλαγών (µια τεχνική που διευκολύνει τη
συνεργατική συγγραφή κειµένων)
• Χρήση ορθογραφικού – γραµµατικού ελέγχου και Θησαυρός
(διευκολύνει τη δηµιουργία κειµένων χωρίς πολλά
ορθογραφικά-γλωσσικά λάθη)
Τεχνικές • Εισαγωγή σχολίων (διευκολύνει τη συνεργατική συγγραφή)
• Χρήση εξωτερικών και εσωτερικών υπερδεσµών (για χρήση
εξωτερικών πηγών πληροφόρησης)
• Αξιοποίηση πινάκων (για πινακοποίηση πληροφοριών)
• Συνδυασµός εικόνας και κειµένου

http://www.schoolhistory.co.uk/lessons/cromwell/cromwell_les
son.html
Στη σελίδα αυτή θα βρείτε µια διδακτική πρόταση για το µάθηµα
Παράδειγµα
της Ιστορίας για τη ζωή και το χαρακτήρα του Cromwell µε τη
χρήση του επεξεργαστή κειµένου (Τελευταία επίσκεψη 18
∆εκεµβρίου 2009)

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
127 Γενικό Μέρος

Ανατίθεται στους µαθητές να υποβάλουν στη διεύθυνση του

σχολείου ένα κείµενο που θα περιλαµβάνει µια πρόταση για µια
σχολική εκδήλωση που πρόκειται να αναλάβουν.
Το κείµενο περνά σταδιακά από τον ένα µαθητή στον άλλο (ή
ανά οµάδες από τη µια στην άλλη) προκειµένου να προταθούν
βελτιώσεις ή τροποποιήσεις στο υπάρχον κείµενο οι οποίες θα
είναι ορατές µέσα από την παρακολούθηση αλλαγών (Track
∆ραστηριότητα
1η changes). Κάθε µαθητής (ή οµάδα) είναι σε θέση να βλέπει το
Παρακολούθηση
σχολιασµό του προηγούµενου, να ανταποκρίνεται σε αυτόν ή να
αλλαγών
προσθέτει δικό του σχολιασµό

Με διαθέσιµο ένα κείµενο σε ψηφιακή µορφή (µια σύντοµη

ιστορία ή απόσπασµα από ένα βιβλίο).
Κάνετε Highlight στο δύσκολο λεξιλόγιο και χρήση του Insert
Comments ή τη δυνατότητα Screen Tips (ανάλογα µε τη
version που χρησιµοποιείτε) κατά την εισαγωγή υπερδεσµών για
να δώσετε τον ορισµό τους. Μετά οι µαθητές διαβάζοντας και
βλέποντας τις εντοπισµένες λέξεις, χωρίς κλικ, µπορούν σε
αναδυόµενα παράθυρα να βλέπουν το υποστηρικτικό υλικό που
έχετε παραθέσει.

∆ραστηριότητα Οι µαθητές µπορούν επίσης να εισαγάγουν σχόλια ορίζοντας τις

2η
λέξεις που αυτοί θεωρούν δύσκολες, χρησιµοποιώντας ένα
Εισαγωγή
σχολίων και online λεξικό - επιλογή που εξοικειώνει τους µαθητές µε τη
ιστορικές
αναφορές χρήση τέτοιων λεξικών και παρέχει υποστήριξη για µελλοντική
συγγραφή εργασιών.
Η ιδέα µπορεί να επεκταθεί στο να δοθούν επίσης (αν το κείµενο
προσφέρεται) ιστορικές αναφορές. Για παράδειγµα, σε ένα
κείµενο του Μακρυγιάννη να δοθούν πρόσθετες αναφορές (πέρα
από τις άγνωστες λέξεις), σε πληροφορίες για πρόσωπα που
παρουσιάζονται στο κείµενο ή να παραπέµπει το σχόλιο σε
συγκεκριµένη σελίδα στο ∆ιαδίκτυο κλπ. χωρίς να διακόπτεται η
ροή του κειµένου.
Επίσης η τακτική αυτή µπορεί να υιοθετηθεί σε περιπτώσεις στις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
128 Γενικό Μέρος

οποίες οι µαθητές κρίνουν την εργασία συµµαθητών τους.

Σε πολλές περιπτώσεις, όταν δίνεται υλικό για κάποιο θέµα

στους µαθητές, αυτό συνοδεύεται από οδηγίες για πρόσβαση σε
πληροφορίες που δεν θα µπορούσαν να συµπεριλαµβάνονται
στο φυλλάδιο. Οι οδηγίες αυτές µπορεί να είναι υπό τη µορφή
προτεινόµενης βιβλιογραφίας ή κάποιες διευθύνσεις στο δίκτυο
κλπ.
Η χρήση των υπερδεσµών µπορεί να φέρει τους µαθητές σε
άµεση επαφή µε µια σειρά από πηγές των οποίων η πρόσβαση
αλλιώς θα ήταν από δύσκολη µέχρι απαγορευτική.
Σε ένα µάθηµα ιστορίας µπορεί να δοθεί ένα κείµενο σχετικό µε
το πρόσωπο ή το γεγονός που είναι υπό µελέτη (όπως το
∆ραστηριότητα µάθηµα της ηµέρας) για να βοηθηθούν οι µαθητές.
3η
Μπορεί να εισαχθούν υπερδεσµοί σε εικόνες σχετικές µε το θέµα
Χρήση
υπερδεσµών (προσωπογραφίες του ήρωα, πίνακες ζωγραφικής που
αναφέρονται στο γεγονός) ή ακόµη και σε ηχητικά ντοκουµέντα
αν το θέµα έχει να κάνει µε τη νεότερη ιστορία (ανακοινωθέντα,
διαγγέλµατα, κλπ)
Αν στο κείµενο γίνονται αναφορές για ένα µέρος το οποίο
πολλοί µαθητές δεν έχουν επισκεφτεί, είναι εύκολο να υπερ-
συνδεθεί το όνοµα αυτό άµεσα µε µια σχετική διεύθυνση στο
δίκτυο. Το ίδιο µπορεί να γίνει µε έναν συγγραφέα και µε άµεση
σύνδεση σε µια βιογραφία του κλπ.
Ο υπερδεσµός µπορεί να αναφέρεται επίσης σε αυθεντικές πηγές
(αυθεντικά χειρόγραφα ή ψηφιοποιηµένο υλικό βιβλίων)

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
129 Γενικό Μέρος

Ζητείται να χρησιµοποιηθούν τα εργαλεία Σχεδίασης και

WordArt προκειµένου να δηµιουργηθεί µια σελίδα οριζόντιου
προσανατολισµού, χωρισµένη σε 4 στήλες, ένα διαφηµιστικό
φυλλάδιο για έναν οποιοδήποτε ταξιδιωτικό προορισµό.
Το φυλλάδιο θα πρέπει σε κάθε στήλη να περιέχει
συγκεκριµένες πληροφορίες:
Μια περιγραφή του ταξιδιωτικού προορισµού (1η στήλη)
Προτάσεις για δραστηριότητες αναψυχής – ψυχαγωγίας που
προσφέρονται στην περιοχή (2η στήλη).
Τι εφόδια πρέπει να έχει µαζί του ο ταξιδιώτης (3η στήλη).
Συστάσεις µετακίνησης: (Πληροφορίες για το πως µπορεί να
φτάσει στον προορισµό και αφού φτάσει εκεί στη συνέχεια
∆ραστηριότητα πληροφορίες για τις µετακινήσεις του στη γύρω περιοχή) (4η
4η
Χρήση του Word στήλη).
Art

6. Ερωτήσεις
1) Θα µπορούσατε να σκεφθείτε συνδυασµένες χρήσεις του
επεξεργαστή κειµένου µε άλλα λογισµικά (για παράδειγµα
λογιστικά φύλλα ή ένα πρόγραµµα σχεδίασης), έτσι ώστε να
δηµιουργήσετε ένα πιο ολοκληρωµένο κείµενο;
2) Βρίσκετε χρήσιµο να εξασκήσετε τους µαθητές σας ώστε να
δηµιουργούν κείµενα µε βάση συγκεκριµένα πρότυπα (ε’ιτε
περιεχοµένου, είτε µορφής);

7. Ασκήσεις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
130 Γενικό Μέρος

1. Κατασκευή ηµερολογίου

Κατασκευή ενός πίνακα που τα κελιά του θα χρησιµεύσουν ως

χώρος για κάθε µέρα του µήνα. Σε κάθε κελί θα µπει η
αντίστοιχη ηµεροµηνία και αντίστοιχα µια εικόνα ή ένα µικρό
κείµενο για ένα γεγονός που συνδέεται µε τη συγκεκριµένη µέρα
(εορταζόµενος άγιος, µια εθνική γιορτή, ένα παλαιότερο γεγονός
που έγινε την ίδια µέρα, µια διοργάνωση, το γενέθλιο µιας
µεγάλης προσωπικότητας. Το κείµενο ή η εικόνα θα είναι
σύνδεσµος προς µια άλλη σελίδα, εικόνα, χάρτη, αρχείο ήχου ή
video κλπ. (∆ιαθεµατικότητα). Παραλλαγή της πιο πάνω ιδέας
θα µπορούσε να είναι ένα αντίστοιχο ηµερολόγιο που να
περιλαµβάνει τις γενέθλιες ηµέρες όλων των µαθητών του
τµήµατος ή τις ηµέρες της ονοµαστικής εορτής τόσο των
µαθητών όσο και των καθηγητών τους.

2. ∆ηµιουργία εφηµερίδας

Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για την παρακίνηση των µαθητών

προς τη δηµοσιογραφία «εκδίδοντας» µια εφηµερίδα γραµµένη
από αυτούς.
Χρήσιµα εργαλεία θα µπορούσαν να είναι µια ψηφιακή
φωτογραφική µηχανή, τα ρεπορτάζ που µπορούν να πάρουν οι
ίδιοι οι µαθητές, το διαδίκτυο.
Μια οµιλία που θα γίνει στο χώρο του σχολείου, για παράδειγµα
είναι καλή αφορµή για να γράψουν για το τι είδαν (ποιος, τι,
που, πότε, γιατί). Κάποιοι µπορούν να πάρουν µια σύντοµη
συνέντευξη από τον οµιλητή.
Ένα γεγονός της επικαιρότητας (πχ οι πρόσφατες πυρκαγιές)
µπορεί επίσης να αποτελέσει αφορµή για την πρώτη σελίδα της
εφηµερίδας (πληροφορίες από το δίκτυο, σχετικές φωτογραφίες,

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
131 Γενικό Μέρος

έκκληση για συγκέντρωση σχολικών ειδών που θα σταλούν σε

µαθητές των περιοχών κλπ).
Αξιοποίηση των δυνατοτήτων των πινάκων, πλαισίου κειµένου,
υπερδεσµών (για περίπτωση online εφηµερίδας).
3. Κατασκευή λεξικού όρων

Μετά το πέρας µιας ενότητας, έστω στη γεωµετρία, µπορεί να

γίνει µια συγκεντρωτική παρουσίαση όλων των σχετικών όρων
της ενότητας (για παράδειγµα έννοιες όπως ύψος, βάση,
διάµεσος, διχοτόµος, ισόπλευρο τρίγωνο, ισοσκελές κλπ) µε τη
µορφή κειµένου ενός «λεξικού» όρων.
Τοποθετούνται οι νέοι όροι σε αλφαβητική σειρά. Για κάθε έναν
υπάρχει παρακάτω στο κείµενο η ερµηνεία του. Με τη χρήση
σελιδοδεικτών εισάγεται σε κάθε λέξη υπερδεσµός, ο οποίος µε
την ενεργοποίησή του, µεταφέρει τον αναγνώστη σε εκείνη τη
θέση του κειµένου, όπου βρίσκεται η ερµηνεία του όρου.
Το λεξικό αυτό εµπλουτίζεται κατά τη διάρκεια της σχολικής
χρονιάς κάθε φορά που έχει ολοκληρωθεί µια ενότητα µε την
προσθήκη νέων όρων

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
http://www.fsdb.k12.fl.us/rmc/tutorials/office.html Σελίδα µε
πλούσιο υλικό σχετικά µε τη χρήση των λογισµικών του
Microsoft Office.
http://teach.fcps.net/talk/index2.asp?nav=content Σχέδια
µαθηµάτων εκ των οποίων πολλά είναι βασισµένα στη χρήση
του Word.
http://t4.jordan.k12.ut.us/t4/index.php?option=com_content&t
ask=view&id=85&Itemid=35 Κάποιες ιδέες για το πώς µπορεί
κανείς να χρησιµοποιήσει το Word στην τάξη και σύνδεσµοι σε
άλλες σχετικές σελίδες.
(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 20/01/2010)

Bangert-Drowns, R. (19930. The Word processor as an

instructional tool: a meta-analysis of Word processing in writing
Ενδεικτική instruction. Review of Educational Research Vol. 63, No. 1, pp.
βιβλιογραφία
69-93. Μελέτη που αναδεικνύει τη συµβολή του επεξεργαστή
κειµένου στη βελτίωση της ποιότητας του γραπτού λόγου των

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
132 Γενικό Μέρος

µαθητών.

Lam, F. S., & Pennington, M. (1995). The computer vs. the

pen: a comparative study of Word processing in a Hong Kong
secondary classroom. Computer Assisted Language Learning,
v.8(1), pp. 75-92. Μελέτη µαθητών της δευτεροβάθµιας της
συµβολής του επεξεργαστή κειµένου στην έκθεση ως προς το
περιεχόµενο, την οργάνωση, το λεξιλόγιο, τη χρήση της
γλώσσας.

Ενότητα 3.6.2

∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια
λογισµικού υπολογιστικών
φύλλων
1. Εισαγωγή
Στο παρόν κεφάλαιο περιγράφονται «καλές πρακτικές» που
µπορούν να εφαρµοστούν στη χρήση επεξεργαστή κειµένου για
τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειµένων. Θα
παρουσιαστούν συγκεκριµένες τεχνικές και παραδείγµατα µε
κύριο σκοπό όµως, να υλοποιηθούν στο εργαστήριο
δραστηριότητες που θα τις αξιοποιούν.
∆ιδακτικοί • Η εκµάθηση τεχνικών και µεθόδων για τη χρήση των
Στόχοι υπολογιστικών φύλλων στη διδασκαλία.

2. Θεωρητικά στοιχεία και αντίλογος

Το λογισµικό υπολογιστικών φύλλων µπορεί να αποτελέσει ένα
πολύ ισχυρό µέσο («εργαλείο») διδασκαλίας, καθώς µπορεί να
χρησιµοποιηθεί στη διδασκαλία µε πολλούς και ποικίλους
τρόπους. Έτσι η χρήση των υπολογιστικών φύλλων µπορεί να
αποτελέσει τον πυρήνα για µια διδασκαλία ή να αποτελέσει το
πεδίο για δραστηριότητες προγύµνασης και εξάσκησης (drill and
practice).
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το Excel ίσως είναι ένα λογισµικό το
οποίο δεν χρησιµοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση – πέραν των
Μαθηµατικών και των περιπτώσεων πινακοποίησης δεδοµένων.
Ωστόσο αποτελεί ένα πολύ ισχυρό υπολογιστικό εργαλείο. Θα

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
133 Γενικό Μέρος

πρέπει να τονιστεί ότι το Εxcel αποτελεί ένα εµπορικό προϊόν.

Υπάρχουν ωστόσο λογισµικά µε τις ίδιες περίπου δυνατότητες,
που ανήκουν στην κατηγορία του Ελεύθερου και Ανοιχτού
Λογισµικού, όπως το πρόγραµµα Calc του ολοκληρωµένου
πακέτου OpenOffice.
Έχουν διατυπωθεί αντιρρήσεις για τη χρήση των λογιστικών
φύλλων: ότι για παράδειγµα αποκρύπτει τη µαθηµατική
διάσταση των προβληµάτων όταν οι µαθητές τα λύνουν στο
περιβάλλον του. Πολλοί εξ άλλου θεωρούν τη χρήση
υπολογιστικών φύλλων ως κάτι που δύσκολα µπορεί να
εφαρµοστεί στην τάξη.

3. Πρακτικές συµβουλές για τη χρήση

των υπολογιστικών φύλλων
• Έλεγχος στη χρήση των συναρτήσεων ώστε να λειτουργούν,

ειδικά όταν προέρχονται από αντιγραφή και επικόλληση.

• Η εισαγωγή εικόνων και διακόσµησης να γίνεται µε φειδώ,

Είναι εργαλεία και ως τέτοια πρέπει να χρησιµοποιούνται

• Μια εργασία πρώτα σχεδιάζεται στο χαρτί (έστω ένα

σκαρίφηµα) και µετά υλοποιείται στο σχετικό περιβάλλον

(λογισµικό).

• Μια εργασία στηρίζει το µάθηµα: δεν είναι το µάθηµα

4. Τεχνικές και παραδείγµατα

• ∆ηµιουργία γραφηµάτων σε µια ποικιλία διαφορετικών

µορφών.

• Επίλυση προβλήµατος µε χρήση fill down µενού και χρήση

συναρτήσεων
Τεχνικές
• Χρήση συνάρτησης αθροίσµατος

• Μέσος όρος και ερµηνεία γραφήµατος

• Χρήση της γραµµής εργαλείων σχεδίασης

Πρόκειται για εντυπωσιακή εργασία στο περιβάλλον του Excel µε

θέµα την κατανοµή του πληθυσµού σε διάφορες χώρες σε σχέση
Παράδειγµα
µε την ηλικία και το φύλλο. Μπορείτε να ανοίξετε (ή να
κατεβάσετε) το συνοδευτικό αρχείο που υπάρχει στον πιο κάτω

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
134 Γενικό Μέρος

σύνδεσµο για να µελετήσετε το παράδειγµα.

http://sunsite.univie.ac.at/Projects/demography/
(ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 20/01/2010)

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
Πρόκειται για την πραγµατοποίηση µιας έρευνας µέσα στην τάξη
σε σχέση µε το δηµοφιλές άθληµα ανάµεσα στους συµµαθητές
τους. Οι µαθητές ερωτώνται, οι προτιµήσεις καταµετρώνται και
στο Excel δηµιουργείται φύλλο εργασίας µε τα αριθµητικά
δεδοµένα.
Στη συνέχεια δηµιουργείται γράφηµα (µπάρες) και δίνονται
απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως: Ποιο άθληµα είναι το
δηµοφιλέστερο; Το λιγότερο δηµοφιλές; Είναι κάποια εξίσου
δηµοφιλή;
Βέβαια σε ένα τέτοιο επίπεδο η δραστηριότητα φαντάζει αρκετά
απλή και περιορισµένη. Έτσι σε ένα δεύτερο επίπεδο µπορεί να
αυξηθεί η πολυπλοκότητα µε περισσότερα δεδοµένα µέσα από
απαντήσεις µαθητών και άλλων τάξεων. Το νέο γράφηµα θα

∆ραστηριότητα δείχνει ταυτόχρονα τις προτιµήσεις για όλες τις τάξεις.

1η
Τώρα µπορούν να τεθούν ερωτήσεις όπως: Σε ποια τάξη ένα
Συλλογή
δεδοµένων- συγκεκριµένο άθληµα είναι το λιγότερο δηµοφιλές; Ποιο το
∆ηµιουργία
γραφηµάτων συνολικό νούµερο για τους οπαδούς ενός αθλήµατος; Ποιο
άθληµα πήρε έναν συγκεκριµένο αριθµό προτιµήσεων;
Προτιµούν τα περισσότερα παιδιά το Α και το Β άθληµα µαζί ή το
Γ και το ∆;

∆ηµοφιλή Αθλήµατα

Τέννις Πόλο Βόλεϊ Ποδόσφ Μπάσκετ Σκι χόκεϊ καγιάκ πάλη

Τµήµα Γ1 Τµήµα Γ2 Τµήµα Γ3

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
135 Γενικό Μέρος

To Excel µπορεί να αποτελέσει τον πρόδροµο της σύνδεσης µε

την αλγεβρική σκέψη και την εισαγωγή στις έννοιες της
εξίσωσης και των µεταβλητών
Πρόβληµα
∆ραστηριότητα
2η Τρεις οµάδες παιδιών µοιράζονται 100 σοκολάτες. Η 2η οµάδα
Επίλυση
προβλήµατος – πάίρνει 4 φορές περισσότερες απ’ ότι η 1η. Η 3η οµάδα παίρνει
χρήση fill down 10 σοκολάτες παραπάνω από τη 2η. Πόσες έχει κάθε µια;
menu
Α B C D
1 ΟΜΑ∆Α1 ΟΜΑ∆Α2 ΟΜΑ∆Α3 ΣΥΝΟΛΟ
2 =4*Α2 =Β2+10 =Α2+Β2+C2

Τα κελιά ενός φύλλου εργασίας αποτελούν έναν χρήσιµο τρόπο

αναπαράστασης του εµβαδού και της περιµέτρου ειδικά αν
κανείς βάψει το εσωτερικό των κελιών. Μπορεί να γίνει σύνδεση
µε παραστάσεις της καθηµερινότητας όπως διαδροµές
∆ραστηριότητα περιπάτου, πάρκα, κήποι έτσι ώστε οι µαθητές να δουν τη
3η
Χρήση σύνδεση µε την δική τους καθηµερινή ζωή. Σηµαντική είναι η
αθροίσµατος
δυνατότητα πολλαπλών λύσεων. Ένας πιθανός τρόπος
υπολογισµού είναι ο τεµαχισµός της περιοχής σε µικρότερα
ορθογώνια (στην περίπτωση αυτή κάθε φορά που επιλέγουµε
µια τέτοια περιοχή, πάνω αριστερά βλέπουµε τις διαστάσεις του
ορθογωνίου και έτσι υπολογίζουµε το εµβαδόν του). Άλλος
τρόπος είναι µε την προηγούµενη στρατηγική να υπολογίσουµε
το εµβαδόν ενός µεγάλου ορθογωνίου που εµπεριέχει την
περιοχή που αναζητούµε και µε την ίδια στρατηγική να
αφαιρέσουµε τις περιοχές που περισσεύουν. Τρίτος τρόπος είναι
η χρήση της εντολής SUM. Κάθε φορά που επιλέγουµε µια
περιοχή µέσω της εντολής (και δεδοµένου ότι έχουµε βάλει
µονάδες µέσα στα κελιά) παίρνουµε ανά γραµµή ή στήλη το
εµβαδόν της και µε νέα χρήση της ίδια εντολής υπολογίζοµε το

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
136 Γενικό Μέρος

ολικό εµβαδόν. Με αφορµή την δραστηριότητα που έχει

προηγηθεί µπορούµε να επεκτείνουµε µε χρήση what if
ερωτηµάτων. Αλλαγές στο κόστος πλακιδίων, διαστάσεων
πάρκου, άµµου κλπ. ποιες άλλες αλλαγές επιφέρουν;
Αποτελεσµατική εδώ µπορεί να είναι για τα επιπλέον κόστη µια
κατάλληλη χρήση του fill down µενού

6. Ερωτήσεις
1) Θεωρείτε ότι η χρήση των λογιστικών φύλλων µπορεί να
συντελέσει στην «έκπτωση» ορισµένων δεξιοτήτων των
µαθητών (όπως η εκτέλεση πράξεων «µε το µυαλό»);
2) Τα λογιστικά φύλλα έχουν εξαιρετικές δυνατότητες στη
στατιστική επεξεργασία δεδοµένων (σε στοιχειώδες ή και πιο
προηγµένο επίπεδο) και την γραφική τους αναπαράσταση. Το
σύνολο αυτών των δυνατοτήτων είχε κάποια χρησιµότητα στη
διδασκαλία σας;

7. Ασκήσεις
1) να µελετηθούν τα χαρακτηριστικά της µεταβολής της µέσης
ετήσιας θερµοκρασίας σε τοπικό επίπεδο τα τελευταία 50 χρόνια
(µεµονωµένα ανά χρόνο είτε οµαδοποιηµένα ανά πενταετία ή
δεκαετία). Η αναζήτηση των αριθµητικών δεδοµένων µπορεί να
γίνει δικτυακά. Να σχεδιαστεί το φύλλο εργασίας (τι θα
περιλαµβάνει η κάθε στήλη), να εφαρµοστούν τύποι όπου αυτό
απαιτείται (πχ µέσοι όροι) και να δηµιουργηθούν σχετικά
γραφήµατα. Στη συνέχεια να ερµηνευτούν τα δεδοµένα µε βάση
ερωτήσεις όπως: α) Υπάρχουν αλλαγές στην πορεία αυτών των
ετών; Β) Θεωρείτε ότι οι αλλαγές αυτές είναι σηµαντικές ή όχι;
Γ) Ποιοι µπορεί να είναι οι πιθανοί λόγοι που µπορούν να
ερµηνεύσουν αυτήν την εξέλιξη του γραφήµατος; ∆)
Παρουσιάζει κάποια κανονικότητα το γράφηµα; Ε) Μπορούν µε
βάση το γράφηµα να γίνουν προβλέψεις για την εξέλιξη του
φαινοµένου στα επόµενα χρόνια;
2) Η χρονογραµµή µπορεί να χρησιµοποιηθεί προκειµένου να
αναπαραστήσει πληροφορίες σε διάφορα µαθήµατα. Μπορεί έτσι
να χρησιµοποιηθεί στη φυσική, τα µαθηµατικά, για να δείξει τις
αλλαγές που έχουν επέλθει µε την πάροδο του χρόνου στα µέσα

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
137 Γενικό Μέρος

µεταφοράς, στην τεχνολογία, στα διαστηµικά ταξίδια, κλπ.

Μπορεί να αποτελέσει επίσης έναν τρόπο για να απεικονίσουµε
την πορεία της ζωής των ανθρώπων. Με το Excel µπορούν να
µάθουν οι µαθητές να δηµιουργούν ελκυστικές χρονογραµµές
χρησιµοποιώντας εικόνες και κείµενο προκειµένου να
αποδώσουν πιστά µια περίοδο την οποία µελετούν και να
αναδείξουν τους σηµαντικούς της σταθµούς.
Υλοποιήστε για παράδειγµα µια χρονογραµµή που να
παρουσιάζει την εξέλιξη της τεχνολογίας (εικόνα από το site της
Microsoft) ή µια µέρα από τη ζωή σας. (Άλλες ιδέες µπορούν να
δανεισθούν από την ιστορία (πχ εξέλιξη των γεγονότων της
ελληνικής επανάστασης το 1821), τα φυσιογνωστικά µαθήµατα
(πχ εξέλιξη στο ζωικό βασίλειο) κλπ).

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
138 Γενικό Μέρος

http://epublications.bond.edu.au/ejsie/ :Spreadsheets in
Education. Online περιοδικό αφιερωµένο σε µελέτες για το ρόλο
που µπορούν να παίξουν τα υπολογιστικά φύλλα στην
εκπαίδευση
http://www.teacherlink.org/content/math/interactive/interactiv
eexcel.html Σελίδα µε interactive projects βασισµένα στο Excel.
http://www2.ups.edu/community/tofu/lev1f/conframe.htm
Αξιοποίηση σειράς χαρακτηριστικών του Excel για την
προσέγγιση µαθηµατικών εννοιών.
http://www.sabine.k12.la.us/class/excel_resources.htm
Οδηγίες, εξάσκηση, εφαρµογές και σχέδια µαθηµάτων µε τη
χρήση του Excel.
http://www.amphi.com/~psteffen/excel.html Ιδέες για την
ενσωµάτωση των υπολογιστικών φύλλων στην τάξη.
http://www.internet4classrooms.com/on-line_excel.htm
Σύνδεση του Excel µε µια ποικιλία θεµάτων.
http://its.leesummit.k12.mo.us/excel.htm Σύνδεσµοι σε άλλες
σελίδες µε ιδέες και σχέδια µαθηµάτων.
http://jc-schools.net/tutorials/excel-activities.htm Ιδέες για την
εισαγωγή του Excel στην τάξη.
http://www.teachingandlearningresources.co.uk/resourcesexcel
.shtml Ιδέες που συνδυάζουν το Excel µε γλωσσικά µαθήµατα.
http://www.suelebeau.com/spreadsheets.htm Συλλογή ιδεών
και άλλων πηγών για δραστηριότητες µε το Excel.
http://www.madison.k12.al.us/compserv/Spreadsheets/spreads
heetresources.htm Χρησιµοποιώντας το Excel στην τάξη.
http://academic.pgcc.edu/~ssinex/excelets/ Μαθηµατικά
παραδείγµατα διαδραστικού Excel.
http://www.catawba.k12.nc.us/pages/techtrac/techtrac10/bren
da/ssdef.htm Σελίδα που βοηθά τους µαθητές να κατανοήσουν
την ορολογία τη σχετική µε τα υπολογιστικά φύλλα.
http://www.usd.edu/trio/tut/excel/ Οnline tutorial που βοηθά
στην κατανόηση γενικά των υπολογιστικών φύλλων.
http://www.quiz-creator.com/blog/2009/07/create-quiz-with-
excel/#110 Χρήσιµη σελίδα που παρουσιάζει πώς να
χρησιµοποιεί κάποιος το Excel προκειµένου να δηµιουργήσει
τεστ

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
139 Γενικό Μέρος

(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 20/3/2008)

Abramovich, S. & Sugden, S. (2005). Spreadsheets in

Education: A Peer-reviewed Medium for Active Learning. In
Proceedings of World Conference on Educational Multimedia,
Hypermedia and Telecommunications 2005 (pp. 4542-4547).
Chesapeake, VA: AACE. Οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι τα
υπολογιστικά φύλλα διευκολύνουν τη µετάβαση από την
ενέργεια στην ερµηνεία, την ανάδραση και την περεταίρω δράση
από τη µεριά του µαθητή.. Τονίζουν επίσης ότι η γνώση του
λογισµικού καθίσταται ζωτικός παράγων για την προώθηση της
χρήσης του και σε άλλα γνωστικά αντικείµενα.
Neuwirth, E. (1996). Spreadsheets: Helpful for Understanding
Mathematical Structures. Mathematics Teacher, v89 n3 p252-
54. Περιγράφει τη χρήση υπολογιστικών φύλλων προκειµένου
να καταπιαστεί µε µαθηµατικές έννοιες χωρίς όµως τη χρήση
αλγεβρικών συµβολισµών.
Ενδεικτική
Stanton, M., Baer, E. & Abramovich, S. (2002). What Are Billy’s
βιβλιογραφία
Chances? Computer Spreadsheet as a Learning Tool for
Younger Children and Their Teachers Alike. Journal of
Computers in Mathematics and Science Teaching. 21 (2), pp.
127-145. Μελετά το πώς τα πολλαπλά χαρακτηριστικά των
υπολογιστικών φύλλων ενισχύουν τη µαθηµατική σκέψη των
µαθητών στην περιοχή της ανάλυσης δεδοµένων και των
πιθανοτήτων.
Sutherland, R. & Rojano, T. (1993). A Spreadsheet Approach to
Solving Algebra Problems. Journal of Mathematical Behavior,
v12 n4 p353-83. Μελέτη µαθητών της Β Γυµνασίου που
χρησιµοποίησαν υπολογιστικά φύλλα για να απεικονίσουν και να
λύσουν αλγεβρικά προβλήµατα συσχετίζοντάς τα µε την
προηγούµενη αριθµητική τους εµπειρία. Το περιβάλλον των
υπολογιστικών φύλλων υποστήριξε τους µαθητές στη µετάβαση
από τη συγκεκριµένη σκέψη στη γενικευµένη

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
140 Γενικό Μέρος

Ενότητα 3.6.3

∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια
λογισµικού παρουσιάσεων
1. Εισαγωγή
Στο παρόν κεφάλαιο περιγράφονται «καλές πρακτικές» που
µπορούν να εφαρµοστούν στη χρήση λογισµικού παρουσιάσεων
σε σχέση µάλιστα µε το ρόλο του «οπτικού γραµµατικού» ή του
«γραµµατισµού των µέσων» (media literacy), για τη διδασκαλία
διαφόρων γνωστικών αντικειµένων. Θα παρουσιαστούν
συγκεκριµένες τεχνικές και παραδείγµατα µε κύριο σκοπό όµως,
να υλοποιηθούν στο εργαστήριο δραστηριότητες που θα τις
αξιοποιούν διδακτικά.
∆ιδακτικοί • Εκµάθηση βασικών τεχνικών για τη χρήση λογισµικού
Στόχοι παρουσιάσεων στη διδασκαλία.

2. Θεωρητικά στοιχεία και αντίλογος

Το λογισµικό παρουσιάσεων µπορεί να αποτελέσει ένα πολύ
ισχυρό µέσο («εργαλείο») διδασκαλίας, καθώς οι παρουσιάσεις
µπορούν να υποστηρίξουν διδασκαλίες µε πολλούς και ποικίλους
τρόπους.
Οι παρουσιάσεις όµως µπορούν να έχουν και πολύ ευρύτερες
χρήσεις: για παράδειγµα, µια παρουσίαση µπορεί να αποτελέσει
τον πυρήνα για µια διδασκαλία ή να αποτελέσει το πεδίο για
δραστηριότητες προγύµνασης και εξάσκησης (drill and practice).
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το PowerPoint είναι ένα λογισµικό
το οποίο χρησιµοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση - ίσως
περισσότερο από κάθε άλλο λογισµικό. Έχουν ωστόσο
διατυπωθεί και αντιρρήσεις για τη χρήση του: τελικά ευνοεί
πάρα πολύ την εικόνα (ενδεχοµένως και τον ήχο) έναντι του
κειµένου ως τρόπου έκφρασης και µετάδοσης ιδεών. Πολλές
φορές δηλαδή γίνεται κατάχρηση των περιφερειακών στοιχείων
(εφέ, χρώµατα, φόντο, στυλ και γενικά γραφιστικά στοιχεία)
έναντι της πληροφορίας που πρέπει να παρέχει – δηλαδή λίγο
στη λογική του MacLuhan «το µέσο είναι το µήνυµα». Επίσης
πολλές φορές φαίνεται ότι ευνοεί λίγο µια «τηλεοπτική»
αντίληψη για την οργάνωση της ύλης (γρήγορη εναλλαγή
εικόνων, µικρά και «εύπεπτα» κείµενα κλπ).
Θα πρέπει να τονιστεί ότι το PowerPoint αποτελεί ένα εµπορικό
προϊόν. Υπάρχουν ωστόσο λογισµικά µε τις ίδιες περίπου
δυνατότητες, που ανήκουν στην κατηγορία του Ελεύθερου και
Ανοιχτού Λογισµικού, όπως το πρόγραµµα Impress του
ολοκληρωµένου πακέτου OpenOffice.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
141 Γενικό Μέρος

3. Πρακτικές συµβουλές για τη χρήση

των παρουσιάσεων
• Ο συνδυασµός των χρωµάτων (π.χ. φόντο και χαρακτήρες
κειµένου) πρέπει να βοηθάει την ανάγνωση και όχι να τη
δυσχεραίνει. Η παρουσίαση εξάλλου µπορεί να λάβει χώρα
σε συνθήκες δυνατού φωτισµού και επί πλέον, ο
βιντεπροτζέκτορας σπανίως αποδίδει τα χρώµατα που
φαίνονται στην οθόνη του Η.Υ. µε την ίδια καθαρότητα.
• Προσοχή στο κείµενο: ποσότητα (σε κάθε διαφάνεια),
µέγεθος, γραµµατοσειρά. Το κείµενο πρέπει να είναι αρκετά
αραιό ώστε να µην είναι δυσανάγνωστο.
• Έλεγχος των υπερδεσµών (εάν υπάρχουν) ώστε να είναι
ενεργοί-επικαιροποιηµένοι (δηλαδή να «κατευθύνουν» στα
αρχεία ή τις ιστοσελίδες που πρέπει).
• Χρονοµέτρηση της παρουσίασης ώστε να µην απαιτηθεί
χρόνος µεγαλύτερος από το διατιθέµενο.
• Οι ήχοι, οι εικόνες, η διακόσµηση και τα παντός είδους εφέ
είναι εργαλεία και ως τέτοια πρέπει να χρησιµοποιούνται –
δηλαδή φειδωλά και µόνο όταν είναι απούλτως απαραίτητα.
• Μια παρουσίαση πρώτα σχεδιάζεται στο χαρτί (έστω ένα
σκαρίφηµα) και µετά υλοποιείται στο σχετικό περιβάλλον
(λογισµικό).
• Μια παρουσίαση στηρίζει το µάθηµα: δεν είναι το µάθηµα.

4. Τεχνικές
Ενδεικτικά αναφέρονται ορισµένες στοιχειώδεις τεχνικές στις
ηλεκτρονικές παρουσιάσεις:
• Αποκάλυψη – Επικάλυψη εικόνων (µε σταδιακή ολοκλήρωση

Τεχνικές µιας εικόνας ή αποκάλυψη µερών ή στρώσεων: για

παράδειγµα η «αποκάλυψη» του εσωτερικού του
ανθρωπίνου σώµατος)
• Συγχρονισµός ήχου, κειµένου και εικόνας.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
142 Γενικό Μέρος

• Ψευδοκίνηση- ψευδο-animation: επιτυγχάνεται όταν σε µια

σειρά διαδοχικών διαφανειών υπάρχουν εικόνες µε µικρή
παραλλαγή και πραγµατοποιείται ταχεία αλλαγή διαφανειών
κατά την παρουσίαση (περίπου µε την ίδια αρχή που
λειτουργεί οκινηµατογράφος)
• Aυτόµατη επίδειξη διαφανειών
• Απλή επίδειξη εικόνων – ενσωµάτωση τεχνικών animation –
video
• Χρήση εξωτερικών υπερδεσµών

Προηγµένες
Χρήση VBA και πλήκτρων (Buttons).
τεχνικές

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες
Να δηµιουργηθούν παρουσιάσεις που να εκµεταλλεύονται την
∆ραστηριότητα επικάλυψη-αποκάλυψη και την «ψευδοκίνηση» - για διάφορα
1η
γνωστικά αντικείµενα – για να παρουσιάσουν «εξέλιξη
φαινοµένων»
Να δηµιουργηθεί τουλάχιστον µια παρουσίαση που να
∆ραστηριότητα χρησιµοποιηθεί ως «κέντρο» ενός µαθήµατος - ενσωµατώνοντας
2η
και υπερδεσµούς µε ιστοχώρους, κείµενα, εφαρµογές, άλλα
αρχεία παρουσιάσεων κλπ.

6. Ερωτήσεις
1) Θεωρείτε ότι τα λογισµικά παρουσιάσεων συνιστούν ένα είδος
«κινδύνου» για τη διδασκαλία, καθώς τείνουν να
οµογενοποιήσουν όλα τα µαθήµατα σε ΄ρνα κοινό µοντέλο, µια
διαδοχή πληροφοριών που τελικά υπαγορεύεται από το ίδιο το
λογισµικό;

7. Ασκήσεις
1) Nα χρησιµοποιηθεί το µοντέλο drill-and-practice για
«εξάσκηση» σε ένα αντικείµενο όπως η Γεωγραφία (στην
πρωτοβάθµια εκπαίδευση), η Iστορία κλπ.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
143 Γενικό Μέρος

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
http://www.youtube.com/watch?v=ORxFwBR4smE Ένα µικρό
βίντεο για τη χρήση του PowerPoint. Συνοπτικά, αλλά πολύ
χαρακτηριστικά, από ένα ζωντανό (;) τηλεοπτικό σώου, ένας
κωµικός επισηµαίνει, στην Αγγλική, µερικά σηµαντικά
σφάλµατα στη χρήση του PowerPoint (όπως η λέξη-προς-λέξη
ανάγνωση του κειµένου µιας διαφάνειας από τον παρουσιαστή-
διδάσκοντα, τα λάθη – ορθογραφικά ή άλλα – κλπ: How NOT To
Use Powerpoint By Comedian Don McMillan στο YouTube (!!)
http://youtube.com/watch?v=OC1OixM_118 Ένα σχετικά
µεγάλο βίντεο (20 λεπτά περίπου, στην Αγγλική), πολύ
κατατοπιστικό, πάνω στη χρήση του PowerPoint.
http://www.youtube.com/watch?v=hq-
JaaUkcSw&feature=related Ένα µουσικό βίντεοκλίπ (!!) στην
Αγγλική, πάνω στις δυνατότητες του PowerPoint
Adams, C. (2007). On the 'informed use' of PowerPoint:
rejoining Vallance and Towndrow Journal of curriculum studies,
39(2), 229-233. Κείµενο που εξετάζει κριτικά το ρόλο του
PowerPoint στη διδασκαλία.
Szabo, A. & Hastings, N. (2000). Using IT in the undergraduate
classroom: should we replace the blackboard with PowerPoint?.
Ενδεικτική Computers and Education, 35(3), 175-187. Τρεις µελέτες για
βιβλιογραφία
την αποτελεσµατικότητα της χρήσης του PowerPoint στην τάξη.
Bartch, R. & Cobern, K. (2003). Effectiveness of PowerPoint
presentations in lectures. Computers & Education, 41(1), 77-
86. Έρευνα για το κατά πόσο άρεσε στους µαθητές και έµαθαν
περισσότερα χρησιµοποιώντας PowerPoint αντί των
συνηθισµένων προβολών διαφανειών.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
144 Γενικό Μέρος

Ενότητα 4.1

Βασικές κατηγορίες
λογισµικού
1. Εισαγωγή
Στο παρόν µάθηµα παρουσιάζονται ορισµένες γενικές
κατηγορίες λογισµικού και γίνονται επίσης σχετικές παραποµπές
για περαιτέρω ανάλυση.
Παρουσιάζεται ακόµη η γενικότερη προβληµατική που αφορά
στις κατηγοριοποιήσεις αυτές και στον όρο ακόµη «εκπαιδευτικό
λογισµικό», ο οποίο βρίσκεται υπό συνεχή αναθεώρηση,

∆ιδακτικοί • H γνώση µερικών βασικών κατηγοριών εκπαιδευτικού

Στόχοι λογισµικού και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων γενικότερα
και κριτήρια για την κατηγοριοποίηση αυτή.
• Γνωριµία µε το γενικότερο θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο
εντάσσεται η κατηγοριοποίηση του εκπαιδευτικού
λογισµικού

2. Κατηγοριοποίηση εκπαιδευτικού
λογισµικού
Όσον αφορά στην κατηγοριοποίηση του εκπαιδευτικού
λογισµικού δεν υφίσταται µια και µόνη αποδεκτή
κατηγοριοποίηση, αλλά περισσότερες, οι οποίες σε µεγάλο
βαθµό συναρτώνται, όπως είναι φυσικό, µε τα κριτήρια που
θέτει κανείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόµη και ο όρος
«εκπαιδευτικό λογισµικό» είναι σήµερα υπό κριτική
αναθεώρηση, καθώς
(α) γίνεται αναφορά µάλλον σε «εκπαιδευτικά περιβάλλοντα»
(οντότητες κατά πολύ ευρύτερες των εκπαιδευτικών
λογισµικών) παρά σε µεµονωµένα λογισµικά
(β) υπάρχει συνεχής εξέλιξη και εµφάνιση νέου είδους
υπηρεσιών και προϊόντων, τα οποία δύσκολα µπορούν να
κατηγοριοποιηθούν – να ενταχθούν δηλαδή στις υφιστάµενες
ήδη κατηγορίες και
(γ) ένας µεγάλος όγκος υλικού, λογισµικού και περιβαλλόντων
(από τα λογιστικά φύλλα ως τα wikis και από τις web κάµερες

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
145 Γενικό Μέρος

ως το Skype) τα οποία δε µπορούν να χαρακτηριστούν ως

«εκπαιδευτικά», δηλαδή δε σχεδιάστηκαν αρχικά για
εκπαιδευτική χρήση, αλλά, παρόλα αυτά, χρησιµοποιούνται για
εκπαιδευτικούς-διδακτικούς λόγους
Πριν από την αναλυτικότερη παρουσίαση των κατηγοριών
εκπαιδευτικού λογισµικού και εκπαιδευτικών παραγόντων, θα
πρέπει λοιπόν να υπογραµµίσουµε το γεγονός ότι η σχετική
πολυπλοκότητα του εκπαιδευτικού λογισµικού δεν επιτρέπει
πάντοτε ούτε την µονοσήµαντη κατηγοριοποίηση, ούτε την
απόλυτη αξιολόγηση. Τα όρια ανάµεσα στις διάφορες κατηγορίες
και στα κριτήρια αξιολόγησης µερικές φορές δεν είναι
αρκούντως σαφή και είναι ενδεχόµενο η αξιολόγηση ενός
λογισµικού να µην είναι απολύτως ακριβής και η
κατηγοριοποίησή του τελείως ασαφής (για παράδειγµα ένα
λογισµικό να χρησιµοποιείται µε τελείως διαφορετικούς τρόπους
και έτσι να υπάγεται ταυτοχρόνως σε περισσότερες από µια
κατηγορίες). Άρα η κατηγοριοποίηση του λογισµικού δεν πρέπει
να θεωρηθεί ως µια διαίρεση σε αµοιβαία αποκλειόµενες οµάδες,
αλλά µάλλον ως µια περιγραφή κλάσεων δυνατοτήτων. Κατ’
αυτόν τον τρόπο, ένα λογισµικό που µπορεί να χρησιµοποιηθεί
κατά πολλούς διαφορετικούς τρόπους θα θεωρείται αντίστοιχα
ότι αντιστοιχεί σε περισσότερες από µια κατηγορίες – η θεώρηση
αυτή φαίνεται να είναι πιο ρεαλιστική – πιο κοντά στη σύγχρονη
πραγµατικότητα – και πιο λειτουργική. Το βασικό ερώτηµα στην
κατηγοριοποίηση του Εκπαιδευτικού λογισµικού είναι η οµάδα
των κριτηρίων που θα χρησιµοποιηθούν ακριβώς για την
κατηγοριοποίηση. Για παράδειγµα, θα µπορούσαν να υπάρχουν
κριτήρια που σχετίζονται µε το ποιος (ο µαθητής ή ο διδάσκων)
έχει τον έλεγχο στη χρήσης ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος
(αν είναι µαθητοκεντρικό ή δασκαλοκεντρικό). Σε ορισµένες
περιπτώσεις επίσης, τα χαρακτηριστικά της διεπαφής ή τα
τεχνικά χαρακτηριστικά ενός περιβάλλοντος µπορούν να
χρησιµοποιηθούν ως κριτήρια κατηγοριοποίησης, αλλά
θεωρητικά πλαίσια όπως η θεωρία των Mindτools (νοητικών
εργαλείων) τoυ D. Jonassen (2000), κεντρικό σηµείο αποτελεί η
υπόθεση ότι τα λογισµικά µπορούν και πρέπει να λειτουργούν
ως εργαλεία στην υπηρεσία του µαθητή προκειµένου αυτός να
αναπτύξει κριτική σκέψη, όπως και δεξιότητες και γνώσεις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
146 Γενικό Μέρος

υψηλού επιπέδου (σχετικά sites:

http://members.aol.com/Mind2Ls/mindtool.htm ή ακόµη
http://www.quasar.ualberta.ca/edpy485/edtech/mindtool.htm).
Είναι φανερό ότι στην κατηγορία αυτών των λογισµικών
µπορούν να περιληφθούν λογισµικά για διάφορα γνωστικά
αντικείµενα, για διαφορετικές εκπαιδευτικές βαθµίδες και µε
διαφορετικά τεχνικά χαρακτηριστικά ή διεπαφή. Εποµένως
υπάρχουν δυο διαφορετικά πλαίσια, δυο διαφορετικά σύνολα
κριτηρίων και έτσι η κατηγοριοποίηση των εκπαιδευτικών
περιβαλλόντων θα είναι τελείως διαφορετική στις δυο αυτές
περιπτώσεις.
Έχουν προταθεί λοιπόν διάφορες οµάδες κριτηρίων. ∆υο από τις
πλέον διαδεδοµένες (για παράδειγµα, Β. Κόµης, 2004, σελίδες
112-134) είναι η κατηγοριοποίηση µε βάσεις τις υποκείµενες
θεωρίες µάθησης και τις συνεπαγόµενες διδακτικές πρακτικές
και η κατηγοριοποίηση µε βάση τις τεχνολογίες ανάπτυξης και
τα παιδαγωγικά ρεύµατα. Στην πρώτη διακρίνουµε τα
εκπαιδευτικά λογισµικά στις εξής κατηγορίες:
Καθοδηγούµενης (από το σύστηµα) διδασκαλίας – διδασκαλίας
(tutorials) – πρακτικής και εκγύµνασης (drill and practice, που
στηρίζονται κυρίως σε θεωρίες µάθησης συµπεριφορικές και
γνωστικές)
Καθοδηγούµενης ανακάλυψης και διερεύνησης (που στηρίζονται
κυρίως σε θεωρίες µάθησης γνωστικές και κονστρουκτιβιστικές)
Έκφρασης, επικοινωνίας, Συνεργασίας, ∆ηµιουργίας (που
στηρίζονται κυρίως σε θεωρίες µάθησης κονστρουκτιβιστικές και
κοινωνικοπολιτιστικές).

Στη δεύτερη διακρίνουµε τα εκπαιδευτικά λογισµικά στις εξής

κατηγορίες:

Λογισµικά στα οποία το πληροφορικό σύστηµα λειτουργεί ως

«δάσκαλος»
Λογισµικά στα οποία το πληροφορικό σύστηµα λειτουργεί ως
«µαθητής»
Λογισµικά στα οποία το πληροφορικό σύστηµα λειτουργεί ως
«συνεργάτης» του µαθητή ή ως εργαλείο µάθησης.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 147 Γενικό Μέρος

Στις κατηγορίες που αναφέρονται παρακάτω, ακολουθείται µια

µικτή κατηγοριοποίηση. Περιλαµβάνονται έτσι κατηγορίες µε
διάφορα κριτήρια και όχι µόνο τα εκπαιδευτικά λογισµικά και
περιβάλλοντα, αλλά και τα πιο διαδεδοµένα περιβάλλοντα που
χρησιµοποιούνται ευρέως στην εκπαίδευση (διδασκαλία-
µάθηση). Το βασικό κριτήριο που χρησιµοποιήθηκε για τη
συγκρότηση, θεώρηση και παρουσίαση µιας κατηγορίας, είναι η
ύπαρξη ενός αριθµού λογισµικών ή περιβαλλόντων µε µια κοινή
προβληµατική ή ένα κοινό χαρακτηριστικό, το οποίο να είναι
σηµαντικό από διδακτική / µαθησιακή άποψη. Οι παρατιθέµενοι
υπερδεσµοί παραπέµπουν συνήθως στην αρχική ιστοσελίδα του
αντίστοιχου λογισµικού ή περιβάλλοντος και όχι σε
δευτερεύουσες (όπως για παράδειγµα ιστοσελίδες του
Παιδαγωγικού Ινστιτούτου – αυτές αναφέρονται πλήρως σε
άλλη υποενότητα). ∆ε γίνεται διάκριση ανάµεσα σε λογισµικά
που λειτουργούν σε µεµονωµένους Η.Υ., (stand alone), σε
εφαρµογές που λειτουργούν δικτυακά και σε εφαρµογές που
λειτουργούν online. Μερικές από τις πλέον συνήθεις κατηγορίες
λογισµικού είναι οι εξής:
Το ίδιο το ∆ιαδίκτυο, µπορεί να θεωρηθεί ως µια πηγή
πληροφοριών. Ωστόσο υφίστανται και ειδικότερες άλλες πηγές
Λογισµικά και πληροφόρησης είτε στο ∆ιαδίκτυο οργανωµένες µε µορφή
περιβάλλοντα που «εγκυκλοπαίδειας», λεξικών, ευρετηρίων, «θησαυρών» (µε
λειτουργούν ως πλέον γνωστή τη wikipedia, http://www.wikipedia.org), βάσεων
απλές πηγές δεδοµένων (για παράδειγµα, http://www.eric.ed.gov/),
πληροφόρησης ψηφιακών βιβλιοθηκών, εξειδικευµένων πυλών ή ακόµη και µε
τη µορφή θεµατικών ή εξειδικευµένων ιστοχώρων (για
παράδειγµα: http://www.aace.org και http://www.iste.org ).
Υπάρχουν ένας πολύ σηµαντικός αριθµός σχετικών πηγών
πληροφοριών και πληροφόρησης στην ελληνική γλώσσα (στην
Ελλάδα και την Κύπρο). Παρόµοιες είναι και οι online υπηρεσίες
συστηµατικής ή περιστασιακής αποδελτίωσης εκπαιδευτικών
νέων (πχ: http://www.apo.gr/oldsite/showrecords.php).
Σηµαντικά στοιχεία σε αυτές τις πηγές αποτελούν η ευκολία
πρόσβασης, η «στόχευση» της πληροφορίας (όπως για
παράδειγµα portals µε αποκλειστικά εκπαιδευτικό περιεχόµενο),
η οργάνωση, η «δόµηση» της πληροφορίας και η «διδακτική
πρόθεση» της, η ευκολία αναζήτησης και εντοπισµού

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 148 Γενικό Μέρος

πληροφοριών, το κόστος (οικονοµικό) πρόσβασης και χρήσης

της πληροφορίας, το εύρος και το βάθος της πληροφορίας, η
εγκυρότητα της πληροφορίας και η δυνατότητα
επικαιροποίησης, ανανέωσης της πληροφορίας

Αποτελούν µια πολύ διαδεδοµένη κατηγορία λογισµικού. Πολλές

Λογισµικά για φορές δεν έχουν αποκλειστικά σχολική χρήση και έτσι υπάρχουν
διδασκαλία πολλά στο ελεύθερο εµπόριο (για παράδειγµα προοριζόµενα για
(Tutorials, παιδιά προσχολικής ηλικίας ή µε περιεχόµενο καλλιτεχνικό,
διδακτισµικά) αφιερωµένο σε µεγάλα µουσεία ή σε συγκεκριµένους
καλλιτέχνες). Τυπικό παράδειγµα αποτελεί το online «σχολείο»
για τον προγραµµατισµό του ∆ιαδικτύου µε δεκάδες
διαφορετικών µαθηµάτων (http://www.w3schools.com).
Πρόκειται για τα πιο δηµοφιλή και διαδεδοµένα εκπαιδευτικά
προγράµµατα – ίσως γιατί είναι τα απλούστερα στην κατασκευή
τους ή γιατί εύκολα µπορούν να παρουσιάσουν κάποιου είδους
Περιβάλλοντα
πρακτικής και «αποτελέσµατα» (βελτίωσης συγκεκριµένων δεξιοτήτων). Θα
εκγύµνασης (Drill
µπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι ένα µεγάλο µέρος των
and practice)
εµπορικών εκπαιδευτικών λογισµικών υπάγονται στην κατηγορία
αυτή (πχ http://www.superkids.com/aweb/tools/math/ ). Σε
ορισµένες µάλιστα γνωστικές περιοχές στις οποίες η
αποµνηµόνευση παίζει σηµαντικό ρόλο (όπως η Βιολογία ή η
Ιστορία), σε πολλές περιπτώσεις οι ασκήσεις πρακτικής και
εκγύµνασης περιλαµβάνουν κυρίως ερωτήσεις πολλαπλής
επιλογής – για παράδειγµα υπάρχουν συστήµατα επιλογής και
διαµόρφωσης ερωτήσεων που στηρίζονται σε µεγάλες βάσεις
δεδοµένων και δηµιουργούν τεστ ελέγχου γνώσεων για
φοιτητές ιατρικής και υποψηφίους ιατρικών σχολών – πολλές
από τις οποίες είναι online
(http://score95.com/screenshots.html# ). Συνήθως υπάρχει
καταγραφή της προόδου των σπουδαστών, εξάσκηση για
βελτίωση των χρόνων και µια σειρά πρόσθετων δυνατοτήτων
για την καλύτερη προγύµναση και εξάσκηση των σπουδαστών.
Σε ορισµένα από τα πιο προηγµένα συστήµατα της κατηγορίας
αυτής, η εξάσκηση και προγύµναση µπορεί να είναι
«καθοδηγούµενη» από το σύστηµα (το οποίο παίζει ένα ρόλο e-
µέντορα ή ψηφιακού ειδικού).

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 149 Γενικό Μέρος

Περιβάλλοντα
Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται απλά περιβάλλοντα
διαχείρισης παρουσίασης, όπως το Impress ή το PowerPoint
πολυµεσικού
υλικού και
δηµιουργίας
απλών εφαρµογών
παρουσίασης
Τα περιβάλλοντα αυτά έχουν γνωρίσει πολύ µεγάλη ανάπτυξη
καθώς οι προσοµοιώσεις είναι πλέον πολύ ρεαλιστικές. Σε
πολλές περιπτώσεις (για παράδειγµα: εξοµοιωτές πτήσεως) η
προσοµοίωση περιλαµβάνει και ειδική υποδοµή, αλλά σε άλλες
περιπτώσεις η προσοµοίωση πραγµατοποιείται εξ ολοκλήρου
στην οθόνη του Η.Υ. (ιατρικές επεµβάσεις στο:
http://www.patentstorm.us/patents/6283763/claims.html και
Περιβάλλοντα
virtual τοµή βατράχου για το µάθηµα της Βιολογίας
προσοµοίωσης
http://www.digitalfrog.com/demo/index.html ελεύθερο demo.
Tα περιβάλλοντα εικονικής πραγµατικότητας (Virtual reality),
επιτρέπουν την προσοµοίωση περιβαλλόντων µε πιστότητα
υψηλού βαθµού (χάρη σε ειδικό εξοπλισµό). Επιτρέπουν ακόµη
και την προσοµοίωση περιβαλλόντων που δεν υφίστανται – των
οποίων όµως είναι διαθέσιµη η περιγραφή ή οι «προδιαγραφές».
Τα περιβάλλοντα προσοµοίωσης επιτρέπουν συχνά την
ανάπτυξη στρατηγικών επίλυσης προβληµάτων (problem
solving) και υποστηρίζουν, κατά κανόνα, τις διερευνητικές
δραστηριότητες. Στην ίδια κατεύθυνση µε τις προσοµοιώσεις
(ένα βήµα πιο πέρα ίσως) αποτελούν τα λογισµικά και
περιβάλλοντα διαχείριση πραγµατικών εργαστηρίων ή
επεξεργασίας πραγµατικών δεδοµένων (για παράδειγµα
http://passporttoknowledge.com/hst/video/video3s.html ή
συστήµατα εξ αποστάσεως διαχείρισης ροµποτικών βραχιόνων ή
άλλων οντοτήτων).
Εκτός από τις εκπαιδευτικές χρήσεις των λεγοµένων «γενικών
εφαρµογών» (εφαρµογών γραφείου), υπάρχουν λογισµικά
απλοποιηµένα, τα οποία εκτελούν ανάλογες εργασίες. Για
παράδειγµα, υπάρχουν λογισµικά που λειτουργούν µε τη λογική
Εργαλεία γενικής
χρήσης των βάσεων δεδοµένων (λογισµικό Τabletop και Tabletop Jr.
http://www.smartkidssoftware.com/lcdlec3.htm ), ή ακόµη και
λογισµικά για την οργάνωση ιδεών, projects

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 150 Γενικό Μέρος

(http://cmap.ihmc.us/ και
http://www.smartdraw.com/specials/concept-
map.htm?id=201189 ή http://www.inspiration.com/ για
αντίστοιχα εµπορικά προϊόντα)
Περιλαµβάνονται προγράµµατα τα οποία υποστηρίζουν τη
δηµιουργικότητα των παιδιών – ή και των ενηλίκων. Η
δηµιουργικότητα αυτή µπορεί να σχετίζεται µε όλες τις µορφές
γραπτού λόγου (αφήγηση, ποίηση ή άλλη), την καλλιτεχνική
Προγράµµατα δηµιουργία (ζωγραφική, µουσική, βίντεο,..). Τυπικά
προσωπικής προγράµµατα αυτής της κατηγορίας είναι το KidPix (λογισµικό
έκφρασης, για τη ζωγραφική http://www.kidpix.com , αλλά και στη
δηµιουργικότητας
wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Kid_Pix) , το ελληνικό
και φαντασίας
πακέτο «Πήγασος»
(http://www.cc.uoa.gr/~araptis/Home.html), το HyperStudio
(http://www.mackiev.com/hyperstudio/index.html) και, σε
κάποιο µέτρο, το ανάλογο του (αλλά πιο σύνθετο) Microworlds
(http://www.microworlds.com/solutions/mwex.html ). Τα δυο
αυτά τελευταία λογισµικά (εκ των οποίων το Microworlds έχει
ήδη εξελληνιστεί και προωθήθηκε στα σχολεία), µπορούν να
θεωρηθούν επίσης ότι ανήκουν και στην κατηγορία των
περιβαλλόντων δηµιουργίας πολυµεσικών εφαρµογών. Είναι
σαφές όµως ότι πρόθεση των κατασκευαστών είναι να βάλουν
το µαθητή στη θέση του δηµιουργού (και όχι µόνο του χρήστη)
και για το λόγο αυτό συµπεριελήφθησαν στην κατηγορία αυτή.
Αποτελούν την κατηγορία λογισµικών που είναι οι πλέον
διερευνηµένοι και θεωρούνται, από πολλούς ερευνητές, ως τα
πλέον σηµαντικά εκπαιδευτικά λογισµικά. Στην κατηγορία αυτή
Ανοιχτοί εντάσσονται µερικά γνωστά λογισµικά ∆υναµικής Γεωµετρίας
µικρόκοσµοι (Cabri, Geometer’s Sketchpad), Άλγεβρας και Αριθµητικής
(FunctionProbe και Excel), Φυσικής (Interactive Physics),
µοντελοποίησης (Modellus), όπως και η γλώσσα Logo και οι
κλάδοι της. Τα λογισµικά αυτή της κατηγορίας είναι τα πλέον
διαδεδοµένα διεθνώς (ως κατηγορία λογισµικών). Οι
µικρόκοσµοι αποτελούν ανοιχτά περιβάλλοντα στα οποία
υφίστανται µερικές βασικές οντότητες (όπως η χελώνα της Logo
ή το «Ευκλείδειο» επίπεδο της Γεωµετρίας) και ο χρήστης µπορεί
να δηµιουργήσει εκ του µηδενός ή συνδυαστικά, συνθετικά,
νέες οντότητες, νέα «αντικείµενα», σχέσεις µεταξύ των

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 151 Γενικό Μέρος

αντικειµένων και να µελετήσει τις αλληλεπιδράσεις τους.

Υπάρχει µια εκτεταµένη βιβλιογραφία γύρω από τα σχετικά
θέµατα. Στην ίδια ίσως κατηγορία θα πρέπει να εντάξουµε και τα
προϊόντα (λογισµικού αλλά και υλικού – hardware) της
εκπαιδευτικής ροµποτικής, ενός κλάδου ο οποίος έχει γνωρίσει
µεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια (για παράδειγµα:
http://mindstorms.lego.com/. Η εκπαιδευτική ροµποτική,
ιδιαιτέρως εκείνη που συνδυάζει κατασκευή και προγραµµατισµό
αυτόµατων µηχανισµών και ροµπότ (σε αντιδιαστολή µε τα
προσοµοιούµενα ροµπότ στην οθόνη του Η.Υ., µέσω
εξειδικευµένου λογισµικού), εξ αιτίας της φύσης της αποτελεί
έναν πολύ ιδιαίτερο κλάδο εφαρµογής των ΤΠΕ στην
εκπαίδευση, καθώς συνδυάζει πολλές επιστηµονικές περιοχές
(µαθηµατικά, προγραµµατισµό, µηχανολογία, φυσική,…) και
γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια.
Τα προγράµµατα επικοινωνίας µέσω του ∆ιαδικτύου σε διάφορες
µορφές (e-mail, πλοήγηση µε φυλλοµετρητές, εικόνες, βίντεο
και ήχος µέσω ∆ιαδικτύου) αποτελούν τις πιο δηµοφιλείς από τις
εφαρµογές των ΤΠΕ – αυτό ισχύει και για την Εκπαίδευση. Στη
γενική αυτή κατηγορία εντάσσονται λογισµικά και περιβάλλοντα
Λογισµικά και πολλών υποκατηγοριών. Αναφέρονται ενδεικτικά 2 κατηγορίες,
εκπαιδευτικά ιδιαίτερα σηµαντικές:
περιβάλλοντα
Λογισµικά επικοινωνίας και πρόσβασης σε κατανεµηµένους
επικοινωνίας
ψηφιακούς πόρους. Υπάρχει µια ανεξάντλητη ποικιλία
λογισµικών για πρόσβαση στο ∆ιαδίκτυο, η οποία έχει διεξοδικώς
αναλυθεί σε άλλη ενότητα. Οι εκπαιδευτικές χρήσεις όλων των
σύγχρονων συστηµάτων επικοινωνίας (από το Video On demand
και το Skype, ως το e-mail και τα συστήµατα online
“συζητήσεων”) είναι ιδιαίτερα σηµαντικές και απαιτούν µια
ιδιαίτερη µελέτη. Τα τελευταία 2 χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολύ
οι εκπαιδευτικές εφαρµογές που σχετίζονται µε το λεγόµενο
Web2.0 – όπως sites της ονοµαζόµενης «κοινωνικής
δικτύωσης» (social networking) που σχετίζονται µε wikis, blogs
και µια σειρά υπηρεσιών νέας γενιάς (ενδεικτικά αναφέρονται τα
sites: http://del.icio.us για social bookmarking,
http://www.imbee.com/ για νεαρούς µαθητές και
http://kathyschrock.net/web20/ για τους εκπαιδευτικούς, αλλά
και τα ευρέως χρησιµοποιούµενα sites ΥouTube και MySpace:

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 152 Γενικό Μέρος

http://www.youtube.com/ και http://www.myspace.com/).

Λογισµικά διευκόλυνσης της πρόσβασης: στην κατηγορία αυτή
υπάγονται ειδικά λογισµικά, εργαλεία και περιβάλλοντα τα οποία
διευκολύνουν την πρόσβαση σε ψηφιακούς πόρους σε άτοµα µε
ιδιαίτερες ανάγκες. Ως απλό παράδειγµα αναφέρονται τα
λογισµικά τα οποία επιτρέπουν την αυτόµατη µεγέθυνση των
χαρακτήρων που εµφανίζονται στην οθόνη (ανεξάρτητα από την
εσωτερική τους αναπαράσταση) προκειµένου να διευκολυνθούν
άτοµα µε ελαττωµένη όραση. Στην ίδια ίσως κατηγορία πρέπει
να περιληφθούν και οι αυτόµατοι µεταγλωττιστές ιστοσελίδων,
οι οποίοι µετατρέπουν τα περιεχόµενα ιστοχώρων από ένα
γλωσσικό περιβάλλον σε ένα άλλο, επιτρέποντας έτσι την
πρόσβαση στην πληροφορίας σε άτοµα µε διαφορετικές
γλωσσικές καταβολές και δυνατότητες.
H κατηγορία αυτή περιλαµβάνει τα περιβάλλοντα ανάπτυξης
εκπαιδευτικών εφαρµογών, όπως οι «τυπικές» γλώσσες
Περιβάλλοντα προγραµµατισµού (όπως η C++ ή η γλώσσα Java), αλλά και
ανάπτυξης περιβάλλοντα ανάπτυξης όπως το Flash
εφαρµογών – (http://www.adobe.com/products/flash/). Όπως είναι
Προγραµµατισµός αναµενόµενο, φαίνεται να υπάρχει ένα «συνεχές φάσµα», από
µε γλώσσες τις γλώσσες προγραµµατισµού, σε περιβάλλοντα ανάπτυξης
προγραµµατισµού
όπως το Flash, αλλά και το Αβάκιο, ή περιβάλλοντα όπως το
HyperStudio και το Microworlds. Aκόµη και λογισµικά
παρουσιάσεων, όπως το Impress ή το PowerPoint έχουν µια
υβριδική µορφή, αφού επιτρέπουν τη δηµιουργία scripts και
επέκταση των δυνατοτήτων του περιβάλλοντος (για παράδειγµα,
το PowerPoint επιτρέπει τη χρήση της VBA, Visual Basic for
Application).
Περιλαµβάνονται τέλος όλα τα είδη εκπαιδευτικού λογισµικού ή
κατηγοριών εκπαιδευτικών εφαρµογών και περιβαλλόντων, τα
οποία δεν έχουν αναφερθεί στις προηγούµενες κατηγορίες
Λοιπές κατηγορίες
καθώς είναι πολύ σύγχρονα και δεν έχει ακόµη αναπτυχθεί ένα
επαρκές σώµα κριτηρίων για την κατηγοριοποίηση τους. Σε αυτή
την άτυπη κατηγορία εντάσσονται τα εκπαιδευτικά παιχνίδια
και παίγνια καθώς και οι εφαρµογές e-learning (που είναι
ιδιαιτέρως σηµαντικές και απαιτούν µια ιδιαίτερη και πολύ
αναλυτική προσέγγιση σε συνδυασµό µε την εξ αποστάσεως

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 153 Γενικό Μέρος

εκπαίδευση) και m-learning (οι οποίες είναι επαρκώς

ανεπτυγµένες αλλά δεν έχουν ακόµη ευρύ φάσµα εφαρµογών
στην Ελλάδα). Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί µια σειρά
περιβαλλόντων και εργαλείων που προορίζονται για
εκπαιδευτική χρήση και προσφέρουν πολλές νέες δυνατότητες.

Τυπική περίπτωση περιβάλλοντος που µπορεί να χρησιµοποιηθεί

στην εκπαίδευση είναι µια σειρά σχετικών εργαλείων της
εταιρείας Google: Google Apps for Education

http://www.google.com/a/help/intl/en/edu/index.html

Ανάλογες χρήσεις βρίσκουν και περιβάλλοντα που

αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια – όχι κατ’ ανάγκη
δηµιουργηµένα για εκπαιδευτικές χρήσεις, όπως το Google Earth
(http://earth.google.com/) ή ακόµη και πιο εξειδικευµένα
εργαλεία – πάντοτε µε ελεύθερη πρόσβαση και χρήση – όπως το
Celestia (http://www.shatters.net/celestia/), οι εννοιολογικοί
χάρτες (http://cmap.ihmc.us/) κ.ά. Aκόµη, τα τελευταία χρόνια
έχουν επίσης αναπτυχθεί ψηφιακά παιχνίδια που
χρησιµοποιούνται στην Εκπαίδευση. Πολλά από αυτά
προορίζονται για την Εκπαίδευση και κατάρτιση στελεχών
επιχειρήσεων και ονοµάζονται σοβαρά παιχνίδια (serious
games), ενώ άλλα προορίζονται για µαθητές και σπουδαστές
(educational games), όπως για παράδειγµα ένα παιχνίδι που
δηµιούργησε ο ΟΗΕ: http://www.food-force.com/. Νέα
περιβάλλοντα δηµιουργούνται επίσης επειδή υπάρχουν
σηµαντικές τεχνολογικές εξελίξεις. Εκτός από συσκευές που
ευνοούν τη δικτύωση και τη διαµοίραση πληροφορικών (που
εξετάζονται στην ενότητα για τη δικτύωση) υπάρχουν και
συσκευές άλλων κατηγοριών που µπορούν να χρησιµοποιηθούν
γι αδιδακτικούς σκοπούες, όπως οι διαδραστικοί πίνακες
(http://el.wikipedia.org/wiki/∆ιαδραστικός_πίνακας). Η
πραγµατική διδακτική αξία αυτών των νέων περιβαλλόντων και
συσκευών δεν έχει ακόµη εξεταστεί.

3. Προτεινόµενες δραστηριότητες
Εντοπίστε ιστοχώρους που σχετίζονται µε τις διάφορες οµάδες
κριτηρίων και τις κατηγορίες του εκπαιδευτικού λογισµικού.
∆ραστηριότητα 1η
Επισκεφτείτε επίσης τους ιστοχώρους που ήδη αναφέρονται
µέσα στο κείµενο.
Προσδιορίστε εκπαιδευτικά λογισµικά ή περιβάλλοντα σύµφωνα
µε τη θεωρία των νοητικών εργαλείων (Mind Tools, Jonassen

∆ραστηριότητα 2η 2000) και αναλύστε τα χαρακτηριστικά τους χάρη στα οποία

εντάσσονται στην κατηγορία αυτή. Η θεωρία αυτή, κατά τη
γνώµη σας, προσδιορίζει µια κατηγορία λογισµικών ή µια

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 154 Γενικό Μέρος

κατηγορία χρήσεων των λογισµικών για εκπαιδευτικούς

σκοπούς;

Υπάρχουν διάφορες οµάδες κριτηρίων για την κατηγοριοποίηση

του εκπαιδευτικού λογισµικού και των εκπαιδευτικών
περιβαλλόντων, όπως οι θεωρίες µάθησης και οι διδακτικές

∆ραστηριότητα 3η πρακτικές ή οι τεχνολογίες ανάπτυξης και τα παιδαγωγικά

ρεύµατα. Με βάση τις διάφορες οµάδες κριτηρίων για την
κατηγοριοποίηση του εκπαιδευτικού λογισµικού επιχειρήστε µια
(µερική) ταξινόµηση ορισµένων λογισµικών

4. Ερωτήσεις
1) Θεωρείτε ότι τα λογισµικά που αποκαλούνται «διδακτικά»
(tutorials) έχουν κάποια σηµαντική θέση στο ελληνικό
εκπαιδευτικό σύστηµα; Σε ποιες περιπτώσεις;
2) Σε ποιες κατηγορίες λογισµικών υφίστανται µερικές βασικές
οντότητες και ο χρήστης µπορεί να δηµιουργήσει νέες
οντότητες, νέα «αντικείµενα», και να δηµιουργήσει σχέσεις
µεταξύ των αντικειµένων; Εκτιµάτε ότι η δυνατότητα αυτή είναι
σηµαντική για τη διδασκαλία και αν «ΝΑΙ» σε ποιες περιπτώσεις;

5. Ασκήσεις
∆ηµιουργείστε περιγραφές διδασκαλιών ενός θέµατος, που
χρησιµοποιούν διαφορετικές προσεγγίσεις, µε χρήση ωστόσο
του ιδίου λογισµικού.

6. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

http://www.ncte.ie/SpecialNeedsICT/ResourcesAdvice/Software
Categories/ Σελίδα µε αναφορά σε διάφορες κατηγορίες
εκπαιδευτικού λογισµικού
http://www.sun-associates.com/resources/categories.html
Σελίδα µε αναφορά σε διάφορες κατηγορίες εκπαιδευτικού
λογισµικού
http://en.wikipedia.org/wiki/Educational_software Σελίδα µε
αναφορά σε διάφορες κατηγορίες εκπαιδευτικού λογισµικού

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
 155 Γενικό Μέρος

(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης για όλες τις σελίδες που

αναφέρονται στην ενότητα αυτή: 21/3/2008)

D. Jonassen (2000) Computers as Mindtools for Schools:

Engaging Critical Thinking, Prentice Hall.
F. Bellemain (1992) Conception, réalisation et expérimentation
d'un logiciel d'aide à l'enseignement de la géométrie: Cabri-
géomètre, στη Γαλλική γλώσσα, Αγγλικός τίτλος: Design,
implementation and experimentation of a computer
environment for teaching/learning geometry: Cabri-géomètre,
∆ιδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήµιο Grenoble I, Joseph
Fourier, Γαλλία. Η διατριβή είναι διαθέσιµη είτε από το
συγγραφέα (ηλεκτρονική µορφή), είτε από τη σχετική υπηρεσία
του Πανεπιστηµίου.
Hoyles, C. (1993) Microworlds / Schoolworlds: the
Transformation of an Innovation. In W. Dorfler, C. Keitel & K.
Ruthven (Eds), Learning fromComputers: Mathematics
Education and Technology, pp. 1-17. Berlin: Springer - Verlag.
Ενδεικτική Kynigos, C. (in press) Half-baked Microworlds in use in
βιβλιογραφία Challenging Teacher Educators’ Knowing, International Journal
of Computers for Mathematical Learning. Kluwer Academic
Publishers, Netherlands.
Α. Ράπτης και Α. Ράπτη (2004) Μάθηση και διδασκαλία στην
Εποχή της Πληροφορίας, Τόµος Α’ και Β’, αυτοέκδοση.
Β. Κόµης (2004) Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρµογές των
Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών, Εκδόσεις Νέων
Τεχνολογιών
∆αγδιλέλης Β., «Ο ρόλος της διεπαφής και των
αναπαραστάσεων στο σύγχρονο εκπαιδευτικό λογισµικό» στο
Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση, Ι.Ι. Κεκές (επιµ.), εκδόσεις
ΑΤΡΑΠΟΣ, Αθήνα, 2004.
∆ηµητρακοπούλου, A. (1998). Σχεδιάζοντας εκπαιδευτικά
λογισµικά - Από τις εµπειρικές προσεγγίσεις στη διεπιστηµονική
θεώρηση. Σύγχρονη Εκπαίδευση. No 100 & Νο 101, σελ. 114-
123 & 95-103.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
156 Γενικό Μέρος

Κυνηγός, Χ. (2002). Νέες Πρακτικές µε Νέα Εργαλεία στην

Τάξη. Νοητικά Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα: Παιδαγωγική
Αξιοποίηση της Σύγχρονης Τεχνολογίας για τη Μετεξέλιξη της
Εκπαιδευτικής Πρακτικής. Επιµέλεια: Κυνηγός, Χ. & ∆ηµαράκη.
Β., Εκδ. Καστανιώτη, 27-53.
Ξένου Ν. (2002) ∆υνατότητες αξιοποίησης
πολυαναπαραστασιακών λογισµικών στη διδασκαλία των
συναρτήσεων. Νοητικά Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα:
Παιδαγωγική Αξιοποίηση της Σύγχρονης Τεχνολογίας για τη
Μετεξέλιξη της Εκπαιδευτικής Πρακτικής. Επιµέλεια: Κυνηγός,
Χ. & ∆ηµαράκη. Β., Εκδ. Καστανιώτη, 198-232.
Τ. Μικρόπουλος (2000) Εκπαιδευτικό Λογισµικό, Εκδόσεις
Κλειδάριθµος.
Χ. Παναγιωτακόπουλος, Χ. Πιερρακέας, Π. Πιντέλας (2003) Το
εκπαιδευτικό λογισµικό καιη αξιολόγησή του, εκδόσεις
Μεταίχµιο.

Ενότητα 4.2

Αξιολόγηση εκπαιδευτικού
λογισµικού
1. Εισαγωγή
Στο παρόν µάθηµα παρουσιάζονται, µε συνοπτικό τρόπο, τα
κριτήρια αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού και των
εκπαιδευτικών περιβαλλόντων γενικότερα. Εκτός από τα
κριτήρια αυτά καθαυτά, παρουσιάζεται επίσης, πάντοτε µε
συνοπτικό τρόπο, η γενικότερη προβληµατική της αξιολόγησης
του εκπαιδευτικού λογισµικού, οι διάφορες δηλαδή παράµετροι
(όπως µεθοδολογικές, οικονοµικές, τεχνικές, παιδαγωγικές ή
διεπαφής) οι οποίες πρέπει να λαµβάνονται υπόψη για την
δηµιουργία και εφαρµογή των κριτηρίων αξιολόγησης.

∆ιδακτικοί • Γνωριµία µε τα κριτήρια για την αξιολόγηση του

Στόχοι εκπαιδευτικού λογισµικού.
• Εξοικείωση µε τα προβλήµατα και το γενικότερο
θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η αξιολόγηση
του εκπαιδευτικού λογισµικού.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
157 Γενικό Μέρος

2. Εργαλεία και ιστοχώροι µε

αξιολογήσεις εκπαιδευτικού λογισµικού
Η Η σχετική πολυπλοκότητα του εκπαιδευτικού λογισµικού δεν
επιτρέπει πάντοτε την αξιολόγηση κατά µια «απόλυτη» έννοια.
πολυπλοκότητα Τα όρια ανάµεσα στα κριτήρια αξιολόγησης µερικές φορές δεν
των είναι αρκούντως σαφή και είναι ενδεχόµενο η αξιολόγηση ενός
λογισµικού να µην είναι απολύτως ακριβής. Άρα τα κριτήρια
διαδικασιών
αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού ενδεχοµένως δε
αξιολόγησης µπορούν πάντοτε να εφαρµοστούν µε απόλυτη ακρίβεια και
εκπαιδευτικών εγκυρότητα σε όλες τις περιπτώσεις, ή δεν περιλαµβάνουν
εφαρµογές πολύ σύγχρονες (για παράδειγµα, δε φαίνεται να
λογισµικών και έχει αναπτυχθεί ένα πλήρες, διεξοδικό σύστηµα αξιολόγησης
περιβαλλόντων λογισµικού/περιβαλλόντων για το mobile learning).
Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού, συνδέεται, σε
ορισµένες περιπτώσεις, µε την πιστοποίηση του λογισµικού,
δηλαδή µε την επίσηµη επικύρωση της ποιότητάς του. Στην
Φορείς Ελλάδα τα λογισµικά µπορούν να πιστοποιούνται από τον
Ελληνικό Οργανισµό Τυποποίησης (ΕΛΟΤ,
πιστοποίησης http://www.elot.gr/home.htm) αλλά την επίσηµη πιστοποίηση
για τα εκπαιδευτικά λογισµικά (προκειµένου δηλαδή να
χρησιµοποιηθούν σε δηµόσια σχολεία) τη χορηγεί το
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (http://www.pi-schools.gr ). Στο
παρελθόν και άλλοι οργανισµοί και προγράµµατα προέβησαν σε
αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού και περιβαλλόντων, όπως,
για παράδειγµα, τα λογισµικά τα οποία παρήχθησαν στα πλαίσια
του έργου «Ο∆ΥΣΣΕΙΑ», αξιολογήθηκαν µε συστηµατικό τρόπο
από το ΕΑΙΤΥ (τότε:ΙΤΥ). Ωστόσο, επίσηµος φορέας
πιστοποίησης παραµένει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, το οποίο
αξιολογεί τα εκπαιδευτικά λογισµικά σε τρεις φάσεις: τεχνική
(εργαστηριακή) αξιολόγηση της λειτουργικότητας και των
τεχνικών χαρακτηριστικών ενός λογισµικού, παιδαγωγική-
διδακτική αξιολόγηση από Επιτροπή εµπειρογνωµόνων και
τελική αξιολόγηση σε πραγµατικές συνθήκες (χρήση µέσα σε
σχολική τάξη).
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο αξιολογεί αποκλειστικά εκπαιδευτικά
λογισµικά και περιβάλλοντα των οποίων η παραγωγή (έµµεσα ή
άµεσα) σχετίζεται µε το ίδιο το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο – δε
Πιστοποίηση λειτουργεί δηλαδή ως ελεύθερος φορέας ο οποίος θα
αξιολογούσε οιαδήποτε εκπαιδευτικά λογισµικά ή περιβάλλοντα
δεξιοτήτων θα υποβαλλόταν προς αξιολόγηση. Σε ορισµένες χώρες, στις
Πληροφορικής οποίες η τυποποίηση των προϊόντων και υπηρεσιών είναι πολύ
διαδεδοµένη και ισχυρή (θεσµικά και κοινωνικά), όπως για
παράδειγµα στις Η.Π.Α., η διαδικασία της πιστοποίησης είναι
πολύ σηµαντική, καθώς το εκπαιδευτικό λογισµικό µπορεί να
χρησιµοποιείται από πολλούς εκπαιδευτικούς θεσµούς
(δεδοµένης της αποκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήµατος)
ή ακόµη και να πωλείται στο ελεύθερο εµπόριο. Στην
αξιολόγηση και πιστοποίηση λοιπόν του εκπαιδευτικού
λογισµικού, υπεισέρχεται ενδεχοµένως και ένας
∆ιαδικασίες
εξωεκπαιδευτικός, οικονοµικός παράγοντας. Η Ελλάδα δεν έχει
αξιολόγησης µεγάλη αγορά, αλλά πρόσφατα, το θέµα έχει τεθεί µε µια άλλη
κοινωνικού µορφή: θεωρώντας, µε την ευρεία έννοια, ως εκπαιδευτικά τα
περιβάλλοντα τα οποία χρησιµοποιούνται για τις διάφορες
χαρακτήρα πιστοποιήσεις δεξιοτήτων επαγγελµατικού τύπου (όπως οι

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
158 Γενικό Μέρος

πιστοποιήσεις δεξιοτήτων χρήσης Η.Υ.), τα τελευταία έτη έχει

επεκταθεί η ανάπτυξη και χρήση περιβαλλόντων online
µετεκπαίδευσης/επιµόρφωσης/κατάρτισης αλλά και
αξιολόγησης. Καθώς το σχετικό οικονοµικό διακύβευµα είναι
σηµαντικό, υπάρχει µια προβληµατική που αναπτύσσεται και η
οποία σχετίζεται τόσο µε την αξιοπιστία και ποιότητα των
περιβαλλόντων αυτών, όσο και µε το γενικότερο πρόβληµα της
εµπορικής τους χρήσης.
Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ανάπτυξη του λεγόµενου
Web2.0, έχει ευνοήσει την ανάπτυξη διαδικασιών κοινωνικού
χαρακτήρα ακόµη και στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού
λογισµικού και των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Έτσι, σε
χώρες όπως οι Η.Π.Α., αλλά και διεθνώς, έχει αναπτυχθεί ένα
ευρύ δίκτυο από sites, οµάδες µε ειδικό ενδιαφέρον, επιτροπές
εµπειρογνωµόνων, ειδικές υπηρεσίες και άλλες πηγές, οι οποίες
αξιολογούν εκπαιδευτικά προϊόντα (και λογισµικά ή εκπαιδευτικά
περιβάλλοντα) βασιζόµενα κατά κύριο λόγο στη γνώµη των
χρηστών.
Στο ∆ιαδίκτυο υπάρχουν πολλοί ιστοχώροι µε αξιολογήσεις
εκπαιδευτικού λογισµικού. Παρατίθενται ορισµένες διευθύνσεις
«Εργαλεία» για που παρέχονται στο
την αξιολόγηση http://school.discoveryeducation.com/schrockguide/sci-
του tech/scicom.html
εκπαιδευτικού • Childrens' Software Revue: Software Evaluation Instrument
λογισµικού http://www.childrenssoftware.com/rating.html
• Criteria for Evalutating Computer Courseware
(http://www.evalutech.sreb.org/criteria/courseware.asp )
• Educator's Guide for Evaluating Software
(http://www.ncrel.org/tech/claims/ )
• Software Evaluation Form
(http://seamonkey.ed.asu.edu/emc300/software/evalform.html)
• ISTE: Educational Software Evaluation Form
(http://www.iste.org/inhouse/nets/cnets/teachers/web/t_form_
software-eval.html )
• Kathy Schrock's Software Evaluation Form
(http://kathyschrock.net/1computer/page4.htm )
• Software Evaluation Form
(http://seamonkey.ed.asu.edu/emc300/software/evalform.html
• Software Evaluation Form
(http://www.software-
evaluation.co.uk/software_evaluation_form.htm)

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
159 Γενικό Μέρος

Ιστοχώροι για • California Learning Resource Network

την αξιολόγηση (http://clrn.org/home/)

εκπαιδευτικού • Multimedia & Internet@Schools : Product Reviews in Brief
λογισµικού (http://www.mmischools.com/Categories/ProductReviews.aspx)
• LearningWare: Reviews
(http://www.learningwarereviews.com/reviews.htm)
• School House Software Review
(http://www.worldvillage.com/wv/school/html/scholrev.htm)
• Superkids Software Reviews
(http://www.superkids.com/)
• Nova Scotia Software Evaluation Reports
(http://lrt.ednet.ns.ca/softeval.shtml)
• Ohio SchoolNet Software Review Project
(http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/record
Details/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchVal
ue_0=ED420506&ERICExtSearch_SearchType_0=no&accno=E
D420506)
• ReviewZone: CD-ROM Reviews
(http://www.thereviewzone.com/)
• School House Software Review
(http://www.worldvillage.com/wv/school/html/scholrev.htm)

3. Αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού

Το εκπαιδευτικό λογισµικό και γενικότερα τα εκπαιδευτικά

περιβάλλοντα (στα οποία περιλαµβάνονται οι υπόλοιπες
ψηφιακές πηγές διδακτικού υλικού, όπως οι ιστοχώροι) µπορούν
να αξιολογηθούν από πολλές πλευρές. Αν πρόκειται για
«λογισµικό διδασκαλίας» (tutorial), το µόνο ουσιαστικό
αποτέλεσµα που έχει πραγµατικό ενδιαφέρον είναι βέβαια η
διδακτική του αποτελεσµατικότητα, το µέτρο στο οποίο βοηθά
τους χρήστες (µαθητές ή σπουδαστές) να «µάθουν καλύτερα».
Ωστόσο, η εκτίµηση του διδακτικού αποτελέσµατος είναι πολύ
δύσκολη, όπως ακριβώς είναι δύσκολη η εκτίµηση της ποιότητας
και τελικά της διδακτικής αποτελεσµατικότητας οιουδήποτε
εκπαιδευτικού υλικού ή προϊόντος, όπως, για παράδειγµα, ενός

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
160 Γενικό Μέρος

διδακτικού εγχειριδίου.
Ένα εκπαιδευτικό λογισµικό και γενικότερα ένα εκπαιδευτικό
περιβάλλον µπορεί να εκτιµηθεί αρχικά από τεχνική πλευρά και
να αξιολογηθούν χαρακτηριστικά όπως η αξιοπιστία του, η
«ρωµαλεότητά» του (πόσο «αντιστέκεται» σε µη-προβλεπόµενες
καταστάσεις, όπως το αναπάντεχο πάτηµα ενός πλήκτρου), ο
βαθµός ανταπόκρισης στις προδιαγραφές του, η δυνατότητα να
συνεργάζεται µε άλλα λογισµικά – όπως για παράδειγµα τα
σύγχρονα περιβάλλοντα γραφείου. Επίσης µπορεί να
αξιολογηθεί από την άποψη του ενδιαµέσου, της διεπαφής: αν
αυτή είναι ρητής έκφρασης, άµεσης διαχείρισης, κάποιου άλλου
είδους ή µεικτή, αν είναι συνεπής και φιλική στο χρήστη. Αν το
λογισµικό έχει κάποιου είδους περιεχόµενο, µπορεί να εξεταστεί
η ποιότητα του περιεχοµένου (γλώσσα, πολιτισµικά στοιχεία), το
πόσο σύγχρονο (και επικαιροποιηµένο) είναι το περιεχόµενο και
πόσο γρήγορα µπορεί να ανανεωθεί. Φυσικά, ένα εκπαιδευτικό
λογισµικό πρέπει να εκτιµηθεί κατά πρώτον και κυρίως από
διδακτική/παιδαγωγική άποψη. Στην επόµενη παράγραφο
παρατίθενται αναλυτικότερα στοιχεία για την αξιολόγηση του
λογισµικού.
Αν η αξιολόγηση οριστεί γενικά ως η συλλογή, η ανάλυση και η
ερµηνεία δεδοµένων που αποσκοπούν στην εκτίµηση της
αποτελεσµατικότητας του και της αποδοτικότητας του
λογισµικού (Χ. Παναγιωτακόπουλος κ. ά, 2003), τότε θα πρέπει
αρχικά να προσδιοριστεί ένα γενικότερο πλαίσιο για την
πραγµατοποίηση µιας συστηµατικής αξιολόγησης. Θα πρέπει να
εξεταστούν στοιχεία όπως τα ακόλουθα:

• Ποιο είναι το γενικό θεωρητικό-εννοιολογικό πλαίσιο της

αξιολόγησης
• Ποιοι είναι οι αντικειµενικοί στόχοι της αξιολόγηση (τόσο της
τεχνικής, όσο και της εκπαιδευτικής-παιδαγωγικής): για
παράδειγµα αν αξιολογείται η αποτελεσµατικότητα ενδεχοµένων
νέων τεχνολογιών ή καινοτοµιών που χρησιµοποιούνται, ο
βαθµός καταλληλότητάς του λογισµικού, ο λόγος κόστους προς
απόδοση (διδακτική ή άλλη απόδοση).
• Ποιους αφορά η αξιολόγηση, µε άλλα λόγια ποιοι θα είναι οι
τελικοί αποδέκτες των αποτελεσµάτων της αξιολόγησης;
• Ποιοι θα αποτελούν τους αξιολογητές και µε ποιο τρόπο θα
επιλεγούν;
• Ποια κατηγορία (στρατηγική) αξιολόγησης επιλέγεται:

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
161 Γενικό Μέρος

αναλυτική ή συνοπτική, ποσοτική, ποιοτική, διευκρινιστική,

συνδυασµένη κλπ
• Το είδος της αξιολόγησης που επιλέγεται: διαµορφωτική,
τελική, ερµηνευτική ή σύµφωνη µε διάφορα άλλα µοντέλα,
(όπως το µοντέλο Lawton – δες σχετική βιβλιογραφία).
Μια συστηµατική αξιολόγηση στηρίζεται φυσικά σε µια σειρά
δεδοµένων, τα οποία έχουν συλλεγεί και καταγραφεί, είτε µε
συστηµατικό τρόπο (στα πλαίσια µιας έρευνας ποσοτικής ή
ποιοτικής) είτε µε µη-συστηµατικό τρόπο, για παράδειγµα
εκτιµώντας την εµπειρία και τις προσωπικές εντυπώσεις
εκπαιδευτικών, οι οποίοι χρησιµοποίησαν το υπό αξιολόγηση
λογισµικό ή εκπαιδευτικό περιβάλλον. Η συλλογή δεδοµένων
µπορεί να περιλαµβάνει: ερωτηµατολόγια, συνεντεύξεις
(δοµηµένες ή αδόµητες), αυτοµατοποιηµένες µετρήσεις (για
παράδειγµα αυτόµατη καταγραφή δεδοµένων από το ίδιο το
περιβάλλον, την ώρα της λειτουργίας του), µελέτες πεδίου –
δηλαδή παρατήρηση και καταγραφή της χρήσης του λογισµικού
σε συνθήκες πραγµατικής χρήσης. Στις περιπτώσεις αυτές
εφαρµόζονται προφανώς όλες οι σχετικές τεχνικές και µέθοδοι
της ποιοτικής και ποσοτικής ανάλυσης.

4. Κριτήρια Αξιολόγησης εκπαιδευτικού

λογισµικού

Αξιολόγηση του Το περιεχόµενο µπορεί να εκτιµηθεί από πολλές απόψεις, όπως

περιεχοµένου από την άποψη του όγκου του, της επιστηµονικής εγκυρότητάς
(εφόσον του, της δόµησης και της παρουσίασής του, της πληρότητάς του,
υφίσταται) του τρόπου παρουσίασης του, της γλώσσας και της αισθητικής
του, της συµφωνίας του µε τα πολιτιστικά και κοινωνικά
δεδοµένα της κοινωνίας στην οποία απευθύνεται. Στο σηµείο
αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι σε πολλά και ευρέως διαδεδοµένα
εκπαιδευτικά περιβάλλοντα δεν υφίσταται κάποιο είδος
περιεχοµένου: για παράδειγµα τα λογισµικά προσοµοίωσης ή οι
µικρόκοσµοι δεν έχουν «περιεχόµενο» (τα περιβάλλοντα Logo-
like, τα λογισµικά ∆υναµικής Γεωµετρίας, το Interactive Physics,
αλλά και το Excel αποτελούν τυπικά παραδείγµατα λογισµικών
και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων χωρίς «περιεχόµενο»). Στις
περιπτώσεις αυτές είναι απαραίτητο να εκτιµηθούν ορισµένες
παράµετροι που προσιδιάζουν σε κάθε λογισµικό. Για

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
162 Γενικό Μέρος

παράδειγµα, στα περιβάλλοντα ∆υναµικής Γεωµετρίας

υφίστανται άρρητοι κανόνες διαχείρισης, οι οποίοι πρέπει να
αξιολογηθούν – και µάλιστα να περιληφθούν στις σχετικές
οδηγίες προς τους εκπαιδευτικούς. Ως τυπικό παράδειγµα µπορεί
να αναφερθεί το εξής: Στα περιβάλλοντα ∆υναµικής Γεωµετρίας
ένα σηµείο µπορεί να είναι «ορατό», αλλά να
µην «υφίσταται» τυπικά. Έτσι η τυπική φράση της Ευκλείδειας
γεωµετρίας «έστω Λ το σηµείο τοµής των ευθειών α και β», στο
περιβάλλον της ∆υναµικής Γεωµετρίας σηµαίνει ότι ακόµη
και αν οι ευθείες α και β τέµνονται στην οθόνη του Η.Υ., το
σηµείο τοµής τους πρέπει να οριστεί ρητά (να γίνει
συγκεκριµένη επιλογή από λίστα επιλογών) και στη συνέχεια να
ονοµαστεί «Λ».

Η αξιολόγηση της παιδαγωγικής ή διδακτικής µεθόδου βασίζεται επί

της ουσίας στην αξιολόγηση της θεωρίας µάθησης µε την οποία

Αξιολόγηση της µπορεί να συσχετιστεί ένα εκπαιδευτικό λογισµικό ή περιβάλλον.
παιδαγωγικής ή Προφανώς δεν υπάρχει ένας και µοναδικός τρόπος χρήσης ενός
διδακτικής λογισµικού και η οργάνωση ενός µαθήµατος µπορεί να είναι
µεθόδου τελείως σύµφωνη µε µια προγραµµατισµένη διδασκαλία, στα
πλαίσια της οποίας οι µαθητές να αποστηθίζουν ορισµούς και
γεγονότα, ακόµη και αν ο εκπαιδευτικός χρησιµοποιεί ένα
ανοιχτό περιβάλλον. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα
εκπαιδευτικά λογισµικά ή περιβάλλοντα έχουν δηµιουργηθεί µε
βάση κάποια παιδαγωγική ή διδακτική θεώρηση, µε βάση κάποια
θεωρία µάθησης. Έτσι, για να δοθεί ένα ακραίο παράδειγµα, ένα
πολυµεσικό λογισµικό στο οποίο υπάρχουν µόνο ασκήσεις µε
µονοσήµαντη απάντηση, δύσκολα θα µπορούσε να θεωρηθεί
σύµφωνο µε τις κονστρουκτιβιστικές θεωρίες. Άρα, στην
περίπτωση αυτή, δεν αξιολογείται η παιδαγωγική µέθοδος του
εκπαιδευτικού λογισµικού ή περιβάλλοντος (η οποία δεν
υφίσταται καθεαυτή), αλλά µάλλον οι δυνατότητες που
προφέρονται για ενσωµάτωση του λογισµικού σε µάθηµα
συγκεκριµένου είδους. Επίσης η αξιολόγηση της παιδαγωγικής ή
της διδακτικής µεθόδου µπορεί να περιλάβει και θέµατα που
έχουν σχέση µε τη στήριξη του µαθητή, του εκπαιδευτικού και
του µαθήµατος. Είναι σκόπιµο επίσης να αξιολογηθεί η
συµβατότητα του λογισµικού ή περιβάλλοντος µε το αναλυτικό

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
163 Γενικό Μέρος

πρόγραµµα της εκπαιδευτικής βαθµίδας για την οποία

προορίζεται και µε το γενικότερο εκπαιδευτικό πλαίσιο στο οποίο
θα ενταχθεί.

Αξιολόγηση της Η αξιολόγηση της διεπαφής αποτελεί ένα πολύ σηµαντικό σηµείο

διεπαφής στη συνολική αξιολόγηση ενός λογισµικού. Αν το λογισµικό έχει

(διεπιφάνειας) κάποιο περιεχόµενο, κάποιου είδους διδακτικό υλικό, τότε, αυτό
συστήµατος – το υλικό πρέπει να είναι άρτιο στην εµφάνιση του (για
χρήστη παράδειγµα καλή ποιότητα εικόνων, φωτογραφιών και βίντεο).
(interface) Η διεπαφή δεν πρέπει ωστόσο να εξεταστεί µόνο από
εργονοµική άποψη (για παράδειγµα αν τα περιεχόµενα των
µενού είναι ορθολογικά κατανεµηµένα), αλλά και από καθαρά
διδακτική. Τα σχετικά βίντεο, οι εικόνες και οι φωτογραφίες (για
να αναφερθούµε στο ίδιο υλικό) δεν πρέπει να είναι µόνο καλής
ποιότητας, αλλά να στηρίζουν τη µάθηση: να προκαλούν
ερωτήσεις και απορίες, να υποδεικνύουν «δρόµους» αναζήτησης
και διερεύνησης, να διεγείρουν το ενδιαφέρον των µαθητών.
Επίσης, η διεπαφή θα πρέπει να είναι προσανατολισµένη στη
διδασκαλία και να λαµβάνει υπόψη της τις τρέχουσες απόψεις
της Παιδαγωγικής και των ∆ιδακτικών των διαφόρων
επιστηµονικών κλάδων. Για παράδειγµα, τα περιβάλλοντα
άµεσης διαχείρισης (όπως της ∆υναµικής Γεωµετρίας) και τα
περιβάλλοντα ρητής διατύπωσης εντολών (όπως είναι η
οικογένεια των Logo-περιβαλλόντων) παρουσιάζουν µεταξύ τους
σηµαντικότατες διαφορές µε επιπτώσεις στη διδασκαλία (τον
τρόπο που οργανώνεται το µάθηµα) και τη µάθηση. Τα
εκπαιδευτικά λογισµικά µπορούν να βοηθήσουν πολύ στη
διεξαγωγή ενός µαθήµατος, αλλά να εισαγάγουν επίσης και
παρανοήσεις ή εσφαλµένες αντιλήψεις: τα περιβάλλοντα
∆υναµικής Γεωµετρίας (λόγω του ιδιαιτέρου interface που
έχουν) µπορούν, για παράδειγµα, να ευνοήσουν αντιλήψεις των
γεωµετρικών σχηµάτων ως «ελαστικών» («λαστιχένια
ευθύγραµµα τµήµατα»). Αντιλήψεις αυτού του είδους έχουν
καταγραφεί στη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά δεν έχουν
διερευνηθεί συστηµατικά (F. Bellemain, 1987). Η «αντίδραση»
του συστήµατος στις ενέργειες ή τα «αιτήµατα» του χρήστη θα
πρέπει να είναι επίσης πολύ σαφής και ανάλογη µε το «προφίλ»
του χρήστη: για παράδειγµα ένα µήνυµα λάθους στη γλώσσα
Logo πρέπει να είναι σε απλή, κατανοητή γλώσσα και να βοηθάει

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
164 Γενικό Μέρος

το χρήστη – λαµβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ο χρήστης θα

είναι µάλλον ένας µαθητής της Πρωτοβάθµιας ή της
∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης και όχι ένας πεπειραµένος
προγραµµατιστής Η.Υ. Η ευκολία εκµάθησης του περιβάλλοντος
και η ευκολία στη διαχείρισή του αποτελούν επίσης σηµαντικά
στοιχεία της διεπαφής που πρέπει να αξιολογηθούν.

Αξιολόγηση Όπως είναι φανερό, η αξιολόγηση του τελικού µαθησιακού

µαθητή και αποτελέσµατος είναι ίσως η πιο σηµαντική και η πιο πολύπλοκη
µαθησιακού – δεδοµένου ότι και µόνο ο προσδιορισµός της «µάθησης»
αποτελέσµατος αποτελεί αντικείµενο συζήτησης της αντίστοιχης επιστηµονικής
(«διδακτική κοινότητας εδώ και πολλά χρόνια. Ως παράδειγµα, θα µπορούσε
αποτελεσµατικότ να αναφερθεί η δυσκολία που υπάρχει να διαπιστωθεί η
ητα») βελτίωση των ικανοτήτων των µαθητών να επιλύουν γεωµετρικά
προβλήµατα, η οποία οφείλεται στη χρήση ενός συγκεκριµένου
λογισµικού ∆υναµικής Γεωµετρίας.
Η ύπαρξη µιας σχετικής βιβλιογραφίας για τη χρήση των

Στήριξη της εκπαιδευτικών περιβαλλόντων δεν αποτελεί βέβαια ενδογενές

διδασκαλίας χαρακτηριστικό ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος ή λογισµικού,
αλλά µπορεί να συνεκτιµηθεί σε ορισµένες περιπτώσεις όπως,
για παράδειγµα, στην περίπτωση επιλογής ανάµεσα σε µια σειρά
οµοειδή ή ισοδύναµα (από διδακτική άποψη) προϊόντα.
Σηµαντική είναι ωστόσο η ύπαρξη εγχειριδίων και λοιπού
υποστηρικτικού υλικού είτε συνοδευτικού, είτε ενσωµατωµένου
στο ίδιο το λογισµικό. Στο υλικό αυτό θα πρέπει να
περιλαµβάνεται µια σαφής περιγραφή των στόχων του
λογισµικού, αλλά και ενδεικτικά ή πλήρη µαθήµατα ή διδακτικές
δραστηριότητες στα πλαίσια του λογισµικού. Ανάλογη πρέπει να
είναι και η εκτίµηση της στήριξης του µαθητή: ποιότητα και
ταχύτητα µηνυµάτων προς το µαθητή (που σχετίζεται και µε τη
διεπαφή), δυνατότητα παροχής βοήθειας προσαρµοσµένης στις
ανάγκες του κάθε χρήστη, δυνατότητα πρακτικής εξάσκησης
(διαφόρων βαθµών δυσκολίας, µη-επαναλαµβανόµενης),
δυνατότητα διασύνδεσης µε ∆ιαδίκτυο, µε ηλεκτρονικό φάκελο
υλικού (e-portfolio), δυνατότητα διασύνδεσης µε άλλους
χρήστες για συνεργασία. Μπορεί επίσης να αξιολογηθεί η
παροχή δυνατοτήτων για τη διευκόλυνση του έργου του
διδάσκοντος, όπως ηµερολόγιο µαθηµάτων, αξιολόγησης,

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
165 Γενικό Μέρος

δυσκολιών και προόδου των µαθητών, προγράµµατα και

«εργαλεία» διαχείρισης της τάξης, διαχείρισης εκπαιδευτικών
σεναρίων και ασκήσεων.

Αξιολόγηση Είναι απαραίτητη µια εκτίµηση του απαιτούµενου κόστους για

κόστους την προµήθεια/προσαρµογή σε τοπικές συνθήκες (για

παράδειγµα, ελληνοποίηση ενός αλλόγλωσσου περιβάλλοντος) ή
τη δηµιουργία ενός εκπαιδευτικού λογισµικού, την εγκατάσταση,
τη χρήση, τη συντήρηση και την ενδεχόµενη αναβάθµισή του
(σε αυτό πρέπει να συνεκτιµηθεί η ενδεχόµενη απαραίτητη
υλικοτεχνική υποδοµή, η επιµόρφωση των εκπαιδευτικών και
άλλοι συναφείς παράγοντες).

Τεχνική Στον τεχνικό τοµέα αξιολογούνται η λειτουργικότητα και η

αξιολόγηση διαλειτουργικότητα του εκπαιδευτικού λογισµικού ή

περιβάλλοντος, όπως η αξιοπιστία, η ευχρηστία, αποδοτικότητα,
η ασφάλεια αλλά και η συµβατότητα του µε άλλα λογισµικά,
λειτουργικά συστήµατα και σύγχρονα περιβάλλοντα εργασίας

Λοιπά θέµατα Αξιολογούνται τέλος και όψεις των εκπαιδευτικών λογισµικών

και περιβαλλόντων που δεν περιλαµβάνονται ενδεχοµένως στις
παραπάνω κατηγορίες.
Τα παραπάνω συνιστούν (µερικές από τις) γενικές
κατευθυντήριες γραµµές για την αξιολόγηση εκπαιδευτικών
λογισµικών και γενικότερα εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Η
σταδιακή τους εξειδίκευση, ανάλογα µε τους επιδιωκόµενους
στόχους, η «εκλέπτυνσή» τους οδηγεί σταδιακά σ ένα σύνολο
ερωτήσεων, τεστ και ελέγχων ποσοτικής και ποιοτικής φύσεως
πολύ λεπτοµερείς. Για παράδειγµα, ένα σχετικά πλήρες σύστηµα
ελέγχου, ερωτηµατολογίων και σχετικών δεικτών, µπορεί να
περιλαµβάνει τελικά εκατοντάδες στοιχείων. Η σχετική
βιβλιογραφία και οι άφθονες πηγές στο ∆ιαδίκτυο παρέχουν
πολλά δείγµατα από λίστες ελέγχου (check lists),
ερωτηµατολόγια κλπ.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Προτείνεται η ανεύρεση ιστοχώρων που σχετίζονται µε τα

∆ραστηριότητα 1η κριτήρια αξιολόγησής του καθώς και επίσκεψη επίσης των
ιστοχώρων που ήδη αναφέρονται µέσα στο κείµενο.

4. Ερωτήσεις

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
166 Γενικό Μέρος

1. Ποιους από τους παράγοντες που αφορούν την αξιολόγηση

των εκπαιδευτικών λογισµικών και περιβαλλόντων θεωρείτε ως
πλέον σηµαντικούς;

5. Ασκήσεις
1. Επιλέξτε δυο λογισµικά που έχουν παρόµοια λειτουργία (για
παράδειγµα δυο λογισµικά γεωµετρίας) και προσπαθήστε να
επισηµάνετε τις διαφορές τους χρησιµοποιώντας τα κριτήρια που
αναπτύχθηκαν παραπάνω.

6. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
http://www.library.cornell.edu/olinuris/ref/research/webeval.ht
ml Ιστοχώρος του Cornell University, USA, µε κριτήρια
αξιολόγησης ιστοχώρων και ιστοσελίδων
http://www.library.cornell.edu/olinuris/ref/webcrit.html
Αποτελεί ένα είδος «σύνοψης» των προηγουµένων κριτηρίων.
http://www.lib.berkeley.edu/TeachingLib/Guides/Internet/Evalu
ate.html Κριτήρια αξιολόγησης ιστοχώρων και ιστοσελίδων από
ερευνητές του Πανεπιστηµίου του Berkeley CA, USA.
http://www.lesley.edu/library/guides/research/evaluating_web.
html Κριτήρια αξιολόγησης ιστοχώρων και ιστοσελίδων από τη
βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου Lesley, USA.

(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης για όλες τις σελίδες της

ενότητας αυτής 20/01/2010)
D. Jonassen (2000) Computers as Mindtools for Schools:
Engaging Critical Thinking, Prentice Hall.
F. Bellemain (1992) Conception, réalisation et expérimentation
d'un logiciel d'aide à l'enseignement de la géométrie: Cabri-
géomètre, στη Γαλλική γλώσσα, Αγγλικός τίτλος: Design,

Ενδεικτική
implementation and experimentation of a computer

βιβλιογραφία environment for teaching/learning geometry: Cabri-géomètre,

∆ιδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήµιο Grenoble I, Joseph
Fourier, Γαλλία. Η διατριβή είναι διαθέσιµη είτε από το
συγγραφέα (ηλεκτρονική µορφή), είτε από τη σχετική υπηρεσία
του Πανεπιστηµίου.
Hoyles, C. (1993) Microworlds / Schoolworlds: the

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
167 Γενικό Μέρος

Transformation of an Innovation. In W. Dorfler, C. Keitel & K.

Ruthven (Eds), Learning fromComputers: Mathematics
Education and Technology, pp. 1-17. Berlin: Springer - Verlag.
Kynigos, C. (in press) Half-baked Microworlds in use in
Challenging Teacher Educators’ Knowing, International Journal
of Computers for Mathematical Learning. Kluwer Academic
Publishers, Netherlands.
Α. Ράπτης και Α. Ράπτη (2004) Μάθηση και διδασκαλία στην
Εποχή της Πληροφορίας, Τόµος Α’ και Β’, αυτοέκδοση.
Β. Κόµης (2004) Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρµογές των
Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών, Εκδόσεις Νέων
Τεχνολογιών
∆αγδιλέλης Β., «Ο ρόλος της διεπαφής και των
αναπαραστάσεων στο σύγχρονο εκπαιδευτικό λογισµικό» στο
Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση, Ι.Ι. Κεκές (επιµ.), εκδόσεις
ΑΤΡΑΠΟΣ, Αθήνα, 2004.
∆ηµητρακοπούλου, A. (1998). Σχεδιάζοντας εκπαιδευτικά
λογισµικά - Από τις εµπειρικές προσεγγίσεις στη διεπιστηµονική
θεώρηση. Σύγχρονη Εκπαίδευση. No 100 & Νο 101, σελ. 114-
123 & 95-103.
Κυνηγός, Χ. (2002). Νέες Πρακτικές µε Νέα Εργαλεία στην
Τάξη. Νοητικά Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα: Παιδαγωγική
Αξιοποίηση της Σύγχρονης Τεχνολογίας για τη Μετεξέλιξη της
Εκπαιδευτικής Πρακτικής. Επιµέλεια: Κυνηγός, Χ. & ∆ηµαράκη.
Β., Εκδ. Καστανιώτη, 27-53.
Ξένου Ν. (2002) ∆υνατότητες αξιοποίησης
πολυαναπαραστασιακών λογισµικών στη διδασκαλία των
συναρτήσεων. Νοητικά Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα:
Παιδαγωγική Αξιοποίηση της Σύγχρονης Τεχνολογίας για τη
Μετεξέλιξη της Εκπαιδευτικής Πρακτικής. Επιµέλεια: Κυνηγός,
Χ. & ∆ηµαράκη. Β., Εκδ. Καστανιώτη, 198-232.
Τ. Μικρόπουλος (2000) Εκπαιδευτικό Λογισµικό, Εκδόσεις
Κλειδάριθµος.
Χ. Παναγιωτακόπουλος, Χ. Πιερρακέας, Π. Πιντέλας (2003) Το
εκπαιδευτικό λογισµικό καιη αξιολόγησή του, εκδόσεις
Μεταίχµιο.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
168 Γενικό Μέρος

Ενότητα 4.3

Συνοπτική παρουσίαση
υφιστάµενου
εκπαιδευτικού λογισµικού
1. Εισαγωγή
Στο µάθηµα αυτό παρουσιάζεται το διαθέσιµο εκπαιδευτικό
λογισµικό από το ΥΠΕΠΘ και οι δυνατότητες που προσφέρει.
∆ιδακτικοί • Η ενηµέρωση για χαρακτηριστικά εκπαιδευτικά λογισµικά
Στόχοι εγκεκριµένα από το ΥΠΕΠΘ

2. Παρουσίαση εκπαιδευτικού
λογισµικού
Λογισµικό που
µπορεί να
χρησιµοποιηθεί
στην Εκπαίδευση
και είναι
ελεύθερα
προσβάσιµο
Στο λογισµικό που διατίθεται από το ΥΠΕΠΘ περιλαµβάνονται τα
εξής:
το λογισµικό που έχει παραχθεί από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο (http://www.pi-schools.gr).
Ιδιαίτερα στη διεύθυνση:
http://pi-schools.sch.gr/
υπάρχουν τα νεότερα λογισµικά (προσβάσιµα και απευθείας από
το e-yliko).
Το λογισµικό που έχει παραχθεί από το ΕΑΙΤΥ. Παρουσίαση των
ΕΑΙΤΥ
λογισµικών που έχουν αναπτυχθεί ή εξελληνιστεί στα πλαίσια
διαφόρων υποέργων της Ο∆ΥΣΣΕΙΑΣ (όπως NAYΣΙΚΑ,
ΣEΙΡΗΝΕΣ, ΚΙΡΚΗ, ΠΗΝΕΛΟΠΗ κά.), υπάρχει στη διεύθυνση:
http://edsoft.cti.gr/edsoft/index.html και ορισµένα στοιχεία
τους στο http://odysseia.cti.gr/action-logismiko/. Ανάλογα,
υπάρχει παρουσίαση λογισµικών που έχουν παραχθεί στα
πλαίσια του υποέργου ΧΡΥΣΑΛΛΙ∆ΕΣ (http://pleiades.cti.gr ).
Σχολικό Εκπαιδευτικό υλικό που χρησιµοποιεί το λογισµικό αυτό (αλλά
∆ίκτυο και λογισµικό ανοιχτό, όπως και βασικές εφαρµογές γραφείου
και άλλο λογισµικό) υπάρχει στο Πανελλήνιο Σχολικό ∆ίκτυο
e-yliko
(http://www.e-
yliko.gr/resource/supportmaterial/suppSoft.aspx), στο e-yliko
του ΥΠΕΠΘ (http://www.e-yliko.gr/ ) και επίσης διαθέσιµο

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
169 Γενικό Μέρος

ανάλογο υλικό θα υπάρξει (όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία

αξιολόγησης του) στα πλαίσια του υποέργου ΝΗΡΗΙ∆ΕΣ
(http://pleiades.cti.gr ).
Cabri Geometry II (Γεωµετρία), The Geometer’s Sketchpad
Επιλεγµένοι
τίτλοι λογισµικών (Γεωµετρία), Modellus (Μαθηµατικά, Φυσική), Function Probe
(Μαθηµατικά, Φυσική), Interactive Physics (Φυσική),
Ταξινοµούµε (Στατιστική, γεωγραφία, ιστορία, κλπ για
κατανόηση εννοιών διαχείρισης πληροφορίας και δεδοµένων),
Γαία ΙΙ (για διδασκαλία φαινοµένων που σχετίζονται µε τη γη),
Χελωνόκοσµοι (Μαθηµατικά), Πρωτέας (Πιθανότητες –
Στατιστική), Γλώσσα η ελληνική (θεωρητικές επιστήµες),
Microworlds Pro (µαθηµατικά, πληροφορική), κλπ

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Επισκεφθείτε τους ιστοχώρους που αναφέρονται παραπάνω,

∆ραστηριότητα επιλέξτε µερικά από τα παρουσιαζόµενα λογισµικά και δοκιµάστε
1η να τα κατηγοριοποιήσετε σύµφωνα µε τα κριτήρια που έχουν
αναπτυχθεί στην παράγραφο 4.1

4. Ερωτήσεις
1) Τα λογισµικά που αναφέρονται είναι είτε εξελληνισµένα, είτε
καθ’ ολοκληρία λογισµικά που έχουν παραχθεί στην Ελλάδα.
Θεωρείτε ότι ορισµένα λογισµικά θα έπρεπε να παραχθούν
αποκλειστικά στην Ελλάδα (για παράδειγµα σχετικά µε την
Ιστορία, τη γλώσσα κλπ) ή εκτιµάτε ότι ο τόπος παραγωγής δεν
παίζει ρόλο; Με ένα γενικότερο τρόπο, πιστεύεται ότι το
ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα έχει ιδιαιτερότητες οι οποίες
επιβάλλουν την παραγωγή διδακτικού υλικού ή εκπαιδευτικών
περιβαλλόντων;
2) Θεωρείτε ότι η τάση για ΕΛ/ΛΑΚ θα επηρεάσει κατά τρόπο
ουσιώδη το χώρο της εκπαίδευσης ή εκτιµάτε ότι πρόκειται
µάλλον για περιθωριακές δραστηριότητες, οι οποίες τελικά δε θα
παίξουν σηµαντικό ρόλο;

5. Ασκήσεις
1) Με βάση το λογισµικό που έχει
περιγραφεί και παρουσιαστεί στις
προηγούµενες ενότητες, τις γενικές
θεωρίες µάθησης και την
προβληµατική της χρήσης των
περιβαλλόντων και λογισµικών,
δοκιµάστε να περιγράψετε ένα
λογισµικό το οποίο θα σας

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
170 Γενικό Μέρος

βοηθούσε στη διδασκαλία ενός

αντικειµένου της ειδικότητάς σας.
2)

6. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία
Πέρα από όσες έχουν ήδη αναφερθεί παραπάνω µπορείτε να
επισκεφτείτε και:
http://cmap.ihmc.us/ Λογισµικό CMAP (ελεύθερο λογισµικό)
για τη δηµιουργία και διαχείριση εννοιολογικών Χαρτών
www.greek-language.gr ∆. Κουτσογιάννης (2007). Η αξιοποίηση
των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας στη
διδασκαλία των φιλολογικών µαθηµάτων και κυρίως στη
διδασκαλία της ελληνικής. Έρευνα στους φιλολόγους –
επιµορφωτές στο πλαίσιο του έργου ‘Οδύσσεια’. Στην Πύλη για
την ελληνική γλώσσα και τη γλωσσική εκπαίδευση
Laborde C. (2001). Integration of technology in the design of
geometry tasks with Cabri-geometry. International Journal
of Computers for Mathematical Learning, 6, 283-317
Papadopoulos, I. & Dagdilelis, V. (2005). Computer as a tool of
verification in a geometry problem-solving context. In
Novotna J. (Ed),SEMT' 05, International Symposium
Elementary Maths Teaching Proceedings, (pp.260-268).
Charles University, Faculty of Education. Prague. The Czech
Republic.
Papadopoulos, I. & Dagdilelis, V.: (2006). The Theory of
Transactional Distance as a Framework for the Analysis of
Computer Aided Teaching of Geometry, The International
Journal for Technology in Mathematics Education (IJTME),
13(4), 175-182

Ενδεικτική
Κυνηγός, Π. (2007). Το Μάθηµα της ∆ιερεύνησης, Παιδαγωγική
βιβλιογραφία
αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών για τη διδακτική των
µαθηµατικών, Από την έρευνα στη σχολική τάξη, Αθήνα:
Ελληνικά Γράµµατα

Μικρόπουλος, Τ. (2000). Εκπαιδευτικό λογισµικό. Θέµατα

σχεδίασης και αξιολόγησης λογισµικού υπερµέσων. Αθήνα:
Κλειδάριθµος
Νικολοπούλου Κ. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των
Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην προσχολική εκπαίδευση:
βιβλιογραφική επισκόπηση αναφορικά µε τη χρήση των ΤΠΕ
από νήπια, Θέµατα στην Εκπαίδευση, 7 (2), 197-221, 2006

Σολοµωνίδου, Χ. (2001). Σύγχρονη Εκπαιδευτική Τεχνολογία.

Υπολογιστές και µάθηση στην Κοινωνία της Γνώσης.
Θεσσαλονίκη: Κώδικας.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
171 Γενικό Μέρος

Ενότητα 5.1 & 5.2

Σχολικό εργαστήριο πληροφορικής και

εισαγωγή στα θέµατα ασφάλειας

1. Εισαγωγή
Το µάθηµα περιλαµβάνει την άκρως συνοπτική παρουσίαση
θεµάτων που σχετίζονται µε το Σχολικό εργαστήριο
Πληροφορικής και ιδιαιτέρως µε τα θέµατα ασφαλείας.

∆ιδακτικοί Στόχοι • Στοιχειώδεις γνώσεις για ον τρόπο λειτουργίας των σχολικών

εργαστηρίων
• Βασικές γνώσεις για την ασφάλεια των σχολικών δικτύων και
Η.Υ.

2. Βασικές έννοιες ∆ικτύων

Το ∆ιαδίκτυο διασυνδέει µια µεγάλη ποικιλία συστηµάτων και
αποτελεί το µέσο επικοινωνίας για µια ακόµη µεγαλύτερη
ποικιλία εφαρµογών. Το πρότυπο αναφοράς TCP/IP έπαιξε ένα
σηµαντικό ρόλο στην επικράτηση του. Το πρότυπο αναφοράς
του ∆ιαδικτύου µπορεί να οργανωθεί σε τέσσερα επίπεδα:
• Επίπεδο φυσικού µέσου-διασύνδεσης
• Επίπεδο δικτύου
• Επίπεδο µεταφοράς
• Επίπεδο εφαρµογών.
Το πρότυπο αναφοράς αυτό αποτελείται από δυο πρωτόκολλα
επικοινωνίας το πρωτόκολλο ελέγχου µεταφοράς (TCP) και το
πρωτόκολλο ∆ιαδικτύου (IP). Σε κάθε κόµβο του ∆ιαδικτύου
έχει αντιστοιχισθεί µια διαφορετική διεύθυνση (διεύθυνση ΙP), η
οποία έχει τη µορφή Χ.Υ.Ζ.W, όπου κάθε γράµµα αντιστοιχεί σε
έναν ακέραιο από 0 έως 255. Το Σύστηµα Ονοµασίας Περιοχών
(DNS, Domain Name System), επιτρέπει την αντιστοίχιση µιας
ΙΡ διεύθυνσης µε ένα συµβολικό όνοµα (για παράδειγµα τη
διεύθυνση 194.177.193.129 µε το συµβολικό όνοµα
www.pi-schools.gr, που αντιστοιχεί στο Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο).
Η ανταλλαγή πληροφοριών µεταξύ Η.Υ. πραγµατοποιείται µε τη
βοήθεια πακέτων δεδοµένων που αποτέλλονται προς το δίκτυο,
δροµολογούνται και παραδίδονται στον παραλήπτη, ενώ
ελέγχεται και η ακεραιότητα των δεδοµένων.
Οι ΙΡ διευθύνσεις διακρίνονται σε διευθύνσεις τάξης-Α, τάξης-B,

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
172 Γενικό Μέρος

τάξης-C, τάξης-D.
Eκτός των άλλων, το πρότυπο αναφοράς καθορίζει µια µοναδική
διεύθυνση για κάθε εφαρµογή που καταχωρίζεται σε κάθε
σταθµό εργασίας και έτσι εξασφαλίζεται ότι κάθε
δροµολογούµενο πακέτο αντιστοιχείται µε την ορθή εφαρµογή.
Οι διευθύνσεις αυτές αποκαλούνται θύρες (ports).
Για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας των δικτύων
χρησιµοποιούνται και µια σειρά από ενδιάµεσες συσκευές και
διατάξεις:
Η γέφυρα διαχειρίζεται τη διακίνηση της πληροφορίας ανάµεσα
σε τοπικά δίκτυα µε τον ίδιο τύπο πρωτοκόλλου.
Η πύλη διακίνηση της πληροφορίας ανάµεσα σε δίκτυα που
έχουν ενδεχοµένως διαφορετικό τύπο πρωτοκόλλου.
Ο δροµολογητής διαβιβάζει πακέτα δεδοµένων στον προορισµό
τους.

3. Θέµατα ασφαλείας

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
173 Γενικό Μέρος

«Κακόβουλα» Ο µεγαλύτερος κίνδυνος για τους Η.Υ. προέρχεται από τα

λογισµικά λεγόµενα «κακόβουλα» λογισµικά όπως οι ιοί και οι ∆ούρειοι
Ίπποι (Trojan Horses), τα worms. Τα κακόβουλα λογισµικά
περιλαµβάνουν επίσης τις κατηγορίες spyware, adware,
tracking cookies, dialers. Με τον όρο “spyware”
χαρακτηρίζουµε συνήθως το λογισµικό που εγκαθίσταται
λαθραία, χωρίς τη γνώση ή την άδεια του χρήστη, µε στόχο να
υποκλέψει πληροφορίες ή να ελέγξει τη λειτουργία του Η/Υ.
Αντίθετα προς τους ιούς (virus, worms), τα spyware δεν
διαδίδονται µε πολλαπλασιασµό, δηλαδή δεν αντιγράφουν τον
εαυτό τους. Ένας Η/Υ που έχει προσβληθεί από spyware, δεν
µεταδίδει-εξαπλώνει τη «µόλυνσή του» µέσω του δικτύου.
Συνήθως η εγκατάσταση του spyware πραγµατοποιείται µε
εξαπάτηση του χρήστη κατά την επίσκεψή του σε ιστοσελίδες. Ο
χρήστης µπορεί να δώσει τη συγκατάθεσή του για την εκτέλεση
µιας λειτουργίας, κατά την επίσκεψη σε ιστοσελίδα, που όµως
το µήνυµα είναι παραπλανητικό, ενώ η λειτουργία αντιστοιχεί
στην εγκατάσταση του spyware. Σε άλλη περίπτωση µπορεί το
λογισµικό που προσφέρεται στο χρήστη να µεταφέρει µαζί και
spyware ή κατά την εγγραφή σε υπηρεσίες P2P ο χρήστης να
οδηγείται και στη λήψη spyware.
Ένα spyware πρόγραµµα σπανίως συναντάται µόνο του.
Συνήθως σε ένα «µολυσµένο» Η/Υ συνυπάρχουν πολλά
spyware-adware, το οποία επηρεάζουν αισθητά την απόδοση
του Η/Υ, επιβαρύνουν το φόρτο εργασίας του σκληρού δίσκου
και αυξάνουν την κίνηση του δικτύου. Επίσης µπορούν να
υπάρξουν και προβλήµατα ευστάθειας του συστήµατος, ενώ τα
«συµπτώµατα» να είναι παραπλανητικά και να οδηγούν ακόµη
και σε ενδείξεις προβλήµατος hardware.

Spyware Προγράµµατα για τη διαγραφή ή προστασία του Η/Υ ενάντια σε

spyware έχουν αναπτυχθεί, αντίστοιχα προς τη λειτουργία των
προγραµµάτων anti-virus
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα spyware και adware
προγράµµατα δεν είναι πάντοτε επικίνδυνα για τη λειτουργία
του Η/Υ. Σε κάθε περίπτωση όµως δεν παύουν να επιβαρύνουν
τη λειτουργία του Η/Υ και του δικτύου, κυρίως στέλνοντας
πληροφορίες στο δηµιουργό τους. Κάποιες από τις κακόβουλες
ενέργειες είναι :
• Υποκλέπτουν πληροφορίες που διακινεί ο χρήστης µέσω του
∆ιαδικτύου.
• Συντοµεύσεις και εικονίδια δικτυακών τόπων τοποθετούνται
στην επιφάνεια εργασίας, χωρίς τη συγκατάθεση του
χρήστη.
• ∆ιαδικτυακοί τόποι καταχωρούνται στη λίστα των
επιθυµητών διευθύνσεων, χωρίς τη συγκατάθεση του

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
174 Γενικό Μέρος

χρήστη.
• Η δραστηριότητα του φυλλοµετρητή (browser)
παρακολουθείται και καταγράφεται.
• Μεταβάλλουν τη διεύθυνση και δροµολογούν το
φυλλοµετρητή σε δικές τους τοποθεσίες.
• Εµφανίζουν αναδυόµενα διαφηµιστικά παράθυρα (pop-ups
ads)
• Γραµµές εργαλείων και εργαλεία αναζήτησης προστίθενται
στο φυλλοµετρητή, χωρίς τη συγκατάθεση του χρήστη.
• Προτιµήσεις και προσωπικές πληροφορίες, αποκτώνται και
διοχετεύονται προς τρίτους, χωρίς τη συγκατάθεση του
χρήστη.
• Η σελίδα έναρξης, καθώς και άλλες ρυθµίσεις
τροποποιούνται, µη επιτρέποντας τη διόρθωσή τους από το
χρήστη.
• Εµποδίζουν - καθυστερούν τη λειτουργία του Η/Υ.
• ∆εσµεύουν χώρο του σκληρού δίσκου
• Αυξάνουν τη δικτυακή κίνηση
• Εγκαθιστούν επιπλέον λογισµικά.
Adware Ο όρος adware χρησιµοποιείται περισσότερο για κάθε
πρόγραµµα που εµφανίζει διαφηµιστικά µηνύµατα. Ακόµα και
ένα πρόγραµµα διαχείρισης ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, που
διανέµεται χωρίς χρέωση και ως αντάλλαγµα εµφανίζει
διαφηµιστικά µηνύµατα, συγκαταλέγεται στην κατηγορία
adware. Εντούτοις και τα adware µπορούν να θεωρηθούν ως
spyware, όταν η λειτουργία τους βασίζεται σε πληροφορίες που
συλλέγουν κατασκοπεύοντας τον Η/Υ στον οποίο έχουν
εγκατασταθεί.
Τα cookies (web cookies ή HTTP cookies ή tracking cookies)
µπορούν να θεωρηθούν ως τα λιγότερο κακόβουλα, αφού τις
περισσότερες φορές είναι απαραίτητα για την ευκολότερη
περιήγησή µας. Για παράδειγµα η αυτόµατη αναγνώριση του
χρήστη κατά την είσοδό του σε ένα τόπο. Παρόλα αυτά κάποια
προγράµµατα προστασίας τα χαρακτηρίζουν ως αντικείµενα µε
στόχο την προώθηση ή διαφήµιση και γι’ αυτό τα
περιλαµβάνουν στη λίστα προς αποµάκρυνση
Dialers Οι dialers είναι λογισµικά που δηµιουργούν µια νέα dial-up
(τηλεφωνική) σύνδεση στον Η/Υ και κάνουν κλήσεις, από αυτή,
σε αριθµούς υψηλής χρέωσης (π.χ. 090…), που δεν ανήκουν σε
εταιρίες παροχής πρόσβασης στο ∆ιαδίκτυο. Είναι η χειρότερη
περίπτωση κακόβουλου λογισµικού, τουλάχιστον από
οικονοµικής πλευράς, αφού το ύψος του τηλεφωνικού
λογαριασµού µπορεί να φτάσει σε εκατοντάδες ή χιλιάδες ευρώ.
Οι dialers, ακόµη και αν υπάρχουν στον Η/Υ, δεν µπορούν να
λειτουργήσουν αν ο Η/Υ δεν συνδέεται στο τηλεφωνικό δίκτυο
µέσω PSTN (απλή τηλεφωνική γραµµή) ή ISDN γραµµής. Οι

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
175 Γενικό Μέρος

dialers ανιχνεύονται και αφαιρούνται µε anti-virus και anti-

spyware προγράµµατα ή και µε ειδικά anti-dialers προγράµµατα
(dialerSpy). Μπορούν να ανιχνευτούν όµως εύκολα και από το
χρήστη, µε έλεγχο των dial-up συνδέσεων δικτύου του Η/Υ.
Επίσης µπορεί να ζητηθεί η συνδροµή της τηλεφωνικής
εταιρίας, µε στόχο τον έλεγχο των κλήσεων και του ύψους του
λογαριασµού.
Spam Είναι τα email µε ενοχλητικό περιεχόµενο. Στο spam
(http://www.go-
online.gr/ebusiness/specials/article.html?article_id=641) mail
συγκαταλέγονται ανεπιθύµητες διαφηµίσεις για προϊόντα,
υπηρεσίες και sites καθώς επίσης και διάφοροι άλλοι τύποι email
(ανεπιθύµητα newsletters, chain mails κτλ).
Για τη µείωση των λαµβανόµενων spam emails, δεν πρέπει να
γίνεται απάντηση σε άγνωστα µηνύµατα, καθώς µπορεί να
εκληφθεί ως απόκριση για την αποστολή περισσότερων
µηνυµάτων. Ακόµα και η αίτηση για διαγραφή (Remove)
ενηµερώνει τον spammer ότι πρόκειται για ενεργή ηλεκτρονική
διεύθυνση, γεγονός που µπορεί να γίνει αφορµή για τη λήψη
ακόµη περισσότερων µηνυµάτων. Επιπλέον, θα πρέπει να
αποφεύγεται η εγγραφή σε λίστες αλληλογραφίας (mailing
lists). Συχνά οι spammers διαθέτουν µεθόδους συλλογής
ηλεκτρονικών διευθύνσεων, τις οποίες βρίσκουν κυρίως σε
επίσηµους δικτυακούς τόπους. Επίσης δεν θα πρέπει
γνωστοποιείται το email, όπως οι φόρµες εγγραφής σε διάφορες
διαδικτυακές υπηρεσίες.
Ορισµένα προγράµµατα διαχείρισης ηλεκτρονικής
αλληλογραφίας (όπως το Outlook της Microsoft) παρέχουν τη
δυνατότητα αποκλεισµού ορισµένων αποστολέων (block
address). Με αυτό τον τρόπο ο χρήστης µπορεί να περιορίσει
τον αριθµό των εισερχοµένων spam mails και να τα διαχειριστεί
καλύτερα, εφόσον γνωρίζει την ηλεκτρονική διεύθυνση του
αποστολέα τους. Ωστόσο, η λύση αυτή δεν είναι ριζική, καθώς
είναι σχεδόν πάγια τακτική των spammers η χρήση πλαστής
ηλεκτρονικής διεύθυνσης αποστολέα ή και διαφορετικής για
κάθε αποστολή (spoofing).
Phishing Ο όρος Phishing χρησιµοποιείται για να δηλώσει µια προσπάθεια
απόσπασης- υποκλοπής προσωπικών στοιχείων τα οποία θα
χρησιµοποιηθούν σε µη εξουσιοδοτηµένες οικονοµικές
συναλλαγές. Συνήθως πραγµατοποιείται µέσω πλαστών
ιστοσελίδων, που απαιτούν εγγραφή ή µιµούνται επίσηµες
σελίδες αξιόπιστων οργανισµών (π.χ. τράπεζες, υπουργεία), σε
συνδυασµό µε την αποστολή ενηµερωτικών spam emails.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
176 Γενικό Μέρος

4. Προστασία
Πρώτη φροντίδα για την προστασία των ψηφιακών δεδοµένων
απέναντι στους κινδύνους που εγκυµονεί το ∆ιαδίκτυο δεν είναι
άλλη από την επιλογή και την χρήση ενός firewall
προγράµµατος. Ενός firewall που µπορεί να διατίθεται ως µέρος
µιας ολοκληρωµένης σουίτας προγραµµάτων ασφαλείας (Norton
& McAfee Internet Security), δωρεάν firewalls (ZoneAlarm) ή
ακόµη και ως γηγενές χαρακτηριστικό του πυρήνα ενός
λειτουργικού συστήµατος (Linux).
Ένα από τα πιο σηµαντικά κριτήρια επιλογής Internet firewall θα
πρέπει να είναι οι λεγόµενες λειτουργίες ελέγχου της
εξερχόµενης κυκλοφορίας (traffic), δίνοντάς σας επιλογές
αποδοχής, απόρριψης (πρόσκαιρης ή µόνιµης) της αποστολής
των packets που επιχειρεί να στείλει µια εφαρµογή.
Μια συνηθισµένη περίπτωση εφαρµογής που ενσωµατώνει
firewall, περιλαµβάνει τέσσερις λειτουργίες ασφαλείας, ένα
firewall, διαχείριση προγραµµάτων, κλείδωµα της σύνδεσης, και
ζώνες οι οποίες σας ενηµερώνουν για κάθε πρόγραµµα που
προσπαθεί να συνδεθεί µε το διαδίκτυο.
Το firewall επίσης αποτελεί εργαλείο προστασίας κατά εισβολών
στο σύστηµα από hackers.
Ωστόσο, πέρα από τα τεχνικά µέσα, εκείνο που εξασφαλίζει την
καλύτερη προστασία από όλα τα κακόβουλα λογισµικά είναι ο
ίδιος ο χρήστης ο οποίος πρέπει να είναι προσεκτικός στις
επιλογές του, να γνωρίζει τους κινδύνους του ∆ιαδικτύου και να
ελέγχει προσεκτικά τα e-mails που λαµβάνει.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Από τη διεύθυνση : http://free.grisoft.com/doc/5390/us/frt/0

∆ραστηριότητα 1η κατεβάστε το AVG Anti-Virus Free Edition. ∆ιαπιστώστε µε ποιο
τρόπο πραγµατοποιείται η εγκατάσταση του.

Παρακολουθείστε το video clip για τη λειτουργία των ιών

∆ραστηριότητα 2η http://computer.howstuffworks.com/virus.htm.
Σχολιάστε τους τρόπους µε τους οποίους µεταδίδονται οι ιοί

Από τη διεύθυνση :
http://www.safer-networking.org/gr/tutorial/index.html
∆ραστηριότητα 3η
κατεβάστε το Spybot και διαπιστώστε µε ποιο τρόπο
πραγµατοποιείται η εγκατάσταση του.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
177 Γενικό Μέρος

∆ιαβάστε και σχολιάστε την παρακάτω πραγµατική περίπτωση fishing

email.
MR.AHMED SALEH
DIRECTOR PROJECT IMPLEMENTATION,
FEDERAL AIRPORT AUTHORITY OF NIGERIA (FAAN)
LAGOS-NIGERIA.
TELEPHONE:234-803-3035481
ATTN:MD/CEO
I AM A DIRECTOR IN THE FEDERAL AIRPORT AUTHORITY OF
NIGERIA.I SEEK THE ASSISTANCE OF A RELIABLE FOREIGN COMPANY
OR INDIVIDUAL INTO WHOSE BANK ACCOUNT l CAN TRANSFER THE
SUM OF US$25.5M (TWENTY FIVE MILLION, FIVE HUNDRED
THOUSAND UNITED STATES DOLLARS).
∆ραστηριότητα 4η ………………………….
l HAVE PUT IN MOTION THE MACHINERY FOR THE TAKE OFF OF THIS
TRANSACTION AND FURTHER ACTION WILL COMMENCE IMMEDIATELY
l HEAR FROM YOU. l HAVE AGREED THAT AFTER THE TRANSFER OF
THE MONEY INTO YOUR ACCOUNT, YOU SHALL BE ENTITLED TO 30%
OF THE TOTAL SUM, I SHALL TAKE 65% WHILE 5% HAS BEEN
MAPPED OUT TO REIMBURSE ALL LOCAL AND INTERNATIONAL
EXPENSES THAT MAY BE INCURRED IN THE COURSE OF THE
TRANSACTION.
…………………….
PLEASE IF THIS PROPOSAL IS ACCEPTABLE TO YOU, INDICATE BY
RETURN MAIL. SHOULD INCASE YOU HAVE ANY QUESTION, FEEL
FREE TO ASK. INCLUDE YOUR PRIVATE TELEPHONE AND FAX
NUMBERS WHILE REPLYING.

I EXPECT YOUR RESPONSE.

6. Ερωτήσεις
1. Aντίστοιχα µε την προστασία από τους ιούς υπάρχουν τα
λεγόµενα προγράµµατα γονεϊκής προστασίας (parental control).
Εντοπίστε πληροφορίες για αυτά στο ∆ιαδίκτυο. Θεωρείτε ότι
είναι ασφαλή και ότι πρέπει να τα χρησιµοποιούν οι γονείς;

7. Ασκήσεις
Επισκεφτείτε τη σελίδα http://www.hackerwatch.org/probe/
και επιλέξτε τον έλεγχο port scan. Παρατηρώντας τα
αποτελέσµατα σχολιάστε τις θύρες και τις υπηρεσίες που
αντιστοιχούν σε αυτές.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
178 Γενικό Μέρος

∆ικτυογραφία

http://free.grisoft.com/doc/5390/us/frt/0 AVG antivirus και

AVG internet security

http://www.avast.com/eng/avast_4_home.html
AVAST antivirus

http://www.freeantivirusinfo.com
Norton Antivirus

http://www.pctools.com/free-antivirus/
PC TOOLS antivirus

http://www.free-av.de
AVIRA antivirus

http://el.wikipedia.org/wiki/Antivirus_software
http://computer.howstuffworks.com/virus.htm
Υλικό για ιούς

http://www.freeware-apps.com/index.php
∆ωρεάν λογισµικά προστασίας

Ενδεικτικές http://www.noadware.net/research/
ψηφιακές πηγές
Κατάλογος των Spyware και adware, µε τον αντίστοιχο πίνακα
ενεργειών, καθώς επίσης και µε τα σχετιζόµενα αρχεία και
καταχωρήσεις στη Registry.

http://www.go-
online.gr/ebusiness/specials/article.html?article_id=409
Ασφαλής πλοήγηση στο ∆ιαδίκτυο

http://www.go-
online.gr/ebusiness/specials/article.html?article_id=1173
Αντιµετώπιση spyware

http://www.tech-faq.com/ylang/el/free-spyware-removal.shtml
Πρόγραµµα προστασία ανοικτού κώδικα

http://www.lavasoftusa.com/
∆ωρεάν πρόγραµµα προστασίας

http://www.pctools.com/spyware-doctor/
∆οκιµαστική έκδοση λογισµικού προστασίας (µε πλήρη
λειτουργία προστασίας real time).

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)
179 Γενικό Μέρος

http://www.freeware-apps.com/index.php
Αντιµετώπιση dialers, spyware και άλλων κακόβουλων
λογισµικών

http://www.pcworld.com/tc/spyware/
http://it.ccri.edu/helpdesk/spyware-faqs.shtml
http://www.hsbc.gr/gr/about/security/five-golden-rules/anti-
spyware-software/
∆ικτυακοί τόποι µε ενηµερωτικά στοιχεία

http://www.leechvideo.com/video/view1599665.html
ρυθµίσεις Win XP firewall (video clip)

http://www.go-online.gr/ebusiness/specials/index.html
ενηµερωτικό υλικό για firewall, spam, phishing

http://www.personalfirewall.comodo.com
COMODO Firewall

http://www.download.com/3000-2092-10039884.html
ZONE ALARM Firewall

http://el.wikipedia.org/wiki/Antivirus_software
http://el.wikipedia.org/wiki/Firewall
Ηλεκτρονικές πηγές για Antivirus – Firewall

http://computer.howstuffworks.com/firewall.htm
(Πλήρες άρθρο µε εικόνες και επεξήγηση για τη λειτουργία των
Firewall)

http://www.spamunit.com/
∆ικτυακός τόπος ενηµέρωσης και παροχής προγραµµάτων
εναντίον του spam

http://www.hackerwatch.org/probe/
On line εργαλείο ελέγχου του firewall (των θυρών του Η/Υ)

Βιβλιογραφία
Ενδεικτική
βιβλιογραφία • Πανέτσος Σπύρος (2007) ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ & ∆ΙΚΤΥΑ
ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ. Εκδόσεις Τζιόλας.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος)
ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)